در حال ویرایش ضریح رسول الله

| تصویر = ضریح پیامبر.jpg|File.png|300px|thumb|left|

| بازسازی‌ها =قرارگرفتن گنبد روی ضریح، افزایش محدوده ضریح با اضافه نمودن خانه فاطمه به آن و قرار گرفتن ضریح چوبی اطراف آن، آتش گرفتن ضریح چوبی و جایگزین شدن ضریح فلزی

'''ضریح پیامبر'''، دیوار فلزی مشبکی است که اطراف [[قبر پیامبر|قبر رسول خدا(ص)]] واقع در [[مسجد النبی|مسجدالنبی]] در شهر [[مدینه]] کشیده شده است. بخش‌هایی از این ضریح از فلز برنج و بخش‌هایی از آهن است. این ضریح در سال ۸۸۸ قمری ساخته شد. در طول تاریخ چند بار دیوارها یا حصارهایی دور [[حجره رسول‌الله|حجره پیامبر]] کشیده شده است. نخستین بار در [[بازسازی مسجدالنبی (ولیدبن عبدالملک)|بازسازی ولید بن عبدالملک]] دیواری پنج ضلعی دور حجره کشیده شد. بعدا در عصر [[ممالیک]] یک بار [[بیبرس بندقداری|بیبرس]] در سال ۶۶۸ قمری یک دیواره مشبک اطراف حجره کشید و بار دیگر قایتبای آن را به سال 888 مجددا ساخت. 

[[قبر پیامبر]] در [[حجره عایشه]] یا خانه پیامبر و عایشه، که یکی از اتاق‌های چسبیده به [[مسجد النبی|مسجدالنبی]] بود، قرار داشت. [[عایشه]] پس از فوت پیامبر در حجره خویش ساکن بود و حائلی بین محل زندگی وی و قبر پیامبر وجود نداشت. اما در دوره‌های بعد همراه با [[بازسازی مسجدالنبی]]، حجره شریفه و محدوده [[قبر نبوی]] به‌صورت بخشی مجزا درآمد.  

===اولین دیوار دور قبر نبوی===

در بازسازی دوره [[بازسازی مسجدالنبی (ولیدبن عبدالملک)|ولید بن عبدالملک]] دیواری پنج‌ضلعی دور [[حجره شریفه]] کشیدند. با ایجاد این دیواره، بخشی از [[روضه شریفه]] نیز داخل ضریح قرار گرفت.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%81_%D8%B9%D8%A8%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE.pdf&page=66 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 66]</ref> شکل پنج‌ضلعی آن به این خاطر بود که شبیه به [[کعبه]] نباشد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%81_%D8%B9%D8%A8%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE.pdf&page=63 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 63]</ref> همچنین کسانی که در پشت آن به سمت قبله نماز می‌خواندند، چون قسمت مثلثی آن برابرشان بود، رو به قبر بودن بر آنان صدق نمی‌کرد.<ref>آثار اسلامی مکه  ومدینه، ص 218</ref>

در سال 668 قمری [[بازسازی مسجدالنبی (بیبرس)|ملک ظاهر بیبرس]] مملوکی، مقصوره‌ای چوبی (دیواره مشبک چوبی) به ارتفاع 3/5 متر، اطراف [[حجره رسول‌الله|حجره]] کشید.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=80 المدینه المنوره، ص 80]</ref> این دیواره به شکل مستطیل حول ضریح اولیه ایجاد شد.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص 219</ref> او محوطه [[خانه فاطمه(س)|خانه حضرت فاطمه]] را نیز وارد در این مقصوره کرد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%81_%D8%B9%D8%A8%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE.pdf&page=124 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 124]</ref> حد این مقصوره در سمت شمال تا [[محراب تهجد]] بود.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B2.pdf&page=387 وفاءالوفا، ج2، ص 387]</ref> سه در نیز برای مقصوره ایجاد شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%D9%89_%D9%85%D9%86%D8%B0_%D8%A5%D9%86%D8%B4%D8%A7%D8%A6%D9%87_%D8%AD%D8%AA%D9%89_%D9%86%D9%87%D8%A7%D9%8A%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B5%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%85%D9%84%D9%88%D9%83%D9%89.pdf&page=215 عماره المسجد النبوی، ص 231]</ref> این ضریح در سمت [[قبله]]، شرق و غرب حجره شریفه<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B2.pdf&page=387 وفاءالوفا، ج2، ص 387]</ref> و مابین ستون های [[ستون وفود|وفود]]، [[ستون سریر|سریر]] و [[ستون حرس|حرس]] قرار گرفت. به‌طوری که نیمی از این ستون‌ها داخل ضریح قرار گرفتند.<ref>وفاءالوفا، ج1، ص 268</ref> اما در سمت شمال  آن ضریحی قرار نگرفت.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B2.pdf&page=387 وفاءالوفا، ج2، ص 387]</ref>  

در سال 694 قمری [[بازسازی مسجدالنبی (ممالیک بحری)|الملک العادل زین‌الدین کتبغا]]، پنجره دائره ای شکل را در مقصوره چوبی ایجاد نمود و ارتفاع دیواره‌های مقصوره را تا سقف افزایش داد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B2.pdf&page=388 وفاالوفا، ج2، ص 388]</ref>

=== ضریح ساخته شده در زمان قایتبای ===

در سال 888 در زمان حکومت قایتبای ضریح یا دیوار دور قبر پیامبر(ص) دوباره بازسازی شد. این ضریح را مطابق آن‌چه بیبرس ایجاد کرده بود، بنا نهادند.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%D9%89_%D9%85%D9%86%D8%B0_%D8%A5%D9%86%D8%B4%D8%A7%D8%A6%D9%87_%D8%AD%D8%AA%D9%89_%D9%86%D9%87%D8%A7%D9%8A%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B5%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%85%D9%84%D9%88%D9%83%D9%89.pdf&page=325 عماره المسجد النبوی، ص 347]</ref> با این تفاوت که در شمال [[حجره رسول‌الله|حجره شریفه]] نیز ضریحی ساختند و آن را به قسمت‌های شرقی و غربی متصل نمود.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%D9%89_%D9%85%D9%86%D8%B0_%D8%A5%D9%86%D8%B4%D8%A7%D8%A6%D9%87_%D8%AD%D8%AA%D9%89_%D9%86%D9%87%D8%A7%D9%8A%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B5%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%85%D9%84%D9%88%D9%83%D9%89.pdf&page=322 عماره المسجد النبوی، ص 344]</ref> بدین ترتیب ضریح  جدید چهار در داشت.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%D9%89_%D9%85%D9%86%D8%B0_%D8%A5%D9%86%D8%B4%D8%A7%D8%A6%D9%87_%D8%AD%D8%AA%D9%89_%D9%86%D9%87%D8%A7%D9%8A%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B5%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%85%D9%84%D9%88%D9%83%D9%89.pdf&page=325 عماره المسجد النبوی، ص 347]</ref> برخی پژوهشگران تصریح کرده‌اند که ضریحی که امروزه محل قبر پیامبر (حجره شریفه) را در بر گرفته است همان است که در سال ۸۸۸ به دستور قایتبای ساخته شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D9%85%D8%B9%D8%A7%D9%84%D9%85_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%A8%DB%8C%D9%86_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%AC%D8%B2%D8%A14_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%AF1.pdf&page=223 معالم المدینة المنورة، بخش چهارم، مجلد اول، ص۲۲۳]</ref>

بر اساس توصیف کعکی در کتاب معالم المدینه المنوره، دور [[حجره رسول‌الله|حجره شریفه]] دو دیوار وجود دارد. دیوار خارجی حصاری است مشبک به شکل ضریح که برخی جاها از جنس برنج نقش‌دار است و برخی جاها از آهن است. به این دیوار که به شکل ضریح است شباک می‌گویند. این ضریح شش تکه دارد که دو تکه‌اش در وسط قرار گرفته و در برابر قبر پیامبر و قبر ابوبکر و عمر است. روی قسمتی که به موازات قبر پیامبر است یک دایره فلزی بزرگ نصب شده است. این همان مکانی است که مردم برای زیارت و سلام بر نبی در برابرش توقف می‌کنند. این ضریح در واقع دیوار بیرونی حجره است. در داخل محدوده این ضریح، در اطراف قبور پیامبر و خلفا، یک دیوار پنج ضلعی قرار دارد و همان دیواری است که اولین بار عمر بن عبدالعزیز دور حجره پیامبر ساخت. آن را دیوار پنج ضلعی (حائط الخماسی) می‌نامند.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%85%D8%B9%D8%A7%D9%84%D9%85_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%A8%DB%8C%D9%86_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%AC%D8%B2%D8%A14_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%AF1.pdf&page=223 معالم المدینة المنورة، بخش چهارم، مجلد اول، ۲۲۳-۲۲۴]

</ref>

# دری در طرف چپ مثلث، داخل ضریح.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%81_%D8%B9%D8%A8%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE.pdf&page=64 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 64]</ref>

از میان [[ستون‌های مسجدالنبی|ستون‌های متبرک مسجدالنبی]]، [[ستون وفود]]، [[ستون حرس]] و [[ستون سریر]] از زمان بیبرس در قسمت بدنه ضریح قرارگرفتند. بدین نحو که نیمی از آن داخل در ضریح است.<ref>وفاءالوفا، ج1، ص 268</ref> <ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B2.pdf&page=387 وفاءالوفا، ج2، ص 387]</ref>پس از اصلاحات قایتبای و ایجاد ضریح فلزی در قسمت شمالی [[حجره شریفه]]، که [[خانه فاطمه(س)|خانه فاطمه]] نیز به آن داخل شده بود، [[ستون مربعةالقبر|ستون مربعه القبر]] داخل ضریح قرار گرفت<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%D9%89_%D9%85%D9%86%D8%B0_%D8%A5%D9%86%D8%B4%D8%A7%D8%A6%D9%87_%D8%AD%D8%AA%D9%89_%D9%86%D9%87%D8%A7%D9%8A%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B5%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%85%D9%84%D9%88%D9%83%D9%89.pdf&page=322 عماره المسجد النبوی، ص 344]</ref> و این قضیه موجب اعتراض علما به قایتبای شد، چراکه این ستون متبرک از دسترس مردم خارج شده بود.<ref>موسوعة مکة المکرمه، ج2، ص447؛ موسوعة مرآة الحرمین، ج3، ص239.</ref> به همین نحو [[ستون تهجد]] که در منتها الیه حد ضریح در قسمت شمالی واقع شده بود، با قرارگرفتن ضریح فلزی در این قسمت درون ضریح جای گرفت. به نحوی که نیمی از آن درون ضریح قرارداشت.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%D9%89_%D9%85%D9%86%D8%B0_%D8%A5%D9%86%D8%B4%D8%A7%D8%A6%D9%87_%D8%AD%D8%AA%D9%89_%D9%86%D9%87%D8%A7%D9%8A%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B5%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%85%D9%84%D9%88%D9%83%D9%89.pdf&page=322 عماره المسجد النبوی، ص 344]</ref>