در حال ویرایش طواف

{{مقاله فقهی
| صفحه = 
| لینک = https://wikihaj.com/view/%D8%B7%D9%88%D8%A7%D9%81_(%D9%81%D8%AA%D8%A7%D9%88%D8%A7%DB%8C_%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AC%D8%B9)
| متن = طواف (فتاوای مراجع)}}
{{سخ}}
{{جعبه اطلاعات اعمال
 | عنوان = طواف 
 | تصویر = حج1400.png
 | توضیح تصویر = 
 | فیلم = فیلم احکام طواف (عمره تمتع).mp4
 | توضیح فیلم = ببینید: آموزش طواف و احکام آن
 | دسته = اعمال [[عمره]] و [[حج]]
 | مربوط به آیین = 
 | مکان = [[مسجد‌الحرام]]
 | زمان = 
در عمره: اولین عمل بعد از ورود به [[مکه]]؛ در حج: روز دوازدهم ذی الحجه 
 | عمل قبلی = در عمره: احرام در میقات
[[حج تمتع]]:[[رمی جمرات]]
 | عمل بعدی = در [[عمره]] و حج تمتع:[[نماز طواف]] ← [[سعی]]
 | حکم = 
 | کفاره = 
 | پیامد فقهی = 
 | ثواب = 
 | آداب وابسته = 
 | فلسفه و اسرار = 
 | منشاء و تاریخچه = 
 | مکان‌های وابسته = [[مطاف]]
 | اشیای وابسته = 
 | ذکرهای وابسته = 
 | دعاهای وابسته = 
 | مفاهیم فقهی وابسته = 
 | احکام فقهی وابسته = 
 | صفحه فتواهای مراجع = [[طواف (فتاوای مراجع)]]
 | جستارهای وابسته = [[اعمال عمره تمتع]]؛ [[اعمال حج تمتع]]
}}
{{حج و عمره عمودی}}
'''طواف''' هفت دور چرخیدن دور [[کعبه]] در [[مسجدالحرام]] و یکی از اعمال [[حج]] و [[عمره]] است. هفت دور طواف، از روبه‌روی [[حجرالاسود]] آغاز شده و به همان‌جا پایان می‌‌گیرد. 

طواف دارای اقسامی است که برخی از آنها مانند [[طواف زیارت]] مورد پذیرش همه مذاهب اسلامی و برخی مانند [[طواف قدوم]] و [[طواف نساء]] میان مذاهب اسلامی مورد اختلاف است. 

طواف‌کننده باید دارای شرایطی مانند طهارت بدن و طهارت از حدث بوده و طواف را به قصد اطاعت از دستور خدا انجام دهد.

محدوده طواف به فتوای بیشتر مراجع تقلید [[شیعه]]، تا جایی است که عرفاً بگویند دور کعبه می‌گردد. به نظر برخی دیگر از مراجع، طواف باید در محدوده میان کعبه و [[مقام ابراهیم(ع)|مقام ابراهیم(ع)]] باشد. در فقه مذاهب [[اهل سنت]]، محدوده خاصی برای طواف مشخص نشده است.

طواف دارای مستحباتی مانند [[استلام|استلام حجرالاسود]]  و مکروهاتی مانند سخن گفتن است.

==مفهوم‌شناسی==
طواف، هفت دور چرخیدن دور [[کعبه]] در [[مسجدالحرام]] است، که یکی از اعمال [[حج]] و [[عمره]] دانسته شده است.<ref>درسنامه مناسک حج، ص۳۳.</ref> به نظر فقیهان شیعه، کسی که طواف را از روی عمد ترک کند تا وقتی که زمان انجام آن تمام شود، عمره او _چه حکم را بداند و چه نداند_ باطل است.<ref>مناسک نوین، ص۱۳۰.</ref>

==اقسام==
طواف دارای اقسامی است که برخی از آنها مانند [[طواف زیارت]] مورد پذیرش همه مذاهب اسلامی و برخی مانند [[طواف قدوم]] و [[طواف نساء]] میان مذاهب اسلامی مورد اختلاف است. اقسام طواف چنین است:

===طواف قدوم===
{{اصلی|طواف قدوم}}
[[اهل سنت]]، اولین طوافی را که شخص [[احرام|مُحرم]] پس از ورود به [[مکه]] و پیش از [[وقوف در عرفات]] انجام می‌دهد، «[[طواف قدوم]]» یا «طواف تحیت» نامیده‌اند. طبق نظر مذاهب چهارگانه اهل سنت، بر مُفرِد (گزارندهٔ [[حج افراد]]) که از خارج وارد مکه می‌شود و برای [[وقوف در عرفات]] به اندازه کافی وقت دارد، انجام طواف قدوم سُنّت است.

به نظر فقیهان [[شیعه]]، برای مُفرِد و قارِن (کسی که [[حج افراد]] و [[حج قران|حج قِران]] انجام می‌دهد)، پیش از وقوف در عرفات، انجام طواف مستحب شمرده شده است. البته بیشتر فقیهان شیعه، اصطلاح طواف قدوم را به کار نبرده‌اند و تنها برخی از آن‌ها؛ مانند [[شیخ طوسی]] در کتاب مبسوط از آن نام برده‌اند.

میان فقیهان شیعه، درباره انجام طوافِ مستحب پیش از طواف واجب، در [[عمره تمتع|عمره تمتّع]] و [[عمره مفرده]] اختلاف فتوا است.<ref>الفقه علی المذاهب الأربعه، ج ١، ص ۵٨٩؛ بدایةالمجتهد، ج ١، صص ٣۴۶ و ٣۴۵؛ المبسوط، ج ١، ص٣۵١؛ الدروس الشرعیه، ج ١، صص ۴٠١ و ۴٠٠؛ جواهر الکلام، ج ١٩، صص ٣۵٣ و ٣۵٢؛ مناسک محشی، صص ٣١۶ و ٣١۵؛ الفقه علی المذاهب الخمسه، ج ١، ص٣۵۴؛ دروس فی الفقه المقارن، ج ١، ص ۵١٣.</ref>

===طواف عمره تمتع===
{{اصلی|اعمال عمره تمتع#طواف و نماز آن}}بر پایه مذاهب اسلامی، بر کسی که برای [[عمره تمتع|عمره تمتّع]] احرام بسته، واجب است طواف عمره تمتّع انجام دهد.<ref name=":3">بدایةالمجتهد، ج ١، ص ٣۴۴؛ مناسک محشی، صص ٢٢۶ و ص ١٠٠</ref>

به نظر فقیهان مذاهب چهارگانه اهل سنت، طوافی که برای عمره تمتّع به‌جا آورده می‌شود، [[طواف قدوم]] محسوب می‌شود.<ref name=":3" />

===طواف عمره مفرده===
{{اصلی|اعمال عمره مفرده#طواف و نماز آن}}
طواف عمره مفرده، حکم طواف عمره تمتّع را دارد. بر پایه مذاهب اسلامی، بر کسی که برای [[عمره مفرده]] احرام بسته، واجب است طواف عمره مفره انجام دهد.<ref name=":3" />

به نظر فقیهان مذاهب چهارگانه اهل سنت، طوافی که برای عمره مفرده به‌جا آورده می‌شود، [[طواف قدوم]] محسوب می‌شود.<ref name=":3" />

===طواف زیارت===
{{اصلی|طواف زیارت}}
طواف زیارت یا طواف افاضه، بر تمام حاجیان ([[متمتع|مُتِمتّع]]، [[قارن|قارِن]] و [[مفرد|مُفْرِد]]) واجب است. حج‌گزاران باید پس از اعمال روز [[عید قربان]] این طواف را انجام دهند.<ref>الفقه علی المذاهب الأربعه، ج ١، صص ۵٩٠ و ۵٨٩؛ بدایةالمجتهد (فقه مالکی)، ج ١، صص٣۴۶و٣۴۵؛ الفقه علی المذاهب الخمسه، ج ١، ص٣۵٣.</ref>

===طواف نساء===
{{اصلی|طواف نساء}}به فتوای فقیهان شیعه، در عمره مفرده و اقسام سه‌گانه حج ([[حج تمتع|تمتع]]، [[حج قران|قران]] و [[حج افراد|افراد]]) واجب است طواف نساء انجام شود و با انجام آن، [[آمیزش]] و [[التذاذ جنسی]] که بین زوجین در حال [[احرام]] حرام شده بود، حلال می‌شود.<ref>مناسک محشی، صص ۵٠٨ - ۵٠۶.</ref>

مذاهب چهارگانه اهل سنت؛ منکرِ طواف نساء هستند و از آن، نه به عنوان واجب و نه به عنوان مستحب نام نبرده‌اند و بهره جنسی را با [[طواف زیارت]] حلال می‌شمارند.<ref>الهدایة (فقه حنفی)، المصادر الفقهیه، ج ١٠، ص ٢٧٨؛ الکافی فی فقه اهل المدینه (فقه مالکی)، المصادرالفقهیه، ج ١٠، ص ۵٠۵؛ المهذب (فقه شافعی)، المصادر الفقهیه، ج ١١، ص ٩٠۴؛ بدایة الاجتهاد، ج ١، ص ٣۴۴؛ مناسک محشی، صص ۵٠٨ - ۵٠۶؛ الکافی لابن قدامه، المصادر الفقهیه، ج ١١، ص ١٠۴٠.</ref>

===طواف وداع===
{{اصلی|طواف وداع}}به فتوای فقیهان شیعه و [[مذهب مالکی|مالکیه]]، طواف وداع مستحب و به فتوای فقیهان [[مذهب حنبلی|حنبلیه]] و [[مذهب حنفی|حنفیه]] واجب است. در مذهب [[مذهب شافعی|شافعیه]] دو قولِ واجب و مستحب وجود دارد.<ref name=":4">درآمدی بر فقه مقارن، ص۳۷۱.</ref>

===طواف مستحب===
{{اصلی|طواف مستحب}}بر پایه مذاهب اسلامی، افزون بر اقسام طواف که برخی از آنها واجب و برخی مستحب است، می‌توان در مدت اقامت در [[مکه]]، «[[طواف مستحب]]» انجام داد.<ref name=":4" />

طبق مذهب شیعه، در هر شبانه‌روز گزاردن ده طواف، مستحب است.<ref name=":4" />

==شرایط طواف‌کننده==
طواف‌کننده باید شرایطی داشته باشد، که چنین است:
===نیت===
{{اصلی|نیت}}
به فتوای فقیهان شیعه و حنبلیه، طواف از عبادات است و باید با نیّت باشد؛ بنابراین گشتن به دور کعبه باید به قصد طواف و برای اطاعت دستور خدا باشد.<ref name=":0" /> اما حنفیه و مالکیه، نیت را در طواف شرط ندانسته‌اند و شافعیه نیز در غیرِ [[طواف زیارت]] و [[طواف قدوم]] شرط دانسته‌اند.<ref name=":5" />
===طهارت از حدث===
طواف‌کننده باید با وضو باشد و غسلی برعهده او نباشد و چنانچه نتواند وضو بگیرد یا غسل کند باید تیمم کند.<ref name=":0">درسنامه مناسک حج، ص۳۴.</ref> زنانی که در ایام عادت ماهیانه به‌سر می‌برند، باید صبر کنند و پس از پاک شدن، غسل به‌جای آورند و طواف کنند؛<ref name=":0" /> البته در مذهب حنفیه، طهارت از حدث شرط نیست.<ref name=":5" />
===طهارت بدن و لباس===
به فتوای فقیهان شیعه، طواف‌کننده باید بدن و لباسش طاهر باشد؛ افزون بر آن، لباس او باید شرایط لباس نمازگزار، مانند غصبی نبودن را هم داشته باشد.<ref>درسنامه مناسک حج، ص۳۳.</ref> اما طبق مذهب حنفیه، طواف بدون طهارت بدن و لباس جایز است.<ref name=":5">درآمدی بر فقه مقارن، ص۳۷۲.</ref>
===پوشش بدن===
طواف‌کننده باید در حال طواف به مقداری که در نماز لازم است بدن خود را بپوشاند.<ref name=":0" /> طبق مذهب حنفیه، پوشش عورت واجب است؛ ولی اگر عریان طواف کرد، تا وقتی که در مکه است باید اعاده کند و اگر بازگشت باید [[قربانی]] کند.<ref name=":5" />
===ختنه===
{{اصلی|ختنه}}
به گفته فقیهان شیعه، پسرها و مردها باید ختنه شده باشند و بدون آن طواف صحیح نیست.<ref name=":0" /> اما مذاهب چهارگانه اهل سنت، ختنه را برای طواف شرط ندانسته‌اند. (اگر چه ختنه را به عنوان یکی از سنت‌های اسلامی واجب می‌دانند.)<ref>مناسک محشی، صص ٢۶٢ - ٢۴١؛ الفقه علی المذاهب الأربعه، ج ١، صص ۵٩۴–۵٩٠؛ بدائع الصنائع (فقه حنفی)، المصادرالفقهیه، ج ١٠، صص ۴٨ - ۴٣؛ الفقه علی المذاهب‌الخمسه، ج ١، صص ٣۶٣ - ٣۵٨.</ref>

==واجبات==
طواف دارای واجباتی است که عبارتند از:
===شروع از حجرالاسود===
طواف باید از گوشه‌ای از [[کعبه]] که [[حجر الاسود|حجرالاسود]] در آن قرار دارد آغاز شود؛ همان گوشه‌ای که نزدیک [[باب الکعبه|درِ کعبه]] است.<ref name=":0" />
===پایان دادن به حجرالاسود===
هفت دورِ طواف از مقابل حجرالاسود آغاز شده و به همان‌جا پایان می‌پذیرد و طواف، کمتر یا بیشتر از این مقدار صحیح نیست؛ البته دقت در این امر لازم نیست و همین مقدار که عرفاً بگویند روبه‌روی حجرالاسود است کافی است.<ref name=":1">درسنامه مناسک حج، ص۳۵.</ref>

ایستادن مقابل حجرالاسود در آغاز طواف و در پایان آن و در پایان هر شوط از طواف لازم نیست، ولی مستحب است با دست خود به سمت حجرالاسود اشاره کند و دست خود را ببوسد.<ref name=":1" />

===هفت شوط چرخیدن دور کعبه===
طواف کعبه هفت دور است و به هر دورِ آن [[شوط]] گفته می‌شود.<ref name=":1" />

===کعبه را در طرف چپ خود قرار دادن===
واجب است طواف‌کننده، [[کعبه]] را در طرف چپ خود قرار دهد و در حال طواف رو به کعبه نباشد؛ البته نگاه به سمت راست یا چپ، حتی پشت سر، اگر بدن را نگرداند اشکال ندارد.<ref name=":1" />
[[پرونده:آموزش طواف۲.png|وسط|بی‌قاب|593x593px|جایگزین=]]

==محدوده==
{{اصلی|مطاف}}
به فتوای بیشتر مراجع تقلید شیعه، طواف [[کعبه]] در [[مسجدالحرام]] تا جایی که مردم طواف می‌کنند و عرفاً بگویند دور کعبه می‌گردد صحیح است.<ref name=":2">درسنامه مناسک حج، ص۳۶.</ref>

به‌نظر برخی دیگر از مراجع تقلید شیعه، طواف باید در محدوده فاصله میان کعبه و [[مقام ابراهیم(ع)|مقام ابراهیم(ع)]] که نزدیک به ۱۳ متر است باشد. با این همه، برای مقلدین این مراجع نیز، اگر طواف در آن محدوده مشکل باشد یا ممکن نباشد، و نتوانند صبر کنند تا در وقت خلوت طواف کنند، در فاصله دورتر نیز اشکال ندارد.<ref name=":2" />

به فتوای فقیهان مذاهب چهارگانه اهل سنت، طواف، محدوده خاصی ندارد؛ ولی باید داخل مسجدالحرام باشد و خارج از آن جایز نیست؛ اگرچه برخی از آن‌ها مانند [[مذهب حنبلی|حنبلی‌ها]] طواف در نزدیکیِ کعبه را مستحب شمرده‌اند.<ref>الکافی فی الفقه ابن حنبل، المصادر الفقهیه، ج ١١، صص١٠٣٣ - ١٠٢۵؛ الفقه علی المذاهب الأربعه، ج ١، صص۵٩۴–۵٩٠؛ تذکرة الفقها، ج ٨، صص٩٣ و ٩٢.</ref>

طواف‌کننده باید به‌دور [[حجر اسماعیل]] هم بگردد؛ یعنی در حال طواف، داخلِ حجر اسماعیل نرود.<ref name=":2" />

==مستحبات==
برخی از مستحبات طواف که مورد اتفاق همه مذاهب اسلامی است، چنین است:

{{ستون-شروع|۲}}
* [[تقبیل|بوسیدن]] [[حجرالاسود]]
* [[استلام]] حجرالاسود
* استلام رکن یمانی
* ذکر و دعا در حال طواف.<ref>مناسک محشی، صص ٣١٨ - ٣١۶؛ الروضة البهیه، ج ١، صص ۵٠۶ و ۵٠۵؛ بدایةالمجتهد، ج١، صص ۴٣٣ - ٣۴٣؛ الفقه علی المذاهب الأربعه، ج ١، صص ۵٩۴–۵٩٢؛ شرائع‌الاسلام، ج١، ص٢۶٩.</ref>

{{پایان}}

بر پایه فقه حنبلیه و حنفیه، [[اضطباع]] (گذراندنِ [[لباس احرام|ردای احرام]] از زیر کتفِ راست و انداختن دو سوی آن بر دوش چپ) در برخی از اقسام طواف سنت است. شافعیه نیز این عمل را برای مردان و پسران سنت دانسته است. اضطباع در فقه مالکیه مطرح نشده است.<ref>الفقه علی المذاهب الأربعه، ج١، صص ۵٩۴–۵٩٢؛ الأمّ للشافعی، المصادرالفقهیه، ج ١١، ص٧۵۶؛ الفقه علی المذاهب‌الخمسه، ج١، صص ۵٩۴–۵٩٢؛ الوسیله إلی نیل الفضیله، صص ١٧٣ و ١٧٢؛ تذکرةالفقها، ج٨، صص١٧٣و١٧٢؛ درآمدی بر فقه مقارن، ص۳۷۵، به نقل از الموسوعة الفقهیةالمیسره، ج٣، ص۴٣٠؛ درآمدی بر فقه مقارن، ص۳۷۵، به نقل از الجامع للشرایع، ص٢٠١.</ref>

بر پایه فقه حنبلیه، رَمَل (عملی شبیه به [[هروله]]) در سه شوطِ اول [[طواف قدوم]]، برای غیر راکب و کسی که از مکه [[محرم (احرام‌گزار)|مُحرم]] نشده سنت است. بیشتر مذاهب اهل سنت، این عمل را فقط برای مردان سنت دانسته‌اند.<ref>الفقه على المذاهب الأربعه، ج ١، صص ۵٩۴ - ۵٩٢؛ جواهرالكلام، ج ١٩، صص ٣۵٣ - ٣۵٠؛ شرائع‌الاسلام، ج ١، ص ٢۶٩؛ بدايةالمجتهد، ج ١، صص ٣۴٣ و ٣۴٢؛ الدروس‌الشرعيه، ج ١، صص۴٠٠ و ٣٩٩؛ الوسيلة إلى نيل الفضيله، صص ١٧٣ و ١٧٢؛ الجامع للشرايع، ص ٢٠١؛ الموسوعة الفقهية الميسره، ج ٢، صص ۴٣٠.</ref>

==مکروهات==
به باور فقیهان شیعه، برخی از مکروهات طواف چنین است:
{{ستون-شروع|۲}}
* خندیدن
* سخن گفتن
* شعر خواندن
* خوردن و آشامیدن
* دست کشیدن به دیوار [[حجر اسماعیل]] (دست کشیدن به دیوار حجر اسماعیل(ع) به فتوای برخی از فقیهان جایز نیست؛ ولی بسیاری از آنها آن را مکروه می‌دانند).<ref>درسنامه مناسک حج، ص۳۷.</ref>

{{پایان}}

==احکام==
برخی احکام مرتبط با طواف عبارت است از:
*'''طواف و سعی سواره''': اگر شخصی خودش وسیله را می‌برد، طواف و سعی او صحیح است<ref>مناسک نوین، ص۱۴۶.</ref> اما اگر حرکت دادن چرخ را به دیگری واگذار کند، دو دیدگاه در میان فقیهان شیعه مطرح است:<ref>مناسک نوین، ص۱۴۶.</ref>
**مانعی ندارد و فرقی نمی‌کند.
**بدون عذر شرعی صحیح نیست.
*'''ختم طواف به رکن یمانی''': اگر طواف‌کننده طواف را از حجرالاسود شروع کند ولی در هر شوط، قبل از رسیدن به حجرالاسود _ مثلاً در رکن یمانی _ نیتِ ختم و پایان نماید، طواف او اشکال دارد و باید اعاده شود.<ref>مناسک نوین، ص۱۴۶.</ref>
*'''قصد هشت دور از اول''': اگر طواف‌کننده از اول قصد هشت دور داشته باشد ولی در نظرش این باشد که هفت دورِ آن، واجب، و یک دور برای قدم زدن برای تبرک یا قصددیگر باشد، طواف او صحیح است.<ref>مناسک نوین، ص۱۵۳_۱۵۴.</ref>

==پانویس==
{{پانویس}}

==منابع==
{{منابع}}{{برگرفتگی

|پیش از لینک = کتاب

|منبع = درسنامه مناسک حج،

|پس از لینک = محمدحسین فلاح‌زاده، تهران، مشعر، ۱۳۸۹ش، ص۳۳–۳۸ و کتاب [https://noorlib.ir/book/view/5622 درآمدی بر فقه مقارن]، مصطفی جعفر پیشه فرد، تهران، بعثه مقام معظم رهبری، معاونت امور روحانیون، ۱۳۸۸ش. ص۳۶۹-۳۷۷.

| لینک = https://noorlib.ir/book/view/18388

}}
*'''الامّ''' (الفقه‌الشافعی)، الشافعی، محمد بن ادریس، بیروت، بی‌نا، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
*'''بدایة المجتهد و نهایة المقتصد'''، محمد بن احمد بن رشد (الحفید)، بیروت، دارالفکر، ۱۴۲۱ق.
*'''بدائع الصنائع (الفقه‌الحنبلی)'''، علاءالدین بن مسعود الکاشانی، المصادر الفقهیه، بیروت، ۱۴۲۲ق.
*'''تذکرة الفقهاء'''، (علامه حلی) حسن بن یوسف بن مطهر، قم، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۲۲ق.
*'''الجامع للشرایع'''، الحلّی، یحیی بن سعید، قم، مؤسسة سید الشهداء العلمیه، ۱۴۰۵ق.
*'''جواهر الكلام فى شرح شرائع الاسلام'''، النجفى، الشيخ محمد حسن، تهران، دار الكتب الاسلاميه، چاپ دوم، ١٣۶۵ش.
*'''الدروس الشرعيه في فقه الاماميه'''، شهيد اول، شيخ محمد بن مكى العاملى، قم، مؤسسة النشر الاسلامى، چاپ دوم، ١۴١٧ق.
*'''الروضة البهیه فی شرح اللمعة الدمشقیه'''، زین‌الدین العاملی (الشهید الثانی)، قم، مجمع الفکر الاسلامی، ۱۴۲۴ق.
*'''شرائع الاسلام فی مسائل الحلال والحرام'''، محقق حلّی، نجم الدین جعفر بن حسن، تهران، منشورات الأعلمی، ۱۳۸۹ق.
*'''الفقه علی المذاهب الأربعه'''، عبدالرحمان الجزیری، بیروت، دارالفکر، ۱۴۲۴ق.
*'''الفقه علی المذاهب الخمسه'''، محمدجواد المغنیه، قم، مؤسسة دارالکتاب الاسلامی، ۱۴۲۲ق.
*'''الکافی فی فقه ابن حنبل''' (الفقه الحنبلی)، المصادر الفقهیه، (ابن قدامه) عبداللّٰه بن احمد بن قدامه، بیروت، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
*'''المبسوط'''، محمد بن احمد بن سهل السرخسی (-۴۸۳ق)، بیروت، دارالمعرفه، ۱۴۰۶ق.
*'''المصادر الفقهیه'''، علی‌اصغر مروارید، بیروت، دارالتراث، ۱۴۱۹ق.
*'''مناسک حج با حواشی مراجع'''، سید روح‌الله خمینی، تهران، نشر مشعر، ۱۳۸۵ش.
*'''مناسک نوین'''، آخوندی، مصطفی و انصاری، عبدالرحمان، تهران، محراب قلم، چاپ اول، ۱۳۹۰ش.
{{پایان}}

==مقاله‌های مرتبط==
•[[طواف نساء]]

•[[نماز طواف]]

•[[طواف (فتاوای مراجع)]]
{{حج و عمره}}
[[ar:الطواف]]
[[en:Tawaf]]
[[رده:اعمال حج]]
[[رده:اعمال عمره مفرده]]
[[رده:اعمال عمره تمتع]]
[[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]]