در حال ویرایش عثمان بن عفان

'''عُثمان بن عَفّان''' سومین خلیفه بعد از رحلت [[حضرت محمد (ص)|پیامبر(ص)]] و از اصحاب آن حضرت بود. در دوره خلافت عثمان نارضایتی عمومی از وی و حکومتش بالا گرفت که منجر به شورشی در سال ۳۵قمری و کشته‌شدن او شد. پس از کشته شدن عثمان، از دفن شدن جسد وی در داخل [[بقیع]] جلوگیری شد و در محلی نزدیک آنجا دفن گردید. این مکان در دوره [[معاویه بن ابی سفیان|معاویه]] به بقیع ضمیمه شد. قبر عثمان در بقیع در طول تاریخ محفوظ بود و در مدتی بقعه و گنبد داشت. این قبر در سال ۱۳۴۴ق مانند دیگر آثار و بقعه‌ها به وسیله وهابی‌ها از بین رفت.

از کارهای مهم عثمان در دوران خلافتش، بازسازی [[مسجد النبی]] است. گفته شده عثمان برای نخستین‌بار مسجد را از سادگی نخستین آن درآورد. همچنین او در مدت خلافت خود با خرید خانه‌ها، وسعت [[مسجد الحرام|مسجدالحرام]] را گسترش داد.

مکان‌هایی در مدینه منسوب به عثمان است؛ از جمله: [[باب جبرئیل|باب عثمان]] در مسجد النبی، [[مسجد عثمان (مدینه)|مسجد عثمان]] و خانه عثمان که در طرح توسعه مسجد النبی در زمان [[فهد بن عبدالعزیز]] در سال ۱۴۰۶ق از بین رفت.

== زندگی و خلافت ==
عثمان بن عفان از طایفه [[بنی‌امیه]] بود و در سال دوم عام الفیل به دنیا آمد.<ref>الاستیعاب فی معرفه الاصحاب، ج۳، ص۱۰۳۸ و ص۱۰۳۹.</ref> عثمان حافظ قرآن و از [[مهاجرین]] و صحابه [[حضرت محمد (ص)|پیامبر(ص)]] بود و با دو دختر آن حضرت، [[رقیه بنت رسول الله(ص)|رقیه]] و پس از مرگ رقیه با [[ام‌کلثوم بنت رسول الله(ص)|ام‌کلثوم]] ازدواج کرد.<ref>تاریخ الخلفاء، ص۱۷۸ و ۱۷۹؛ أسد الغابه فی معرفه الصحابه، ج۳، ص۵۸۵ و ص۵۸۶.</ref> وی در شمار مسلمانانی است که در همان سال‌های نخست به دعوت [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]] مسلمان شدند.<ref>أسد الغابه فی معرفه الصحابه، ج۳، ص۵۸۵.</ref>

عثمان برگزیده شورای شش نفره‌ای بود که [[عمر بن خطاب]] برای انتخاب جانشین پس از خود انتخاب کرده بود.<ref>الإمامة و السیاسة، ج۱، ص۴۴ و ص۴۵؛ تاریخ خلفا از رحلت پیامبر تا زوال امویان، ص۱۳۹ تا ص۱۴۳.</ref> وی از سال ۲۳ قمری تا هنگام کشته شدنش در سال ۳۵ قمری حکومت کرد.<ref>بامداد اسلام، ص۹۹.</ref> برخی کارهای عثمان در دوران خلافت مانند قرار دادن اقوام و نزدیکان بر مسئولیت‌های مهم و نوع حکومت آنها، نارضایتی مردم را به همراه داشت.<ref>خلافة عثمان بن عفان، ص۱۰۳.</ref> وی رانده‌شدگان پیامبر را به مدینه بازگردانید و یاران پیامبر از جمله [[ابوذر غفاری]] را طرد کرد.<ref>بامداد اسلام، ص۹۹.</ref> 

عثمان طی یک شورشی در مدینه در سال ۳۵ به قتل رسید.<ref>الطبقات الکبری، ج۳، ص۲۲.</ref> از جمله دلایل این شورش به این موضوع اشاره شده است که عثمان در دوران خلافت خود سعی می‌کرد که تمام امور خلافت را به [[بنی‌امیه]] بسپارد و ساختار امور سیاسی را دگرگون کند.<ref>تاریخ خلفا از رحلت پیامبر تا زوال امویان، ص۱۴۹.</ref> او فرمانداری شهرها را به امویان سپرد و به آنان بخشش‌های زیادی می‌کرد.<ref>تاریخ خلفا از رحلت پیامبر تا زوال امویان، ص۱۵۲ تا ص۱۵۶؛ بامداد اسلام، ص۹۹ تا ص۱۰۱.</ref> همچنین انجام بدعت‌های دینی را از دیگر دلایل شورش بر عثمان دانسته‌اند.<ref>تاریخ خلفا از رحلت پیامبر تا زوال امویان، ص۱۵۰.</ref>

عثمان از پیامبر(ص) ۱۴۶ حدیث روایت کرده است.<ref>تاریخ الخلفاء، ص۱۷۹.</ref> همچنین وی از بیم آنکه مبادا اختلاف در قرائت قرآن موجب شود که قرآن دستخوش زیادت و نقصان گردد دستور داد از مُصحفی که مورد تأیید بود، چند نسخه بنویسند و به شهرهای مهم اسلامی بفرستند و دیگر نسخه‌ها را نیز از بین برد.<ref>تاریخ تحلیلی اسلام، ص۱۴۹ و ص۱۵۰.</ref>

در زمانه خليفه سوم در سال 24ق عبدالرحمن بن عوف<ref>تاریخ الأمم و الملوک، ج۴، ص۲۴۹؛ مروج الذهب و معادن الجوهر، ج۴، ص۳۰۲.</ref> و در سال‌های 25 تا 34ق عثمان خود امارت حج را بر عهده داشت.<ref>مروج الذهب و معادن الجوهر، ج۴، ص۳۰۲.</ref> در سال آخر خلافت او، [[عبدالله بن عباس]] به امارت حج منصوب شد.<ref>مروج الذهب و معادن الجوهر، ج۴، ص۳۰۲؛ تاریخ الأمم و الملوک، ج۴، ص۲۵۱ و ص۲۵۷.</ref>

== توسعه مسجد الحرام ==
عثمان در دوره خلافت خود خانه‌های اطراف [[مسجد الحرام]] را خرید و تا حد زيادى مسجد الحرام را توسعه داد. گفته شده عثمان نخستين كسى بود كه براى مسجد الحرام رواق‌ها و سقف‌هايى قرار داد. مساحت مسجد در اين دوران به 4400 متر مربع مى‌رسيد كه او حدود 2000 متر به مسجد افزوده بود.<ref>تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره، ص۸۳.</ref>

== بازسازی مسجد النبی ==
{{اصلی|بازسازی مسجد النبی (عثمان بن عفان)}}
عثمان در دوران خلافت خود دست به بازسازی [[مسجد النبی]] زد<ref>المسجدالنبوی عبر التاریخ، ص۹۵.</ref> و وسعت مسجد را نسبت به زمان [[خلیفه دوم]] زیادتر کرد.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۲۴۴.</ref> گفته شده دلیل اقدام عثمان به بازسازی مسجد النبی این بوده که مردم از کوچک بودن فضا و خرابی [[ستون‌های مسجدالنبی|ستون‌های مسجد]] شکایت داشتند.<ref>تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی در طول تاریخ، ص۱۰۳.</ref> کاربرد سنگ به جای خشت در مصالح و ستون سنگی به جای ستون چوبی از جمله تغییرات در این بازسازی بود.<ref>تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی در طول تاریخ، انصاری، ص۱۰۵ و ص۱۰۶.</ref> گفته شده عثمان ۴۹۶ متر به مسجد افزود و با تغییراتی که داد برای نخستین‌بار مسجد را از سادگی نخستین آن درآورد.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۲۴۴.</ref>

== مکان‌های منسوب به عثمان در مدینه ==
مکان‌هایی در مدینه وجود دارد که منسوب به عثمان بن عفان است. از جمله این مکان‌ها به این موارد اشاره شده است:
[[پرونده:محراب عثمان.jpeg|بندانگشتی|200px|[[محراب عثمانی|محراب عثمان]] در [[مسجد النبی]]]]
=== محراب عثمانی ===
{{اصلی|محراب عثمانی}}
یک محراب در دیوار قبله مسجدالنبی وجود دارد که منسوب به عثمان بن عفان است.<ref>تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره، ص۱۹۹.</ref> این محراب در دوره بازسازی مسجدالنبی توسط عثمان ساخته شد<ref>تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی در طول تاریخ، ص۱۰۷.</ref> و در دوره‌های بعد بازسازی شد و گنبدی بالای آن نهاده شد.<ref>مرآة الحرمين، ج۱، ص۴۶۴.</ref> برخی گفته‌اند این محراب منسوب به سلاطین عثمانی دانسته شده است نه عثمان بن عفان.<ref>ميعاد نور، راهنمای عمره مفرده، ص۶۶؛ آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۲۶۰.</ref>

=== باب جبرئیل ===
{{اصلی|باب جبرئیل}}
باب جبرئیل از درهای اصلی بر جا مانده از روزگار [[پیامبر(ص)]] در مسجدالنبی است. نزدیک بودن این در، به [[مقام جبرئیل]] یا آمد و رفت [[جبرئیل]] از این در برای دیدار با پیامبر (ص) را علت نام‌گذاری به باب جبرئیل یاد کرده‌اند.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۲۷۴.</ref> این در به دلیل روبه‌رو بودن با خانه عثمان بن عفان به باب عثمان نیز مشهور است.<ref>تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره، ص۲۱۳.</ref>

=== مسجد عثمان ===
{{اصلی|مسجد عثمان (مدینه)}}
مسجد عثمان بن عَفان، یکی از مساجد [[مدینه]] است که در اوایل قرن پانزدهم هجری ساخته شده است. این مسجد در جنوب [[مسجد النبی|مسجدالنبی]] با فاصله ۴۲۵ متر واقع شده است.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۳۲۱.</ref> گفته شده دلیل گذاشتن نام عثمان بر روی این مسجد، به خاطر این است که در محدوده [[مصلای پیامبر(ص)|مصلی]]، به نام همه خلفای نخستین، مسجدی وجود داشته، و این مسجد را جهت تکمیل اسامی خلفای چهارگانه اینگونه نام گذاشته‌اند.<ref>مساجد الاثریة، ص۲۶۲..</ref>

=== چاه عثمان ===
{{اصلی|چاه عثمان}}
چاه عثمان، در [[مدینه]]، در شمال شرقی [[وادی عقیق]] قرار دارد و توسط [[حضرت محمد(ص)]]، [[تبرک|متبرک]] شده است.<ref>دانشنامه حج و حرمین شریفین، ج۶، ص۱۷۶ و ص۱۷۷.</ref> این چاه توسط عثمان خریداری و وقف شده است.<ref>الطبقات الکبری، ج۱، ص۳۹۲.</ref>

=== خانه عثمان ===
خانه عثمان از خانه‌های واقع در قسمت شرقی [[مسجد النبی|مسجدالنبی]] است و  از منازل [[مهاجرین]] شمرده می‌شد. این خانه شامل دو بخش متصل به هم بود. خانه عثمان از محکم‌ترین و باشکوه‌ترین خانه‌های مدینه و دیوارهای آن از سنگ بود. این خانه در دوره‌های مختلف تاریخی مورد توجه بوده و بر حفظ و نگهداری آن تأکید می‌شده است. در زمان [[فهد بن عبدالعزیز]] و طرح توسعه مسجد النبی در سال ۱۴۰۶ق خانه عثمان، مانند کلیه بازارها و خانه‌های تاریخی در جوار مسجد، به‌طور کلی تخریب شد.<ref>دانشنامه حج و حرمین شریفین ج۷، ص۴۵۸ تا ص۴۶۰.</ref>

== مقبره عثمان ==
{{اصلی|قبر عثمان بن عفان}}

پس از کشته شدن عثمان بن عفان، از دفن شدن جسد وی در داخل [[بقیع]] جلوگیری شد و در خارج از بقیع و در طرف شرقی آن، در محلی به نام «حش کوکب» دفن گردید.<ref>بقیع در آینه تاریخ، ص۲۶۷.</ref> در دوران [[معاویه بن ابی سفیان|معاویه بن ابی‌سفیان]] که [[مروان بن حکم]] به حکومت مدینه دست یافت، دیوار موجود در میان بقیع و حش کوکب را برداشت و محل دفن عثمان را به بقیع ضمیمه نمود.<ref>دانشنامه بقیع شریف، ص۴۷۶.</ref> این قبر در دوران‌های مختلف دارای بقعه و گنبد بود.<ref>بقیع در آینه تاریخ، ص۲۶۷.</ref> این مقبره در سال ۱۳۴۴ق مانند دیگر آثار و بقعه‌ها به وسیله وهابیان از بین رفت.<ref>بقیع در آینه تاریخ، ص۲۶۸.</ref>

== پانویس ==
{{پانویس}}

== منابع ==
{{منابع}}
* الإمامة و السیاسة، ابن‌قتیبه، عبدالله بن مسلم، بیروت، بی‌نا، ۱۴۱۰ق.
* آثار اسلامی مکه و مدینه، جعفریان، رسول، تهران، مشعر، ۱۳۹۰ش.
* الاستیعاب فی معرفه الاصحاب، ابن‌ عبد البر، یوسف‌ بن‌ عبدالله، بیروت، دارالجیل، ۱۴۱۲ق.
* أسد الغابة فی معرفة الصحابة، ابن اثیر، علی بن محمد، بیروت، دار إحياء التراث العربی، ۱۹۷۰م.
* بامداد اسلام، زرین‌کوب، عبدالحسین، تهران، امیرکبیر، ۱۳۹۲ش.
* بقیع در آینه تاریخ، جمعی از نویسندگان پژوهشکده حج و زیارت، تهران، مشعر، ۱۳۹۴ش.
*تاریخ الأمم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، بی‌نا، بیروت، بی‌تا.
* تاریخ تحلیلی اسلام، شهیدی، سیدجعفر، تهران، علمی و فرهنگی و مرکز نشر دانشگاهی، ۱۳۹۲ش.
* تاریخ خلفا از رحلت پیامبر تا زوال امویان، جعفریان، رسول، قم، دلیل ما، ۱۳۹۴ش.
* تاریخ الخلفاء، سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۷ق.
* تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره، قائدان، اصغر، تهران، مشعر، ۱۳۸۶ش.
* تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی در طول تاریخ، انصاری، ناجی محمد، ترجمه: آیتی، عبدالمحمد، تهران، مشعر، ۱۳۷۸ش.
* دانشنامه بقیع شریف، نوری، محمد، قم، صحیفه خرد، ۱۳۹۴ش.
* دانشنامه حج و حرمین شریفین، ج۶، حیدری، حسن، تهران، مشعر، بی‌تا.
* دانشنامه حج و حرمین شریفین ج۷، فتاحی ماوردیانی، عاطفه، تهران، مشعر، بی‌تا.
* الطبقات الکبری، ابن سعد، محمد بن سعد، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۰ق.
* مرآة الحرمين، رفعت پاشا، ابراهیم، قاهره، مطبعة دارالکتب المصریة، ۱۳۴۴ق.
*مروج الذهب و معادن الجوهر، مسعودی، علی بن حسین، قم، مؤسسة دار الهجرة ، ۱۴۰۹ق.
* المساجد الاثرية فى المدينة المنورة، عبدالغنى، محمد الياس، مدينه، بی‌نا، 199۸م.
* المسجدالنبوی عبر التاریخ، محمد سید الوکیل، جده، دار المجتمع للنشر و التوزیع، ۱۴۰۹ق.
* ميعاد نور، راهنمای عمره مفرده، شريعت، محسن، قم، دفتر نشر معارف‌، ۱۳۸۴ش.
{{پایان}}