در حال ویرایش عمر بن خطاب

{{جعبه اطلاعات اصحاب
|اطلاعات صحابه = عمر بن خطاب
| تصویر =
| توضیح تصویر =
| نام کامل = عمر بن خطاب
| کنیه =
| لقب = فاروق
| زادروز/زادگاه = [[مکه]]
| محل زندگی = مکه، [[مدینه]]
| مهاجر/انصار = مهاجر
| نسب/قبیله = [[قبیله قریش|قریش]]
| خویشاوندان سرشناس = [[حفصه]](دختر) [[عبدالله بن عمر بن خطاب|عبدالله]](پسر)
| تاریخ و مکان درگذشت/شهادت = ۲۳ هجری قمری
| نحوه درگذشت/شهادت =  
| مدفن = [[مسجدالنبی]]
| زمان اسلام آوردن =سال ششم یا نهم بعثت
| نحوه اسلام آوردن =
| حضور در جنگ‌ها = حضور در تمام غزوات
| هجرت به= مدینه
| دلیل شهرت = صحابی پیامبر، دومین خلیفه مسلمانان
| نقش‌های برجسته =
| دیگر فعالیت‌ها =
| آثار =
}}
'''عُمَر بن خَطاب''' (۴۰ سال قبل از هجرت - ۲۳ هجری قمری) از صحابه برجسته پیامبر(ص) و دومین خلیفه مسلمانان پس از [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]] است. عمر در سال ۱۳ هجری توسط ابوبکر به خلافت نصب شد و تا سال ۲۳ هجری که توسط ابولؤلؤ به قتل رسید خلافتش ادامه داشت. در دوران خلافت عمر فتوحات زیادی در ایران و شام و عراق نصیب مسلمانان شد.

در دوره عمر [[مسجد النبی|مسجدالنبی]] اولین بار توسعه یافت. عمر با خریدن خانه‌های اطراف مسجد آن را گسترش داد. در این توسعه حدود هفتاد درصد به مساحت مسجد اضافه شد. در مدینه دو مسجد به عمر منسوب است. یکی از آن [[مسجد عمر بن خطاب (مدینه)|مسجد عمر]] در جنوب غربی [[مسجد النبی|مسجدالنبی]] و در محدوده [[مصلای پیامبر(ص)]] ساخته شده و دومی در منطقه خندق مدینه، در جنوب [[مسجد سلمان فارسی]] قرار دارد.

عمر بن خطاب جایگاهی برجسته در میان [[اهل‌سنت]] دارد. در منابع روایی اهل‌سنت احادیث بسیاری در فضایل عمر از پیامبر نقل شده است. شیعیان به سبب مواضع وی در باب خلافت پس از پیامبر و همچنین شیوه حکمرانی او، وی را مورد انتقاد خود قرار داده‌اند.

== معرفی و جایگاه ==
عُمر بن خطاب در سال سیزدهم [[عام الفیل]] (۴۰ سال قبل از هجرت) به دنیا آمد.<ref>الإستیعاب فی معرفة الأصحاب، ج۳، ص۱۱۴۵.</ref> وی از بزرگان قریش شمرده می‌شد<ref>الإستیعاب فی معرفة الأصحاب، ج۳، ص۱۱۴۵.</ref> و در سال ششم بعثت<ref>البدء و التاریخ، ج۵۵، ص۸۸؛ تاریخ الخلفاء، ص۱۳۳.</ref> یا نهم بعثت مسلمان شد.<ref>مروج الذهب و معادن الجوهر، ج۲، ص۳۲۱.</ref> وی از مهاجرین نخستین و همچنین از صحابه برجسته پیامبر(ص) محسوب می‌شد.<ref>إمتاع الأسماع، ج‏۶، ص۱۵۰؛ الإستیعاب فی معرفة الأصحاب، ج۳، ص۱۱۴۵؛ جوامع السیرة النبویة، ص۴۱.</ref> عمر در جنگ‌های پیامبر شرکت می‌کرد.<ref>الإستیعاب فی معرفة الأصحاب، ج۳، ص۱۱۴۵.</ref> دختر وی [[حفصه|حَفصه]] به همسری پیامبر درآمد.<ref>التنبیه والإشراف، ص۲۵۲؛ مروج الذهب و معادن الجوهر، ج۲، ص۳۲۱.</ref> عبدالله فرزند عمر نیز از صحابه بود.<ref>مسند احمد، ج۲، ص۲-۱۵۸.</ref> عمر در سال سیزدهم هجری<ref>تاریخ الخلفاء، ص۱۳۳؛ الأخبار الطوال، ص۱۱۳.</ref>با وصیت ابوبکر و بدون دخالت مستقیم مردم خلیفه شد،<ref>تاریخ الخلفاء، ص۱۵۹.</ref> و حدود ده سال بر این منصب تکیه زد.<ref>الإمامة و السیاسة، ص۳۷ و ص۳۸؛ البدایة و النهایة، ج‏۶، ص۱۹۸.</ref> عمر در سال ۲۳ هجری توسط فردی به نام ابولؤلؤ که از زیادی خراج خود نزد خلیفه شکایت برده بود و به شکایتش رسیدگی نشد، به قتل رسید.<ref>التنبیه والإشراف، ص۲۵۰؛ مروج الذهب، ج۲، ص۳۲۱ و ص۳۲۲؛ البدء و التاریخ، ج۵۵، ص۹۱.</ref> وی در حجره عایشه کنار [[حضرت محمد (ص)|پیامبر(ص)]] و [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]] دفن شد.<ref>تاریخ الطبری، ج۴، ص۱۹۳.</ref> او پیش از مرگ شورایی شش نفره متشکل از [[امام علی(ع)]]، [[عثمان بن عفان]]، [[طلحه بن عبیدالله]]، [[زبیر بن عوام]]، [[عبدالرحمن بن عوف]] و [[سعد بن أبی وقاص]] برای انتخاب جانشین خود تشکیل داد.<ref>التنبیه والإشراف، ص۲۵۲.</ref>

عمر بن خطاب در میان اهل‌سنت جایگاه بزرگی دارد.<ref>تاریخ الخلفاء، ص۶۳، ص۱۰۹،‌ ص۱۳۳ و ص۱۴۲.</ref> روایت‌های زیادی در بیان فضایل او و ستایش پیامبر از او در منابع اهل‌سنت وجود دارد.<ref>تاریخ الخلفاء، ص۱۳۵ و ص۱۴۱؛ الإستیعاب فی معرفة الأصحاب، ج۳، ص۱۱۴۷.</ref> او از پیامبر ۵۳۹ حدیث روایت کرده است.<ref>تاریخ الخلفاء، ص۱۳۳.</ref> احادیث منابع اهل‌سنت گزارش می‌کند که پیامبر از او راضی بود.<ref>الإستیعاب فی معرفة الأصحاب، ج۳، ص۱۱۴۵.</ref> اهل‌سنت لقب فاروق را برای عمر به کار برده‌اند.{{نیازمند منبع|date=ژوئن ۲۰۲۵}} همچنین او را سختگیر در عقاید و دینداری و فردی تند مزاج توصیف کرده‌اند.<ref>شرح نهج البلاغة، ج۱، ص۱۸۳؛ ج۶، ص۳۴۲ و ص۳۴۳؛ سیوطی، تاریخ الخلفاء، ۱۴۱۱ق، ص۱۳۷.</ref> 

در دوران خلافت عمر بن خطاب، فتوحات زیادی برای مسلمانان در ایران، شام، عراق و جاهای دیگر رخ داد.<ref>الإستیعاب فی معرفة الأصحاب، ج۳، ص۱۱۴۵؛ تاریخ الیعقوبی، ج۲، ص ۱۴۱ تا ص۱۵۷؛ الأخبار الطوال، ص۱۱۳.</ref> همچنین در دوران وی تاریخ هجری قمری بر اساس هجرت پیامبر شکل گرفت<ref>الإستیعاب فی معرفة الأصحاب، ج۳، ص۱۱۴۵.</ref> که به گفته برخی بر اساس پیشنهاد [[امام علی(ع)]] بود.<ref>التنبیه والإشراف، ص۲۵۲.</ref>

شیعیان همواره نقدهایی به عملکرد عمر داشته‌اند و او را در مواضع مختلف بخصوص خلافت پس از پیامبر(ص) نکوهش کرده‌اند.<ref>نهج الحق و کشف الصدق، ص۵۲۵ و ص۵۲۶؛ بحارالأنوار، ج‏۸۱، ص۱۴۰.</ref>

== حج‌گذاری ==
عمر بن خطاب در طول ده سال خلافت خود، هر ساله به عنوان امیر الحاج، حجاج را رهبری می‌کرد.<ref>مروج الذهب و معادن الجوهر، ج۴، ص۳۰۲.</ref> این سنت در سال 23 هجری نیز ادامه یافت و او به همراه همسران پیامبر  به مکه رفت. این حج به عنوان آخرین حج عمر شناخته می‌شود.<ref>تاریخ الطبری، ج۴، ص۱۹۰.</ref> عمر در زمان [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]] نیز یک بار امیرالحاج بود.<ref>مروج الذهب و معادن الجوهر، ج۴، ص۳۰۱.</ref>

عمر بن خطاب در زمان خلافت خود مُتعَة الحج را حرام اعلام کرد.<ref>مسالک الأفهام الی آیات الأحکام، ج۳، ص۲۰۲.</ref> مُتعَة الحج یا متعه حج فاصله میان دو احرامِ [[عمره تمتع]] و [[حج تمتع]] که حج‌گزار اجازه دارد عمل‌هایی که به‌دلیل مُحرِم بودن بر او حرام بوده است را انجام دهد.<ref>«شبهة ورد: الزواج الموقت (متعة النساء و متعة الحج)»، ص۱۳۲.</ref>

== بازسازی مسجدالنبی ==
{{اصلی|بازسازی مسجدالنبی (عمر بن خطاب)}}

عمر بن خطاب در زمان خلافت خود دست به بازسازی [[مسجد النبی|مسجدالنبی]] زد.<ref>المسجد النبوی عبر التاریخ، ص ۶۵–۶۶</ref> این توسعه مسجد در سال ۱۷ هجری قمری رخ داد و اولین مرحله از توسعه مسجد پس از وفات پیامبر بود.<ref>المسجد النبوی عبر التاریخ، ص ۶۵-۶۶.</ref> در این بازسازی چند خانه اطراف مسجد تخریب و به مسجد اضافه شده<ref>عمارة و توسعة المجسد النبوی الشریف عبر التاریخ، ص ۸۷.</ref> و مساحت مسجد حدود هفتاد درصد نسبت به بنای قبلی افزایش یافت.<ref>عمارة و توسعة المسجد النبوی الشریف عبر التاریخ، ص۸۵.</ref>

=== خانه عمر ===
هنگامی که پیامبر مسجدالنبی را بنا کرد، هریک از صحابه در کنار این مسجد خانه‌ای برای خود ساختند. این خانه‌ها به مرور در طرح‌های توسعه مسجد از بین رفته است.<ref>تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره، ص۲۳۳.</ref> خانه عمر ميان [[باب الرحمه (درب مسجدالنبی)|باب الرحمه]] و [[باب السلام (درب مسجدالنبی)|باب السلام]] در غرب مسجدالنبى قرار داشته و موقعيت آن كنار ابواب صديق كنونى بوده است.<ref>المُصنّف فى الاحاديث و الآثار، ج۲، ص۷۱۸.</ref>

== مکان‌های منسوب ==
در مدینه دو مسجد به عمر بن خطاب منسوب است:

=== مسجد عمر بن خطاب در مدینه ===
{{اصلی|مسجد عمر بن خطاب (مدینه)}}مسجد عمر در جنوب غربی [[مسجد النبی]] و در محدوده [[مصلای پیامبر(ص)]] است.<ref>مساجد الاثریه، ص۲۴۷.</ref> این مسجد احتمالاً در قرن نهم هجری ساخته شده است.<ref>مساجد الاثریه، ص۲۲۳؛ وفاء الوفاء باخبار دار المصطفی، ص۲۲۰.</ref>

=== مسجد عمر بن خطاب در خندق ===
{{اصلی|مسجد عمر بن خطاب در خندق}}مسجد عُمَر در منطقه خندق مدینه، در جنوب [[مسجد سلمان فارسی]] است.<ref>مساجد الاثریه، ص۱۴۸.</ref> این مسجد در محدوده [[مساجد خندق|مساجد هفتگانه خندق]] قرار دارد که محدوده نظامی [[پیامبر(ص)]] در جریان [[غزوه احزاب|غزوه خندق]] بوده است.<ref>معالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ، ج۴، ص۱۴۴.</ref> ظاهرا این مسجد پس از 1885م ساخته شده است.<ref>مساجد الاثریه، ص۱۴۸.</ref>

== پانویس ==
{{پانویس}}

== منابع ==

{{منابع}}
* '''الأخبار الطوال'''، دینوری، احمد بن داود، قم، الشریف الرضی، ۱۳۷۳ش.
* '''الإستیعاب فی معرفة الأصحاب'''، ابن عبد البر، یوسف بن عبدالله، بیروت، دارالجیل، ۱۴۱۲ق.
* '''الإمامة و السیاسة: المعروف بتاریخ الخلفاء'''، ابن‌قتیبه، عبدالله بن مسلم، بیروت، دارالأضواء، ۱۴۱۰ق.
* '''إمتاع الأسماع بما للنبی من الأحوال و الأموال و الحفدة و المتاع'''، مقریزی، احمد بن علی، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۲۰ق.
* '''بحارالأنوار'''، مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بیروت، دار إحياء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
* '''البدء و التاریخ'''، مقدسی، مطهر بن طاهر، قاهره، مکتبة الثقافة الدینیة، بی‌تا.
* '''البدایة و النهایة'''، ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
* '''تاریخ الخلفا'''، سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌‌بکر، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۷ق.
* '''تاریخ الطبری: تاریخ الأمم و الملوک'''، طبری، محمد بن جریر،  بیروت، بی‌نا، بی‌تا.
* '''تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره'''، قائدان، اصغر، تهران، مشعر، ۱۳۸۶ش.
* '''التنبیه والإشراف'''، مسعودی، علی بن الحسین، قاهره، دار الصاوی، بی‌تا.
* '''جوامع السیرة النبویة'''، ابن حزم، علی بن احمد، بیروت، دار الکتب العلمیة، بی‌تا.
* '''«شبهة ورد: الزواج الموقت (متعة النساء و متعة الحج)»'''، معرفت، محمد هادی، رسالة الثقلین، شماره۱۳، ذی‌الحجه ۱۴۱۵ق.
* '''شرح نهج البلاغة'''، ابن ابی الحدید، عبد الحمید بن هبه الله، قم، مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی، ۱۴۰۴ق.
* '''عمارة و توسعة المجسد النبوی الشریف عبر التاریخ'''، ناجی محمد حسن عبدالقادر الانصاری، نادی المدینه المنوره الادبی، ۱۹۹۶م.
* '''مروج الذهب و معادن الجوهر'''، مسعودی، علی بن حسین، قم، مؤسسة دارالهجرة، ۱۴۰۹ق.
* '''مسالک الأفهام الی آیات الأحکام'''، کاظمی، جواد بن سعید، تهران، کتابفروشی مرتضوی، چاپ دوم، ۱۳۶۵ش.
* '''مساجد الاثریه'''، عبدالغنی، محمد الیاس، مطابع الرشید بالمدینة المنورة، الطبعة الثانیة، 1419ق.
* '''المسجد النبوی عبر التاریخ'''، محمد السید الوکیل، دار المجتمع للنشر و التوزیع، ۱۹۷۷م.
* '''مسند احمد،''' احمد بن حنبل، بیروت، ‌دار صادر، بی‌تا.
* '''المُصنّف فى الاحاديث و الآثار'''، ابن ابى شيبه، حافظ عبداللّٰه بن محمد، تحقيق سعيد محمداللحام، بيروت: دارالفكر، ۱۴۰۹ق.
* '''معالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ'''، کعکی، عبدالعزیز، مدینه، ناشر:مولف، ۲۰۱۱م.
* '''نهج الحق و کشف الصدق'''، علامه حلی، حسن بن یوسف، بیروت، دار الکتاب اللبنانی، ۱۹۸۲م.
* '''وفاء الوفاء باخبار دار المصطفی'''، السمهودی، علی بن عبدالله، تحقیق قاسم السامرائی، لندن، مؤسسه الفرقان للتراث الاسلامی، ۲۰۰۱م.
{{پایان}}
{{صحابه}}

[[رده:صحابه]]
[[رده:امیران حج]]