در حال ویرایش غسل زیارت

'''غسل زیارت'''، غسلی است که پیش از زیارت [[کعبه]] یا یکی از [[معصومان(ع)]] انجام می‌شود. بسیاری از فقیهان [[شیعه]] این غسل را مستحب دانسته و برای استحباب آن روایاتی را گواه آورده‌اند. غسل زیارت، در بین اقسام غسل مستحبی، غسل مکانی و فعلی شمرده شده است. 
بسیاری از فقیهان شیعه غسل ورود به [[حرم]] معصومان(ع)، حتی اگر قصد [[زیارت]] نباشد را نیز مستحب دانسته‌اند.

==مستحب بودن غسل زیارت==
بسیاری از فقیهان شیعه{{یادداشت|شیخ مفید، شیخ طوسی، ابن براج، ابن ادریس، کیدری، یحیی بن سعید، ابوالصلاح حلبی، محقق حلّی، علامۀ حلّی، ابن فهد، شهید اول، وحید بهبهانی، محقّق اردبیلی و آقا حسین خوانساری.}} غسل زیارت را مستحب می‌دانند.<ref>المقنعه، ص۵۱؛ المبسوط، ج۱، ص۴۰؛ الاقتصاد الهادی إلی طریق الرشاد، ص۲۵۱؛ الجمل و العقود فی العبادات، ص۵۳؛ المهذب، ج۱، ص۳۳؛ السرائر، ج۱، ص۱۲۵؛ اصباح الشیعة بمصباح الشریعه، ص۴۸؛ نزهة الناظر فی الجمع بین الأشباه و النظائر، ص۱۵؛ الکافی فی الفقه، ص۱۳۶؛ شرایع الإسلام، ج۱، ص۳۷؛ المختصر النافع، ج۱، ص۱۶؛ تبصرة المتعلّمین، ص۳۴؛ منتهی المطلب، ج۲، ص۴۷۴؛ نهایة الأحکام، ج۱، ص۱۷۸؛ الارشاد الاذهان، ج۱، ص۲۲۰؛ الرسائل العشر (لابن فهد)، ص۵۴؛ البیان، ص۳۸؛ الدروس، ج۱، ص۸۷؛ النفلیة، ص۹۵؛ مصابیح الظلام، ج۴، صص۹۰ - ۸۸؛ مجمع الفائدة و البرهان، ج۱، ص۷۶؛ مشارق الشموس، ج۱، ص۲۱۶.</ref> حتی [[ابن حمزه]]، اعتقاد دارد هیچ فقیهی با مستحب بودن آن مخالف نیست. [[فاضل هندی]]<ref>کشف اللثام، ج۱، ص۱۵۰.</ref> و [[سید علی طباطبایی]]<ref>ریاض المسائل، ج۱، ص۴۹۲.
</ref> ، دو فقیه شیعی می‌گویند بزرگان فقه شیعه بر استحباب این غسل یقین داشتند. مستحب بودن این غسل را از دلایل و شواهد زیر به دست آورده‌اند: 
# روایاتی که بر استحباب این غسل گواهی می‌دهند
# ادعای اجماع<ref>غنیة النزوع إلی علمی الأصول و الفروع، ص۶۲.</ref> 
# ادعای شهرت<ref>جواهر الکلام، ج۵، ص۴۶.</ref> 

===روایات گواه بر استحباب غسل زیارت===
روایاتی که فقیهان شیعه برای استحباب غسل زیارت گواه آورده‌اند، سه دسته‌اند:

====روایات غسل زیارت====
در برخی روایات به غسل زیارت، بدون اشاره به زیارتِ معصومی خاص سفارش شده است. برای نمونه:
* [[امام رضا(ع)]] غسل زیارت را به عنوان یکی از غسل‌های مستحب نام برده است.<ref>مستدرک الوسائل، ج۲، ص۴۹۷.</ref>{{یادداشت|فاضل هندی، شیخ انصاری، صاحب جواهر و آقا رضا همدانی این روایت را گواه آورد.<ref>کشف اللثام، ج۱، ص۱۵۱؛ کتاب الطهار، ج۳، ص۶۵؛ جواهر الکلام، ج۵، ص۴۶؛ مصباح الفقیه، ج۶، ص۴۶.</ref>}}
* [[علاء بن سَیابه]]، صحابی [[امام صادق(ع)]] از وی غسلی را نقل کرده، که هنگام ملاقات با هر امامی مستحب است انجام شود.<ref>تهذیب الأحکام، ج۶، ص۱۰۱؛ الوافی، ج۱۴، ص۱۳۲۳؛ وسائل الشیعه، ج۱۴، ص۳۹۰.</ref> 
:اگر چه ظهور این روایت فقط زمان زنده بودن معصومان(ع)را شامل می‌شود؛ امّا بعد از شهادت آن‌ها را نیز دربرمی‌گیرد؛ زیرا احترام آنان در هر دو زمان (پیش از شهادت و پس از شهادت) لازم است.{{یادداشت|وحید بهبهانی، صاحب حدائق، صاحب مفتاح الکرامه، حر عاملی، صاحب ریاض، شیخ انصاری، صاحب جواهر و آقا ضیاء عراقی این روایت را گواه آورد.<ref>مصابیح الظلام، ج۴، ص۸۸؛ الحدائق الناضره، ج۴، ص۱۸۹؛ مفتاح الکرامه، ج۱، ص۸۴؛ هدایة الأمه، ج۵، ص۴۵۴؛ وسائل الشیعه، ج۱۴، ص۳۹۰؛ باَبُ استحباب الغسل لزیارة أمیر المؤمنین و غیره من الائمة؛ ریاض المسائل، ج۱، ص۴۹۳؛ کتاب الطهاره، ج۳، ص۶۵؛ جواهر الکلام، ج۵، ص۴۶؛ شرح تبصرة المتعلّمین، ج۱، ص۲۹۸.</ref>}}
* [[ابی المَعزاء]]، روای مورد اعتماد علمای رجال<ref>الفهرست، شیخ الطوسی، ص۶۰؛ رجال النجاشی، ص۱۳۳.</ref> ، از [[امام کاظم(ع)]] غسلی را نقل کرده، که برای زیارت [[ائمه(ع)]] در خواب سفارش شده است.<ref>الاختصاص، ص۹۰؛ مستدرک الوسائل، ج۲، ص۵۲۱.</ref> 
:[[محمدحسن نجفی]]، [[شیخ انصاری]] و [[آقا رضا همدانی]]، سه فقیه شیعی این روایت را برای مستحب بودن غسل زیارت گواه آورده‌اند.<ref>جواهر الکلام، ج۵، ص۴۶؛ کتاب الطهاره، ج۳، ص۶۵؛ مصباح الفقیه، ج۶، ص۴۶.</ref> 
* [[امام هادی(ع)]] در روایت [[زیارت جامعه کبیره]]، که برای زیارت همۀ معصومان(ع) گفته شده، به انجام غسل تأکید کرده است.{{یادداشت|نراقی و صاحب جواهر این روایت را گواه آورد.<ref>غنائم الأیام فی ما یتعلق بالحلال و الحرام، ج۱، ص۲۶۵؛ جواهر الکلام، ج۵، ص۴۶.</ref>}}

====روایات غسل زیارتِ معصومی خاص====
در برخی روایات به غسل زیارتِ معصومی خاص سفارش شده است. مانند:
* امام صادق(ع) به [[سلیمان بن عیسی]]، زیارت از راه دور آموزش داده؛<ref>کامل الزیارات، صص۲۸۷ و ۲۸۸.</ref> در حالی که پیش از انجام زیارت به غسل سفارش کرده است. منظور وی، زیارت خودِ او، از راه دور، در حال زنده بودن اوست.{{یادداشت|صاحب جواهر، شیخ انصاری و آقا رضا همدانی این روایت را گواه آورد.<ref>جواهر الکلام، ج۵، ص۴۶؛ کتاب الطهاره، ج۳، ص۶۵؛ مصباح الفقیه، ج۶، ص۴۶.</ref>}}
* در برخی روایات دیگر نیز به صورت خاص برای زیارت [[حضرت محمد(ص)]]، [[امام علی(ع)]]، [[امام رضا(ع)]]، [[امام کاظم(ع)]]، [[امام جواد(ع)]]، [[امام هادی(ع)]]، [[امام حسن عسکری(ع)]] به انجام غسل سفارش شده است.{{یادداشت|برای زیارت امامان مدفون در بقیع غسلی بیان نشده است. محمدحسن نجفی، فقیه شیعی احتمال داده غسل زیارت حضرت محمد(ص) برای زیارت آنان کافی است. وی احتمال می‌دهد دلیل اینکه غسل امامان بقیع به صورت جداگانه بیان نشده، همین باشد.<ref>جواهر الکلام، ج۵، ص۴۶. </ref>}}
:برخی از فقیهان شیعی{{یادداشت|فاضل هندی، صاحب حدائق، آقا رضا همدانی و آخوند خراسانی.}}<ref>کشف اللثام، ج۱، ص۱۵۱؛ الحداق الناضره، ج۴، ص۱۸۹؛ مصباح الفقیه، ج۶، ص۴۶؛ اللّمعات النیرة فی شرح تکملة التبصرة، ج۱، ص۹۲.</ref> این غسل را شامل همۀ معصومان(ع) دانسته و فرقی میان زیارت آنان نگذاشته‌اند. [[وحید بهبهانی]]، فقیه شعیی اعتقاد دارد همۀ معصومان(ع) یک نورند و جایگاه آنان یکسان است؛ بنابراین نمی‌توان غسل را برای زیارت برخی از آنان منحصر کرد.<ref>مصابیح الظلام، ج۴، صص۹۰ – ۸۸.</ref> 

====روایات غسل زیارت کعبه====
در برخی روایات به غسل زیارت کعبه سفارش شده است. [[سماعه]] و [[ابن سنان]]، صحابیان امام صادق(ع) دو روایت از وی درباره غسل زیارت [[کعبه]] بیان کرد.<ref>الکافی، ج۳، ص۴۰؛ فقیه، ج۱، ص۴۵؛ تهذیب الاحکام، ج۱، ص۱۰۴؛ وسائل الشیعه، ج۳، ص۳۰۴.</ref> [[محمد بن مسلم]] نیز از [[امام باقر(ع)]] و امام صادق(ع) روایتی را در این باره نقل کرده است.<ref>تهذیب الاحکام، ج۱، ص۱۱۴.</ref> 
برخی از فقیهان شیعه{{یادداشت|علامه حلی، صاحب مدارک، وحید بهبهانی، صاحب جواهر.}} این روایات را برای استحباب غسل زیارت معصومان(ع) گواه آورد.<ref>منتهی المطلب، ج۲، ص۴۷۴؛ مدارک الاحکام، ج۲، ص۱۶۹؛ الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهره، ج۴، ص۱۸۳؛ مصابیح الظلام، ج۴، ص۸۸؛ جواهر الکلام، ج۵، ص۴۶.</ref> برخی دیگر{{یادداشت|مجلسی دوم، خوانساری، شیخ انصاری و صاحب حدائق.}} به این استناد اشکال وارد کرد.<ref>مرآة العقول، ج۱۳، ص۱۲۶؛ مشارق الشموس، ج۱، ص۲۱۶؛ کتاب الطهاره، ج۳، ص۶۵؛ الحدائق الناضره، ج۴، ص۱۸۳.</ref> 

==غسل زیارت، غسل فعلی و مکانی==
بسیاری از فقیهان شیعه غسل مستحبی را به سه قسم زمانی{{یادداشت|غسل زمانی، غسلی است که انجام آن در زمانی خاص مستحب است.}} ، مکانی{{یادداشت|غسل مکانی، غسلی است که انجام آن برای ورود به مکانی خاص مستحب است.}} و فعلی{{یادداشت|غسل فعلی، غسلی است که انجام آن پیش یا پس از انجام کاری مستحب است.}} تقسیم کرده‌اند.<ref>شرائع الإسلام، ج۱، ص۳۷؛ منتهی المطلب، ج۲، ص۴۶۰؛ نهایة الإحکام فی معرفة الأحکام، ج۱، صص۱۷۵و ۱۷۶؛ الرسائل العشر (لابن فهد)، ص۵۴؛ کشف اللثام، ج۱، ص۱۳۳؛ مستند الشیعه، ج۳، ص۳۳۸؛ مصباح الفقیه، ج۶، ص۴۵؛ تحریر الوسیله، ج۱، ص۹۷.</ref> آن‌ها غسل زیارت را غسل فعلی می‌دانند؛ چون انجام آن پیش از فعلِ زیارت مستحب است؛ برخی آن را غسل مکانی نیز می‌دانند؛ زیرا انجام آن برای ورود به حرم معصومان(ع) مستحب است.<ref>جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، ج۵، ص۶۲.</ref> 

==غسل ورود به حرم معصوم(ع)==
بسیاری از فقیهان شیعه<ref>العروة الوثقی، ج۱، ص۴۶۲؛ مستمسک العروة الوثقی، ج۴، ص۲۸۱؛ مصباح الفقیه، ج۶؛ وسیلة النجاة، حاشیه امام، ص۹۱ وسیلة النجاة، حاشیه بهجت صص۶۷ و ۶۸.</ref>  معتقدند وقتی شخصی تصمیم دارد وارد [[حرم]] یکی از [[معصومان(ع)]] شود، حتی اگر قصد نداشته باشد زیارت کند، مستحب است غسل کند. این غسل را غسل ورود به حرم معصوم(ع) می‌گویند. مستحب بودن این غسل را از دلیل‌های زیر به دست آورده‌اند: 
* روایتی<ref>تهذیب الأحکام، ج۱، ص۱۰۵؛ ر. ک: الکافی، ج۳، ص۴۰؛ من لا یحضره الفقیه، ج۱، ص۴۴؛ الخصال، ج۲، صص۴۹۹ - ۴۹۸؛ عیون اخبار الرضا۷، ج۲، ص۱۲۳؛ وسائل الشیعه، ج۳، ص۳۰۷.</ref> از [[امام صادق(ع)]] دربارۀ غسل کردن برای ورود به [[مسجدالنبی(ص)]]<ref>تذکرة الفقها، ج۲، ص۱۴۴؛ مدارک الأحکام، ج۲، ص۱۷۲؛ المعتبر فی شرح المختصر، ج۱، ص۳۵۸.</ref>{{یادداشت|محقق خویی به سند و دلالت روایت ایراد دارد.<ref>موسوعة الإمام الخوئی، ج۱۰، ص۵۵.</ref>}} 
* روایاتی که [[علامه حلّی]]<ref>نهایة الأحکام، ج۱، ص۱۷۷.</ref> ، فقیه شیعی به آن‌ها اشاره کرده است<ref>وسائل الشیعه، ج۲، ص۹۶۰.</ref> 
* شرافت حرم‌های معصومین(ع)<ref>مدارک الأحکام، ج۲، ص۱۷۲؛ کشف اللثام، ج۱، ص۱۶۳؛ کشف الالتباس عن موجز أبی العباس، ص۳۴۱؛ تذکرة الفقها، ج۲، ص۱۴۴؛ مستند الشیعه، ج۳، ص۳۳۸؛ ذکری الشیعه، ج۱، ص۱۹۹؛ الحدائق الناضرة، ج۴، ص۲۳۶؛ مفتاح الکرامه، ج۱، ص۸۰؛ غنائم الأیام، ج۱، ص۲۶۶؛ جواهر الکام، ج۶۲۵.</ref> 
* ادعای اجماع<ref>غنیة النزوع، ص۶۲؛ رجوع کنید به: مدارک الاحکام، ج۲، ص۱۷۲.</ref> 

==پانویس==
{{پانویس}}
==منابع==
{{منابع}}

{{برگرفتگی
| پیش از لینک = مقاله
| منبع = غسل زیارت، پورامینی، محمدباقر، 
| پس از لینک = فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره اول، زمستان ۱۳۸۸، ص۲۴
| لینک = http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/929/1/25
}}

* '''إرشاد الأذهان إلى أحكام الإيمان‌'''، علامه حسن بن يوسف بن مطهر اسدى‌ حلّی، تحقیق فارس حسون‌، قم،‌ جامعه مدرسين حوزه علميه، 1410ق.
* '''إصباح الشيعة بمصباح الشريعة‌'''، قطب الدين محمد بن حسين‌ كيدرى، تحقیق و تصحیح ابراهيم بهادرى مراغى‌، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، 1416ق.
* '''الاختصاص'''، محمد بن محمد مفید، تحقیق علی اکبر الغفاری و محمود الزرندی، بیروت، دار المفید، ۱۴۱۴ق.
* '''الاقتصاد الهادي إلى طريق الرشاد‌'''، محمد بن حسن‌ طوسى، تهران، انتشارات كتابخانه جامع چهل‌ستون‌، 1375ق. 
* '''البیان'''، محمد بن مکی عاملی شهید اول، تصحیح محمد حسون، قم، نشر محقق تاریخ، ۱۴۱۲ق.
* '''الجمل و العقود في العبادات‌'''، محمد بن حسن‌ طوسى، مشهد، مؤسسه نشر دانشگاه فردوسى، 1387ق. 
* '''تبصرة المتعلمین'''، آقا ضیاءالدین علی کزازی عراقی، تحقیق و تصحیح محمد حسون، قم، جامعه مدرسين حوزه علميه قم‌، ۱۴۱۴ق.
* '''تبصرة المتعلمين في أحكام الدين‌'''، علامه حسن بن يوسف بن مطهر اسدى‌ حلّى، تحقیق و تصحیح محمد هادى يوسفى غروى‌، تهران،‌ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى‌، 1411ق‌.
* '''تحرير الوسيلة‌'''، سيد روح اللّه موسوى‌ خمينى،  قم، مؤسسه مطبوعات دار العلم‌، چاپ اول‌، بی‌تا.
* '''تفصيل وسائل الشيعة إلى تحصيل مسائل الشريعة‌'''، محمد بن حسن حرَ عاملی، تصحیح گروه پژوهش مؤسسه آل البیت(ع)، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، ۱۴۰۹ق.
* '''تهذيب الأحكام'''، محمد بن حسن‏ طوسى، تحقیق حسن الموسوى‏ خرسان، تهران‏، دار الكتب الإسلاميه‏، 1407ق.
* '''الحدائق الناضرة في أحكام العترة الطاهرة‌'''، یوسف بن احمد آل عصفور بحرانی، تحقیق و تصحیح محمد تقی ایراونی، سید عبدالرزاق مقرم، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه ۱۴۰۵ق.
* '''الخصال'''‏، محمد بن علی ابن بابویه، تحقیق و تصحیح علی اکبر غفاری، قم، جامعه مدرسین، ۱۳۶۲ش.
* '''الدروس الشرعیة فی فقه الامامیة'''، محمد بن مکی عاملی شهید اول، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه، ۱۴۱۷ق.
* '''الرسائل العشر'''، احمد بن فهد حلّی، تصحیم سید مهدی رجائی، قم، انتشارات کتابخانه آیة‌الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۹ق.
* '''السرائر الحاوي لتحرير الفتاوى‌'''، محمد بن منصور بن احمد‌ ابن ادریس حلّى، قم، جامعه مدرسين حوزه علميه، 1410ق‌. 
* '''جواهر الكلام في شرح شرائع'''، محمد حسن‌ نجفى، تصحیح و تحقیق عباس قوچانى و على آخوندى‌،  بیروت، دار إحياء التراث، 1404ق.   
* '''ذکری الشیعة فی أحکام الشریعة'''، محمد بن مکی عاملی شهید اول، تحقیق و تصحیح جمعی از پژوهشگران در مؤسسه آل البیت(ع)، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، ۱۴۱۹ق.
* '''رياض المسائل في تحقيق الأحكام بالدلائل'''، سيد على بن محمد طباطبايى‌ حائرى، تصحیح محمد بهره‌مند، محسن قدیری، کریم انصاری، علی مروارید، قم، مؤسسه آل البيت(ع)، 1418ق. 
* '''شرائع الإسلام في مسائل الحلال و الحرام‌'''، محقق نجم الدين جعفر بن حسن‌ حلّى، تحقیق و تصحیح عبد الحسين محمد على بقال‌، قم، مؤسسه اسماعيليان‌، 1408ق‌.
* '''شرائع الإسلام في مسائل الحلال و الحرام‌'''، محقق نجم الدين جعفر بن حسن‌ حلّى، تحقیق و تصحیح عبد الحسين محمد على بقال‌، قم،‌ مؤسسه اسماعيليان، 1408ق‌. 
* '''العروة الوثقى فيما تعم به البلوى‌'''، سيد محمد كاظم طباطبايى‌ یزدی، بیروت، مؤسسة الأعلمي للمطبوعات‌، 1409ق. 
* '''عیون أخبار الرضا(ع)'''، محمد بن علی ابن بابویه، تحقیق و تصحیح مهدی لاجوردی، تهران، نشر جهان، ۱۳۷۸ش.
* '''غنائم الأيّام في مسائل الحلال و الحرام‌'''، ابوالقاسم بن محمد میرزای قمّی، قم، انتشارات دفتر تبلیغات، ۱۴۱۷ق.
* '''غنية النزوع إلى علمي الأصول و الفروع‌'''، ابن زهره حمزة بن على حسينى‌ حلبى، قم، مؤسسه امام صادق، 1417ق‌. 
* '''الكافي'''( ط- الإسلامية)، محمد بن یعقوب کلینی، تصحیح علی اکبر غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیة، ۱۴۰۷ق.
* '''الكافي في الفقه‌'''، ابو الصلاح تقى الدين بن نجم الدين‌ حلبى، تصحیح رضا استادى‌، اصفهان، كتابخانه عمومى امام امير المؤمنين(ع)، 1403ق‌.
* '''کامل الزیارات'''، جعفر بن محمد ابن قولویه، تصحیح  غلامرضا عرفانیان یزدی، نجف، المطبعة المبارکة المرتضویة، ۱۳۵۶ق.
* '''کتاب الطهارة'''(للشیخ انصاری)، مرتضی بن محمد امین انصاری دزفولی، تصحیح گروه پژوهش در کنگره، قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، ۱۴۱۵ق. 
* '''کشف الالتباس عن موجز أبی العباس'''، مفلح بن حسن(حسین) صیمری، تحقیق و تصحیح محمد باقری، محمد حسون، قم، مؤسسه صاحب الأمر(ع)، ۱۴۱۷ق.
* '''كشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحكام'''،‌ محمد بن حسن فاضل هندى اصفهانى، تصحیح گروه پژوهش دفتر انتشارات اسلامى‌، قم، جامعه مدرسين حوزه علميه، 1416ق‌.  
* '''اللمعات النيرة في شرح تكملة التبصرة‌'''، آخوند محمد کاظم بن حسین آخوند، قم، جامعه مدرسين حوزه علميه، ۱۴۱۳ق.
* '''المبسوط في فقه الإمامية‌'''، محمد بن حسن‌ طوسى، تحقیق سيد محمد تقى كشفى‌، تهران، المكتبة المرتضوية لإحياء الآثار الجعفرية‌، 1387ق‌. 
* '''مجمع الفائدة و البرهان في شرح إرشاد الأذهان‌'''، احمد بن محمد اردبیلی، تحقیق و تصحیح مجتبی عراقی علی‌پناه اشتهاردی و حسین یزدی اصفهانی، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه، ۱۴۰۳ق.
* '''مدارك الأحكام في شرح عبادات شرائع الإسلام‌'''، محمد بن علی موسوی عاملی، تصحیح گروه پژوهش آل البیت(ع)، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، ۱۴۱۱ق.
* '''مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول‌'''، محمدباقر بن محمد تقی مجلسی دوم، تصحیح سید هاشم رسولی، تهران، دار الکتب الاسلامیة، ۱۴۰۴ق.
* '''المختصر النافع في فقه الإمامية‌'''، محقق نجم الدين جعفر بن حسن‌ حلّى، قم، مؤسسة المطبوعات الدينية‌، 1418ق‌.
* '''المقنعة‌'''، شیخ مفید، قم، كنگره جهانى هزاره شيخ مفيد، 1413ق‌. 
* '''المهذب‌'''، عبد العزیز ابن براج قاضی، تصحیح و تحقیق تحت إشراف جعفر سبحانى‌، قم، جامعه مدرسين حوزه علميه، 1406ق. 
* '''مستدرك لوسائل و مستنبط المسائل'''، ميرزا حسين‌ محدث نوری، تصحیح گروه پژوهش مؤسسه آل البيت(ع)، بیروت، مؤسسه آل البيت، 1408ق‌.  
* '''مستند الشيعة في أحكام الشريعة‌'''، مولى احمد بن محمد مهدى‌ نراقی، تحقیق و تصحیح گروه پژوهش مؤسسه آل البيت(ع)، قم، مؤسسه آل البيت(ع)، 1415ق‌. 
* '''مشارق الشموس في شرح الدروس‌'''، آقا حسين بن محمد‌ خوانساری، تحقیق و تصحیح سيد جواد ابن الرضا‌، تا سال 1430ق به چاپ نرسيده است و فايل اين نسخه توسط محقق در اختيار مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی قرار گرفته است.
* '''مشارق الشموس في شرح الدروس‌'''، آقا حسين بن محمد‌ خوانسارى، تحقیق و تصحیح سيد جواد ابن الرضا، تا سال 1430ق به چاپ نرسيده است و فايل اين نسخه توسط محقق در اختيار مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور قرار گرفته است.
* '''مصابیح الظلام'''، محمدباقر بن محمد اکمل وحید بهبهانی، تحقیق و تصحیح گروه پژوهش مؤسسه وحید بهبهانی، مؤسسة العلامة المجدد الوحید البهبهانی، ۱۴۲۴ق.
* '''مصباح الفقیه'''، رضا بن محمد هادی همدانی، تصحیح محمد باقری، نورعلی نوری، محمد میرزایی، سید نورالدین جعفریان، قم، مؤسسة الجعفریة لٔاحیاء التراث و مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۱۶ق.
* '''مفتاح الكرامة في شرح قواعد العلاّمة'''( ط- الحديثة)، سید جواد بن محمد حسینی عاملی، تحقیق و تصحیح محمدباقر خالصی، قم، جامعه مدرسين حوزه علميه قم، ۱۴۱۹ق.
* '''من لا یحضره الفقیه'''،  محمد بن علی ابن‌بابویه، تحقیق حسن خرسان، بیروت، دار الاضواء، ۱۴۰۵ق.
* '''منتهى المطلب في تحقيق المذهب‌'''، علامه حسن بن يوسف بن مطهر اسدى‌ حلّی، تحقیق و تصحیح بخش فقه در جامعه پژوهش‌هاى اسلامى‌، مشهد، مجمع البحوث الإسلامية‌، 1412ق.
* '''نزهة الناظر في الجمع بين الأشباه و النظائر‌'''، یحیی بن سعید حلّى، قم، منشورات رضى‌، 1394ق‌.
* '''النفلیة'''، محمد بن مکی عاملی شهید اول، تصحیح مرکز پژوهش‌های اسلامی، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۴۰۸ق.
* '''نهاية الإحكام في معرفة الأحكام‌'''، علامه حسن بن يوسف بن مطهر اسدى‌ حلّی، قم، مؤسسه آل البيت(ع)، 1419ق.
* '''الوافی'''، محمد محسن فیض کاشانی، تصحیح ضیاء الدین حسینی اصفهانی، اصفهان، کتابخانه امام امیر المؤمنین علی(ع)، ۱۴۰۶ق.
* '''وسيلة النجاة‌'''، سيد ابو الحسن‌ اصفهانى، شارخ سید روح‌الله موسوی خمینی، قم، مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى، 1422ق‌. 
* '''وسيلة النجاة‌'''، محمدتقی بهجت گیلانی فومنى،‌ قم، انتشارات شفق‌، 1423ق.
* '''هداية الأمة إلى أحكام الأئمة'''-منتخب المسائل‌، محمد بن حسن حرّ عاملی، تصحیح‌ بخش حدیث در جامعه پژوهش‌های اسلامی، مشهد، مجمع البحوث الاسلامیة، ۱۴۱۲ق.

[[رده:مستحبات زیارت]]