در حال ویرایش قبة الصخره

{{جعبه اطلاعات مسجد
| عرض جعبه            =
| نام                 =مسجد قبة الصخره
| نام دیگر            =مسجد صخره
| تصویر               =مسجد صخره.jpg
| اندازه تصویر        =300px
| توضیح تصویر         =نمای کلی از مسجد قبة الصخره
| عنوان تصویر         =
| مکان                =فلسطین اشغالی، مرکز شهر بیت‌‌المقدس  
| مختصات              =
| مذهب                =
| پایه‌گذاری‌شده در     =قرن اول قمری
| پایه‌گذار            =خلیفه دوم
| دارنده              =
| گرداننده            =
| روحانی              =
| معمار               =
| سبک معماری          =
| گنجایش              =
| طول                 =به شکل 8 ضلعی و طول هر ضلع 33 ارش یا ذراع(فاصله‌ای از سر آرنج تا نوک انگشت میانی)
| عرض                 =
| مساحت               =
| بلندی               =
| تعداد گنبد          =1
| بلندی گنبد از بیرون =100 ذراع 
| بلندی گنبد از درون  =
| تعداد مناره         =
| بلندی مناره         =
| مصالح               =
| پیمان‌کار            =
| هزینه ساخت          =
| نوسازی              =
| وب‌گاه               =
| ویژگی‌های دیگر       =
| پانویس              =
}}
'''قبة الصخره''' یا مسجد صَخْره، نام مسجدی در محدوده حرم شریف [[شهر بیت‌المقدس]] است که در میان حصار سلیمان و در کنار [[مسجدالاقصی]] قرار دارد. این مسجد به دلیل اینکه مشهد انبیا یا محل [[معراج پیامبر اسلام]](ص) بوده، نزد ادیانی چون [[صابئیت]]، [[یهودیت]]، [[مسیحیت]] و [[اسلام]] دارای احترام است.

این مسجد که دربر دارنده صخره مقدس بوده، آثار و مشاهد مختلفی از انبیای گذشته را در خود جای داده و پیشینه آن به دوران انبیای پیش از [[اسلام]] برمی‌گردد. مسجد صخره پس از فتح [[بیت‌المقدس]] در قرن نخست قمری به دستور [[خلیفه دوم]] بنا گردید و [[عبد‌الملک بن مروان]] در سال 65ق، این مسجد را به حرم شریف ملحق کرد. اما در قرن پنجم قمری حدود یک قرن، صلیبیان، بیت‌المقدس را از قلمرو حکومت اسلامی خارج  کردند و اداره این مکان به دست مسیحیان افتاد.

پس از اسلام، مسجد صخره که در دوره اسلامی به قبة ‌الصخره شهرت یافت، گاه در دست مسلمانان بوده و گاهی به دست صلیبیان افتاد. با تکیه بر گزارشات تاریخی، سیمای ظاهری مسجد قبة ‌الصخره، در عصر حاضر، تفاوت چندانی با بنای آن در قرون نخستین اسلامی ندارد. ساختمان مسجد قبةالصخره متشکل از هشت ضلع است که هر ضلع، 33 ارش طول دارد و صخر‌ه‌ای که مسجد به پاس آن بنا شده، کبودرنگ و دارای شکلی نامنظم و محیطی به ابعاد صد گز است. گنبد مسجد دارای سه پوسته است و ارتفاع گنبد تا زمین، یکصد ذراع می‌باشد.
==موقعیت جغرافیایی==
[[پرونده:نمایی از مسجد صخره و مسجد الاقصی.jpg|بندانگشتی|نمایی از مسجد صخره و مسجد الاقصی در محدوده حرم]]
مسجد صخره، در داخل محدوده حرم شریف [[شهر بیت‌المقدس]]  واقع است و به «قبة ‌الصخره» شهرت دارد. این مسجد، در میان حصاری واقع است که [[حصار سلیمان]] خوانده می‌شود. این حصار علاوه بر [[مسجدالاقصی]] و قبة ‌الصخره، سایر مشاهد را در بر گرفته است.
==جایگاه و اهمیت==
این مسجد که صخر‌ه‌ای را در بر گرفته است، گرچه در روز فتح بیت‌‌المقدس و به دستور [[خلیفه دوم]] بنا شد،<ref>العبر تاریخ ابن خلدون، ترجمه عبد‌المحمد آیتی، ج1، ص263؛  الروض المعطار فی خبر الاقطار، ص69.</ref> به آن دلیل که مشهد انبیا<ref>سفرنامه ناصرخسرو، ص51؛  الاشارات الی معرفة الزیارات، ص31؛  مقدمه ابن خلدون، ج2، ص698.</ref> و بنا به نقلی، محل [[معراج]] رسول خدا(ص) بود،<ref>رحلة ابن بطوطه، ج1، ص96.</ref> اهمیت اسلامی یافته است و [[عبد‌الملک بن مروان]] در سال 65ق، این مسجد را به حرم شریف ملحق کرد.<ref>العبر تاریخ ابن خلدون، ج1، ص265.</ref>

گرچه احترام این مسجد پیوندی وثیق با [[بنی‌اسرائیل]] و ادیانی چون [[صابئیت]]، [[یهودیت]] و [[مسیحیت]] دارد،<ref>مقدمه ابن خلدون، ج2، صص698 و 699.</ref> اما در سال‌‌های نخست ظهور اسلام، محل معراج پیامبر(ص) و مورد احترام مسلمانان بود.
==پیشینه صخره مقدس==
[[پرونده:صخره مقدس.jpg|بندانگشتی|صخره مقدس درون مسجد صخره]]
این صخره و معابد و مساجد ساخته شده بر آن، که در دوره اسلامی به مسجد قبة ‌الصخره شهرت یافت، دارای تطور تاریخی پرفراز و نشیبی است با تکیه بر گزارش [[ابن خلدون]] (م808ق) سابقه تاریخی این معبد، پیش از عهد اسلامی بوده است.<ref>مقدمه ابن خلدون، ج2، صص698 و 699.</ref>

تقدس صخره نزد [[یهود]]، زمانی رونق گرفت که [[حضرت داوود(ع)]]  قبه چوبین را، که مشتمل بر تابوت عهد و الواح مقدس بود، بر صخره مستقر ساخت و بر آن چادر‌های خاصی برپا کرد.<ref>مقدمه ابن خلدون، ج2، ص698.</ref> پس از تکمیل معبد، قبه چوبین، از اقامتگاه حضرت داوود(ع)، به معبد صخره منتقل شد.<ref>مقدمه ابن خلدون، ج2، ص698.</ref>

[[بنی‌اسرائیل]] جایگاه‌‌های خاصی را برای زیارت قبه، الواح، قربانگاه و سایر میراث یهود در معبد صخره در نظر گرفتند.<ref>مقدمه ابن خلدون، ج2، ص698.</ref> رونق این معبد، نزدیک هشتصد سال استمرار داشت و تنها پس از حمله [[بخت‌النصر]] به بیت‌‌المقدس بود که این معبد به ‌دستور وی ویران و [[تورات]] و عصای موسی سوزانده و میراث یهود پراکنده شد.

بازسازی معبد صخره پس از چندی با بازگشت بنی‌اسرائیل و حمایت یکی از دولتمردان ایرانی، به نام بهمن، آغاز شد. بنی‌اسرائیل، بر اساس حدودی که بهمن برای تعمیر معبد صخره برای آنها تعیین کرده بود، معبد را بازسازی کردند.<ref>مقدمه ابن خلدون، ج2، ص698.</ref>  ابن کثیر بر اساس روایتی از [[شمر بن عطیه]]، این صخره را محل کشته شدن هفتاد پیامبر از جمله [[یحیی بن زکریا(ع)]]، دانسته است‏.<ref>البدایة و النهایه، ج2، صص54 و55.</ref>
==مشاهد و آثار==
از مشاهد قبة ‌الصخره، اطاقکی زیر صخره است که به‌اندازه قامت یک انسان، ارتفاع دارد و به وسیله چهارده پله به آن راه است.<ref>احسن التقاسیم، ج1، ص239؛  الاشارات الی معرفة الزیارات‏، ص32.</ref> عامه معتقدند این حفره، که به ابعاد یازده قدم در چهارده قدم است،<ref>الاشارات الی معرفة الزیارات‏، ص32.</ref> به حرکت صخره به وجود آمده است.<ref>سفرنامه ناصرخسرو، ص54.</ref> این اتاقک که به اعتقاد برخی مدفن [[حضرت زکریا(ع)]] است،<ref>الاشارات الی معرفة الزیارات‏، ص31.</ref> به دلیل اعتقاد به اجتماع ارواح مؤمنان در آن، «مغارة الارواح» نیز نامیده می‌شود.<ref>الاشارات الی معرفة الزیارات‏، ص31.</ref>

از دیگر مشاهد مسجد قبة ‌الصخره، تصاویری است که در مسیر ورودی به مغارة الارواح حک شده است؛ یکی از این تصاویر مربوط به حضرت سلیمان(ع) و دیگری مربوط به [[حضرت مسیح(ع)]] است.<ref>الاشارات الی معرفة الزیارات‏، ص31.</ref>

همچنین در این مسیر، اثر پای انسان کاملی وجود دارد که منسوب به [[حضرت ابراهیم(ع)]] است و اثر پای کودکی وجود دارد که منسوب به [[حضرت اسحاق(ع)]] است که در جهت [[قبله]] و بر صخره نقش بسته است.<ref>سفرنامه ناصرخسرو، ص51.</ref> این مقام به همراه سپری که ادعا می‌شده است منسوب به [[حمزة بن عبدالمطلب]] است،<ref>رحله ابن بطوطه، ج1، ص96.</ref> از دیگر مقام‌هایی است که در این مسجد زیارت می‌شوند.
==مسجد قبة ‌الصخره در عهد اسلامی==
مسجد صخره که در دوره اسلامی به قبة ‌الصخره شهرت یافت، علی‌رغم اهمیت خاص آن برای مسلمانان و ارتباط تنگاتنگ این مکان با معراج پیامبر اسلام(ص)، شاهد فراز و فرودهای متعددی بوده است، گاه در دست مسلمانان بوده و گاهی به دست صلیبیان افتاده و همین عامل باعث می‌شد تا در برهه‌ای خاص، مناسک ویژه‌ای در آن شکل بگیرد مانند سنت تبرک‌فروشی یا فروختن قطعات صخره مقدس به دست مسیحیان، تخریب مسجد و بنای کلیسا به همراه نصب صلیب روی صخره مقدس است.
===معراج پیامبر اسلام===
تاریخ اسلامی این معبد نیز، بنا به گزارشاتی که کمتر می‌توان برای آن مدرکی روایی یافت، با معراج پیامبر اسلام(ص) مرتبط است برخی بر این عقیده‌اند که رسول خدا(ص) در شب معراج، پس از اقامه نماز در این معبد، صخره مقدس را لمس کرد و صخره، که از جلالت رسول اسلام(ص) برخاسته بود، به امر حضرت بر جای نشست و نیمه‌معلق باقی ماند.<ref>سفرنامه ناصرخسرو، ص53؛  رحله ابن بطوطه، ج1، ص96.</ref>
===تاسیس مسجد===
[[پرونده:مسجد صخره و مسجد الاقصی در محدوده حرم.jpg|بندانگشتی|مسجد صخره و مسجد الاقصی در حصار سلیمان]]
پس از فتح اسلامی بیت‌‌المقدس نیز، [[عمر بن خطاب]] با راهنمایی [[کعب‌الاحبار]]، به موقعیت این صخره اطلاع یافت و پس از آنکه خود به تطهیر و پاکیزه کردن آن همت گماشت، مسجدی را بر آن بنا نهاد.<ref>الروض المعطار، ص69.</ref> هنگام بنای مسجد، کعب‌الاحبار توصیه کرد که موضع صخره و ساختمان مسجد، به گونه‌ای باشد که قبله [[حضرت موسی(ع)]] (صخره) و قبله [[حضرت محمد(ص)]] در یک سمت قرار گیرند!<ref>الروض المعطار، ص69.</ref> ابن خلدون نیز معتقد است که کشیش مسیحیان بیت‌المقدس، قبة ‌الصخره را برای ساخت مسجد به خلیفه دوم پیشنهاد کرد.<ref>العبر، تاریخ ابن خلدون، ج1، ص263.</ref> این پیشنهاد را می‌توان طرحی برای زدودن آثار یهود از بیت‌‌المقدس یا درگیر کردن مسلمانان با یهودیان دانست پیشنهادی که پس از چهارده قرن، هنوز پیامد‌های آن، جهان اسلام را تحت تاثیر خود قرار داده است.

پس از وی، ولید بن عبدالملک بر توسعه و تزیین مسجد قبة ‌الصخره همت گماشت و از امپراتور روم خواست تا کارگران و مصالح لازم برای این امر را به بیت‌‌المقدس گسیل دارد.<ref>مقدمه ابن خلدون، ج2، صص701-703.</ref> به کار رفتن هشت هزار قطعه مس زراندودشده در گنبد و هزار مثقال طلا در ستون‌‌های مسجد قبة ‌الصخره، از تزییناتی است که در دوره عبدالملک صورت گرفته است.<ref>الروض المعطار، ص69.</ref> تزییناتی که چندان پایبند بر موازین دینی و فقهی نبود و بیشتر شاهدی بر رویکرد معرفتی و جهان‌بینی خلفای اموی بود.
===تبرک‌فروشی و نصب صلیب===
[[پرونده:نمایی از مسجد صخره در شب.jpg|بندانگشتی|نمایی از مسجد صخره در شب]]
تا سال 583ق، نزدیک به یک قرن به طول انجامید تا مسلمانان توانستند بار دیگر بیت‌المقدس، مسجدالاقصی و مسجد قبة ‌الصخره را به جهان اسلام برگردانند. در این مدت نه ‌تنها مشاهد، آثار و بنای حرم شریف، که مشتمل بر مسجدالاقصی و سایر مقامات آن بود، دستخوش تغییرات شد، بلکه مناسک و مراسم متداول در این شهر و مشاهد آن نیز دگرگونی یافت، از جمله این تغییرات، پنهان کردن صخره مقدس با سنگ مرمر بود. علت این کار سودجویی متولیان حرم بود؛ چراکه آنها سنگ‌‌های صخره را به وزن طلا و به عنوان تبرک به زائران مسیحی می‌فروختند این اقدام که مورد اقبال متولیان و زائران شهر‌های دور واقع شده بود، باعث شد که یکی از دولتمردان مسیحی، تبرک‌فروشی کشیشان را تهدیدی جدی برای بقای تاریخی صخره بداند و درصدد پوشاندن آن با سنگ‌‌های مرمر برآید.<ref>الکامل، ج11، ص552؛  العبر تاریخ ابن خلدون، ج4، صص472 و473؛  المعالم الاثیرة، ص66.</ref>

از دیگر اقدامات مسیحیان، تخریب مسجد قبة ‌الصخره و بنا نهادن کلیسایی با قربانگاه و تصاویری از آموزه‌‌های مسیحی بود.<ref>تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر، ذهبی، ج41، ص27.</ref> آنها با نصب صلیبی زرین بر قبة ‌الصخره، بر هویت مسیحی حرم شریف و مسجدالاقصی تاکید کردند.<ref>الکامل، ج11، ص552؛  العبر تاریخ ابن خلدون، ج4، ص472.</ref>
===تجدید بنای مسجد===
دیری نپایید که [[صلاح‌الدین ایوبی]]، در سال 580ق، موفق به فتح بیت‌‌المقدس شد از اولین اقدامات او، تجدید بنای مسجد قبة ‌الصخره بود؛ ساختمانی که تا زمان گزارش ابن خلدون، بدون تغییر باقی ماند.<ref>مقدمه ابن خلدون، ج2، صص701-703.</ref> صلاح‌الدین پس از آنکه پوشش مرمرین صخره را ـ که برای محافظت از دستبرد کشیشان ساخته شده بود ـ برداشت،<ref>الکامل، ج11، ص52؛  العبر تاریخ ابن خلدون، ج4، صص472 و 473.</ref> اقدام به تنظیف و تطهیر صخره با آب، گلاب و معطر ساختن آن با مشک کرد<ref>البدایة و النهایه، ج12، ص324.</ref> و آثار و نماد‌های مسیحیت را از مسجد قبة ‌الصخره محو نمود.<ref>الکامل، ج11، ص552.</ref> وی همچنین مقرری و امامی را برای اقامه [[نماز جماعت]] در مسجد قبة ‌الصخره تعیین کرد.<ref>البدایة و النهایه، ج12، ص326.</ref>
===برتری بر مسجدالاقصی===
یکی از نکات مهم، برتری یافتن مسجد قبة ‌الصخره بر مسجدالاقصی در تقابل مسلمانان و مسیحیان بود؛ به نحوی که در جنگ‌هایی که بین مسلمانان و صلیبیان در می‌گرفت، فتح مسجد قبة ‌الصخره نشانه پیروزی نهایی دانسته می‌شد.<ref>الکامل، ج11، ص552.</ref>

این برتری در مواردی که تقابل، بین خود مسلمانان بود، اهمیتی دوچندان می‌یافت. از جمله این موارد سرکوب اعتراض اهالی بیت‌‌المقدس، از سوی یکی از سرداران سلجوقی به نام «اتسز»، در سال 469ق، بود در این واقعه، وی به دلیل خشمی که از ساکنان [[بیت‌‌المقدس]] به دل گرفته بود، تنها پناهجویان به قبة ‌الصخره را امان داد و سایر اهالی و حتی پناهندگان به محراب داوود(ع) و مسجدالاقصی را به قتل رساند.<ref>الکامل، ج10، ص283؛  العبر تاریخ ابن خلدون، ج4، صص 472 و 473.</ref>
==ساختمان و معماری==
[[پرونده:قبة الصخره.png|بندانگشتی|اجزای قبة الصخره]]
موقعیت مسجد در حرم شریف به صورتی است که صخره میان مسجد و مسجد میان سکو و سکو میان صحن واقع شده است.<ref>سفرنامه ناصرخسرو، ص50.</ref> سکویی که مسجد بر آن بنا شده و با چهار مسیر پله‌ای به آن دسترسی پیدا می‌کنند، به ابعاد 330 ارش (فاصله‌ای از سر آرنج تا نوک انگشت میانی) در سیصد ارش و ارتفاع دوازده گز (فاصله‌ای در حدود یک و نیم ارش) است.<ref>سفرنامه ناصرخسرو، ص49.</ref>

با تکیه بر گزارشات تاریخی، سیمای ظاهری مسجد قبة ‌الصخره، در عصر حاضر، تفاوت چندانی با بنای آن در قرون نخستین اسلامی ندارد؛ چنانچه [[مقدسی]] (م381ق) بنای کلی آن را یک عمارت هشت ضلعی با چهار در ورودی زرین‌فام به نام‌‌های «باب القبله»، «باب اسرافیل»، «باب الصور»، «باب النساء» معرفی می‌کند.

تزیینات سردر‌های ورودی به اهتمام مادر [[مقتدر عباسی|المقتدر]]، خلیفه عباسی، صورت گرفته است.<ref>احسن التقاسیم، ج1، ص237.</ref> گنبد مسجد دارای سه پوسته است: نخست از لوح‌‌های نقاشی شده، دوم از تیر‌های آهنین مشبک شده و سوم از لوح‌هایی چوبین پوشانده شده با صفحه‌‌های مسین زراندود است ارتفاع گنبد تا زمین، یکصد ذراع است.<ref>احسن التقاسیم، ج1، ص238.</ref>

ساختمان مسجد قبة ‌الصخره متشکل از هشت ضلع است که هر ضلع، 33 ارش طول دارد.<ref>سفرنامه ناصرخسرو، ص50.</ref> صخر‌ه‌ای که مسجد به پاس آن بنا شده، کبودرنگ و دارای شکلی نامنظم و محیطی به ابعاد صد گز است.<ref>سفرنامه ناصرخسرو، ص50.</ref> این صخره را که به قامت یک انسان ارتفاع دارد،<ref>رحله ابن بطوطه، ج1، ص96.</ref> پنجر‌ه‌ای از مرمر احاطه کرده و از باقی شبستان متمایز شده است.<ref>سفرنامه ناصرخسرو، ص51.</ref> مسجد قبة ‌الصخره در زمان توصیف مقدسی (م381ق) ماهانه یکصد دینار روغن زیتون و سالانه هشتصد هزار ذراع حصیر، مقرری داشت.<ref>احسن التقاسیم، ج1، ص239.</ref>
==پانویس==
{{پانویس}}
==منابع ==
{{منابع}}
{{برگرفتگی
|پیش از لینک =کتاب
|منبع = مساجد مهم جهان اسلام، حامد قرائتی،
|پس از لینک = بخش «مسجدالاقصی»،
}}
* '''احسـن التقاسـیم فـی معرفة الاقـالیم'''، ابوعبدالله محمد بن احمد مقدسـی، تـرجمه‌ علینقی‌ منزوی‌، تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران‌، ١٣٦١‌ش.
* '''الاشارات الی معرفه الزیارات'''، الهروی، علی بن ابی‌بکر، تحقیق: جانین سوردیل -‌ طومین، 1953م، دمشق: المعهد الفرنسی.
* '''الروض المعطار فی خبر الاقطار'''، حمیری، محمد بن عبد المنعم، محقق: عباس، احسان، مکتبة لبنان، بیروت - لبنان.
* '''المعالم الاثیرة فی السنة و السیرة'''، شراب، محمد محمد حسن، ناشر: دار الشامیة، بیروت - لبنان، 1411ق.
* '''تاریخ اسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام'''، ذهبی، تحقیق: عمر عبدالسلام تدمری، چاپ دوم، دارالکتاب العربی، ١٩٩٣م.
* '''البدایة و النهایة'''، ابو الفداء اسماعیل بن عمر بن کثیر الدمشقی، بیروت، دار الفکر، ١٩٨6م.
* '''العبر، تاریخ ابن خلدون'''، عبدالرحمن، ترجمه، عبدالمجید آیتی، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، ١٣6٣ه. ش.
* '''الکامل فی التاریخ'''، ابن اثیر جزری، عزالدین، تصحیح: محمد یوسف دقاقه، بیروت، دارالکتب العلمیه، ١4١5ه. ق١٩٩5/م.
* '''سفرنامه ابن بطوطه'''، ابن بطوطه، ترجمه: محمدعلی موحد، چاپ 5، مؤسسه انتشارات آگاه، ١٣٧٠ه. ش.
* '''سفرنامه ناصرخسرو'''، ناصرخسرو، تصحیح: محمد دبیرسیاقی، 1389ش، تهران: زوّار، چاپ 10.
{{پایان}}
{{مساجد}}
{{مکان‌های مقدس اسلامی}}

[[رده:مسجدهای بیت المقدس]]
[[رده:مکان‌های مذهبی فلسطین]]
[[رده:مسجدهای مهم اسلامی]]