در حال ویرایش قبة الصخره

}}

'''قبة الصخره''' یا مسجد صَخْره، نام مسجدی در محدوده حرم شریف [[شهر بیت‌المقدس]] است که در میان حصار سلیمان و در کنار [[مسجدالاقصی]] قرار دارد. این مسجد به دلیل اینکه مشهد انبیا یا محل [[معراج پیامبر اسلام]](ص) بوده، نزد ادیانی چون [[صابئیت]]، [[یهودیت]]، [[مسیحیت]] و [[اسلام]] دارای احترام است.

این مسجد که دربر دارنده صخره مقدس بوده، آثار و مشاهد مختلفی از انبیای گذشته را در خود جای داده و پیشینه آن به دوران انبیای پیش از [[اسلام]] برمی‌گردد. مسجد صخره پس از فتح [[بیت‌المقدس]] در قرن نخست قمری به دستور [[خلیفه دوم]] بنا گردید و [[عبد‌الملک بن مروان]] در سال 65ق، این مسجد را به حرم شریف ملحق کرد. اما در قرن پنجم قمری حدود یک قرن، صلیبیان، بیت‌المقدس را از قلمرو حکومت اسلامی خارج  کردند و اداره این مکان به دست مسیحیان افتاد.

==موقعیت جغرافیایی==

[[پرونده:نمایی از مسجد صخره و مسجد الاقصی.jpg|بندانگشتی|نمایی از مسجد صخره و مسجد الاقصی در محدوده حرم]]

==جایگاه و اهمیت==

==پیشینه صخره مقدس==

[[پرونده:صخره مقدس.jpg|بندانگشتی|صخره مقدس درون مسجد صخره]]

این صخره و معابد و مساجد ساخته شده بر آن، که در دوره اسلامی به مسجد قبة ‌الصخره شهرت یافت، دارای تطور تاریخی پرفراز و نشیبی است با تکیه بر گزارش [[ابن خلدون]] (م808ق) سابقه تاریخی این معبد، پیش از عهد اسلامی بوده است.<ref>مقدمه ابن خلدون، ج2، صص698 و 699.</ref>

[[بنی‌اسرائیل]] جایگاه‌‌های خاصی را برای زیارت قبه، الواح، قربانگاه و سایر میراث یهود در معبد صخره در نظر گرفتند.<ref>مقدمه ابن خلدون، ج2، ص698.</ref> رونق این معبد، نزدیک هشتصد سال استمرار داشت و تنها پس از حمله [[بخت‌النصر]] به بیت‌‌المقدس بود که این معبد به ‌دستور وی ویران و [[تورات]] و عصای موسی سوزانده و میراث یهود پراکنده شد.

بازسازی معبد صخره پس از چندی با بازگشت بنی‌اسرائیل و حمایت یکی از دولتمردان ایرانی، به نام بهمن، آغاز شد. بنی‌اسرائیل، بر اساس حدودی که بهمن برای تعمیر معبد صخره برای آنها تعیین کرده بود، معبد را بازسازی کردند.<ref>مقدمه ابن خلدون، ج2، ص698.</ref>  ابن کثیر بر اساس روایتی از [[شمر بن عطیه]]، این صخره را محل کشته شدن هفتاد پیامبر از جمله [[یحیی بن زکریا(ع)]]، دانسته است‏.<ref>البدایة و النهایه، ج2، صص54 و55.</ref>

==مشاهد و آثار==

از دیگر مشاهد مسجد قبة ‌الصخره، تصاویری است که در مسیر ورودی به مغارة الارواح حک شده است؛ یکی از این تصاویر مربوط به حضرت سلیمان(ع) و دیگری مربوط به [[حضرت مسیح(ع)]] است.<ref>الاشارات الی معرفة الزیارات‏، ص31.</ref>

==مسجد قبة ‌الصخره در عهد اسلامی==

مسجد صخره که در دوره اسلامی به قبة ‌الصخره شهرت یافت، علی‌رغم اهمیت خاص آن برای مسلمانان و ارتباط تنگاتنگ این مکان با معراج پیامبر اسلام(ص)، شاهد فراز و فرودهای متعددی بوده است، گاه در دست مسلمانان بوده و گاهی به دست صلیبیان افتاده و همین عامل باعث می‌شد تا در برهه‌ای خاص، مناسک ویژه‌ای در آن شکل بگیرد مانند سنت تبرک‌فروشی یا فروختن قطعات صخره مقدس به دست مسیحیان، تخریب مسجد و بنای کلیسا به همراه نصب صلیب روی صخره مقدس است.

===معراج پیامبر اسلام===

تاریخ اسلامی این معبد نیز، بنا به گزارشاتی که کمتر می‌توان برای آن مدرکی روایی یافت، با معراج پیامبر اسلام(ص) مرتبط است برخی بر این عقیده‌اند که رسول خدا(ص) در شب معراج، پس از اقامه نماز در این معبد، صخره مقدس را لمس کرد و صخره، که از جلالت رسول اسلام(ص) برخاسته بود، به امر حضرت بر جای نشست و نیمه‌معلق باقی ماند.<ref>سفرنامه ناصرخسرو، ص53؛  رحله ابن بطوطه، ج1، ص96.</ref>

[[پرونده:مسجد صخره و مسجد الاقصی در محدوده حرم.jpg|بندانگشتی|مسجد صخره و مسجد الاقصی در حصار سلیمان]]

پس از فتح اسلامی بیت‌‌المقدس نیز، [[عمر بن خطاب]] با راهنمایی [[کعب‌الاحبار]]، به موقعیت این صخره اطلاع یافت و پس از آنکه خود به تطهیر و پاکیزه کردن آن همت گماشت، مسجدی را بر آن بنا نهاد.<ref>الروض المعطار، ص69.</ref> هنگام بنای مسجد، کعب‌الاحبار توصیه کرد که موضع صخره و ساختمان مسجد، به گونه‌ای باشد که قبله [[حضرت موسی(ع)]] (صخره) و قبله [[حضرت محمد(ص)]] در یک سمت قرار گیرند!<ref>الروض المعطار، ص69.</ref> ابن خلدون نیز معتقد است که کشیش مسیحیان بیت‌المقدس، قبة ‌الصخره را برای ساخت مسجد به خلیفه دوم پیشنهاد کرد.<ref>العبر، تاریخ ابن خلدون، ج1، ص263.</ref> این پیشنهاد را می‌توان طرحی برای زدودن آثار یهود از بیت‌‌المقدس یا درگیر کردن مسلمانان با یهودیان دانست پیشنهادی که پس از چهارده قرن، هنوز پیامد‌های آن، جهان اسلام را تحت تاثیر خود قرار داده است.

پس از وی، ولید بن عبدالملک بر توسعه و تزیین مسجد قبة ‌الصخره همت گماشت و از امپراتور روم خواست تا کارگران و مصالح لازم برای این امر را به بیت‌‌المقدس گسیل دارد.<ref>مقدمه ابن خلدون، ج2، صص701-703.</ref> به کار رفتن هشت هزار قطعه مس زراندودشده در گنبد و هزار مثقال طلا در ستون‌‌های مسجد قبة ‌الصخره، از تزییناتی است که در دوره عبدالملک صورت گرفته است.<ref>الروض المعطار، ص69.</ref> تزییناتی که چندان پایبند بر موازین دینی و فقهی نبود و بیشتر شاهدی بر رویکرد معرفتی و جهان‌بینی خلفای اموی بود.

===تبرک‌فروشی و نصب صلیب===

تا سال 583ق، نزدیک به یک قرن به طول انجامید تا مسلمانان توانستند بار دیگر بیت‌المقدس، مسجدالاقصی و مسجد قبة ‌الصخره را به جهان اسلام برگردانند. در این مدت نه ‌تنها مشاهد، آثار و بنای حرم شریف، که مشتمل بر مسجدالاقصی و سایر مقامات آن بود، دستخوش تغییرات شد، بلکه مناسک و مراسم متداول در این شهر و مشاهد آن نیز دگرگونی یافت، از جمله این تغییرات، پنهان کردن صخره مقدس با سنگ مرمر بود. علت این کار سودجویی متولیان حرم بود؛ چراکه آنها سنگ‌‌های صخره را به وزن طلا و به عنوان تبرک به زائران مسیحی می‌فروختند این اقدام که مورد اقبال متولیان و زائران شهر‌های دور واقع شده بود، باعث شد که یکی از دولتمردان مسیحی، تبرک‌فروشی کشیشان را تهدیدی جدی برای بقای تاریخی صخره بداند و درصدد پوشاندن آن با سنگ‌‌های مرمر برآید.<ref>الکامل، ج11، ص552؛  العبر تاریخ ابن خلدون، ج4، صص472 و473؛  المعالم الاثیرة، ص66.</ref>

از دیگر اقدامات مسیحیان، تخریب مسجد قبة ‌الصخره و بنا نهادن کلیسایی با قربانگاه و تصاویری از آموزه‌‌های مسیحی بود.<ref>تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر، ذهبی، ج41، ص27.</ref> آنها با نصب صلیبی زرین بر قبة ‌الصخره، بر هویت مسیحی حرم شریف و مسجدالاقصی تاکید کردند.<ref>الکامل، ج11، ص552؛  العبر تاریخ ابن خلدون، ج4، ص472.</ref>

===تجدید بنای مسجد===

===برتری بر مسجدالاقصی===

این برتری در مواردی که تقابل، بین خود مسلمانان بود، اهمیتی دوچندان می‌یافت. از جمله این موارد سرکوب اعتراض اهالی بیت‌‌المقدس، از سوی یکی از سرداران سلجوقی به نام «اتسز»، در سال 469ق، بود در این واقعه، وی به دلیل خشمی که از ساکنان [[بیت‌‌المقدس]] به دل گرفته بود، تنها پناهجویان به قبة ‌الصخره را امان داد و سایر اهالی و حتی پناهندگان به محراب داوود(ع) و مسجدالاقصی را به قتل رساند.<ref>الکامل، ج10، ص283؛  العبر تاریخ ابن خلدون، ج4، صص 472 و 473.</ref>

==ساختمان و معماری==

موقعیت مسجد در حرم شریف به صورتی است که صخره میان مسجد و مسجد میان سکو و سکو میان صحن واقع شده است.<ref>سفرنامه ناصرخسرو، ص50.</ref> سکویی که مسجد بر آن بنا شده و با چهار مسیر پله‌ای به آن دسترسی پیدا می‌کنند، به ابعاد 330 ارش (فاصله‌ای از سر آرنج تا نوک انگشت میانی) در سیصد ارش و ارتفاع دوازده گز (فاصله‌ای در حدود یک و نیم ارش) است.<ref>سفرنامه ناصرخسرو، ص49.</ref>

تزیینات سردر‌های ورودی به اهتمام مادر [[مقتدر عباسی|المقتدر]]، خلیفه عباسی، صورت گرفته است.<ref>احسن التقاسیم، ج1، ص237.</ref> گنبد مسجد دارای سه پوسته است: نخست از لوح‌‌های نقاشی شده، دوم از تیر‌های آهنین مشبک شده و سوم از لوح‌هایی چوبین پوشانده شده با صفحه‌‌های مسین زراندود است ارتفاع گنبد تا زمین، یکصد ذراع است.<ref>احسن التقاسیم، ج1، ص238.</ref>

==پانویس==

{{پانویس}}

{{مکان‌های مقدس اسلامی}}

[[رده:مسجدهای بیت المقدس]]

[[رده:مکان‌های مذهبی فلسطین]]

[[رده:مسجدهای مهم اسلامی]]