در حال ویرایش مالک اشتر

{{جعبه اطلاعات اشخاص

|عنوان            =  

|تصویر             =مزار مالک اشتر.jpg  

|توضیح تصویر      =مقبره منسوب به مالک اشتر در مصر

|نام کامل         =مالک بن حارث  

|لقب               =اشتر، کبش العراق

|نسب               =[[تیره نخع]] از [[قبیله مذحج]]

|زادروز            =

|کشور تولد        =[[یمن]]  

|تاریخ درگذشت     = <!-- 14/3/1368 -->

|شهر درگذشت       =  

|کشور درگذشت      = قلزم

|آرامگاه          = مصر

|نام همسر          =  

|فرزندان          =[[ابراهیم بن مالک اشتر|ابراهیم]]، [[اسحاق بن مالک اشتر|اسحاق]]  

|خویشاوندان سرشناس =[[ابراهیم بن مالک اشتر]]

|دین              =[[اسلام]]

|مذهب              =[[شیعه]]

|شغل              =  

|منصب              =صحابی و فرمانده سپاه [[امام علی(ع)]]  

|نام زیارتگاه      =

|سمت              =  

|خدمت              =

|پس از             =

مالک بن حارث، معروف به مالک اشتر، از [[تیره نخع|تیره نَخَع]] قبیله مَذحِج از قبایل یمنی «[[قحطان|قَحطان]]» و معروف‌‌ترین صحابی [[امام علی(ع)]] است.<ref>الطبقات الکبری، ج٧، ص٢١٣.</ref>  

نسب کامل وی در منابع این گونه ذکر شده است: مالک بن حارث بن جذیمة بن سعد بن مالک بن نخع بن عمرو بن علة بن جلد بن مذحج بن ادد بن زید بن یشجب بن عریب بن زید بن کهلان بن سبا بن یشجب بن یعرب بن قحطان.<ref>جمهرة انساب العرب، ص4١5.</ref>  

برخی از تراجم‌نگاران در شرح‌حال مالک اشتر آورده‌اند: «ادرک الجاهلیه؛ مالک عصر جاهلیت را درک کرد.»<ref>تهذیب التهذیب، ج١، ص١١.</ref> و برخی دیگر از منابع درباره او نوشته‌اند: «لم ادرک و کان رئیس قومه؛ او جاهلیت را درک نکرد بلکه آغاز زمان [[بعثت]] پیامبر(ص) را درک کرد و  رئیس قوم خود بود.»<ref>الاصابه، ج6، ص٢١٢.</ref>  

به هرحال، مالک اشتر پس از تولد در زادگاه در اواخر عصر [[رسول الله(ص)]] و زمان ماموریت امام علی(ع) در [[یمن]]، یعنی در سال دهم هجری، مسلمان شد.<ref>الکامل فی التاریخ، ج٢، ص٣٠٠.</ref>  

براساس گزارشی، هنگام اقامت امام علی(ع) در یمن، برخی بزرگان نخع از جمله مالک اشتر، آن حضرت را در حوادث آن دوران همراهی کردند.<ref>فتوح الشام، ج١، ص6٢.</ref> باوجود مسلمان شدن مالک اشتر در عصر رسول الله(ص)، از او در شمار [[صحابه]] یاد نکرده‌اند، چون دقیقاً مشخص نیست که موفق به دیدار پیامبر شد یا نه؛ با توجه به این که هرکس اگر حتی یک بار پیامبر را ملاقات نموده باشد جزء صحابه محسوب می‌گردد. بر همین اساس از مالک در اکثر منابع با نام [[تابعی]] یاد شده است.<ref>الطبقات الکبری، ج٧، ص٢١٣.</ref>  

او در سال 14ه. ق پیش از «[[نبرد قادسیه]]» به [[عراق]] آمد و سپس در این نبرد با ایرانیان جنگید و پس از آن با ساخته شدن [[کوفه]] در سال 17ه. ق در آن شهر ساکن شد.<ref>پژوهشی پیرامون زندگی و عملکرد مالک اشتر، صص 4٨-5٢.</ref>  

از این پس تا هنگام قیام ضد «[[عثمان]]» درباره مالک اطلاعاتی وجود ندارد. او از شخصیت‌های مطرح یمن در عراق، و از کسانی بود که در قیام ضد خلیفه سوم، عثمان، نقش داشت. او دو بار به سبب اعتراض به عملکرد و سخنان والی عثمان، «[[سعید بن عاص]]» و «[[ولید بن عقبه]]» در کوفه، و نیز عملکرد خلیفه سوم در عدول از سیره رسول‌خدا(ص)، همراه برخی کوفیان همانند «[[کمیل بن زیاد نخعی]]»، به «دمشق» و «حمص» تبعید شد.<ref>انساب الاشراف، ج4، ص5٣٢.</ref>  

در شام «[[معاویه بن ابی‌سفیان|معاویه]]» از میان تبعیدشدگان، مالک اشتر و «عمرو بن زراره» را به دلیل گفتن سخنان کوبنده زندانی کرد.<ref>الفتوح، ج١، صص ٣٣٧ و ٣٣٨.</ref> مالک پس از بازگشت به کوفه، در غیاب سعید بن عاص اموی، والی کوفه، مانع بازگشت او به آن شهر شد و بدین ترتیب بر کوفه تسلط یافت.<ref>همان، صص ٣٩5 - 4٠٢.</ref> پس از آن مالک در راس ده‌ها نفر، از کوفه به [[مدینه]] رفت و در محاصره عثمان، که منجر به قتلش شد، شرکت کرد.<ref>الطبقات الکبری، ج٣، صص 65 - ٧١.</ref>  

مالک که خود از پیشگامان بیعت با امام علی(ع) بود، در گرفتن [[بیعت]] برای آن حضرت نقش بارزی داشت.<ref>تاریخ یعقوبی، ج٢، صص ٧4 - ٧٧.</ref> سپس وی در زمره یاران باوفا و صمیمی امیرمؤمنان در آمد و به همراه دیگر افراد قبیله نخع در نبردهای [[جنگ جمل|جمل]] و [[جنگ صفین|صفین]] در رکاب امیرمؤمنان جنگید.

مالک در این نبردها، به‌ویژه در صفین نقشی محوری داشت. او به همراه قبیله‌اش با همه توان از امام علی(ع) حمایت کرد و درواقع از ارکان سپاه امام محسوب می‌شد، چنان که در این نبرد مالک به «قوچ عراق» معروف شد.<ref>وقعة صفین، صص ٣٩ و 4٢٩.</ref>  

امام علی(ع)  مالک را شخصیتی معتدل معرفی کرده، و درباره او فرموده‌اند: "فَاِنَّهُ مِمَّنْ لاَ یُخَافُ وَهْنُهُ وَ لاَ سَقْطَتُهُ وَ لاَ بُطْؤُهُ عَمَّا الْاِسْرَاعُ اِلَیْهِ اَحْزَمُ وَ لاَ اِسْرَاعُهُ اِلَی مَا الْبُطْءُ عَنْهُ اَمْثَلُ؛ مالک از کسانی نیست که بیم ضعف و سستی یا خطا و لغزشی در او راه یابد و نیز از کسانی نیست که هرگاه شتاب به احتیاط نزدیک‌تر است، کندی کند و هرجا کندی به احتیاط نزدیک‌تر است، شتاب ورزد".<ref>نهج البلاغه، نامه ١٣.</ref>  

همچنین امیرمؤمنان در وصف مالک، هنگام فرستادن او به [[مصر]] در مقام والی آنجا، در نامه‌ای خطاب به مردم مصر فرمودند: «من بنده‌ای از بندگان خدا را به سوی شما گسیل داشتم که در لحظه‌های ترسناک از دشمن روی برنمی‌تابد».<ref>نهج البلاغه، نامه ٣٨.</ref>  

پس از پیکار بزرگ صفین، چون اوضاع مصر آشفته شد، امیرالمؤمنین(ع) او را به حکومت مصر منصوب کرد. اما وی در مسیر مصر در محلی به نام [[قلزم]] به دست مزدوران معاویه مسموم شد. ظاهراً این واقعه قبل از [[جنگ نهروان]] رخ داد، زیرا با بررسی منابع، نامی از مالک در نبرد با خوارج دیده نمی­‌شود.<ref>الغارات، ثقفی،ج ۱، صص ۲۶۳-۲۶۴.</ref>  

امام علی(ع) پس از شهادت مالک نیز ضمن طلب رحمت و رضوان الهی برای او فرمود: «او برای ما مردی خیرخواه و بر دشمنان ما سخت‌گیر بود<ref>همان، نامه ٣4.</ref> و برای من همان‌گونه بود که من برای رسول خدا بودم».<ref>شرح نهج البلاغه، ج١5، ص٩٧؛  الغدیر، ج٩، ص4٠.</ref>  

از میان فرزندان مالک، ابراهیم به دلیل نقش برجسته‌ای که در قیام مختار ثقفی داشت؛ از همه مشهورتر است؛ با این حال از زندگی ابراهیم پیش از پیوستن به مختار اطلاعات چندانی دردست نیست، جز آن‌که گفته‌اند در زمان خلافت [[عمر بن خطاب]]، به دنیا آمده است و در جنگ صفّین در زمرۀ یاران علی‌ بن ابی‌طالب(ع) و در رکاب پدرش مالک اشتر با معاویه جنگ کرد.<ref>وقعه صّفین، ج1، ص۴۴۱.</ref>  

در منابع قدیمی هیچ اطلاعی از وجود و زندگی او در دست نیست. اما بنا به گزارش برخی منابع م‍تاخر، اسحاق در [[کربلا]] از یاران امام حسین(ع) بود و در رکاب سیدالشهداء(ع) به شهادت رسید؛ چنان‌که «[[فاضل دربندی]]» در دو کتاب خود «[[اسرار الشهادة]]» و «[[جواهر الایقان]]» از اسحاق نام برده، و وی را در شمار شهیدان کربلا ثبت کرده است.<ref>اسرار الشهاده، ج٢، ص٢٨4؛ پژوهشی پیرامون شهدای کربلا،  صص٩٣ و ٩4.</ref>  

[[رده:اصحاب امام علی(ع)]]

[[رده:شخصیت‌های قبیله نخع]]

[[رده:جنگاوران عرب در عراق]]