در حال ویرایش مجاوران ایرانی در حرمین

'''مجاوران ایرانی در حرمین'''، [[ایران|ایرانیانی]] هستند که به [[مکه]] یا [[مدینه]] ([[حرمین]]) مهاجرت کرده و در آن ساکن شده‌اند. انگیزه مهاجرت مردم و دانشوران ایرانی به حرمین، اعتقاد به فضیلت این دو شهر و محیط علمی آن دانسته شده است. 

بیشترین مهاجرت و سکونت ایرانیان در حرمین از قرن هفتم تا نهم قمری بوده و دلیل آن، رونق علمی [[حرمین]] در این دوره دانسته شده است. سفر ایرانیان به مکه و مدینه پس از روی کار آمدن [[صفویان|دولت شیعه صفویه]] در ایران نیز ادامه داشت. با این‌که بدرفتاری مردم حجاز با ایرانیان شیعه جان آنان را به خطر می‌انداخت، بسیاری از دانشوران شیعه ایرانی سال‌ها در مکه ساکن گشتند و برخی از آنها در فتنه‌های برخاسته از تعصب دینی کشته شدند.

برخی ایرانیان مجاور مکه، از بزرگان علمی و دینی حرمین بودند و مناصبی مانند قضاوت، [[شیخ حرم|شیخوختِ حرم]] و امامت نمازهای جماعت [[مسجدالحرام]] و [[مسجد النبی]] را بر عهده داشتند.  

==مهاجرت و سکونت ایرانیان در حرمین==
یکی از انگیزه‌های [[ایران|ایرانیان]] برای مهاجرت به [[حرمین]] و ساکن شدن در [[مکه]] و [[مدینه]] علاقه به زندگی در جوار [[حرم مکی|حرم الهی]] و اعتقاد به فضیلت آن بوده است. این باور که مدفون شدگان در حرمین بی‌حساب به بهشت می‌روند در میان مردم رواج داشته است.<ref>کتاب کوچه، ج5، ص1886.</ref> 

برای دانشوران انگیزه دیگر سفر به حرمین، بهره بردن از محیط علمی مکه و مدینه بود. سفر حج بخشی از زندگی برخی از عالمان، [[فقیه|فقیهان]] و [[تصوف|متصوفه]] ایرانی بوده است. از نخستین سده‌های اسلامی، برخی از طالبان علوم دینی بخشی از زندگی خود را در مکه و مدینه می‌گذراندند یا بارها به این شهرها سفر می‌کردند. برخی نیز در این شهرها ساکن می‌شدند و برای همیشه در آن می‌ماندند. بازرگانان، ثروتمندان و مردم عادی نیز، در مکه و مدینه ساکن می‌شدند یا بارها به آنجا سفر می‌کردند.

===سده‌های هفتم تا نهم قمری===
پس از حمله [[مغول]] و تصرف [[بغداد]]، شهرهای مکه و مدینه از مراکز علمی جهان اسلام به شمار می‌رفت و مقصد بسیاری از دانشوران قرار گرفت. برخی از دانشوران ایرانی مجاور حرمین، در عرصه علمی حرمین جایگاه یافتند و به مناصبی در مکه و مدینه رسیدند. برای نمونه خاندان طبری که از سده هفتم قمری در مکه شهرت یافت. احمد بن عبدالله بن محمد، معروف به [[محب‌الدین طبری]] (۶۱۵–۶۹۴ق) نخستین فرد از این خاندان است که از نظر علمی به شهرت رسید. فرزندش محمد بن احمد بن عبدالله، معروف به [[جمال‌الدین طبری]] (۶۳۶–۶۹۵ق) نیز افزون بر تدریس در مکه، به منصب قضاوت این شهر دست یافت.<ref>العقد الثمین، ج1، ص294؛ ج3، ص61؛ التاریخ و المورخون، ص53-58.</ref> بسیاری از زنان خاندان طبری نیز دارای جایگاه علمی بودند.<ref>العقد الثمین، ج8، ص223-224، 234.</ref>

===از سده هشتم قمری تا دوره صفویه===
[[خاندان زرندی]] از سده هشتم قمری در [[مدینه]] از شهرت برخوردار گشت. آنان فرزندان عزالدین یوسف بن حسن زرندی بودند.<ref>نصیحة المشاور، ص۱۱۱-۱۱۴.</ref> یکی از فرزندان وی، نورالدین علی بود که قضاوت و حسبه مدینه را بر عهده داشت.<ref>نصیحة المشاور، ص۱۱۴؛ التحفة اللطیفه، ج۵، ص۱۹۴.</ref> منصب قضاوت در خاندان علی بن یوسف ماندگار شد. فتح‌الدین محمد پسر علی بن یوسف، یوسف پسر فتح‌الدین، محمد بن عبدالوهاب بن علی بن یوسف<ref>التحفة اللطیفه، ج۶، ص۳۳۲-۳۳۳؛ الدر الکمین، ج۲، ص۷۵۱؛ ج۱، ص۳۹۲.</ref>

خاندان شوشتری، دیگر خاندان ایرانی بود که نسب آن به احمد بن عثمان بن عبدالغنی (درگذشت ۷۳۷ق) می‌رسید که فردی صوفی و زاهد بود. خاندان کازرونی از دیگر خاندان‌های ایرانی، به محمد بن روزبه منسوب بود و در دوران محمد بن احمد، یعنی نوه او که قاضی [[مذهب شافعی|شافعیان]] بود، به شهرت رسید.<ref>التحفة اللطیفه، ج۶، ص۲۳-۲۸، ۱۵۰؛ نصیحة المشاور، ص۱۲۱.</ref>

=== در دوره صفویه ===
سفر ایرانیان به مکه و مدینه پس از روی کار آمدن [[دولت صفویه]] در ایران نیز ادامه داشت. با این‌که بدرفتاری مردم حجاز با ایرانیان [[شیعه]] جان آنان را به خطر می‌انداخت، بسیاری از دانشوران شیعی ایرانی سال‌ها در مکه ساکن گشتند و برخی از ایشان در فتنه‌های برخاسته از تعصب دینی کشته شدند.<ref>میقات حج، ش4، ص27، «حجاج شیعی در دوره صفویه.</ref> نام برخی از این افراد چنین است: [[سیدحسین حسینی خلخالی]]، شمس‌الدین [[حسین بن محمد شیرازی]]، [[حسین بن محمدعلی خراسانی]]، [[زین‌العابدین بن نورالدین بن مقصود کاشی]]، [[محمد مؤمن استرآبادی]]، [[معین‌الدین عبدکی استرآبادی]]، [[زین‌الدین بن محمد]] (درگذشت ۱۰۷۴ق)<ref>الذریعه، ج9، ق2، ص410؛ ج4، ص19؛ ج1، ص196، 252؛ ج7، ص56؛ امل الآمل، ج2، ص166.</ref> و علی بن نظام الدین احمد بن میر محمد معصوم حسینی دشتکی (۱۰۵۲–۱۱۲۰ق).<ref>الذریعه، ج9، ق3، ص754.</ref>

== ایرانیان صاحب منصب در حرمین ==
برخی ایرانیان مجاور مکه از بزرگان علمی و دینی حرمین بودند و مناصبی مانند قضاوت، شیخوخت [[حرم مکی|حرم]] و امامت نمازهای جماعت را بر عهده داشتند. برخی از این مناصب و افراد عبارتند از:‌  

* '''شیخ الحرم''': برخی از ایرانیانی که به مقام شیخ الحرمی در مکه رسیدند چنین‌اند: محمد بن ابراهیم بن منذر نیشابوری (م. ۳۰۹/۳۱۸ق)،<ref>العقد الثمین، ج1، ص406؛ اتحاف الوری، ج2، ص368.</ref> سعد بن علی بن محمد بن علی بن حسین زنجانی (م. ۴۷۰ق)، محمد بن ابراهیم بن یوسف نیشابوری (م. ۳۴۸ق)،<ref>تذکرة الحفاظ، ج3، ص782؛ العقد الثمین، ج1، ص408.</ref> سعید بن منصور معروف به ابوعثمان خراسانی،<ref>سیر اعلام النبلاء، ج10، ص586.</ref> و عبدالجبار بن ابراهیم بن ابی عمرو معروف به [[ابونصر اصفهانی]] (زاده ۴۶۸ق).<ref>العقد الثمین، ج5، ص324-325.</ref> 

* '''قضاوت''':‌ بعضی از ایرانیانی که به مقام قضاوت در مکه یا مدینه رسیدند: احمد بن محمد بن عبدالله نیشابوری (م. ۳۵۱ق)،<ref>العقد الثمین، ج3، ص145؛ التحفة اللطیفه، ج1، ص408.</ref> طاهر بن محمد بن طاهر بن سعید ابوالمظفر بروجردی (درگذشت ۵۲۸ق)،<ref>العقد الثمین، ج5، ص59-60.</ref> عبدالملک بن ابی مسلم بن ابی نصر نهاوندی،<ref>العقد الثمین، ج5، ص516.</ref> علی بن داود بن علی گیلانی (م. ۸۴۲)،<ref>الدر الکمین، ج2، ص1025-1027.</ref> و سعید بن محمد زرندی (م. 874).<ref>الدر الکمین، ج2، ص751-752.</ref>

* '''امام نماز جماعت''':‌ برخی دانشوران ایرانی امامت نمازهای مذاهب گوناگون به ویژه [[مذهب حنفی|حنفی]] و [[مذهب شافعی|شافعی]] را در [[مسجدالحرام]] یا [[مسجدالنبی]] بر عهده داشتند. [[زاهر بن رستم اصفهانی]] (م. ۶۰۹ق)،<ref>العقد الثمین، ج4، ص426-427؛ اتحاف الوری، ج3، ص17.</ref> [[علی بن یوسف بن ابوبکر سگزی]] (م. ۶۷۵ق) و پسرش [[عبدالله بن علی بن یوسف]] (زاده۶۲۳ق)،<ref>العقد الثمین، ج6، ص277؛ ج5، ص214.</ref> [[محمد بن ابی‌بکر طوسی]] (م. ۵۹۸ق)،<ref>العقد الثمین، ج1، ص434.</ref> و [[عبدالمحسن بن ابی‌عمید ابهری|عبدالمحسن بن ابی‌عُمید ابهری]]<ref>العقد الثمین، ج5، ص493.</ref> از این دسته هستند.

* '''مؤذن''': حضور ایرانیان به ویژه کازرونی‌ها در سمت مؤذن در حرمین چشمگیر بوده است. بسیاری از مؤذنان حرم در سده‌های هشتم و نهم قمری از خانواده‌های کازرونی بوده‌اند.<ref>العقد الثمین، ج2، ص145، 214، 250؛ ج3، ص52، 419؛ ج4، ص387.</ref>

* '''دیگر مناصب''': گروهی از ایرانیان ساکن در مکه و مدینه، به خدمات دیگر در حرمین مشغول بودند. برای نمونه، حسن عجمی خادم قبه حمزه،<ref>التحفة اللطیفه، ج2، ص333.</ref> حسین بن علی بن رستم شیرازی و فرزندش حسن از سقایان [[مسجد النبی|مسجد نبوی]] و ابراهیم بن حسین شیرازی دربان (بوّاب) حرم نبوی (زنده در ۷۶۹ق).<ref>التحفة اللطیفه، ج2، ص298، 350-351؛ العقد الثمین، ج3، ص211.</ref>

==پانویس==
{{پانویس}}

==منابع==
{{منابع}}
{{دانشنامه
 | آدرس = http://hzrc.ac.ir/post/8027
 | عنوان = ایران
 | نویسنده = کامران محمدحسینی
}}

[[رده:ایرانیان در حجاز]]