در حال ویرایش مدرسه صدر اعظم (نجف)

{{جعبه اطلاعات بنای تاریخی
 | عنوان        = مدرسه صدر اعظم
 | تصویر        =
 | اندازه تصویر =
 | پیوند تصویر  =
 | توضیح تصویر  =
 | بنیانگذار    = [[محمدحسین‌خان اصفهانی]]
 | تأسیس        = ۱۲۲۶ ه.ق
 | کاربری       = مدرسه علمیه
 | مکان         = [[عراق]] _ [[نجف]]
 | نام‌های دیگر  =
 | وقایع مرتبط  = محل سکونت و تدریس بسیاری از علمای بزرگ
 | ظرفیت        =
 | مساحت        = حدود نهصد متر مربع
 | وضعیت        =
 | امکانات      = دارای حجره‌های متعدد و کتابخانه و ...
 | شماره ثبت    =
 | معمار        =
 | سبک          =
 | بازسازی      = توسط حاج شیخ نصرالله خلخالی، شیخ احمد انصاری قمی و [[آیت‌الله سیدمحمد صدر]]
 | وبگاه        =
}}

'''مدرسه صدر اعظم''' یکی از مدارس مهم، بزرگ و قدیمی حوزه علمیه [[نجف اشرف]] است که در ضلع شرقی [[حرم امیرالمؤمنین(ع)]] انتهای بازار بزرگ نجف کنار باب السیف قرار دارد.

بانی و مؤسس این مدرسه، شخص نیکوکاری به نام [[محمدحسین‌خان اصفهانی]] است، که در سال ۱۲۲۶ ه.ق مدرسه صدر نجف را با سی حجره و نهصد متر مربع زمین که بعدها در تعمیرات به مساحت و حجرات آن افزوده شد تاسیس کرد و موقوفاتی در اصفهان و نجف برای اداره و تأمین مخارج آن قرار داد.

مدرسه صدر طی سال‌های طولانی در حوزه علمیه نجف محوریت داشت و محل سکونت و تدریس بسیاری از بزرگان، مراجع و علمای اعلام از جمله [[آیت‌الله سیدابوالحسن اصفهانی]] بوده است.

==مکان==
مدرسه صدر اعظم، در [[نجف]]، در ضلع شرقی [[حرم امیرالمؤمنین(ع)|حرم امام علی(ع)]]، انتهای بازار بزرگ نجف، مشهور به سوق الکبیر، کنار باب السیف قرار دارد. در اصلی مدرسه به سوق الکبیر گشوده شده و در دیگر، از پشت مدرسه به خیابان [[امام سجاد(ع)|امام زین‌العابدین(ع)]] باز می‌شود.<ref name=":0">المفصل فی التاریخ النجف الاشرف، ج16، ص24.</ref>

==پایه‌گزار==
پایه‌گزار این مدرسه، [[محمدحسین‌خان اصفهانی]] است. او در سال ۱۱۷۴ق. به‌دنیا آمد. بعدها حاکم اصفهان شده و پس از پشت سر گذاشتن مقامات حکومتی، در سال ۱۲۳۴ق، در زمان [[فتح‌علی‌شاه قاجار]] به صدارت رسید و لقب «صدر اعظم» گرفت. لقب دیگر او «نظام الدوله» بود.<ref>تاریخچه اوقاف اصفهان، ص402 و 389.</ref> وی املاک گسترده‌ای را در [[اصفهان]] و [[عراق]] [[وقف]] کرده{{یادداشت|متن کامل برخی از وقفنامه‌های او در آخر کتاب «تاریخچه اوقاف اصفهان» ثبت شده است.}} و سه مدرسه نیز در پاقلعه و فتح آباد اصفهان ساخت.<ref>عبدالحسین سپنتا، تاریخچه اوقاف اصفهان، ص404.</ref>  علاوه بر موقوفاتی که وی در اصفهان و نجف به مدرسه صدر اعظم اختصاص داده بود، موقوفات دیگری نیز در نجف داشت؛ از جمله یک کاروانسرای بزرگ، معروف به «سیف بلال»، که از طرف فرزند وی امین الدوله‌خان وقف مدرسه شد، تا از درآمد آن، شب‌های جمعه غذا داده شود و آب سقاخانه کنار مدرسه، تامین شود.<ref>المفصل فی تاریخ النجف، ج۱۶، ص23.</ref>

محمدحسین‌خان اصفهانی، در سال ۱۲۳۹ق. به بیماری یرقان چشم دچار شده و درگذشت. جنازه‌اش به [[نجف]] منتقل و طبق وصیت خود، در زیرزمین مدرسه‌ای که ساخته بود، مدرسه صدر اعظم دفن شد.<ref>تاریخچه اوقاف اصفهان، ص403؛ ماضی النجف و حاضرها، ج1، ص128.</ref> فرزندان و سایر اعضای خاندان او نیز در همین مکان دفن شدند.<ref>ماضی النجف و حاضرها، ج١، ص١٢٨.</ref>

==ساخت==
محمدحسین‌خان، در سال ۱۲۲۶ق، مدرسه صدر [[نجف]] را ساخت و همزمان با آن، دیوار و حصاری نیز در اطراف شهر نجف بنا کرد که هزینه این دیوار و مدرسه، مبلغ ۹۵ هزار تومان شد. افزوده بر آن، موقوفاتی برای مدرسه قرار داد تا از درآمد آن چند شب در هفته و چند روز در ماه، طلاب ساکن را غذا بدهند.<ref>المفصل فی التاریخ النجف الاشرف، ج16، ص23.</ref>

==بازسازی==

مدرسه صدر، با تلاش نصرالله خلخالی بازسازی اساسی شد. افزون بر آن، با همت وی، زمینی در ضلع شمال شرقی خریداری و به عنوان وضوخانه و سرویس بهداشتی به آن اضافه گردید.<ref>المفصل فی تاریخ النجف، ج۱۶، ص24.</ref> در مرحله دوم، شهید احمد انصاری قمی به بازسازی آن پرداخت.<ref>مجله میراث جاویدان، سال دوم، ش اول، ص78.</ref> [[سید محمد صدر]]، در مرحله سوم، این مدرسه را بازسازی کرد.<ref name=":3">مجله میراث جاویدان، سال دوم، ش اول، ص78.</ref> بر پایه گزارشی در سال ۱۳۹۰ش. تابلویی بالای در ورودی نصب شده، که اشاره به بازسازی مدرسه توسط شهید [[سیدمحمد صدر|سید محمد صدر]] دارد.<ref name=":2" />

در سال ۱۳۵۷ش. که در [[ایران|ایران]]، انقلاب اسلامی به پیروزی رسید، تظاهراتی در نجف به پشتیبانی از این حرکت به راه افتاد. به‌همین دلیل ماموران نظام بعث به سرکوب مردم پرداختند. طلاب و گروهی از مردم که به مدرسه صدر پناه برده بودند، مورد یورش بعثی‌ها قرار گرفتند. آنها وارد مدرسه شده، به ضرب و شتم مردم و طلاب پرداخته و به برخی از بخش‌های ساختمان آسیب جدی وارد کرده و سنگ قبر و لوح بانی مدرسه را نیز تخریب کردند.<ref name=":3" /> آثار تخریب لوح، تا سال ۱۳۹۰ش. نیز باقی بوده است.<ref name=":2" />

در سال ۱۴۱۰ق (۱۳۶۸ش)، در دوره نظام [[بعث]]، شهرداری [[نجف]]، بخشی از مدرسه، حجره‌ها و مقبره‌های خاندان صدر را تخریب و ضمیمه مغازه‌های اوقافی بازار کرد. علت این کار، توسعه بازار بزرگ نجف اعلام شد. برخی این علت را بهانه دانسته‌اند. این تخریب، مورد اعتراض [[آیت‌الله سیدابوالقاسم خویی|سید ابوالقاسم خویی]] قرار گرفت، ولی توجهی به آن نشد. بر پایه گزارشی در سال ۱۳۹۰ش. مسئولان اوقاف (وقف شیعه)، تصمیم به تخریب و نوسازی مدرسه گرفتند؛ ولی به علت اعتراض میراث فرهنگی فعلاً این کار متوقف شده است.<ref name=":2">حیات علمی آیت الله شیخ حسین حلی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۳، ص۱۴۵ و ۱۴۶.</ref>

==بنا==
مدرسه صدر، در آغاز پایه‌گزاری، ۹۰۰ متر مربع مساحت و ۳۰ حجره داشته و در بازسازی‌ها به مساحت و حجره‌های آن افزوده شد.<ref name=":0" /> مدرسه صدر، بر پایه گزارشی در سال ۱۳۹۰ش. دارای ۵۰ حجره، یک مدرس بزرگ، زیرزمین، دو کتابخانه و دو حیاط بوده است. مساحت حجره‌ها کمابیش ۲ در ۳ متر مربع و مساحت مدرس ۲۵۰متر مربع بوده است. یکی از حیاط‌ها کوچک و سمت دری که به سمت خیابان امام زین‌العابدین(ع) باز می‌شود، قرار داشته و از این حیاط به حیاط بزرگ راه داشته است. زیرزمین، دارای سه طبقه بوده و دیواره‌های راه‌پله آن ترک داشته و نزدیک به فروریختن بوده است. طبقه دوم زیرزمین، کتابخانه‌ای با غبار چندساله روی کتاب‌های آن وجود داشته و دارای نسخه‌های خطی و سنگی نیز بوده که بیشترشان از طرف طلاب و عالمان، وقف مدرسه و کتابخانه شده است. طبقه سوم زیرزمین، پر از آب بوده است؛ در تابستان، از خنکیِ این طبقه استفاده می‌شود. کتابخانه اصلی، در طبقه همکف، در ضلع شمالی مدرسه قرار دارد و در گذشته، یکی از کتابخانه‌های مهم [[حوزه علمیه نجف]] به‌شمار می‌رفته است. در این کتابخانه، نسخه‌های خطی فراوانی مانند نسخه خطی «شرح [[قصیده تائیه]]» از [[دعبل خزائی]]، متعلق به سال ۱۲۸۵ق. قرار داشته است. گویا این مکان، محل موقتی کتابخانه مدرسه بوده و محل اصلی کتابخانه در بخش جنوبی، بالای مقبره پایه‌گزار مدرسه، قرار داشته است. مقبره پایه‌گزار، از سمت دری که به سوی بازار باز می‌شود، در زیرزمین، سمت چپ حجره نخست، واقع شده است. لوحی سنگی بر دیوار آن قرار داشته که با خط نستعلیق نکته‌هایی پیرامون موقوفات مدرسه نوشته شده که کامل خوانده نمی‌شود. گفته شده نوشته‌های روی سنگ در دوره [[نظام بعث]] تخریب شده است.<ref name=":2" />

==مدیریت==
تولیت این مدرسه، میان سال‌های ۱۳۸۴ و ۱۴۰۰ق. سید سعید حسینی برعهده داشت. وی را عالمی با ابهت و با مدیریت قوی، منظم، دلسوز و به همان سان قاطع معرفی کرده‌اند، که رفت و آمد ساکنان و مهمانان را کنترل می‌کرد. وی هر سال به اصفهان رفته؛ موقوفات مدرسه را گردآوری کرده و برای مدرسه و طلاب هزینه می‌کرد. او هر سال ماه‌های [[محرم]] و [[صفر]]، مراسم عزاداری در مدرسه برگزار کرده و اطعام می‌داد؛{{یادداشت|به نقل از سیدمحمدرضا حسینی جلالی، پژوهشگر و استاد حوزه علمیه قم، که از سال ۱۳۸۴ تا ۱۴۰۰ق. در این مدرسه سکونت داشته است.}}<ref name=":1">مصاحبه در منزل حجت‌الاسلام‌والمسلمین سید محمدرضا جلالی حسینی، یکشنبه 18/10/1391.</ref> در ایام ولادت، مراسم جشن و سرور و در ایام شهادت، به‌خصوص [[محرم]] و [[صفر]]، مراسم عزاداری برگزار می‌شد. این مراسم، باشکوه و ویژه گزارش شده است. طلاب و فضلای ساکن، به مناسبت این ایام بیانیه و مقاله نوشته و پخش می‌کردند؛ از جمله بیانیه‌هایی به مناسبت رحلت [[حضرت محمد(ص)]] در ۲۸ [[صفر]] ۱۳۷۹ق. و میلاد وی در ۱۷ [[ربیع الاول]] و شهادت [[حضرت فاطمه(س)]] در ۱۳ [[جمادی الاول]] همان سال بود. در سال ۱۳۹۰ق. هنگام درگذشت آیت‌الله حکیم، طلاب مدرسه هیئت عزاداری به راه انداختند که «کم‌نظیر» گزارش شده است.<ref>المفصل فی تاریخ النجف، ج۱۶، ص24.</ref>

در هر حجره، دو نفر، یکی مجرد و دیگری متاهل ساکن می‌شدند. این چینش دو علت داشت؛ در طول روز، هر دو کنار هم بوده و طلاب مجرد از علم، اخلاق و تجربیات طلاب متاهل بهره می‌بردند و شب‌ها متاهلین به منزل خود رفته و طلاب مجرد از خلوت حجره برای پژوهش، مطالعه و تهذیب نفس استفاده می‌کردند.<ref name=":1" />

مدیریت این مدرسه، در سال ۱۳۹۰ش. به عهده محمد کعبی، از طرف [[سید علی سیستانی]]، مقام مرجعیت [[عراق]] بوده است.<ref>حیات علمی آیت الله شیخ حسین حلی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۳، ص۱۴۶.</ref>
==اهمیت==
مدرسه صدر اعظم را یکی از مدرسه‌های مهم، بزرگ و کهن [[حوزه علمیه نجف]] شمرده‌اند.<ref>ماضی النجف و حاضرها، ج1، ص128؛ موسوعة النجف الاشرف، ج6، ص389.</ref> این مدرسه، به دلیل امکانات، مدیریت خوب<ref name=":1" /> و محوریت در حوزه نجف، محل سکونت و تدریس بسیاری از مراجع و عالمان بود. برخی از عالمان مدرسه صدر عبارتند از:

{{ستون-شروع|۲}}

* [[آیت‌الله سید ابوالحسن اصفهانی]]، مرجع [[شیعه|شیعی]]، در سال ۱۳۰۸ق. در سن ۲۴ سالگی، وقتی از [[اصفهان]] به [[نجف]] هجرت کرد، چند سالی در مدرسه صدر ساکن شده و از درس استادان نجف بهره برد.<ref>دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج9، ص212.</ref>
* شهید [[سیدحسن مدرس]]، پس از پایان تحصیلات در حوزه علمیه اصفهان، در سال ۱۳۱۱ق. به نجف کوچ کرده و در مدرسه صدر، با [[شیخ حسینعلی اصفهانی|حسینعلی اصفهانی]]، عارف سرشناس هم‌حجره شد.<ref>گلشن ابرار، ج2، ص563.</ref>
* مجتبی لنکرانی، که از شاگردان برجسته [[سید ابوالحسن اصفهانی]]، [[آقاضیاء عراقی]] و محمدحسین اصفهانی بود، در این مدرسه سکونت و تدریس داشته و شاگردان بسیاری تربیت کرد. او هر روز به‌مدرسه صدر آمده، عبایش را کنار حوض پهن می‌کرد و روی آن می‌نشست. طلبه‌ها اطرافش را می‌گرفتند و سؤال درسی می‌پرسیدند. بحث علمی تا ساعت‌ها ادامه پیدا می‌کرد. وی گاهی با مزاح از طلاب رفع خستگی می‌کرد.<ref>ستارگان حرم، ج10، ص16و20.</ref> او در سال ۱۳۴۸ش. (۱۳۸۹ق) در اثر فشار نظام [[حزب بعث|بعث]] به [[ایران]] آمده و در اصفهان ساکن شد. مدرسه صدر، چون منسوب به اصفهانی‌هاست و بیشتر ساکنان آن از طلاب و فضلای اصفهانی بودند، به‌همین سبب ارتباط مرحوم آقای لنکرانی با آنان بسیار صمیمی و قوی بود. وقتی وارد ایران شد، علمای اصفهان از وی دعوت کردند و ایشان نیز پذیرفت و تا سال ۱۳۶۵ که درگذشت، در این شهر سکونت داشت. پیکر آن مرحوم را به قم منتقل کردند و در حجره ۲۵ صحن بزرگ حرم مدفون شد.
* حسن صافی اصفهانی، از عالمان برجسته اصفهان، در این مدرسه ساکن بود؛ وی از سمت درب بازار بزرگ، سمت چپ، حجره دوم، بالای مقبره پایه‌گزار مدرسه، سکونت داشت.<ref>سایت آیت‌الله صافی اصفهانی.</ref>
* سیدحسن مرتضوی (ت.۱۳۱۱ش/۱۳۵۲ق)، که اکنون (۱۳۹۱ش) در [[حوزه علمیه مشهد]] تدریس خارج دارد، در مدرسه صدر حجره داشت و سید محمدرضا جلالی حسینی با وی هم‌حجره بود.

{{پایان}}

احمد دشتی نجفی، شیخ محمدرضا اصفهانی جرقویه‌ای، استاد محمد رجائی و شیخ محمد دهاقانی از دیگر ساکنان این مدرسه بودند.<ref>مصاحبه با استاد حسینی جلالی؛ مدرسه صدر اعظم، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۳، ص۱۴۵.</ref>

== پیوند به بیرون ==
[http://www.uokufa.edu.iq/kufa_najaf/chapters/chapter2/sect1/m5.html معرفی مدرسه صدر اعظم.]

==پانویس==

{{پانویس}}

==منابع==
{{منابع}}
{{برگرفتگی
|پیش از لینک = مقاله
|منبع = مدرسه اعظم در نجف،
|پس از لینک = عبدالرحیم اباذری، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره سیزدهم، ص۱۳۶-۱۳۹
| لینک = http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/1135
}}
*'''ماضی النجف و حاضرها'''، جعفر آل محبوبه، دارالاضواء، بیروت، الطبعة الثانیة، ۱۴۰۶ق، ۱۹۸۶م.
*'''موسوعة النجف الاشرف'''، جعفر دجیلی، دارالاضواء، بیروت، الطبعة الاولی، ۱۴۱۳ق، ۱۹۹۳م.
*'''المفصل فی تاریخ النجف الأشرف'''، حکیم، حسن عیسی، المکتبه الحیدریه، قم، ۱۳۸۵ش.
*'''مجله میراث جاویدان'''، سازمان اوقاف و امور خیریه.
*'''تاریخچه اوقاف اصفهان'''، عبدالحسین سپنتا.
*'''ستارگان حرم'''، گروهی از نوسندگان.
*'''گلشن ابرار'''، جمعی از پژوهشگران، چاپ اول، قم، نشر معروف.
*'''دائرة المعارف بزرگ اسلامی'''، سیدکاظم موسوی بجنوردی،مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
{{پایان}}
{{نجف}}

[[رده:مدارس علمیه نجف]]