| نسخهٔ فعلی |
متن شما |
| خط ۱: |
خط ۱: |
| {{جعبه اطلاعات شهر | | {{جعبه اطلاعات شهر |
| | عنوان = مدینه | | | عنوان = مدینه |
| | تصویر =شهر مدینه.jpeg | | | تصویر = |
| | توضیح تصویر =نمایی از شهر مدینه و [[مسجد النبی]] | | | توضیح تصویر = |
| | اندازه تصویر = | | | اندازه تصویر = |
| | طول جغرافیایی = | | | طول جغرافیایی = |
| خط ۲۸: |
خط ۲۸: |
| | قبرستان‌ها = [[قبرستان بقیع]] | | | قبرستان‌ها = [[قبرستان بقیع]] |
| | حوزه علمیه = | | | حوزه علمیه = |
| | مساجد = [[مسجد قبا]]، [[مسجد غمامه]]، | | | مساجد = [[مسجد قبا]]، [[مسجد غمامه]]، [[مسجد شجره (مدینه)|مسجد شجره]] |
| [[مسجد شجره (مدینه)|مسجد شجره]] | |
| |حسینیه‌ها = | | |حسینیه‌ها = |
| | مؤسسات = | | | مؤسسات = |
| خط ۳۸: |
خط ۳۷: |
| '''مدینه'''، شهری در [[عربستان]] و [[حجاز]] که نام قدیمی آن یثرب بود و پس از ورود [[پیامبر اسلام(ص)]] به آن به مدینة النبی و به تدریج به مدینه مشهور شد. | | '''مدینه'''، شهری در [[عربستان]] و [[حجاز]] که نام قدیمی آن یثرب بود و پس از ورود [[پیامبر اسلام(ص)]] به آن به مدینة النبی و به تدریج به مدینه مشهور شد. |
|
| |
|
| [[مسجدالنبی]]، شریف‌ترین مسجد پس از [[مسجدالحرام]] نزد [[اسلام|مسلمانان]] در این شهر قرار دارد. بعلاوه [[قبرستان بقیع]] و مزار چهار امام [[شیعه|شیعیان]] در مدینه قرار دارد. | | [[مسجدالنبی]]، شریف‌ترین مسجد پس از [[مسجدالحرام]] نزد [[اسلام|مسلمانان]] در این شهر قرار دارد. [[قبرستان بقیع]] که مزار چهار امام [[شیعه|شیعیان]] در آن دفن است نیز، در مدینه قرار دارد. |
|
| |
|
| مساجد مهم دیگری مانند [[مسجد قبا]]، [[مسجد شجره (مدینه)|مسجد شجره]]، [[مسجد غمامه]]، [[مسجد فضیخ]] و [[مساجد فتح]] نیز در شهر مدینه واقع شده است. | | مساجد مهم دیگری مانند [[مسجد قبا]]، [[مسجد شجره (مدینه)|مسجد شجره]]، [[مسجد غمامه]]، [[مسجد فضیخ]] و [[مساجد فتح]] نیز در شهر مدینه واقع شده است. |
| ==جغرافیای طبیعی==
| |
| شهر مدینه از شمال به [[کوه احد]]، از شمال غربی به [[کوه سلع]]، از جنوب غربی به [[کوه عیر]] محدود می‌شود. در شرق و غرب مدینه زمین‌های سنگلاحی سوخته که به آن حَرّة گفته می‌شود قرار دارد.<ref>مدینه منوره، لمعی مصطفی، ص 15</ref> این زمین‌ها شامل [[حره شوران|حره شَوْران]]، [[حره واقم|واقم]] و [[حره وبره|وَبَره]] می‌شود. [[کوه عینین]]، [[کوه رماة|رماة]]، [[کوه سلیع|سلیع]] و [[کوه المستندر|المستندر]] از دیگر کوه‌های مشهور مدینه است.
| |
|
| |
|
| == تقسیمات اداری == | | ==تاریخ سیاسی مدینه== |
| امروزه شهر مدینه در محفظة المدینة المنورة یکی از بخش‌های هفت‌گانه منطقه (استان) المدینة المنورة در کشور [[عربستان سعودی]] قرار دارد.
| | ===در آغاز دوره اسلامى=== |
| | پس از رحلت رسول خدا(ص) ، شهر مدينه به صورت مركز خلافت درآمد. اين مركزيت تا سال نخست خلافت امام على(ع) يعنى سال ٣۶ هجرى ادامه داشت. پس از آن كه امام از مدينه عازم كوفه شد، مدينه، از مركزيت خارج گرديد و اداره آن در عهده اميرانى درآمد كه از سوى عراق و سپس شام و نقاط ديگر بر دنياى اسلام حكومت مى‌كردند. اين زمان، افزون بر انصار، شمار زيادى از مهاجران مسلمان و ديگر مسلمانان مكه به ويژه تعداد زيادى از طايفه قريش در مدينه سكونت داشتند و اين شهر توسعه بسيار يافت. |
|
| |
|
| جمعیت این شهر در سال ۲۰۰۴م تعداد ۹۱۹۸۳۸ نفر بوده است.<ref>موسوعة المملکة السعودیة، مجلد ۴، بخش ۱، ص ۸</ref>
| | نخستين اميران مدينه در دوره خلافت امام على(ع) ، ابوالحسن مازنى انصارى، سهل‌بن حُنَيف و تمّام‌بن عباس‌بن عبدالمطلب و ابو ايوب انصارى و قُثَم‌بن عباس بودند. پس از آن در روزگار معاويه، مدتى مروان بن حكم و سپس سعيد بن عاص، عمرو بن سعيد بن عاص و وليد بن عُتْبةبن ابى‌سفيان امارت بر اين شهر را عهده‌دار شدند. |
| [[پرونده:استان مدینه۲.png|وسط|بی‌قاب|445x445پیکسل]]
| |
|
| |
|
| == حرم مدنی == | | === در دوره عباسيان=== |
| {{اصلی|حرم مدنی}}
| | عباسيان در شهر كوفه قدرت را به دست گرفتند و در دوره منصور، بغداد را ساختند و خلافت را به آنجا انتقال دادند. نخستين امير آنان در مدينه، از خاندان عباسى يحيى‌بن جعفر بن تمام‌بن عباس بود كه از سوى سفّاح منصوب شد. پس از وى، داود بن على بن عبدالله و سپس موسى بن داود بن على به همين ترتيب اين شهر مهم، همانند ساير شهرهاى بزرگ در اختيار عباس زادگان بود، گرچه به ندرت افراد غير عباسى، براى مدتى كوتاه به امارت اين شهر مى‌رسيدند. |
| حرم مدنی محدوده‌ای از شهر مدینه است، که در دین [[اسلام]] دارای احترام بوده و آداب و احکام ویژه‌ای دارد. این محدوده، از سوی شرق و غرب، میان [[حره واقم|حَرّه شرقی]] و [[حره وبره|حره غربی]]<ref>الکافی، ج4، ص564-565؛ نیز نک: مسند الامام احمد بن حنبل، ج3، ص23؛ صحیح مسلم، ج4، ص113.</ref> و بر اساس روایتی، از سوی شمال و جنوب، از [[کوه ثور (مدینه)|کوه ثَور]] تا [[کوه عیر|کوه عَیر]] است.<ref>صحیح مسلم، ج4، ص115؛ صحیح البخاری، ج8، ص10.</ref>
| |
|
| |
|
| حرم مدنی دارای احکام و آدابی، مانند استحباب غسل و طهارت هنگام ورود به آن بوده و مشابه با احکام و آداب [[حرم مکی]] است.<ref>الدر المختار، ج1، ص184؛ المجموع، ج8، ص273؛ فتح الوهاب، ج1، ص257.</ref> برخی، علت حرم شدن مدینه را مصونیت‌بخشی به مدینه و ساکنان آن<ref>رک: صحیح مسلم، ج4، ص117-118؛ السنن الکبری، ج5، ص198؛ المعجم الکبیر، ج6، ص92؛ مسند الامام احمد بن حنبل، ج4، ص55-56؛ مجمع الزواید، ج3، ص306؛ التهذیب، ج10، ص216.</ref> و برخی، علت آن را وجود [[پیامبر(ص)]] دانسته‌اند.<ref>وفاء الوفاء، ج1، ص117-118.</ref>
| | شهر مدينه در سال ١۴۵ با يك شورش علوى بسيار پرنفوذ مواجه شد. محمد بن عبدالله بن حسن بن حسن بن على(ع) با لقب نفس زكيّه و به عنوان مهدى در اين شهر سر به شورش برداشت و آن را تصرف كرد. وى اندكى بيش از دو ماه و نيم بر شهر مسلط بود تا آن كه سپاه عباسى از راه رسيد و فرماندهى سپاه را عيسى بن موسى عباسى عهده‌دار بود. اين سپاه توانست شورش را به شدت سركوب كند. قبر نفس زكيه در غرب مدينه تا قرنها مشخص بود و در دوره وهابى‌ها آثار آن كه در ابتداى شارع سلطانه بود، از ميان رفت. به رغم اين شهرت، بر اساس آنچه در تاريخ طبرى و پس از آن در مآخذ ديگرى مانند تاريخ ابن العماد حنبلى آمده، قبر نفس زكيه در بقيع بوده است.<ref>شذرات الذهب فى اخبار من ذهب، ذيل حوادث سال ١۴۴</ref> |
| == تاریخچه تحول شهر مدینه ==
| |
| [[پرونده:معماری خانه‌های مدینه.jpg|250px|بندانگشتی|نمونه‌ای از معماری قدیم خانه‌های مدینه]]
| |
|
| |
|
| === مدینه در عصر پیامبر === | | ===دولت استوار علويان مدينه از قرن چهارم تا ششم=== |
| اهمیت شهر مدینه در تاریخ اسلام از هجرت پیامبر اسلام(ص) به این شهر ناشی شده است. پیامبر اسلام از هنگام ورود تا زمان وفاتش ده سال در این شهر زندگی کرد. در این ده سال وقایع مهمی اتفاق افتادند که تحول دولت اسلامی مدینه تاثیرگذار بودند. فهرستی از این وقایع<ref>برای جزییات بیشتر نک: تاریخ المعالم المدینة المنورة، ص59-66</ref>:
| | از سال ٣٠٠ هجرى به بعد، شمار علويانى كه به طور عادى به امارت مدينه و مكه مى‌رسيدند، رو به فزونى گذاشت. سليمان بن محمد، جعفر بن محمد، قاسم بن محمد، محمد بن عبيدالله بن طاهر، مسلم بن احمد، قاسم بن عبيدالله، از علوى و جعفرى از نسل عبدالله بن جعفر و احيانا عقيل پشت سر هم بر مدينه حكومت كردند. در ادامه، باز هم از برخى امراى ترك به عنوان حاكم مدينه ياد شده اما يكى در ميان و يا حتى بيشتر، اين علويان بودند كه بر اين شهر حكمرانى مى‌كردند. |
|
| |
|
| * '''سال اول''': ورود پیامبر، ساخت [[مسجد قبا]]، [[ساخت مسجدالنبی (دوران پیامبر)|ساخت مسجدالنبی]].
| | از اخبارى كه درباره امراى اين دوره مدينه و پس از آن در اختيار داريم، مى‌توانيم دريابيم كه تقريباً دولت علويان مدينه، از اوايل قرن چهارم آغاز شده و همچنان استمرار يافته است؛ به طورى كه از سال ٣٨١ به بعد، از هيچ غير علوى به عنوان حاكم مدينه ياد نمى‌شود. گفتنى است كه به احتمال زياد، به دليل روابط حسنه ميان علويان مدينه و دولت شيعى آل بويه، عضدالدوله براى نخستين بار ديوارى در اطراف شهر مدينه كشيده است كه البته بعدها تخريب شد و اميران ديگر آن را بازسازى كردند. ١ از فرد ديگرى كه در كشيدن ديوار مدينه ياد شده، جمال‌الدين ابومنصور اصفهانى است كه كارهاى خير او در حرمين شريفين، در تمامى آثار تاريخى قرن ششم به بعد، منعكس شده است. |
| * '''سال دوم''': [[تغییر قبله]]، [[غزوه بدر]].
| |
| * '''سال سوم''': [[غزوه احد]]، شهادت [[حمزة بن عبدالمطلب|حمزه]] عموی پیامبر.
| |
| * '''سال چهارم''': سریه [[بئر معونه]]، [[جنگ بنی‌نضیر|غزوه بنی‌نضیر]]، [[غزوه ذات الرقاع|غزوه ذات‌الرقاع]].
| |
| * '''سال پنجم''': [[غزوه دومة الجندل]]، [[غزوه احزاب|غزوه خندق]]، [[جنگ بنی‌قریظه|غزوه بنی قریظه]].
| |
| * '''سال ششم''': [[بیعت رضوان]]، غزوه [[بنی‌مصطلق|بنی مصطلق]].
| |
| * '''سال هفتم''': [[غزوه خیبر]]، [[عمرة القضاء]].
| |
| * '''سال هشتم''': [[غزوه موته]]، [[فتح مکه]]، [[عزوه حنین]]، [[غزوه ذات السلاسل]].
| |
| * '''سال نهم''': [[غزوه تبوک]].
| |
| * '''سال دهم''': [[حجة الوداع]].
| |
| * '''سال یازدهم''': وفات پیامبر.
| |
|
| |
|
| ==== شکل بازار ==== | | ===در دوره دولت عثمانی=== |
| * در عصر [[پیامبر(ص)]] در مدینه دیواری نبود، بازار تجاری در خارج مدینه در مکان [[مناخه]] فعلی بر پا می‌شد و بین مناطق مسکونی و تجاری جدایی بود. بازار میدان بزرگی بود که ساختمانی در آن نبود.
| | مدينه روزگار را تحت سيطره يك دولت علوى و يك شيخ الحرم كه از سوى مماليك نصب مى‌شد، تا پايان دولت مماليك، در سال ٩٢٣ سپرى كرد. |
| * شکل بازار بعدا تغییر یافت و هشام بن عبدالملک (۷۴۳-۷۲۴ق.) ساختمان‌هایی در بازار در مکان مناخه ساخت که شامل دکان‌هایی بود که طبقه بالای آن محل سکونت بود و به این ترتیب میان منطقه تجاری و مسکونی پیوستگی ایجاد شد.<ref>مدینه منوره، لمعی مصطفی، ص ۲۰</ref>
| | |
| * در دوره‌های بعدی بازارهای مدینه تنوع و گستردگی بیشتری یافت و هر بازار به نام کالایی که در آن فروخته می‌شد معروف شد. از جمله مشهورترین بازارهای مدینه:
| | با سقوط دولت مماليك، حجاز سلطه سلطان سليم عثمانى را به رسميت شناخت. سلطان سليم نخستين كسى بود كه لقب «خادم‌الحرمين الشريفين» را براى خود باب كرد كه تا به امروز نيز ادامه يافته است. |
| {{ستون-شروع|5}}
| | |
| * سوق الحبابة
| | اين زمان، شريف مكه ١ شخصى به نام بركات بن محمد بود كه فرزندش را با كليد كعبه به ديدار سلطان فرستاد. از اين زمان، كم‌كم مدينه نيز زير سلطه شريف مكه درآمد و او به تدريج بر تمامى حجاز حكومت مى‌كرد. در مقام به رسميت شناختن سلطه عثمانى بر حرمين، سلاطين عثمانى، همه ساله مبالغ زيادى پول ميان علويان و ديگر مردمان اين دو شهر توزيع مى‌كردند. به علاوه، تلاش‌هاى زيادى در اصلاح و بهبود وضعيت عمرانى دو شهر به ويژه اماكن مقدسه آنها انجام دادند. |
| * سوق السمانة
| | |
| * سوق الرواسة
| | گفتنى است شرفاى مكه از نسل امام حسن(ع) بودند، در كنار شرفا و امرا، شيخ حرم نيز يك مقام رسمى بود كه به طور مستقيم از سوى استانبول به اين مقام منصوب مى‌شد. به تدريج از اواسط قرن يازدهم هجرى، سلاطين عثمانى تلاش كردند تا امارت مدينه را نيز از علويان بگيرند و به دست شيخ حرم بسپارند. با اين حال، طى اين مدت، هنوز علويانِ حسنى در مدينه قدرت داشتند و بخشى از اداره سياسى اين شهر در اختيار آنها بود. در كنار آن، شهر مكه، همچنان در اختيار شرفا، يعنى سادات حسينى بود كه بر تمامى حجاز حكمرانى داشتند و البته وابسته به دولت عثمانى بودند. |
| * سوق الفلتیة
| | |
| * سوق الخضریة
| | آنچه قابل يادآورى است اين است كه علويان حاكم در اين دو شهر، گاه بر تسنن و گاه بر تشيع خود تأكيد داشتند. اين نيز ممكن بود كه برخى از خاندان‌هاى علوى به تشيع و برخى به تسنن گرايش داشته باشند. به هر روى، به دليل وابستگى به دولت عثمانى، و وجود اكثريت سنى شهر و نيز حُجّاج ساير كشورها، حتى كسانى كه شيعه بودند، در بسيارى از موارد مجبور به تقيّه بودند. در تمام دوره صفوى، شمار زيادى از علماى شيعه عرب و ايرانى در مدينه و مكه زندگى مى‌كردند. |
| * سوق الدلانیة
| | |
| * سوق العطارة
| | ===در دوره سعودی=== |
| * سوق القماشة
| | آخرين شريف قدرتمند حجاز، شريف حسين است كه پس از وى، دولت سعودى دوم به رهبرى ملك عبدالعزيز به سال ١٣۴۴ بر اين شهر تسلط يافت. نخستين امير سعودى اين شهر ناصر بن سعود فرهان بود كه بلافاصله پس از تسلط بر اين شهر، اماكن موجود در بقيع و سسپس احد را تخريب كرده و به صورت ويرانه‌اى رهاساخت. |
| * سوق المزریة
| |
| * سوق المناخة
| |
| {{پایان}}
| |
|
| |
|
| ==== توسعه مدینه تا قرن دهم هجری ====
| | از آن زمان به بعد، اميران مختلفى از خاندان سعودى بر اين شهر مقدس حكمرانى كرده و طى اين مدت، با اعمال سليقه‌هاى مذهبى خود، به اداره مسجد النبى(ص) و ساير اماكن مقدسه اين شهر پرداخته‌اند. در تمام اين مدت، به جز سال‌هاى اخير، سخت‌گيرى زيادى نسبت به ساكنان شيعه اين شهر داشته و اميد آن داشتند كه بتوانند ريشه تشيع را در اين شهر بخشكانند. اكنون چند سالى است كه با درايت بيشترى با مسأله برخورد كرده و بر دامنه آزادى‌هاى مذهبى نسبت به شهروندان شيعه خود در مدينه و منطقه شرقى يعنى احساء و قطيف افزوده‌اند. |
| * مقدسی متوفی ۳۷۵ در توصیف خود از مدینه، آن را شهری کوچک توصیف کرده که اطراف آن را بستان‌ها و نخستان‌ها و دهکده‌ها فراگرفته و بازارهای شهر در اطراف مسجد جامع قرار دارد.<ref>احسن التقاسیم، ص ۸۰-۸۲</ref> لمعی مصطفی منظور از جامع را [[مسجد مصلی (مدینه)|مسجد مصلی]] می‌داند که در زمان عمر بن عبدالعزیز ساخته شد.<ref>مدینه منوره، لمعی مصطفی، ص ۲۱</ref>
| |
|
| |
|
| * بنابر توصیف‌های [[سمهودی]] از مدینه در قرن نهم و اوایل قرن دهم، مدینه نسبت به آنچه مقدسی در اواخر قرن چهارم هجری توصیف کرده بود در جهت غرب مسجد النبی سه برابر گسترش یافته بود و حال آنکه مساحت شرق مسجد تقریبا ثابت مانده بود. بدین ترتیب مساحت مدینه در طی پنج قرن دو برابر شده بود.<ref>مدینه منوره، لمعی مصطفی، ص ۲۶</ref>
| | شهر مدينه در دوره سعودى، به ويژه زمان فهد، توسعه زيادى يافته و از توجه خاص مسؤولان سعودى برخوردار بوده است. مشكل عمده اين توسعه، نابودى شكل تاريخى طبيعى شهر است كه نه تنها بسيارى از اماكن متبرك در توسعه از ميان رفته است. |
| * از میان ممالیک [[قایتبای]](872-901) از اولین سلاطینی است که به عمران مدینه همت کرد و در این شهر مدرسه و حمام و راه و آسیاب و غیره پرداخت.
| |
|
| |
|
| ==== دوره عثمانی ==== | | ==مسجدهای مدینه== |
| توجه به آبادانی مدینه در عهد [[عثمانی]] (۹۲۳-۱۳۳۶ق) بیشتر شد. در این دوران دیوار مدینه دوباره بنا شد.
| | ===مسجد النبی=== |
| * در عصر عثمانی، حاکمان مدینه خانه‌های خود را در حومه غربی شهر بنا می‌کردند و بقیه مساحت شهر عبارت بود از مجموعه‌هایی از خانه‌های یک یا دو طبقه که در اطراف محوطه‌های بزرگی گرد آمده بود و در هر محوطه‌ای حدود چهل خانوار ساکن بودند و خانه‌ها به واسطه نخلستان‌هایی از یکدیگر متمایز و جدا می‌شد.
| | {{اصلی|مسجد النبی}} |
| | شريف‌ترين و والاترين مسجد، پس از مسجدالحرام، مسجد پيامبرخدا(ص) در مدينه منوّره است. پيامبر درباره نماز خواندن در اين مسجد فرمود: |
|
| |
|
| ==== سده نوزدهم و بیستم میلادی ====
| | «صَلاة فى مسجدى هذا خيرٌ مِن أَلْفِ صَلاة فيما سواه مِنَ الْمَساجد الاّ المسجد الحرام». <sup>٢</sup> |
| * توصیف‌های دقیق‌تر و مبسوط‌تر از مدینه و جغرافیای شهر آن در سده نوزدهم و اوایل قرن بیستم میلادی، در آثار سفرنامه‌نویسان غربی و مسلمان به دست داده شده است. نخستین نقشه شهر را [[جان لوئیس بورکهارت|بورکهارت]] در سال ۱۸۱۵ تهیه کرد. وضعیت خانه‌های مدینه، خیابان‌های اصلی و فرعی و امکانات شهری از جمله حمام‌ها در سفرنامه‌های [[ریچارد فرانسیس برتون|برتن]]، سادلییر، [[ابراهیم رفعت پاشا]] و [[بتنونی]] و نیز کتاب رساله فی وصف المدینه علی بن موسی توصیف شده است.
| |
| * علی بن موسی در اواخر قرن نوزدهم از ۳۳ مسجد، ۸ رباط، ۱۴ زاویه، ۳۰ مدرسه، ۲ حمام، ۷ کتابخانه، ۱ خان ،۲ تکیه، ۴۲ کوچه، ۳ خیابان، ۱۲ راه، ۸ محله، و ۵۵ باغ در مدینه خبر داده است.
| |
| * ابراهیم رفعت پاشا هم در اوایل سده بیستم میلادی، از خانه‌های کوچک و نامنظم و بدون حیاط مدینه خبر داده است که غالبان دو طبقه و سه طبقه یا بیشتر است و طبقات همکف تجاری است.
| |
| * در نیمه اول قرن نوزدهم میلادی جمعیت مدینه در حدود ۱۶ هزار نفر بوده است و بنابر گزارشاتی این میزان در ابتدای سده بیستم به حدود ۸۰ هزار نفر رسید.
| |
| == دیوار شهر و تحولات آن ==
| |
| [[پرونده:مدینه در سفرنامه برتن.jpg|270px|بندانگشتی|چپ|نمایی از شهر مدینه، نقاشی شده در قرن نوزدهم میلادی و چاپ شده در سفرنامه [[ریچارد فرانسیس برتون|ریچارد برتن]]]].
| |
| در سال ۲۶۳ نخستن دیوار مدینه با خشت ساخته شد. [[عضد الدوله بویه‌ای]] در سالهای ۳۶۷ -۳۷۲ این دیوار را تخریب و دیواری جدیدی از سنگ برای مدینه ساخت.
| |
|
| |
|
| دیوار مدینه در سال ۵۴۰ به دست [[جواد اصفهانی]]، بازسازی شد و هجده سال بعد از آن در ۵۵۸ قمری [[نور الدین محمود زنگی]] دیوار دیگری خارج دیوار اول بنا کرد.
| | «يك نماز در مسجد من [ثوابش] بهتر از هزار نماز در ديگر مساجد است، مگر مسجدالحرام». |
|
| |
|
| [[ابن جبیر]] که در سال ۵۸۰ از شهر دیدن کرده از دو دیوار و چهار دروازه شهر خبر داده که در هر دیوار دروازه‌ای است مقابل دروازه دیگر. دروازه‌های شهر باب الحدید (احتمالا در دیوار شمالی)، باب الشریعه (احتمالا در دیوار غربی)، [[باب قبله|باب القبله]] (دیوار جنوبی) و [[باب البقیع]] (دیوار شرقی) نام داشتند.
| | مسجد با همين بنا براى هفت سال محل برگزارى نماز جماعت، نماز جمعه وخطبه‌هاى رسول خدا(ص) بود. گرچه برخى نوشته‌اند كه در سال چهارم هجرى، ديواره‌هاى آن از خشت و گِل بنا شد. در سال هفتم هجرت، با گسترش اسلام و افزايش شمار مسلمانان، ضرورت توسعه مساحت مسجد مطرح شد. رسول خدا(ص) بر طول و عرض مسجد افزود و مساحت آن به ٢۴٧۵ متر مربع رسيد. در اين توسعه، شكل مسجد به صورت مربع درآمد. قبله مسجد نيز از سال دوم هجرى از شمال به سمت جنوب تغيير كرد و از آن پس، نه به سوى بيت‌المقدس، كه قبله يهود بود، بلكه به سوى مكه نماز خوانده مى‌شد. |
|
| |
|
| آخرین بازسازی دیوار مدینه در عهد [[سلطان سلیمان عثمانی]] در سال ۹۴۶ انجام شد. [[عبدالقدوس انصاری]] که کتاب او نخستین بار در سال ۱۹۳۵ به چاپ رسیده از وجود بقایای این دیوار تا زمان تالیف کتاب سخن گفته و دروازه‌های شهر را به این شکل نام برده است:<ref>آثار المدینه المنوره، ص ۱۶۹</ref>
| | === مسجدهای تاریخی === |
| {{ستون-شروع|۴}} | | برخی از مساجد مدینه تاریخی که اغلب از عصر پیامبر به یادگار مانده اند: |
| * باب المصری | | {{ستون-شروع|۲}} |
| * باب الشامی | | * [[مسجد قبا]]؛ |
| * باب قباء | | * [[مسجد ضرار]] |
| * باب بصری | | * [[مسجد جمعه (مدینه)|مسجد جمعه]] |
| * [[باب المجیدی]] | | * مسجد بنات بنی‌النجار |
| * باب الجمعه | | * مسجد بنی‌وایل |
| * باب الحمام | | * مسجد العمره |
| * باب الجدید | | * مسجد عتبان بن مالک |
| | * مسجد بنی‌بیاضه |
| | * مسجد فاطمه |
| | * [[مسجد فضیخ|مسجد فضیح]] |
| | * مسجد شجره |
| | * [[مسجد غمامه]] |
| | * مسجد امام علی بن ابی‌طالب(ع) |
| | * مسجد ابوبکر |
| | * مسجد عمر |
| | * مسجد عثمان |
| | * [[مساجد فتح]] |
| | * [[مسجد ثنایا|مسجد الثنایا]] |
| {{پایان}} | | {{پایان}} |
|
| |
|
| == تاریخ سیاسی مدینه == | | ==بقیع== |
| [[پرونده:مدینه در اواخر دوره نبوی(ص).jpg|بندانگشتی|نقشه احتمالی مدینه در اواخر دوره نبوی(ص) و محل سکونت هر کدام از قبیله‌ها.]]
| | {{اصلی|بقیع}}بقیع مشهورترین و بافضیلتترین قبرستان مسلمانان در شهر مدینه است. این زمین به دلیل وجود درختان خاردار غرقد به بقیع الغرقد نیز معروف بوده است. برخی از مکان‌های هم‌جوار به این نام معروف بوده‌اند. بقیع مسیر دسترسی به قبایل یهودی‌نشین و مجاور گورستان یهودیان و [[قبیله بنی‌قریظه]] بود. بعدها در هنگام دیوارکشی مدینه، بقیع بیرون از دیوار شهر قرار گرفت. |
| {{اصلی|امرای مدینه}} | |
| پس از رحلت رسول خدا(ص) ، شهر مدینه مرکز خلافت شد. این مرکزیت تا سال نخست خلافت [[امام علی(ع)]] یعنی سال ٣۶ هجری ادامه داشت. پس از آن که امام از مدینه عازم [[کوفه|کوفه]] شد، مدینه، از مرکزیت خارج گردید و اداره آن در عهده امیرانی درآمد که از سوی [[عراق]] و سپس [[شام]] و نقاط دیگر بر دنیای اسلام حکومت می‌کردند توسط خلفای [[بنی‌امیه|اموی]] و سپس [[بنی‌عباس|عباسیان]] انتخاب می‌شدند. در این مدت مدینه شاهد جنگ‌هایی از جمله [[واقعه حره]] و قیام‌هایی از جمله [[قیام نفس زکیه]] در سال ۱۴۵ بود.
| |
|
| |
|
| === اشراف حسینی ===
| | پیامبر(ص) بعد از هجرت به مدینه، زمین بقیع را برای دفن مردگان مسلمانان انتخاب نمود، این زمین در جنوب شرق مسجدالنبی و در نزدیکی آن قرار داشت. اسعد بن زراره خزرجی اولین فرد از [[انصار]] و عثمان بن مظعون اولین فرد از مهاجران بودند که در این قبرستان دفن شدند. بعدها با الحاق حش کوکب و خانه‌های صحابه که بین مسجدالنبی و بقیع قرار داشت وسعت این قبرستان افزوده شد. در دوره معاصر نیز زمین شهرداری مدینه، به این قبرستان الحاق شد. |
| {{اصلی|اشراف حسینی}}
| |
| حکومت علویان بر مدینه، از اوایل قرن چهارم آغاز شد. زمان دقیق پایه‌گذاری حکمرانی [[اشراف حسینی]] و چگونگی آن چندان روشن نیست؛ ولی از حدود سال ۳۸۱ق. تا اواخر سده یازدهم قمری پیوسته سادات حسینی حکومت مدینه را در دست داشتند. درباره این‌که چه کسی از نسل [[امام حسین(ع)]] نخستین بار به حکمرانی مدینه دست یافت، اختلاف نظر است. برخی این شخص را «طاهر<ref group="یادداشت">یا ظاهر.</ref> بن محمد<ref group="یادداشت">یا مسلم.</ref> بن عبیدالله بن طاهر بن یحیی بن حسن بن جعفر بن عبیدالله الاعرج بن حسین اصغر بن علی بن الحسین(ع)» دانسته‌اند.<ref>. جمهرة انساب العرب، ص55؛ تاریخ ابن خلدون، ج4، ص139-140.</ref>شاخه‌های مختلفی از خاندان اشراف حسینی از جمله [[آل مهنا]] و [[آل جماز]] بر مدینه حکم راندند.
| |
|
| |
|
| === تشیع در مدینه ===
| | روایات زیادی درباب فضیلت قبرستان بقیع نقل شده و این قبرستان همواره مورد توجه و احترام مسلمانان بوده است. پیامبر(ص) و [[اهل بیت|اهل بیت(ع)]] به زیارت مدفونان این قبرستان می‌رفتند و استحباب [[زیارت]] این قبرستان مورد تاکید علمای شیعه قرار گرفته است. |
| از سده ششم قمری تسلط شیعیان بر مدینه رو به گسترش نهاد. در نیمه دوم سده هشتم قمری، برخی امیران مدینه در تشیع خود بسیار استوار بودند.<ref>. اطلس شیعه، ص416؛ الضوء اللامع، ج3، ص50.</ref> قلقشندی در سال ۷۹۹ق، امیران مدینه از خاندان بنی عطیه و بنی جماز را از امامیه و حکمرانان [[مکه]] را از [[زیدیه]] دانسته است.<ref>. صبح الاعشی، ج4، ص306.</ref> ابن خلدون نیز، حاکمان مکه را زیدی و حکمرانان مدینه را رافضی خوانده است.<ref>. تاریخ ابن خلدون، ج4، ص16.</ref>
| |
|
| |
|
| ==== تضعیف تشیع در مدینه در عصر ممالیک و عثمانی ====
| | از جمله مدفونان در بقیع می‌توان به چهار امام شیعیان (امام حسن(ع)، امام سجاد(ع)، امام باقر(ع) و [[امام صادق(ع)]]) و برخی از منسوبان و صحابه پیامبر(ص) و نیز شخصیت‌های اسلامی در طول تاریخ اسلام اشاره کرد. |
| اشراف مدینه در حمایت دولت‌های بزرگ مانند فاطمیان، [[بنی‌عباس|عباسیان]]، ممالیک، [[دولت عثمانی|عثمانی]] و آل رسول که بر [[یمن]] حاکم بود، قرار داشتند.<ref>. اطلس شیعه، ص415.</ref> دولت [[ایوبیان|ایوبی]]، رفتار دوستانه‌ای با اشراف و شیعیان داشت<ref>. اطلس شیعه، ص415.</ref> اما به تدریج رویکرد ضد شیعی گرفت و نفوذ شیعه را در این شهر کاست. در دوران ممالیک، از هنگام سلطنت قلاوون مملوکی، خطابت و قضاوت در مدینه از دست شیعیان بیرون رفت و به [[اهل سنت]] واگذار شد.<ref>. المغانم المطابه، ج3، ص1236؛ التاریخ الشامل، ج2، ص264-265.</ref> برخی از سلاطین مملوکی با شیعیان به ستیز برخاستند و امیران مدینه را زیر فشار قرار دادند.<ref>. تاریخ المدینه، ص192-205؛ التحفة اللطیفه، ج1، ص258.</ref>
| |
|
| |
|
| === '''یهودیان در مدینه''' ===
| | در سده‌های گذشته بر قبر ائمه بقیع و نیز برخی از قبور دیگر در این قبرستان، گنبد و بارگاه ساخته شده بود. این بناها با سیطره وهابیان و [[آل سعود]] بر عربستان تخریب شد. این تخریب‌ها با اعتراضات وسیع مردمی و برخی از دولت‌های کشورهای اسلامی همراه شد. بعدها با فشار مردم و دولت عراق و علماء بر محل قبور ائمه سایبان ساخته شد. |
| {{اصلی|یهودیان در مدینه}}
| |
| برخی دانشمندان یهودی و پیروان [[یهودیت|آیین یهود]] نیز از ساکنان مدینه بودند.<ref>السیرة الحلبیه، ج۳، ص۱۴۶-۱۴۷.</ref> درباره پیشینه و سبب حضور آنان در [[حجاز]] گزارش‌های مختلفی وجود دارد. برخی معتقدند آنها قرنها قبل از [[اسلام]] به این منطقه مهاجرت کرده‌اند<ref>نگاه کنید به: الاعلاق النفیسه، ص۶۰؛ الاغانی، ج۲۲، ص۱۱۱-۱۱۲؛ البدایة و النهایه، ج۲، ص۴۷؛ خلاصة الوفاء، ج۱، ص۱۷۶.</ref> و برخی هم در [[بنی‌اسرائیل|بنی‌اسرائیلی]] بودن یهودیانی چون [[بنی‌نضیر|قبیله بنی‌نضیر]] تردید کرده، آنها را از عرب‌های یهودی شده دانسته‌اند نه مهاجرت‌کنندگان به سرزمین حجاز.<ref>المفصل، ج۶، ص۵۳۰-۵۳۲.</ref>
| |
|
| |
|
| === از سده دهم قمری تا آل سعود === | | == مکان‌های تاریخی و مذهبی == |
| از عصر غلبه سلطه [[حکومت عثمانی]] بر حجاز، حاکم مدینه تحت نفوذ این دولت قرار گرفت و [[شیخ الحرم]]، که از سوی سلطان عثمانی برگزیده می‌شد، قدرت زیادی در مدینه داشت.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص ۲۳۲</ref> در اواخر عصر عثمانی نیز مدینه به صورت یکی از استان‌های حکومت عثمانی درآمد.{{نیازمند منبع|date=مارس ۲۰۲۳}} [[شریف حسین]] که در [[حجاز]] برای استقلال از عثمانی قیام کرد، در سال ۱۳۳۷ قمری مدینه را از سلطه عثمانیان بیرون آورد. چند سال بعد این شهر در سال ۱۳۴۴ قمری به قلمرو دولت [[آل سعود]] اضافه شد.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص ۲۳۵
| | مکان‌های متعددی در مدینه منوره به دلیل حفظ خاطره‌ای از حضور پیامبر و مسلمانان نخستین، بعدها متبرک شناخته شدند یا به عنوان مکانی تاریخی نگهداری شدند. این مکان‌ها شامل چاه‌های آب، بناهای مدینه مانند خانه بزرگان صدر اسلام یا برخی عوارض طبیعی همچون کوه‌ها و وادی‌ها بوده است. |
|
| |
|
| </ref> در ابتدای سلطه آل سعود بناهای [[قبرستان بقیع]] تخریب شد که واکنش‌های بسیاری در جهان اسلام در پی داشت. این شهر در دوره [[ملک فهد]] توسعه زیادی پیدا کرد که برخی مشکل آن را نابودی بافت تاریخی و طبیعی شهر دانسته‌اند.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص ۲۳۶</ref> | | ==== چاه‌های مدینه<ref>درباره این چاه‌ها نگاه کنید به: مدینه‌شناسی، </ref>: ==== |
| | {{ستون-شروع|۳}} |
| | * [[چاه اریس]] |
| | * [[چاه غرس]] |
| | * [[چاه حاء]] |
| | * [[چاه رومه]] |
| | * [[چاه بضاعه]] |
| | * [[چاه سقیا]] |
| | * [[چاه اریس]] |
| | * [[چاه بصه]] |
| | * [[چاه العهن]] |
| | * [[چاه انس بن مالک]] |
| | {{پایان}} |
|
| |
|
| ==مسجدهای مدینه== | | ==== کوه‌های مدینه ==== |
| {{اصلی|فهرست مسجدهای مدینه}}
| | جبل مفرح |
| ===مسجد النبی===
| |
| {{اصلی|مسجد النبی|بازسازی مسجدالنبی}}
| |
| شریف‌ترین و والاترین مسجد، پس از [[مسجد الحرام|مسجدالحرام]]، مسجد پیامبرخدا(ص) در مدینه منوّره است. مسجد در ابتدای ورود پیامبر به مدینه ساخته شد و پس از آن بارها [[بازسازی مسجدالنبی|بازسازی و توسعه]] یافت.
| |
|
| |
|
| === مسجدهای تاریخی === | | === خانه‌های مدینه === |
| در مدینه همچنین مسجدهای متعددی قرار دارد که برخی از صدر اسلام تا امروز باقی مانده است. همچنین نام مسجدهایی که امروزه از میان رفته در منابع تاریخی ضبط شده است. [[مسجد قبا]]، [[مسجد ضرار]]، [[مسجد جمعه (مدینه)|مسجد جمعه]]، [[مساجد فتح]]، [[مسجد فاطمه]] و [[مسجد علی بن ابی‌طالب(ع)|مسجد امام علی بن ابی‌طالب(ع)]] تنها تعدادی از این مسجدها هستند. فهرستی از مسجدهای مدینه را در مقاله [[فهرست مسجدهای مدینه]] ببینید.
| | خانه امام جعفر صادق(ع) |
|
| |
|
| ==بقیع==
| | خانه ابو ایوب انصاری |
| {{اصلی|بقیع}}بقیع مشهورترین و بافضیلتترین قبرستان مسلمانان در شهر مدینه است. پیامبر(ص) بعد از هجرت به مدینه، زمین بقیع را برای دفن مردگان مسلمانان انتخاب نمود، این زمین در جنوب شرق مسجدالنبی و در نزدیکی آن قرار داشت. [[اسعد بن زراره]] خزرجی اولین فرد از [[انصار]] و [[عثمان بن مظعون]] اولین فرد از مهاجران بودند که در این قبرستان دفن شدند. بعدها با الحاق [[حش کوکب]] و خانه‌های صحابه که بین مسجدالنبی و بقیع قرار داشت وسعت این قبرستان افزوده شد. در دوره معاصر نیز زمین شهرداری مدینه، به این قبرستان الحاق شد.
| |
|
| |
|
| این قبرستان همواره مورد توجه و احترام مسلمانان بوده است. پیامبر(ص) و [[اهل بیت|اهل بیت(ع)]] به زیارت مدفونان این قبرستان می‌رفتند و استحباب [[زیارت]] این قبرستان مورد تاکید علمای شیعه قرار گرفته است. از جمله مدفونان در بقیع می‌توان به چهار امام شیعیان ([[امام حسن(ع)]]، [[امام سجاد(ع)]]، [[امام باقر(ع)]] و [[امام صادق(ع)]]) و برخی از منسوبان و صحابه پیامبر(ص) و نیز شخصیت‌های اسلامی در طول تاریخ اسلام اشاره کرد.
| | خانه کلثوم بن هدم |
|
| |
|
| در سده‌های گذشته بر قبر ائمه بقیع و نیز برخی از قبور دیگر در این قبرستان، [[گنبد]] و بارگاه ساخته شده بود. این بناها با سیطره [[وهابیان]] و [[آل سعود]] بر [[عربستان]] تخریب شد.
| | خانه کعب بن اشرف |
|
| |
|
| == مکان‌های تاریخی و مذهبی ==
| | خانه عثمان بن عفان |
| {{اصلی|فهرست مکان‌های مدینه}}
| |
| مکان‌های متعددی در مدینه منوره به دلیل حفظ خاطره‌ای از حضور پیامبر و مسلمانان نخستین، بعدها متبرک شناخته شدند یا به عنوان مکانی تاریخی مورد توجه مسلمانان بودند. این مکان‌ها شامل چاه‌های آب، بناهای مدینه مانند خانه بزرگان صدر اسلام یا برخی عوارض طبیعی همچون کوه‌ها و وادی‌ها بوده است.
| |
|
| |
|
| == کتابخانه‌های مدینه ==
| | خانه حسن بن زید |
| {{ستون-شروع|۲}}
| |
| * کتابخانه‌های مدینه
| |
| * [[کتابخانه عارف حکمت]]
| |
| * کتابخانه محمودیه
| |
| * کتابخانه مسجد نبوی
| |
| * کتابخانه المدینة المنورة العامة
| |
| * کتابخانه ملک عبدالعزیز
| |
| {{پایان}}
| |
| ==گالری==
| |
| <gallery mode="packed" heights="150px">
| |
| پرونده:مدینه در اواخر دوره نبوی(ص).jpg|نقشه احتمالی مدینه در اواخر دوره نبوی(ص) و محل سکونت هر کدام از قبیله‌ها
| |
| پرونده:معماری خانه‌های مدینه.jpg|نمونه‌ای از معماری قدیم خانه‌های مدینه
| |
| </gallery>
| |
|
| |
|
| ==پانویس== | | ==پانویس== |
| خط ۱۸۸: |
خط ۱۵۷: |
|
| |
|
| ==منابع== | | ==منابع== |
| | {{منابع}} |
| {{برگرفتگی | | {{برگرفتگی |
| | پیش از لینک = کتاب | | | پیش از لینک = کتاب |
| | منبع = آثار اسلامی مکه و مدینه، | | | منبع = آثار اسلامی مکه و مدینه، |
| | توضیحات منبع = | | | توضیحات منبع = |
| | لینک = https://noorlib.ir/book/view/11914 | | | لینک = http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/1077 |
| }} | | }} |
| * مدینه منوره، صالح لمعی مصطفی، ترجمه صدیقه وسمقی، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارف فرهنگ و ارشاد اسلامی و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، ۱۳۷۲
| |
| * احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، محمد المقدسی، بیروت، دارالصادر
| |
| * آثار المدینة المنورة، عبدالقدوس الانصاری، مدینه، کتاب المنهل، 1420ق.
| |
| * '''الکافی'''، محمد بن یعقوب کلینی (م. ۳۲۹ق)، به کوشش علی‌اکبر غفاری، تهران، انتشارات دارالکتب اسلامیه، ۱۳۷۵ش.
| |
| * '''مسند الامام احمد بن حنبل، احمد بن حنبل (م. ۲۴۱ق)'''، بیروت، دارالصادر، بی‌تا.
| |
| * '''صحیح مسلم'''، مسلم بن حجاج نیشابوری (۲۰۶–۲۶۱ق)، تصحیح محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۹ق.
| |
| * '''صحیح البخاری'''، محمد بن اسماعیل البخاری (م. ۲۵۶ق)، به کوشش عبدالعزیز بن عبدالله بن باز، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۱ق.
| |
