در حال ویرایش مرتضی انصاری

{{جعبه اطلاعات اشخاص
|عنوان             =
|تصویر             = مرتضی انصاری.jpg
|عرض تصویر         =
|توضیح تصویر       =
|نام کامل          =
|کنیه              =
|لقب               =
|نسب               =
|زادروز            = ۱۲۱۴ق.
|کشور تولد         = [[ایران]]
|شهر تولد          = دزفول
|محل زندگی         = [[نجف]] و دزفول
|مهاجر/انصار       =
|نام همسر          =
|فرزندان           =
|خویشاوندان سرشناس =
|دین               =
|مذهب              = [[شیعه]]
|پیشه              =
|مناصب             =
|نحوه درگذشت/شهادت =
|تاریخ درگذشت      =  <!-- ۱۴/۳/۱۳۶۸ --> ۱۲۸۱ق.
|شهر درگذشت        =  <!-- تهران --> [[نجف]]
|کشور درگذشت       =  <!-- ایران --> [[عراق]]
|آرامگاه           = یکی از حجره‌های صحن [[آستان مقدس امام علی(ع)|آستان امام علی(ع)]]

|زمان اسلام آوردن   =
|نحوه اسلام آوردن   =
|حضور در جنگ‌ها     =
|هجرت به           = [[کربلا]] و [[نجف]]
|دلیل شهرت         =
|نقش‌های برجسته     =
|دیگر فعالیت‌ها     =

|نام زیارتگاه      =
|سمت               =
|خدمت              =
|محل اقدام         =
|سفر               =
|نوشته‌ها           =
|موقوفات           =
|بناهای ساخته شده  = [[مسجد شیخ انصاری (نجف)|مسجد شیخ انصاری]]
|مقام علمی         =

|پس از             =
|پیش از            =

|اساتید            = [[سید محمد مجاهد]]، [[محمدشریف مازندرانی|شریف العلماء]] و [[احمد نراقی]]
|محل تحصیل         = [[کربلا]]، [[نجف]]، [[کاشان]]
|اجازه روایت از    =
|اجازه اجتهاد از   =
|شاگردان           =  [[آخوند خراسانی]]، [[میرزای شیرازی]] و [[حبیب‌الله رشتی]]
|اجازه روایت به    =
|اجازه اجتهاد به   =
|تالیفات           = مکاسب، فرائدالاصول

|فعالیت سیاسی      =
|فعالیت اجتماعی    =
|فعالیت مذهبی      =

|وبگاه رسمی        =
|امضا              =  <!-- sign.jpg -->
}}
'''مرتضی انصاری''' (۱۲۱۴-۱۲۸۱ق)، فرزند محمدامین، اهل دزفول، فقیه و عالم [[شیعه|شیعی]] بوده و میان سال‌های ۱۲۶۶ و ۱۲۸۱ق. مقام مرجعیت عام شیعیان را عهده‌دار بود. او از استادانی مانند [[سید محمد مجاهد]]، [[محمدشریف مازندرانی|شریف العلماء]] و [[احمد نراقی]] در [[کربلا]]، [[نجف]] و [[کاشان]] بهره برده و شاگردانی مانند [[آخوند خراسانی]]، [[میرزای شیرازی]] و [[حبیب‌الله رشتی]] تربیت کرد. شمار شاگردان او تا سه هزار نفر گزارش شده و ۲۰۰ مجتهد در درس او تربیت شدند. وی کتابی در [[مناسک حج]] نگاشته و دو کتاب مکاسب و فرائدالأصول او، محور درس‌های فقه  و اصول حوزه علمیه است. او را در علم، عرفان و ویژگی‌های اخلاقی ستوده‌اند. وی در یکی از حجره‌های صحن [[آستان مقدس امام علی(ع)|آستان امام علی(ع)]] دفن شده است.
==ولادت==
مرتضی انصاری، در ۱۸ [[ذی‌الحجه]] ۱۲۱۴ق. در [[ایران|ایران]]، شهر دزفول، محله مشایخ به دنیا آمد. گفته شده، مادر وی، پیش از تولد او، [[امام صادق(ع)|امام صادق(ع)]] را خواب دید که قرآنی به او هدیه می‌هد. خواب او را، به فرزندی عالم تعبیر کردند؛ از این رو، پس از تولد، همیشه با وضو به او شیر می‌داد.<ref>زندگانی و شخصیت شیخ انصاری، ج۱، ص77.</ref>

==تبار==
پدر وی، محمدامین، از عالمان دزفول بوده و نسب خاندان او به [[جابر بن عبدالله انصاری]] می‌رسد.<ref>زندگانی و شخصیت شیخ انصاری، ج۱، ص۸.</ref> مادرش «حنون»، دختر شیخ یعقوب، از عالمان همین خاندان بود.<ref>زندگانی و شخصیت شیخ انصاری، ج۱، ص۷۸.</ref>

==هجرت به کربلا==
مرتضی انصاری، در سن ۱۸ سالگی، برای تکمیل تحصیلات دینی، به [[کربلا]] هجرت کرده و از استادانی مانند [[سید محمد مجاهد]] و [[محمدشریف مازندرانی|شریف العلماء]] بهره برد. او هنگام ورود به کربلا و در نخستین برخورد با سید محمد مجاهد، با پاسخ‌های مستدل خود به پرسش سیدمجاهد، او و حاضران را شگفت‌زده کرد. وی پس از چهار سال به دزفول بازگشته<ref name=":3">زندگانی و شخصیت شیخ انصاری، ج۱، ص 83 و 84.</ref> و پس از یک سال، در سال ۱۲۳۷ق. به کربلا رفته و در درس شریف العلماء حاضر شد.<ref name=":0">زندگینامهٔ استاد الفقهاء شیخ انصاری، چ۲، ص85.</ref>

==بازگشت به ایران==
مرتضی انصاری، پس از یک سال اقامت در کربلا، در سال ۱۲۳۸ق. به نجف رفته و از درس موسی، فرزند [[جعفر کاشف الغطاء]] بهره برد. او پس از نزدیک به یک سال، در سن ۲۵ سالگی به دزفول بازگشته و با دختر حسین انصاری، استاد دوره سطح خود ازدواج کرد.<ref name=":0" />

==سفرهای علمی در ایران==
وی از دزفول، برای [[زیارت امام رضا(ع)]] و بهره‌مندی از استادانی که در شهرهای مسیر بودند، به مشهد سفر کرد.{{یادداشت|وی هدفش را از این مسافرت‌ها چنین بیان می‌کرد: «آنچه را از علمای عراق باید ببینم، دیده‌ام و مایلم در این سفر اگر از علمای ساکن ایران شخصیت‌هایی یافت شود که ممکن باشد مورد استفاده قرار گیرد، آنها را نیز ملاقات کرده و از ایشان بهره‌مند گردم.»}}<ref>زندگانی و شخصیت شیخ انصاری، ص86.</ref> ماجرایی نیز از مخالفت مادر او با این سفر، که پس از سال‌ها فرزندش را دیده بود بیان شده، که مرتضی انصاری با استخاره‌ای عجیب او را راضی کرد.{{یادداشت|مرتضی انصاری و مادرش قرار شد استخاره کنند تا قرآن میان آنها داوری کند. مرتضی، قرآن را برداشته و با نیت مادر آن را گشود، پاسخ آیه ۷ سوره قصص بود که مادر حضرت موسی(ع) را دلداری می‌داد که فرزندت را به تو بازمی‌گردانیم و او را از فرستادگان قرار می‌دهیم.}}<ref>زندگانی و شخصیت شیخ انصاری، ص۸۷.</ref> وی در بروجرد از اسدالله بروجردی<ref>زندگی‌نامهٔ استاد الفقهاء شیخ انصاری، ص97.</ref> و در [[اصفهان]] از [[سید محمدباقر رشتی]] (شفتی)، بهره برده<ref name=":4">زندگانی و شخصیت شیخ انصاری، ص90.</ref> و برای شرکت در درس [[احمد نراقی]]، به کاشان رفت. او سه یا چهار سال در کاشان مانده و شاگرد برجسته نراقی شد. احمد نراقی، خود را پیر، ناتوان و بیمار دانسته و از مردم می‌خواست به مرتضی انصاری مراجعه کرده و از او کسب فیض کنند. مسافرت‌های علمی او، نزدیک به پنج سال طول کشید و سپس به دزفول بازگشت و از سال ۱۲۴۵ تا ۱۲۴۹ق. به تدریس پرداخت.<ref name=":5">زندگینامهٔ استاد الفقهاء شیخ انصاری، ص98.</ref>

==هجرت به نجف==
انصاری، پس از درگذشت پدر، در سال ۱۲۴۹ق. از دزفول به [[نجف]] هجرت کرده و در درس علی، فرزند [[جعفر کاشف الغطاء]] شرکت کرد.<ref name=":6">زندگینامهٔ استاد الفقهاء شیخ انصاری، ص۱۰۳.</ref> او را در این هنگام مجتهدی مطلق معرفی کرده و شرکت او در درس را برای احترام به خاندان کاشف الغطاء دانسته‌اند.<ref>زندگانی و شخصیت شیخ انصاری، ص94.</ref> مرتضی انصاری، پس از درگذشت علی کاشف الغطاء، به تدریس پرداخت. درآغاز، شاگردان اندکی داشت. [[سید حسین کوه‌کمری]]، که خود از عالمان و استادان نجف بود، پس از اینکه از علم انصاری با خبر شد، او را برای تدریس از خود شایسته‌تر و عالم‌تر معرفی کرده و خود و شاگردانش در درس او شرکت کردند. از این زمان، درس مرتضی انصاری مورد توجه طلاب قرار گرفت.<ref>مقام علمی اخلاقی شیخ اعظم انصاری،</ref>

==استادان==
برخی از استادان او به این شرحند:
{{ستون-شروع|۲}}

* [[سید محمد طباطبایی مجاهد]]؛
* [[محمدشریف مازندرانی]]، معروف به شریف العلماء؛<ref name=":3" />
* علی کاشف الغطاء، فرزند [[جعفر کاشف الغطاء]]؛<ref name=":6" />
* [[احمد نراقی]]؛<ref name=":5" />
* [[سید محمدباقر رشتی]] (شفتی)؛<ref name=":4" />
* {{پایان}}

==شاگردان==
به گمانِ میرزا محمد همدانی، یکی از شاگردان انصاری، در مجلس درس او سه هزار نفر یا بیشتر شرکت می‌کردند. وی توانست نزدیک به ۲۰۰ مجتهد تربیت کند. برخی از شاگردان او عبارتند از:
{{ستون-شروع|۳}}

* [[آخوند خراسانی]]؛
* [[میرزای شیرازی]]؛
* [[حبیب‌الله رشتی]]؛
* [[محمدحسن آشتیانی]]؛
* [[شیخ جعفر شوشتری]]؛
* [[حسینقلی همدانی]]؛
* حسن نجم‌آبادی؛
* [[سید محمدتقی شهرستانی]]؛
* [[سید جمال‌الدین اسدآبادی]]؛
* [[حسین خلیلی تهرانی]]؛
* [[میرزا حسین نوری]]؛
* [[قربانعلی زنجانی]]؛<ref>نگاهی به زندگی شیخ مرتضی انصاری، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۲۱، ص۱۱۳.</ref>
* [[سید علی شوشتری]]، که در اخلاق استاد مرتضی انصاری بود؛<ref name=":2" />
* [[ابوالقاسم کلانتر]]؛
* [[سید حسین کوه کمری]]؛
* [[محمدحسن مامقانی]]؛
* ابراهیم خوئینی؛
* ابراهیم خوئی؛
* محمدحسین کاظمی؛
* محمدطه نجف.<ref>نگاهی به زندگی شیخ مرتضی انصاری، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۲۱، ص۱۱۳.</ref>

{{پایان}}
==مرجعیت==
[[محمدحسن نجفی]]، معروف به صاحب جواهر، که مرجع [[حوزه علمیه نجف]] بود، در آخرین روزهای زندگی‌اش، مرتضی انصاری را برای مرجعیت پس از خودش سفارش کرده و دیگر عالمان حاضر در مجلس نیز مرجعیت او را پذیرفتند. انصاری، مرجعیت را نپذیرفته و نامه‌ای به [[محمدسعید بارفروشی مازندرانی|سعیدالعلمای مازندرانی]] نگاشت و او را که در [[کربلا]] هنگام تحصیل نزد [[شریف العلماء]]، برتر از خود دیده بود شایسته مرجعیت در [[نجف]] دانست. سعیدالعلما که مدتی به امور درسی نپرداخته بود، در نامه‌ای، مرتضی انصاری را که همواره به تدریس و مباحثه مشغول بود، برای مرجعیت سزاوارتر دید. اینگونه، انصاری، از سال ۱۲۶۶ق. به مقام مرجعیت رسیده و تا هنگام درگذشت (۱۲۸۱ق) این مقام را عهده‌دار بود. وی نخستین فقیهی بود که یگانه مرجع تقلید شیعیان جهان شد.<ref>زندگینامهٔ استاد الفقهاء شیخ انصاری، ص109.</ref>

==مقام علمی==
به گفته برخی، پس از درگذشت [[محمدحسن نجفی|صاحب جواهر]]، ۴۰۰ مجتهد مسلم، اعلمیت او را تصدیق کردند.<ref>زندگانی و شخصیت شیخ انصاری، ص۹۷.</ref> [[حبیب‌الله رشتی]]، که اشکالی در درس صاحب جواهر مطرح کرده و پاسخی قانع‌کننده دریافت نکرده بود، اشکالش را به مرتضی انصاری گفت. وی در پاسخ، فرق بین «حکومت» و «ورود» را بیان کرده و وقتی با حیرت رشتی از این اصطلاحات روبه‌رو شد، به رشتی گفت برای حل اشکالش باید دست‌کم دو ماه در درس او حاضر شود.<ref name=":1">زندگانی و شخصیت شیخ انصاری، ص۹۸.</ref> [[عبدالکریم حائری]]، در درس خود به شیخ انصاری اشکالاتی وارد کرد و سال‌ها بعد، از آنها برگشته و آن اشکالات را برای زمانی دانست که هنوز دندان عقل درنیاورده بود و اکنون فهمیده آن اشکالات درست نیست. [[میرزای شیرازی]] نیز، گاهی در مسئله‌ای نظری برخلاف انصاری داده و پس از مدتی از نظرش برگشته و انصاری را عالمی می‌دانست که نمی‌توان به راحتی از نظرش گذشت.<ref>ابعاد شخصیت شیخ انصاری، ص6-10.</ref>

==تألیفات==
برجسته‌ترین آثار او، دو کتاب مکاسب و رسائل او است که محور درس‌های حوزه‌های علمیه شده‌اند. آثار او عبارتند از:
{{ستون-شروع|۳}}
* رساله در ارث؛
* رساله در زکات؛
* رساله در تقیه؛
* رساله در تیمم؛
* رساله در خمس؛
* رساله در صلوة؛
* رساله در تقلید میت؛
* رساله در رضاع
* رساله در خلل صلوة؛
* حاشیه بر استصحاب قوانین؛
* مناسک حج؛
* حاشیه بر نجاةالعباد؛
* حاشیه بر بغیةالطالب؛
* کتاب طهارت؛
* کتاب رجال؛
* قاعدة الضرر و الضرار؛
* رساله در قضاء عن المیت؛
* رساله در مسئلهٔ مشتق؛
* رساله در مواسعه و مضایقه؛
* اثبات التسامح فی ادلة السنن؛
* رساله در قاعدة من ملک شیئا؛
* اصول الفقه؛
* رساله در قرعه؛
* حاشیه بر عوائد نراقی؛
* رسالهای بر رد قطعیة الصدور بودن اخبار؛
* کتاب المکاسب (متاجر)؛
* فرائدالاصول (رسائل)، که پنج رساله اصولی در موضوعات، قطع، ظن، اصالة البرائه، استصحاب و تعادل و تراجیح است.<ref>زندگانی و شخصیت شیخ انصاری، ص۱۶۱-۱۶۴.</ref>
{{پایان}}

==ویژگی‌ها==

===زهد===
انصاری، هنگام تحصیل، از هم‌حجره‌ای خود خواست مقداری نان تهیه کند. او همراه نان مقداری حلوا، قرض کرد و آورد. انصاری از خوردن نان و حلوا خودداری کرد؛ زیرا به گفته وی، یقین نداشت تا زمان ادای آن قرض، زنده باشد.<ref>نابغه بزرگ اسلام، ص12.</ref> مرتضی انصاری، با وجود ثروت زیادی که به دستش می‌رسید، در سطح پایین‌ترین طلبه‌ها زندگی می‌کرد. او برای خرید نیازمندی‌های خود و خانواده‌اش دستور می‌داد از ارزان‌ترین چیزها استفاده شود.<ref name=":2">ابعاد شخصیت شیخ انصاری، ص16.</ref>

===فروتنی===
مرتضی انصاری، هنگام تدریس، با وجود توان علمی بالای خود، به اشکالات پایین‌ترین شاگردانش از نظر علمی توجه می‌کرد. او سبب این توجه را این می‌دانست که گاهی برخی از افکارش را به واسطه سخن یکی از شاگردان مبتدی، باطل دیده است.<ref>زندگانی و شخصیت شیخ انصاری، ص109.</ref>

===عرفان===
به گفته سید محمدحسن جزایری و به نقل از سید جعفر ثابتی مردی نزد مرتضی انصاری آمده و تقاضای کمک کرد. انصاری به او سفارش کرد فلان مبلغ پولی را که در فلان مکان پنهان کرده، مصرف کند و اگر باز نیاز داشت به او مراجعه کند.<ref>زندگانی و شخصیت شیخ انصاری، ص126.</ref>

به گفته سید محمدطاهر شفیعی دزفولی، مادر وی که از خاندان انصاری بود، شبی میل به خوراک ماهی پیدا کرده بود. صبح، مرتضی انصاری به خانه او آمده، مقداری پول زیر سجاده گذاشت. وی به خادمش سپرده بود برای آن زن مقداری ماهی بخرد. مادر شفیعی دزفولی، در شگفت شده بود؛ زیرا این موضوع را فقط در ذهن گذرانده بود.<ref>زندگانی و شخصیت شیخ انصاری، ص۱۲۴-۱۲۵.</ref>

وفایی شاعر، در [[آستان مقدس امام رضا(ع)|آستان امام رضا(ع)]] به آن امام(ع) متوسل شد تا مرشدی معنوی به او نشان دهد. به گفته وی، در حالت خاصی به او الهام شد که مرشدِ تو در [[نجف]] است. به نجف رفته و هنگامی که برای زیارت [[آستان مقدس امام علی(ع)|آستان امام علی(ع)]] از جلوی خانه [[سید علی شوشتری]] می‌گذشت، در باز شده و خادم شوشتری جلو آمده و به او گفته بود شوشتری با او کار دارد. وقتی وارد خانه شد، سید علی شوشتری به او گفت: «مرشد تو، شیخ انصاری است.»<ref name=":2" />

سید علی شوشتری، که استاد اخلاق مرتضی انصاری بود، وقتی پیکر او را در قبر گذاشت، افسوس خورد که وی از این دنیا رفت و کسی را قابل تحمل اسرار ندانسته و اسرار را با خود برد.<ref name=":2" /> روزی که انصاری و شوشتری در راه نجف و کربلا سوار قایق بودند، مرد عربی نسبت به انصاری جسارت می‌کرد. شوشتری، از انصاری خواست چیزی در پاسخ او بگوید؛ ولی وی ساکت بوده و آن شخص نیز به اهانت خود ادامه می‌داد. نزدیک مقصد، آن مرد، سیاه شد و از دنیا رفت. شوشتری به انصاری گفت از همین می‌ترسیده و برای همین از او خواست پاسخی بدهد تا از گناه آن مرد کاسته شده و به این مجازات مبتلا نگردد.<ref>ابعاد شخصیت شیخ انصاری، ص۱۷-۱۸.</ref>

==در نگاه دیگران==
[[احمد نراقی]]، استادِ مرتضی انصاری، او را از ۵۰ مجتهد مسلمی که دیده است، برتر دانسته و استفاده خود از مرتضی انصاری را بیشتر از استفاده انصاری از وی دانسته است.<ref>زندگی‌نامه‌ه استاد الفقهاء شیخ انصاری، ص۹۹-۱۰۰.</ref>  [[حبیب‌الله رشتی]]، او را در علم و عمل، در مرتبه پس از [[معصوم(ع)]] معرفی کرده است.<ref name=":1" /> علی کاشف الغطاء، یکی از استادان مرتضی انصاری، شنیدن هر چیزی را بزرگ‌تر از دیدن آن دانسته، مگر مرتضی انصاری، که دیدنش را بزرگ‌تر از شنیدن او دانسته است. [[میرزای شیرازی]]، از شروع [[غیب کبری]] تا دوره خود، هیچ یک از عالمان را به جامعیت انصاری در علم و ریاست و پرهیزکاری ندانسته است.<ref>مقام علمی اخلاقی شیخ اعظم انصاری، ص9.</ref> [[سید عبدالهادی شیرازی]]، یافت شدن کسی مانند مرتضی انصاری و تألیف کتاب‌هایی مانند مکاسب و رسائلِ او را بعید شمرده است.<ref>محمدجواد طبسی، الشیخ النصاری من خلال آراء الفقهاء و العظماء و المؤلفین، کنگرهٔ شیخ اعظم انصاری، 1373 ،ص18.</ref> به باور [[میرزا حسین نوری]]، پیشینیان به درجه انصاری نرسیده و پس از او هم نخواهند رسید.<ref>زندگانی و شخصیت شیخ انصاری، ص9.</ref> [[ملاعلی کنی]]، هم‌دوره مرتضی انصاری و در [[تهران]] مرجع تقلید بود، ولی از مطرح شدن مرجعیت خود جلوگیری می‌کرد، وقتی درباره این خودداری، از او سؤال کردند، گفت: «زهد مرتضی، علی را خانه‌نشین کرده است.» مراد او، این بود که انصاری به علت پاراسایی فراوان، شایستگی بیشتری برای مرجعیت عام شیعیان دارد.<ref>ملا علی کنی مرزبان دین، ص68-69.</ref> نماینده دولت [[انگلستان]] در [[بغداد]]، پس از دیدن انصاری، به خدا سوگند خورد که او [[حضرت عیسی(ع)|عیسی بن مریم]] یا نایب خاص او است.<ref>سید محمدعلی موسوی جزایری، ویژگی‌های شیخ اعظم انصاری، کنگره شیخ انصاری، 1373 ،ص18؛ زندگانی و شخصیت شیخ انصاری، ص109.</ref>

==درگذشت==
مرتضی انصاری، در ۱۸ جمادی‌الثانی ۱۲۸۱ق. در ۶۷ سالگی درگذشت. بر پایه وصیت وی، [[سید علی شوشتری]] بر جسد او نماز خوانده و در یکی از حجره‌های صحن [[آستان مقدس امام علی(ع)|آستان امام علی(ع)]] دفن شد.<ref>زندگانی و شخصیت شیخ انصاری، ص۱۶۹.</ref>

==پانوشت==
{{پانویس}}
==منابع==
{{منابع}}{{برگرفتگی
| پیش از لینک = مقاله
| منبع = نگاهی به زندگی شیخ مرتضی انصاری،
| پس از لینک = سید مجید حسن‌زاده، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره بیست و یکم، زمستان ۱۳۹۳، ص۹۹
| لینک =
}}

* '''ابعاد شخصیت شیخ انصاری'''، سید موسی شبیری زنجانی، کنگره جهانی بزرگداشت دویستمین سالگرد میلاد شیخ اعظم انصاری، قم، ۱۳۷۳ش.
* '''الشیخ الانصاری من خلال آراء الفقهاء و العظماء و المٶلفین‌'''، محمدجواد طبسی، کنگره جهانی بزرگداشت دویستمین سالگرد میلاد شیخ اعظم انصاری، قم، ۱۳۷۳ش.
* '''زندگانی و شخصیت شیخ انصاری'''، مرتضی انصاری، کنگره جهانی بزرگذاشت دویستمین سالگرد تولد شیخ انصاری، دبیرخان، قم، ۱۳۷۳ش.
* '''زندگی نامه استاد الفقهاء شیخ انصاری'''، ضیاء الدین سبط الشیخ، تبلیغات اسلامی، قم، بی‌تا.
* '''مجموعه مقالات کنگره شیخ اعظم انصاری'''، کنگره جهانی بزرگذاشت دویستمین سالگرد تولد شیخ انصاری، دبیرخان، قم، ۱۳۷۳ش.
* '''مقام علمی اخلاقی شیخ اعظم انصاری'''، سید یوسف مدنی، کنگره جهانی بزرگداشت دویستمین سالگرد تولد شیخ انصاری، قم، ۱۳۷۳ش.
* '''ملا علی کنی مرزبان دین'''، محمدباقر پورامینی، مؤسسه فرهنگی دارالحدیث، ۱۳۷۹ش.
* '''نابغه بزرگ اسلام'''، عباس حسینی کاشانی، کنگره جهانی بزرگداشت دویستمین سالگرد میلاد شیخ اعظم انصاری، قم، ۱۳۷۳ش.
{{پایان}}

[[رده:عالمان شیعه قرن 13 (قمری)]]
[[رده:مراجع تقلید]]
[[رده:فقیهان شیعه سده سیزدهم قمری]]
[[رده:فقیهان شیعی ایران]]
[[رده:نویسندگان سده سیزده هجری قمری]]
[[رده:نویسندگان کتاب‌های فقه حج (شیعه)]]
[[رده:اشخاص قرن سیزدهم]]
[[رده:مدفونان در حرم امام علی(ع)]]
[[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]]