در حال ویرایش مزار زینب کبری (س)

مزار زینب کبری، یا حرم [[حضرت زینب (س)]] زیارتگاهی است در هفت کیلومتری جنوب شهر [[دمشق]] که منسوب به حضرت زینب کبری(س) دختر گرامی [[امام علی]](ع) است. زینب کبری خواهر [[امام حسین(ع)]] به دلیل حضور حماسی‌ در واقعه [[عاشورا]] و وقایع پس از آن شهرت و محبوبیت زیادی نزد شیعیان دارد و قبر منسوب به وی از مهم‌ترین زیارتگاه‌های شیعیان به حساب می‌آید. 

از وجود زیارتگاهی در این مکان گزارش‌های تاریخی در منابع قرن ششم و هفتم وجود دارد اما مکان محل دفن زینب صغری، فرزند دیگر علی(ع) و فاطمه(س) معروف به ام‌کلثوم دانسته شده است. اما بعدها این مکان به عنوان حرم حضرت زینب کبری(س) مشهور شده و امروزه بین شیعیان نیز به همین عنوان شناخته شده و بسیار مورد احترام است.

== زینب کبری ==
[[زینب کبری]]، دختر [[علی بن ابی‌طالب]] و [[فاطمه زهرا]] است. ایشان همراه برادرشان [[حسین بن علی]] در روز [[عاشورا]] در کربلا حضور داشت و پس از واقعه عاشورا همراه با اسرای کربلا به [[دمشق|شام]] رفت و در دربار [[یزید|یزید بن معاویه]] سخنان مهمی در دفاع از قیام امام حسین(ع) بیان فرمود.<ref>اسد الغابة، ابن اثیر، ج5، ص470.</ref> [[حضرت سجاد(ع)]] در وصف ایشان فرموده‌اند که «شکر خدا تو انسان عالمی هستی که معلم نداشته و زن فهمیده ای هستی که کسی چیزی را به او نفهمانده است».<ref>الاحتجاج، احمد بن علی طبرسی، ج2، ص32.</ref> 

== مقبره حضرت زینب کجاست؟ ==
درباره محل وفات و مدفن ایشان سه قول وجود دارد:‌ [[قاهره]]، [[دمشق]] و [[مدینه]]. در ادامه هر یک از این قول‌ها به اختصار بررسی می‌شود.

=== قاهره ===
در منطقه‌ای به نام قناطر السباع در شهر [[قاهره]] مزاری منسوب به حضرت زینب کبری(س) وجود دارد است. 

«اخبار‌الزینبیات» نوشته عبیدلی نسب‌شناس (م.۲۷۷ق.) تنها کتاب کهن است که از سفر حضرت زینب به [[مصر]] و وفات آن حضرت در آنجا خبر داده است.<ref>السیدة زینب و اخبار الزینبات، عبدلی نسابه، صص17-19.</ref> از این کتاب اطلاعی در دست نبوده تا اینکه در سال ۱۳۳۳ قمری به دست یک نویسنده مصری بر اساس نسخه‌ای که در [[حلب]] یافته شده به چاپ رسیده است. برخی از نویسندگان معاصر بر اساس اطلاعات این کتاب، برآنند که قبر حضرت زینب(س) در قاهره مصر است.<ref>حیاة السیدة‌زینب بنت امیر المومنین علی بن ابی طالب، ص ۱۳۸-۱۴۲؛ زینب الکبری من المهد الی اللحد، ص ۶۱۰-۶۱۸</ref>

انتقاداتی به صحت این گزارش وارد شده است. از جمله اینکه درباره صحت انتساب و اصالت کتاب اخبار الزینبیات تردیدهایی ابراز شده است چرا که این کتاب تا دوران معاصر شناخته شده نبوده است و اشکالاتی در راویان و نیز محتواهای تاریخی آن وجود دارد.<ref>بررسی اعتبار کتاب اخبار الزینبات، ص۶۳-۷۵.</ref>

همچنین در نقد این گزارش گفته شده که در کتاب‌های متعددی که در تاریخ مصر نوشته شده از مزار زینب کبری در مصر سخنی به میان نیامده و حتی جهانگردان و سفرنامه نویسان هم اشاره‌ای به وجود آن در قاهره نکرده اند.<ref>مرقد العقیله زینب، ص۲۹-۴۴.</ref>

با این وجود اشاره به آرامگاه موجود در قناطر السباع، در کتاب «مصباح الدیاجی و غوث الراجی» نوشته مجد الدین ابن ناسخ (م.۸۰۰ق.) آمده است. او این مزار را السیده زینب نامیده که لزوما به معنای دختر امام علی(ع) نیست.<ref>المرقد العقیله زینب، ص ۳۸-۳۹</ref> اما عبدالوهاب شعرانی(م.۹۷۳ق.) که از صوفیان معروف مصر است بر اساس کشفیات استاد خود، این مقبره را آرامگاه زینب کبری(س) دانسته است.<ref>المنن الکبری، ص۴۷۷.
</ref>

=== دمشق ===
ابوبکر موصلی از صوفیان دمشق در قرن هشتم هجری قمری، نخستین فردی است که از درگذشت حضرت زینب در غوطه [[دمشق]] در روستای راویه خبر داده است.<ref>مرقد العقیله زینب، ص177.</ref> داستان مسافرت حضرت زینب با همسرش عبدالله بن جعفر طیار به شام نیز مبنایی در منابع تاریخی معتبر ندارد و مورد نقد قرار گرفته است.<ref>اعیان الشیعه، ج۷، ص۱۴۰-۱۴۱.</ref> با این حال بسیاری از علمای شیعه این مکان را به عنوان حرم حضرت زینب (س) را پذیرفته‌اند<ref>مرقد العقیله زینب، ص ۱۸۳</ref> و گویا این انتساب از قرن هشتم وجود داشته است.<ref>مرقد العقیله زینب، ص۱۴۵-۱۵۰.</ref>

==== قبر ام کلثوم یا زینب کبری؟ ====
در  منابع تاریخی مختلف از قرن ششم به بعد، به این زیارتگاه اشاره کرده‌اند اما آن را قبر زینب صغری که با کنیه «ام کلثوم»  شناخته می‌شود، دانسته‌اند.<ref>تاریخ مدینه دمشق، ج۲، ص۳۰۹؛ الاشارات الی معرفه الزیارات، ص۱۲؛ معجم البلدان،‌ ج۳، ص۲۰.</ref> همچنین وجود سنگ نوشته کهنی بر این قبر که از قرن پنجم یا ششم باقی مانده است و تصویر آن در سفرنامه علی خان امین الدوله منتشر شده است این گزارش‌ها را تایید می‌کند. بر روی این سنگ نوشته حک شده که این قبر از آن زینب الصغری مکنا به ام کلثوم دختر علی بن ابی طالب و فاطمه البتول است.<ref>سفرنامه امین الدوله، ص ۳۴۱ و ۳۴۷</ref> [[ام کلثوم]] دختر دوم امام علی از فاطمه زهرا است که بنابر برخی روایات در کربلا نیز حضور داشته است. 

=== مدینه ===
نظریه سوم درباره مکان وفات و قبر حضرت زینب کبری،‌ این مکان را شهر مدینه می‌داند. محسن امین که چنین باوری دارد استدلال می‌کند که از نظر تاریخی ثابت نشده که حضرت زینب بعد از واقعه عاشورا و بازگشت به مدینه از این شهر خارج شده باشد.<ref>اعیان الشیعه، ج۷، ص۱۴۰.</ref>

== مزار زینب کبری در دمشق ==
{{اصلی|حرم حضرت زینب (دمشق)}}
مزاری که به حرم حضرت زینب شهرت دارد، در [[سوریه]] در شهرکی به نام السیده زینب واقع شده است که در اصل روستایی به نام راویه بود. بعدا این روستا به قبر الست مشهور شد و مدتی است السیده زینب نامیده می‌شود. این شهرک را ایرانی‌ها زینبیه می‌خوانند.

ابن عساکر (در قرن ششم) به مسجدی که در مکان قبر ساخته شده بود اشاره کرده است.<ref>تاریخ مدینه دمشق، ج۲، ص ۳۰۹</ref> به گزارش ابن جبیر و ابن بطوطه بر روی این قبر (که اهالی آن را قبر ام کلثوم می‌دانند) مسجد بزرگی ساخته شده بود و بیرون از آن خانه‌هایی وجود داشت و اوقافی داشت. <ref>رحله ابن جبیر، ص ۲۱۸؛ رحله ابن بطوطه ص ۷۵</ref>

==== تاریخچه ساخت و سازها ====
گزارش‌هایی از بازسازی‌های متعدد این بنا از قرن هشتم به بعد در دسترس است که فهرستی از آن به شرح زیر است:

* ساختمان مزار در سال ۷۶۸ق..<ref>مرقد العقیله زینب، ص ۱۴۶</ref>
* بازسازی در سال ۱۱۶۵ ق.<ref>حوادث دمشق الیومیة، ص ۱۶۹</ref>
* توسعه بنا در ۱۲۵۶ ق.<ref>الموسم، تاریخ البناء فی مقام السیدة زینب علیها السلام، ص ۱۳۷</ref>
* تعمیر سقف که به دلیل بارش باران فروریخته بود در سال ۱۲۸۷ق. (۱۸۷۰ میلادی).<ref>تاریخ البناء‌فی مقام السیدة‌ زینب علیها السلام ص ۱۴۱</ref>
* ساخت نمای سنگی ورودی غربی در سال ۱۳۵۴ ق.
* تهیه نقشه توسعه بنای حرم در ۱۳۷۰ ق.<ref>مرقد العقیقه زینب، ص ۲۳۲</ref>
* اهدای ضریح نقره‌ای در ۱۳۷۰ق. از سوی محمد علی حبیب.<ref>مرقد العقیقه زینب، ص ۲۳۰</ref>
* اهدای صندوقچه خاتم‌کاری شده به دست محمد صنیع خاتم، از سوی تاجران ایرانی ۱۳۷۳ ق.<ref>مرقد العقیقه زینب، ص ۲۳۱</ref>
* اتمام مرحله اول توسعه حرم با کمک مهدی بهبهانی تاجر ایرانی در۱۳۷۴ق.
* اهدای درِ طلاکوب ورودی غربی از سوی تاجران ایرانی در سال ۱۳۸۰.<ref>مرقد العقیقه زینب، ص۲۳۱</ref>
* اهدای ضریح نقره‌ای طلاکوب و میناکاری شده به دست هنرمندان اصفهانی در سال ۱۴۱۲ ق.

==== موقعیت کنونی ====

== مزار زینب کبری در قاهره ==
{{اصلی|مسجد سیدة زینب (قاهره)}}
در کشور مصر، شهر قاهره در محله‌ای به نام سیدة زینب، مسجد بزرگ و مشهوری به نام مسجد سیدة زینب وجود دارد که در آن قبری منسوب به زینب کبری و ضریحی بر آن قرار گرفته است. این همان مزاری است که در منابع قدیم‌تر به وجود آن در محوطه‌ای به نام قنطرة السباع در قاهره اشاره شده است.

==پانویس==
{{پانویس}}
==منابع==
{{منابع}}{{برگرفتگی
| پیش از لینک = بخش هایی از کتاب
| منبع = آثار پیامبر(ص) و زیارتگاه‌های اهل بیت(ع) در سوریه،
| پس از لینک = احمد خامه‌یار، تهران، مشعر، ۱۳۹۳ش. ص۲۵۲
| لینک = http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/1382/1/252
}}
*'''اسد الغابه فی معرفة الصحابه'''، علی بن محمد ابن اثیر، بیروت، دارالاکتاب العربی، بی‌تا.
*'''الاحتجاج'''، احمد بن علی طبرسی، نجف، دارالنعمان، 1966م.
*'''الاشارات إلی معرفة الزیارات'''، علی بن ابی‌بکر الهروی، تحقیق: جانین سوردیل، دمشق، المعهد الفرنسی، ۱۹۵۳م.
*'''اعیان الشیعة'''، سید محسن امین، تحقیق: حسن الامین، بیروت، دار التعارف، ۱۹۸۶م.
*'''السیدة زینب و اخبار الزینبات'''، عبدلی نسابه، حسن محمد قاسم، قاهره، مطبعة المحمودیة، 1353ق.
*'''تاریخ مدینة دمشق'''، علی بن الحسن الدمشقی (ابن عساکر)، تحقیق: علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۹۹۵-۲۰۰۱م.
*'''مرقد العقیلة زینب'''، محمد حسنین السابقی، ج۱، بیروت، مؤسسة الاعلمی، ۱۳۹۹ق. ۱۹۷۹م.
*'''معجم البلدان'''، یاقوت بن عبدالله الحموی، بیروت، دار صادر، ۱۳۹۷ق. (۱۹۷۷م.)
{{پایان}}
[[رده:اشخاص قرن اول]]
[[رده:مکان‌های تاریخی برپایه کشور]]