در حال ویرایش مزار فاطمه بنت اسد

'''مزار فاطمه بنت اسد'''، در بقیع واقع شده است. فاطمه بنت اسد مادر امام علی(ع) بود که به همراه [[ابوطالب]] سرپرستی [[پیامبراسلام|پیامبر]] را در کودکی بر عهده گرفته بود. فاطمه بنت اسد سال چهارم هجری از دنیا رفت. [[پیامبراسلام|پیامبر]] [[و امام علی(ع)]] او را در [[بقیع]] به خاک سپردند.

درباره مکان دفن فاطمه بنت اسد،‌ اختلاف نظرهایی در منابع وجود دارد. برخی مکان دفن او را ابتدای [[بقیع]] و داخل در آن و برخی انتها و خارج از [[بقیع]] دانسته اند. بسیاری از گزارش‌های تاریخی محل قبر او را ابتدای بقیع دانسته اند. از نیمه دوم قرن ششم قبه‌ای در انتهای [[بقیع]] مزار [[فاطمه بنت اسد]] معرفی شده است.

==فاطمه بنت اسد==

فاطمه دختر اسد بن هاشم بن عبدمناف و همسر [[ابوطالب]] بود.<ref>کتاب نسب قریش، ص 91</ref> وی مادر طالب، [[عقیل]]، [[جعفر بن ابی طالب|جعفر]]، [[امام علی(ع)]] و [[ام هانی|ام‌هانی‌]] ست.<ref>الطبقات الکبری، ج8، ص178</ref> هنگام تولد [[امام علی(ع)]] [[بیت‌الله|کعبه]] شکافته شد و [[فاطمه بنت اسد|فاطمه]] فرزندش را در خانه خدا به‌دنیا آورد.<ref>إثبات الوصیه لإمام علی بن أبی طالب، ص133</ref> او و ابوطالب سرپرستی [[پیامبراسلام|پیامبر]] را در کودکی و پس از وفات [[عبدالمطلب]] برعهده داشتند.<ref>أمالی شیخ صدوق، ص314</ref>

[[فاطمه بنت اسد]] نخستین زنی است که پیاده از [[مکه]] به [[مدینه]] هجرت کرد<ref>کفایه الطالب فی مناقب علی بن ابی طالب، ج2، ص474</ref>. او در سال چهارم هجری وفات یافت. [[پیامبراسلام|پیامبر]] و [[امام علی(ع)]] وی را به خاک سپردند.<ref>أمالی شیخ صدوق، ص314</ref> پیامبر علاقه زیادی  به فاطمه بنت اسد داشت. اوخود وارد قبر شد و به همراه علی(ع) در قبر خوابیدند تا خداوند عذاب قبر را از فاطمه بگرداند.<ref>استیعاب فی معرفه الاصحاب، ج 4، ص 1891</ref> 

==مزار فاطمه بنت اسد کجاست؟==
درباره مکان دقیق دفن فاطمه بنت اسد گزارش‌های مختلفی در دست است. برخی مکان قبر او را ابتدای بقیع و برخی انتها یا خارج از بقیع دانسته‌اند.

===ابتدای بقیع و داخل در آن===
منابعی که ابتدای [[بقیع]] را صحیح می‌دانند به روایتی از [[پیامبراسلام|پیامبر]] استناد می‌کنند که پس از دفن [[عثمان بن معظون]] در [[بقیع]]، گفت هر کس از خاندان من فوت کند او را نزدیک [[عثمان بن معضون|عثمان]] دفن خواهم نمود.<ref>تاریخ المدینه المنوره، ج1، ص 102</ref> 

این منابع چند جای مشخص را به عنوان مدفن [[فاطمه بنت اسد]] ذکر کرده‌اند: [[بیت‌الاحزان|مسجد فاطمه(بیت الحزن)]]، منطقه [[روحاء]]، [[خانه عقیل]]، [[مقبره ابراهیم بن محمد|مقبره ابراهیم]]

'''مسجد فاطمه(بیت الحزن)'''

در منابع آمده پیامبر، فاطمه بنت اسد را در مسجدی دفن کرد که بعدها آن را قبر حضرت فاطمه نیز نامیدند.<ref>تاریخ المدینه المنوره، ج1، ص 123</ref>این همان مسجدی است که [[بیت‌الاحزان|بیت الحزن]] و بعدتر [[بیت‌الاحزان|بیت الاحزان]] نامیده شد.

'''منطقه روحاء'''

برخی از منابع نیز قبر [[فاطمه بنت اسد]] را به استناد روایتی از [[پیامبراسلام|پیامبر]]، در منطقه [[روحاء]] و مقابل [[حمام ابی قطیفه]] دانسته‌اند. <ref>اخبار المدینه، ص208، مقاتل الطالبیین، ص29، عمده الاخبار فی مدینه مختار، ص128، وفاءالوفا باخباردارالمصطفی، ج3، ص274، أمالی شیخ صدوق، ج2، ص469</ref>درباره موقعیت جغرافیایی [[حماء]] و [[حمام ابی قطیفه]] نیز در منابع اقوال مختلفی آمده‌است.

برخی براساس روایتی از پیامبر که از جنوب شرق [[خانه عقیل]] تا [[خانه محمد بن زید]] در شرق [[قبر ابراهیم]] را روحاء دانسته، قبر [[عثمان بن معضون|عثمان بن معظون]] را نزدیک [[خانه محمد بن زید]] در روحاء عنوان می‌کنند.<ref>اخبارالمدینه، ص208، تاریخ المدینه المنوره، ج1، ص100-101، وفاءالوفا باخباردارالمصطفی، ج3، ص269</ref>

برخی دیگر با قرار داشتن قبر فاطمه بنت اسد در روحاء موافقند اما مکان روحاء را انتهای [[بقیع]] می‌دانند.<ref>الدرة الثمینه فی اخبارالمدینه، ج3، ص462-463</ref>

همچنین در منابع دیگر، بنابر روایتی از پیامبر روحاء را از [[خانه محمدبن زید]] تا انتهای [[بقیع]] آن زمان، یعنی از شرق [[قبر ابراهیم]] تا منتهی‌الیه شرقی شرقی [[بقیع]] آن زمان دانسته‌اند.<ref>تاریخ المدینه المنوره، ج1، ص100</ref>

عده‌ای نیز قائل به دو روحاء بوده‌اند؛ یکی از جنوب شرق [[خانه عقیل]] یعنی از [[مزار امام حسن]] تا شرق [[قبر ابراهیم]] و دیگری از شرق قبر ابراهیم تا انتهای [[بقیع]] آن زمان. این گروه بر آنند که مدفن [[فاطمه بنت اسد]] در همان [[روحاء]] اول قرار دارد.<ref>وفاءوفاباخباردارالمصطفی، ج3، ص 270</ref>

برخی منابع نیز با مدنظر قراردادن این نکته که پیامبر [[بنی هاشم]] را در روحاء دفن می‌کردند، آن را در محدوده [[قبر ابراهیم]] تا [[مزار امام حسن(ع)]] دانسته‌اند.<ref>تحفةالأزهار و زلال الأنهار فی نسب ابناء الائمه الاطهار، ج1، ص142، المظاهرالحضریه للمدینه المنوره فی عصرالنبوه، ص 79</ref>

[[حمام]] نام نخل [[ابی قطیفه]] شاعر [[بنی‌امیه|اموی]] بود که در [[بقیع]] قرار داشت. برای [[حمام ابی قطیفه]] نیز چند مکان در منابع ذکر شده است: 

* نخلی مقابل روحاء<ref>اخبارالمدینه، ص208، مقاتل الطالبیین، ص129، عمده الاخبار فی مدینه المختار، ص128، وفاءالوفاباخباردارالمصطفی، ج3، ص274، تحفةالازهار و زلال الانهار فی نسب ابنا ائمه الاطهار، ج1، ص142</ref> 

* نخلی در انتهای [[بقیع]]<ref>الدره الثمینه فی اخبار المدینه، ص463، إتحاف الزائر و إطراف المقیم للسائر فی زیارة النبی، ص 91</ref>
* نخلی در شمال [[قبر ابراهیم]]<ref>وفاءالوفاباخباردارالمصطفی، ج3، ص274-275</ref>
* نخلی در مقابل [[مزار امام حسن(ع)]]<ref>تحفه الازهار و زلال الانهار فی نسب ابناءلائمه الاطهار</ref>

'''خانه عقیل'''

برخی منابع مدفن [[فاطمه بنت اسد]] را ابتدای مقابر [[بنی هاشم]] و در [[خانه عقیل]] ذکر کرده‌اند.<ref>تاریخ المدینه المنوره، ج1، ص127، وفاءالوفاباخباردارالمصطفی، ج3، ص292</ref>

'''قبه ابراهیم'''

عده‌ای نیز مدفن [[فاطمه بنت اسد]] را در [[قبه ابراهیم]] ذکر کرده‌اند.<ref>اخبارالمدینه،ص 208، وفاءالوفاباخباردارالمصطفی، ج3، ص274-275، الرحله الحجازیه، ص488، الرحله العیاشیه، ج1، ص378</ref>

====مزار فاطمه بنت اسد در کنار سایر مدفونین بنی هاشم====

منابعی که قرار گرفتن مزار فاطمه بنت اسد در ابتدای [[بقیع]] را مطرح کرد‌ه‌اند، به مقابری از [[بنی هاشم]] اشاره کرده‌اند که در جوار مدفن فاطمه بنت اسد قرارداشته است:

*[[عباس بن عبدالمطلب]] :  عباس عموی [[پیامبراسلام|پیامبر]]، سال ۲۳ هجری وفات نمود<ref>اسدالغابه فی معرفة الصحابه، ج3، ص63، الطبقات الکبری، ج4، ص22</ref> و در منابع آمده وی در کنار مزار [[فاطمه بنت اسد]] به خاک سپرده شده‌است.<ref>تاریخ المدینه المنوره، ج1، ص127، وفاءالوفاباخباردارالمصطفی، ج3، ص292، عمده الاخبار فی مدینه المختار، ص128</ref>
*[[امام حسن(ع)]]: در منابع آمده امام حسن (ع) کنار مادرش فاطمه دفن شده‌است. برخی فاطمه را حضرت فاطمه<ref>تاریخ مدینه دمشق، ج13، ص289، حیاة الحیوان الکبری، ج1، ص90، تاریخ الخمیس فی احوال أنفس النفیس، ج1، ص278، إثبات الوصیه لإمام علی بن ابی طالب، ص260، الدرة الثمینه، ص456</ref> و برخی دیگر فاطمه بنت اسد دانسته‌اند.<ref>إعلام الوری بأعلام الهدی، ج1، ص403، المناقب، ج4، ص29</ref> عده‌ای نیز بنابر روایتی از امام صادق معتقدند امام حسن وصیت کرد پس از مرگ ابتدا برای تجدید عهد به مزار پیامبر برده و سپس در کنار فاطمه بنت اسد به خاک سپرده شود.<ref>الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد، ج2، ص17، الخرائج و الجرائح، ص1و 242، مختصر فی تعریف احوال ساده الانام النبی و الاثنی عشر الام، ج1، ص65، عمده الطالب فی انساب آل ابی طالب، ص61</ref> چهار منبع [[سنی]] الفصول المهمه، کفایت الطالب، نزهة المجالس و عمدة الاخبار نیز قرارداشتن مزار [[امام حسن(ع)]] کنار مدفن [[فاطمه بنت اسد]] را تأیید کرده‌اند.<ref>الفصول المهمه فی معرفه الائمه، ج2، ص740، کفایه الطالب فی مناقب علی بن ابی طالب، ص415، نزهة المجالس ومنتخب النفائس، ج2، ص327، عمده الاخبار فی مدینه المختار،ص 128</ref>
*[[امام صادق(ع)]]: عده‌ای مدفن [[فاطمه بنت اسد]]  را کنار مزار امام صادق(ع) گفته‌اند.<ref>تهذیب الاحکام، ج6، ص78، بحارالانوار، ج97، ص219</ref>
*[[ابراهیم بن محمد(ص)|ابراهیم]]: برخی از منابع قبر فاطمه بنت اسد را داخل در قبه [[ابراهیم بن محمد(ص)|ابراهیم]]<ref>اخبارالمدینه، ص208، وفاءالوفاباخباردارالمصطفی، ج3، ص274-275، الرحله الحجازیه، ص488</ref>  دانسته‌اند.
* دختران پیامبر: عده‌ای نیز مزار فاطمه بنت اسد را نزدیک قبر دختران پیامبر گفته‌اند.<ref>المظاهرالحضریه للمدینه المنوره فی عصرالنبوه، ص79</ref>
===انتهای بقیع و خارج از آن===
از نیمه دوم قرن ششم هجری، برخی منابع، از جمله سفرنامه‌های حج مدفن [[فاطمه بنت اسد]] را نزدیک قبر [[عثمان بن عفان|خلیفه سوم]] [[عثمان بن عفان|عثمان]]، ذکر کرده‌اند.

برخی مزار [[فاطمه بنت اسد|فاطمه]] را نزدیک قبر [[عثمان بن عفان]]<ref>تذکرة بالاخبار عن اتفاقات الاسفار، ص155، لطائف الاذکار، ص208، شرح مقامات الحریری، ج2، ص277</ref>، برخی در شمال قبر عثمان جایی به نام [[حمام]] ذکر کرده‌اند<ref>ادرر الفرائد المنظمه فی اخبار الحاج و طریق مکه المعظمه، 643-645، إثاره الترغیب و التشویق إلی المساجد الثلاثه و البیت العتیق، ج2، ص 351، المغانم المطابه فی معالم طابه، ج2، ص512، التعریف بما انست الهجره من معالم دارالهجره، ص351</ref>. برخی از منابع و سفرنامه ها نیز بدون نام بردن از [[عثمان بن عفان|عثمان]]، مدفن [[فاطمه بنت اسد|فاطمه]] را انتهای [[بقیع]] و خارج از آن گفته‌اند.<ref>الدره الثمینه فی اخبار المدینه، ص462</ref> برخی نیز مزار او را بیرون از دیوار [[بقیع]] و کنار قبر [[ابوسعید خدری]] دانسته‌اند.<ref>رحله المکناسی، ص261، الوجیزه فی تعریف المدینه، ص524</ref>

====تردیدها درباره قرارداشتن مزار در انتهای بقیع====
برخی منابع بخصوص منابع تاریخ نگاری [[مدینه]]، قرار داشتن مزار [[فاطمه بنت اسد]] در انتها و خارج از [[بقیع]] را مورد تشکیک قرار داده و براساس روایات [[پیامبراسلام|پیامبر]] دفن شدن [[فاطمه بنت اسد]] را در جایی به‌غیر از نزدیک مدفن [[عثمان بن معضون|عثمان بن معظون]] بعید دانسته‌اند.<ref>وفاءالوفاباخباردارالمصطفی، ج3، ص274، عمده الاخبار فی مدینه المختار، ص128</ref>

برخی سفرنامه‌های حج نیز مدفن [[فاطمه بنت اسد|فاطمه]] را ابتدای بقیع دانسته و قرار داشتن مزار در انتهای [[بقیع]] را محال می‌دانند.<ref>الرحله العیاشیه، ج1، ص377، الرحله الحجازیه، ص488، مرآت الحرمین، ج4، ص970</ref>

==پانویس==
{{پانویس}}

==فهرست منابع==
{{منابع}}
{{برگرفتگی
 | پیش از لینک = مقاله
 | منبع = '''کاوشی درباره مدفن فاطمه بنت اسد'''
 | لینک = https://journal.hzrc.ac.ir/article_35956.html
 | توضیحات منبع = نعمت الله صفری فروشانی، عمار ابوطالبی، پژوهشنامه حج و زیارت، شماره۲، ۱۳۹۷
}}
* ابن اثیر، علی بن محمد، '''أسد الغابه فی معرفه الصحابه'''، بیروت، دارالفکر
* 
* ابن جبیر، محمد بن احمد، '''تذکرة بالاخبار عن اتفاقات الاسفار'''، بیروت، المؤسسه العربیه للدراسات و النشر، دارالسویدی
* 
* ابن حبان، محمد، '''تاریخ الصحابه الذین روی عنهم الاخبار'''، تحقیق بوران ضناوی، بیروت، دارالکتب العلمیه، منشورات محمد علی بیضون
* 
* ابن زباله، محمد بن حسن، '''اخبار المدینه'''، تحقیق صلاح عبدالعزیز زین السلامه، مدینه منوره، مرکز بحوث و دراسات المدینه المنوره
* 
* ابن سعد، محمد بن سعد، '''الطبقات الکبری'''، بیروت، دارالکتب العلمیه
* 
* ابن شبه نمیری، عمربن شبه، '''تاریخ المدینه المنوره'''، تصحیح فهیم شلتوت، قم، دارالفکر
* 
* ابن شهرآشوب، محمد بن علی، '''المناقب'''، قم، علامه
* 
* ابن صباغ، علی بن محمد، '''الفصول المهمه فی معرفه الائمه'''، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، سازمان چاپ و نشر
* 
* ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، '''استیعاب فی معرفه الاصحاب'''، بیروت، دارالجیل
* 
* ابن عساکر، علی بن حسن، '''تاریخ مدینه دمشق'''، بیروت، دارالفکر
* 
* ابن عساکر الدمشقی، '''إتحاف الزائر و إطاف المقیم للسائر فی زیارة‌النبی'''، تحقیق حسین محمد شکری، شرکه دارالارقم بین أبیالارقم
* 
* ابن عنبه، احمدبن علی، '''عمدة الطالب فی أنساب آل ابی طالب'''، قم، مؤسسه أنصاریان للطباعه و النشر
* 
* ابن مازه، محمدبن عمر، '''لطائف الاذکار'''، تصحیح رسول جعفریان، تهران، نشر علم
* 
* ابن نجار، محمد بن محمود، '''الدرة الثمینه فی اخبارالمدینه'''، تصحیح صلاح الدین بن عباس شکر، مرکز بحوث ودراسات المدینه المنورة
* 
* ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، '''مقاتل الطابیین'''، تحقیق احمد صقر، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات
* 
* انصاری الجزیری الحنبلی، عبدالقادر بن محمد، '''الدررالفوائد المنظمه فی اخبار الحاج و طریق مکه المعظمه'''، قاهره، المطبعه السلفیه
* 
* بحرانی، راشد بن ابراهیم، '''مختصر فی تعریف أحوال ساده الانام النبی والاثنی عشر الامام علیهم أفضل الصلاه و اسلام'''، تحقیق نبیل رضا علوان، قم، باقیات
* 
* خوارزمی، محمدبن اسحاق، '''إثاره الترغیب و التشویق الی المساجد الثلاثه و البیت العتیق'''، مکه مکرمه، مکتبه نزار مصطفی الباز
* 
* دمیری، محمدبن موسی، '''حیاة الحیوان الکبری'''، بیروت، دارالکتب العلمیه
* 
* دیاربکری، حسین بن محمد، '''تاریخ الخمیس فی احوال أنفس النفیس'''، بیروت، دار صادر
* 
* سامرائی، خلیل ابراهیم و ثائر حامد محمد، '''المظاهر الحضریه للمدینه المنوره فی عصر النبوه'''، موصل، مکتبه بسام
* 
* سمهودی، علی بن عبدالله، '''وفاءالوفا باخبار دارالمصطفی'''، تحقیق قاسم سامرائی مؤسسه الفرقان للتراث الاسلامی
* 
* شرقی الفاسی، محمد بن الطیب، '''الرحله الحجازیه'''، تحقیق نورالدین شوبد، ابوظبی، دارالسویدی للنشرو توزیع
* 
* شریشی، احمد بن عبدالمؤمن، '''شرح مقامات الحریری'''، بیروت، دارالکتب العلمیه
* 
* شیخ صدوق، محمدبن علی، '''أمالی شیخ صدوق'''، تهران، کتابچی
* 
* صبری پاشا ایوب(n.d.) '''مرآت الحرمین'''، قسطنطنیه، بحریه
* 
* صفوری، عبدالرحمن بن عبدالسلام، '''نزهة المجالس و منتخب النفاس'''، بیروت، دارالکتب العلمیه
* 
* ضامن بن شدقم، '''تحفه الازهار و زلال الانهار فی نسب ابناءالائمه الاطهار علیهم صلوات الملک الغفار'''، تهران، کتابخانه تخصص تاریخ اسلام و ایران
* 
* طبرسی، فضل بن حسن، '''إعلام الوری بأعلام الهدی'''، قم، مؤسسهه آل البیت لإحیاءالتراث
* 
* طوسی، محمدبن حسن، '''تهذیب الاحکام'''، تحقیق خرسان، نهران، دارالکتب الاسلامیه
* 
* عباسی، احمد بن عبدالحمید، '''عمدة الاخبار فی مدینه المختار'''، تصحیح محمد طیب الانصاری، مدینه منوره، اسعد درابزونی الحسینی
* 
* عیاشی، عبدالله بن محمد، '''الرحله العیاشیه'''، تصحیح سعید الفاضلی، ابوظبی، دارالسویدی للنشر و التوزیع
* 
* فرشی، '''ذراع المدینه(50 سفرنامه حج قاجاری به کوشش رسول جعفریان) تألیف 1037'''-'''1042'''، قم، نشر مورخ
* 
* فیروزآبادی، محمدبن یعقوب، '''المغانم المطالبه فی معالم طابة'''، مدینه منوره، مرکز بحوث و دراسات المدینه المنوره
* 
* قطب راوندی، سعید بن هبة‌الله، '''الخرائج و الجرائح'''، قم، مؤسسه الامام المهدی
* 
* کلینی، محمد بن یعقوب، '''الکافی'''، تحقیق دارالحدیث، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، سازمان چاپ و نشر
* 
* گنجی، محمدبن یوسف، '''کفایة الطالب فی مناقب علی بن ابی طالب'''، تهران، دارإحیا تراث أهل البیت
* 
* مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، '''بحارالانوار الجامعه لدرر أخبار الائمه الاطهار'''، دارإحیا التراث العربی
* 
* مسعودی، علی بن حسین، '''إثبات الوصیه للام علی بن ابی طالب'''، قم، انصاریان
* 
* مصعب بن عبدالله، '''کتاب نسب قریش'''، تصحیح لوی، پرووانسال، اواریست، قاهره، دارالمعارف
* 
* مطری، محمدبن احمد، '''التعریف بما انست الهجرة من معالم دارالهجرة'''، تصحیح سلیمان الرحیلی، ریاض، دارةالملک عبدالعزیز
* 
* مفید، محمدبن محمد، '''الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد'''، قم، المؤتمر العالمی لالفیه الشیخ المفید
* 
* مکناسی، محمدبن عبدالوهاب، '''رحلة المکناسی'''، تصحیح محمد بوکبوط، ابوظبی، دارالسویدی للنشر و التوزیع
* 
* مهندس، میرزامحمد، '''الوجیزه فی تعریف المدینة(50 سفرنامه قاجاری به کوشش رسول جعفریان) تاریخ سفر1292-1494'''، تهران، نشر علم
{{پایان}}

[[رده:مدفونان در بقیع]]
[[رده:زنان صحابی]]