در حال ویرایش مسجد بلال بن رباح (مکه)

{{جعبه اطلاعات بنا
 | عنوان = مسجد بلال
 | تصویر = مسجد بلال-1-.jpg|File.png|270px|thumb|left
 | اندازه تصویر = 
 | پیوند تصویر = 
 | توضیح تصویر = 
 | نام‌های دیگر = مسجد حضرت ابراهیم/ مسجد ابراهیم ابوقبیسی
 | مکان = مکه
 | کاربری = 
 | بزرگداشت نزد = 
 | وابسته به دین/مذهب = اسلام
 | باورها = 
 | آیین‌ها = 
 | احکام = 
 | زیارت کنندگان = 
 | بازدیدکنندگان = 
 | زمان پایه‌گذاری = 
 | بنیانگذار = 
 | رویدادها = 
 | بازسازی‌ها = 
 | بازسازی کنندگان = ملک ظاهر مملوکی/ مردی هندی در قرن 13 هجری
 | بخش‌های از میان رفته = 
 | ویژگی‌های تاریخی = 
 | متولیان = 
 | مساحت = 
 | طول = 
 | عرض = 
 | ارتفاع = 
 | وضعیت بنا = تخریب شده
 | گنجایش = 
 | امکانات = 
 | بخش‌های بنا = 
 | معمار = 
 | سبک = 
 | ویژگی‌ها = 
 | گنبدها = 
 | مناره‌ها = 
 | درها = 
 | رواق‌ها = 
 | صحن‌ها = 
 | ایوان‌ها = 
 | گرداننده = 
 | نهاد وابسته = 
 | نهاد نگهدارنده = 
 | مدیر = 
 | روحانی = 
 | نهادهای زیر مجموعه = 
 | ثبت در = 
 | شماره ثبت = 
 | تاریخ ثبت = 
 | وبگاه = 
 | عرض جغرافیایی = 21.429949951348185 
 | طول جغرافیایی = 39.822059900000006
}}
'''مسجد بلال بن رَباح''' منسوب به [[بلال]] و بر فراز [[کوه ابوقبیس]] در [[مکه]] بوده که در طرح‌های جدید توسعه و بنای کاخ‌های [[دولت سعودی]] بر فراز کوه ابوقبیس تخریب گردیده است.

از این مسجد در منابع قدیم‌تر در قرون دوم و سوم یاد شده و نام آن را مسجد ابراهیم گفته‌اند. در این منابع دو قول مشهور درباره نام ابراهیم ذکر شده شده یکی [[حضرت ابراهیم(ع)|ابراهیم پیامبر]] و دیگری ابراهیم ابوقبیسی. منابع معاصر شهرت آن به نام بلال را گزارش کرده‌اند. عده‌ای علت این نام‌گذاری را [[اذان]] گفتن بلال در این محل دانسته‌اند. برخی منابع نیز این مسجد بالای کوه ابوقبیس را جایگاه [[حضرت محمد (ص)|پیامبر]] به‌هنگام [[شق‌القمر]] دانسته‌اند.

==مکان مسجد==

مسجد بلال بر فراز [[کوه ابوقبیس]] قرار داشت و مساحتی حدود یکصد متر مربع داشت.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ج1، ص 151.</ref>این مسجد تا قرن چهاردهم هجری وجود داشته<ref>التاریخ القویم، ج5، ص 84</ref> اما در طرح‌های جدید توسعه و بنای کاخ‌هایی که برای میهمانان [[دولت سعودی]] بر فراز [[کوه ابوقبیس]] ساخته شده تخریب شده و اکنون اثری از آن برجای نمانده و تنها تصویر آن باقی است.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ج1، ص 151.</ref>

==مسجد ابراهیم یا مسجد بلال؟==
نام قدیم مسجد بلال، مسجد ابراهیم بود و منابع کهن با این نام از آن یاد کرده‌اند. به نوشته ازرقی(درگذشت: 250ق) و فاکهی (درگذشت: 272ق)، دو تاریخ‌نگار مکه در قرن سوم قمری، بنابر گزارشی که نزد مردم مکه رواج داشت، [[حضرت ابراهیم(ع)|حضرت ابراهیم]](ع) مردم را از بالای این کوه به حج‌گزاری فراخواند؛<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D9%85%DA%A9%D9%87_%D8%A7%D8%B2%D8%B1%D9%82%DB%8C_%D8%B1%D8%B4%D8%AF%DB%8C_%D8%B5%D8%A7%D9%84%D8%AD_%D8%AC2.pdf&page=203 اخبار مکه ازرقی، ج2، ص 201]؛ [https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D9%85%DA%A9%D9%87_%D9%81%D8%A7%DA%A9%D9%87%DB%8C_%D8%AC4.pdf&page=17 اخبار مکه فاکهی، ج4، ص17-16]</ref> اما برخی از مکیان نیز نام این مسجد را منسوب به شخصی به نام ابراهیم قبیسی می‌دانستند نه حضرت ابراهیم.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D9%85%DA%A9%D9%87_%D8%A7%D8%B2%D8%B1%D9%82%DB%8C_%D8%B1%D8%B4%D8%AF%DB%8C_%D8%B5%D8%A7%D9%84%D8%AD_%D8%AC2.pdf&page=203 اخبار مکه ازرقی، ج2، ص 201]؛ [https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D9%85%DA%A9%D9%87_%D9%81%D8%A7%DA%A9%D9%87%DB%8C_%D8%AC4.pdf&page=17 اخبار مکه فاکهی، ج4، ص17-16]</ref> 

سفرنامه‌نویسانی مانند [[ابن جبیر]]<ref>رحله ابن جبیر، ص76</ref> و [[ابن بطوطه]]<ref>رحله ابن بطوطه، ج1، ص 383</ref> نیز بدون ذکر نام فقط وجود مسجد در فراز کوه ابوقبیس را گزارش کرده‌اند؛ اما در منابع معاصر از این مسجد با نام مسجد بلال یاد شده است.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص125؛ رحله ابن بطوطه، ج1، پاورقی، ص383؛ الرحلات المغربیه و الاندلسیه، ص456؛ «حجنامه2» علی نقی منزوی، مجله کاوه، شماره 47 و 48، بهار و تابستان 1352، ص62.</ref> همچنین برخی گفته‌اند بلال پس از [[فتح مکه]]، بر کوه ابوقبیس اذان گفت و بعدها کسی به یاد و نام بلال مسجدی بر فراز این کوه ساخت.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص125.</ref>

==نماز پیامبر و شق‌القمر==
برخی گزارش‌ها از نماز پیامبر بالای کوه ابوقبیس خبر داده‌اند.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D9%85%DA%A9%D9%87_%D9%81%D8%A7%DA%A9%D9%87%DB%8C_%D8%AC4.pdf&page=16 اخبار مکه فاکهی، ج4، ص 16]</ref> ابن جبیر و ابن بطوطه در سفرنامه‌های خود، این مسجد را جایگاه پیامبر(ص) در هنگام [[شق القمر]] دانسته‌اند.<ref>رحله ابن جبیر، ص76؛ رحله ابن بطوطه، ج1، ص383</ref>

==گزارش ابن بطوطه از چراغانی مسجد بلال==
[[ابن بطوطه]] در سفرنامه اش در سال 725 قمری، به رسم و رسوم مکیان در شب بیست و هفتم ماه رمضان و شب اول ماه شوال اشاره می‌کند. او می‌گوید مکیان در این شب‌ها در [[مسجدالحرام]] و اطراف آن و نیز در مسجد [[کوه ابوقبیس]] مشعل و چراغ روشن می‌کنند.<ref>رحله ابن بطوطه، ج1، ص 404</ref>

==تاریخچه بنا==
[[اخبار مکه (ازرقی)|تاریخ ازرقی]] قدیمی‌ترین منبعی است که در قرن سوم هجری به این مسجد اشاره کرده‌است.<ref>اخبار مکه،ازرقی، ج2، ص 202</ref> بر این اساس برخی از تاریخ‌نگاران زمان احتمالی ساخت مسجد را قرن نخست هجری دانسته‌اند.<ref>تاریخ القویم، ج5، ص 83</ref> 

همچنین ابن بطوطه در قرن هشتم از بازسازی مسجد به دستور ملک ظاهر مملوکی خبر داده است.<ref>رحله ابن بطوطه، ج1، ص 383</ref> منابع از تجدید بنای این مسجد در قرن 13 هجری توسط یک مرد هندی هم خبر داده‌اند.<ref>تحصیل المرام، ج1، ص 502</ref>

=== گزارش سفرنامه‌های ایرانیان ===
برخی [[شیعه|شیعیان]] ایرانی که پیش از تخریب مسجد بلال به [[مکه]] رفته‌اند، گزارش‌هایی از آن نقل کرده‌اند.<ref>پنجاه سفرنامه حج قاجاری، ص۷۶۶.</ref> میرزا داود حسینی که در سال ۱۳۲۲ قمری به [[حج]] رفته، تصریح کرده است که بالای کوه ابوقبیس، جایی که پیامبر مردم را به توحید فراخواند، [[محراب]] و [[گلدسته|مأذنه‌ای]] ساخته‌اند.<ref>پنجاه سفرنامه حج قاجاری، ج۷، ص۵۴۵.</ref> حاج ایازخان قشقایی در سفر حج سال ۱۳۴۱ق/۱۳۰۱ش، از وجود بقعه‌ای با دو [[گلدسته]] بر این کوه خبر داده، اما نام آن را نیاورده است.<ref>پنجاه سفرنامه حج قاجاری، ج۸، ص۴۱۹</ref>

=== آخرین‌گزارش‌ها از مسجد بلال ===
گزارشی از مسجد بلال در کتاب [[التاریخ القویم لمکة و بیت‌الله الکریم|تاریخ القویم]] نیز آمده است. گزارش این کتاب که نخستین بار در سال 1385 قمری/ 1966میلادی منتشر شده است نشان می‌دهد که این مسجد تا آن زمان وجود داشته و اطراف آن را نیز خانه‌های متعدد فراگرفته بود.<ref>التاریخ القویم، ج5، ص 84.</ref> مسجد بلال اکنون تخریب شده است.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ج1، ص 151.</ref>

==گالری==
<gallery>
پرونده:مسجد بلال.jpg|مسجد بلال در مکه
پرونده:مسجد بلال1.jpg|مسجد بلال در مکه
پرونده:مسجد بلال2.jpg|مسجد بلال در مکه
پرونده:مسجد بلال3.jpg|مسجد بلال در مکه

</gallery>

==جستارهای وابسته==
*[[کوه ابوقبیس|'''کوه ابوقبیس''']]
*'''[[بلال بن رباح]]'''
==پانویس==

{{پانویس}}

==منابع ==

{{منابع}}

*'''اخبار مکه فی قدیم الدهر و حدیثه'''، محمدبن اسحاق فاکهی، ابوعبدالله محمد بن اسحاق الفاکهی، تصحیح عبدالملک بن دهیش، مکه: مکتبه الاسدی، 1424ق.

*'''اخبار مکه و ما جا فیها من الاثار'''، محمد بن عبدالله، مصحح:رشدی صالح ملحس، بیروت:دارالاندلس، 1416ق

*'''التاریخ القویم لمکه و بیت الله الکریم'''، محمدطاهر، کردی، بیروت:دارالخضر، چاپ اول، 1420ق

*'''الرحله ابن بطوطه'''، محمدبن عبدالله ابن بطوطه، مصحح:عبدالهادی تازی، ریاض:اکادیمیه المملکه المغربیه، 1417ق

*'''الرحله ابن جبیر'''، محمدبن احمد، بیروت: دار و مکتبه الهلال، چاپ اول

*'''الرحلات المغربیه و الاندلسیه'''، عواطف محمد یوسف نواب، ریاض:مکتبه الملک فهد الوطنیه، 1417

*'''تحصیل المرام فی اخبار البیت الحرام'''، محمدبن احمد مالکی مکی، مصحح: عبدالملک ابن دهیش، مکه:مکتبه الاسدی، 1424ق.

*'''آثار اسلامی مکه و مدینه'''، رسول جعفریان، تهران:مشعر، 1381

*'''پنجاه سفرنامه حج قاجاری'''، رسول جعفریان، تهران: نشر علم، ۱۳۸۹ش.

{{پایان}}
{{مساجد}}

[[رده:مسجدهای مکه]]
[[رده:مکان‌های تاریخی مکه]]
[[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]]
[[en:Bilal b. Rabah Mosque]]