در حال ویرایش مسجد عتبان بن مالک

{{جعبه اطلاعات بنا
| عنوان = مسجد عتبان بن مالک
| تصویر = عتبان.jpg
| اندازه تصویر = 
| پیوند تصویر = 
| توضیح تصویر = 
| نام‌های دیگر = 
| مکان = [[عربستان]] * [[مدینه]] * در نزدیکی [[مسجد جمعه]]
| کاربری = مسجد
| بزرگداشت نزد = مسلمانان
| وابسته به دین/مذهب = اسلام
| باورها = نماز خواندن پیامبر(ص) در محدوده این مسجد
| آیین‌ها = 
| زمان پایه‌گذاری = قرن اول هجری
| بنیانگذار = 
| رویدادها = 
| بازسازی‌ها = 
| ویژگی‌های تاریخی = 
| مساحت = 
| طول = 
| عرض = 
| ارتفاع = 
| وضعیت بنا = مفقود
| گنجایش = 
| امکانات = 
| بخش‌های بنا = 
| ویژگی‌ها = 
| عرض جغرافیایی = 24.446091
| طول جغرافیایی = 39.615041
| توضیح نقشه = 
}}   
'''مسجد عَتبان بن مالک''' در [[مدینه]] قرار دارد، این مسجد در موقعیت شمالی [[مسجد جمعه|مسجد الجمعه]] و در محیط باز روبروی آن قرار گرفته است. عتبان بن مالک از [[انصار]] و اصحاب [[حضرت محمد (ص)|پیامبر(ص)]] و از حاضران در [[غزوه بدر]] بود. حضرت محمد(ص) در گوشه‌ای از خانه عتبان نماز خوانده بودند و او آن بخش را به محل نمازگزاری در خانه خود قرار داده بود.



دولت سعودی در عملیات توسعه و عمران سال 2015، اقدام به تخریب دیوارهای مسجد عتبان نمود و بقایای زیرین این بنا را در قالب مکانی تاریخی و گردشگری باقی گذاشته است.

== معرفی عتبان بن مالک ==
'''عَتبان بن مالک''' از [[انصار|انصار پیامبر(ص)]] در قبیله بنی سالم از [[قبیله خزرج]] بود. وی صحابی{{یادداشت|اصحاب و یاران حاضر در زمان رسول خدا صلی الله علیه و آله.}} رسول خدا و از حاضرین در [[غزوه بدر]] می‌باشد. او در زمان خلافت معاویه، مطابق با سال 50 هجری از دنیا رفته است.<ref>اُسد الغابه، ابن اثیر، ج3، صص359و360</ref>

=== نماز پیامبر در خانه عتبان ===
عتبان به علت ناتوانی در خواندن نماز جماعت از [[حضرت محمد (ص)|پیامبر(ص)]] تقاضا کرد تا در گوشه ای از خانه وی نماز بخوانند تا او آنجا را مصلای خویش قرار دهد و رسول خدا نیز چنین کردند.<ref>اُسد الغابه، ابن اثیر، ج3، ص360.</ref><ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D8%B4%D8%A8%D9%87.pdf&page=71 تاریخ المدینة المنورة، ابن شبه، ص71.]</ref>
== بنای مسجد ==

=== مکان بنا ===
این مسجد در موقعیت شمالی [[مسجد جمعه|مسجد الجمعه]] و در محیط باز روبروی آن قرار گرفته است.<ref name=":0" /> این مکان در واقع تکه زمین مربعی شکلی است که با دیوار محصور شده<ref name=":0">[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AB%D8%B1%DB%8C%D9%87.pdf&page=120 مساجد الاثریه، الیاس عبدالغنی، ص120]</ref> 

=== بازسازی و تخریب بنا ===
[[مطری]] تاریخ‌نگار مدینه (متوفی741ق.)، وضعیت این بنا را با دیوارهایی توصیف می‌کند که ارتفاعشان از نصف قد انسان تجاوز نمی‌کرده است.<ref name=":1">[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%B9%D8%B1%DB%8C%D9%81_%D8%A8%D9%85%D8%A7_%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA_%D8%A7%D9%84%D9%87%D8%AC%D8%B1%D8%A9.pdf&page=134 التعریف بما انست الهجرة، مطری، ص134.]</ref> به گفته سمهودی (متوفی911ق.) بنایی که مطری به آن اشاره کرده در زمان او از میان رفته بود و گروهی غیر عرب آن را در شکل و بنایی جدید بازسازی و احیا کرده بودند. سقف بنای جدید پس از خرابی توسط محمد بن قاوان تعمیر شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B3.pdf&page=169 وفاء الوفاء، سمهودی، ج3، ص169.]</ref> وی متولد 820 و متوفی 889ه، از عالمان حدیث و تاریخ است که در قاهره می‌زیسته و به حج زیاد سفر کرده است<ref>الضوء اللامع لأهل القرن التاسع، السخاوی، ج7، ص54</ref> 

الیاس عبدالغنی (محقق در اماکن مدینه)، ادعا دارد که ساختمان مسجد در 1417 هجری از بین رفته است که این ادعا با دیگر گزارشات خود او و گزارش‌های کتابهای دیگر در تناقض است<ref name=":0" /> 

احمد عباسی محقق و تاریخ‌شناس مدینه، در سال 1036 این مسجد را در داخل قلعه مالک بن عجلان (که در همان محدوده شمال مسجد جمعه قرار دارد) یافته و به بازسازی جزئی آن پرداخته است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%B9%D9%85%D8%AF%D9%87_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D9%81%DB%8C_%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AE%D8%AA%D8%A7%D8%B1.pdf&page=183 عمده الاخبار فی مدینه المختار، عباسی، 183.]</ref> وی همچنین اشاره می‌کند که در زمان وی مکان مسجد برای مورخین نامشخص بوده و او به تحقیق و تعیین مکان آن موفق شده است.<ref name=":2">[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%B9%D9%85%D8%AF%D9%87_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D9%81%DB%8C_%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AE%D8%AA%D8%A7%D8%B1.pdf&page=182 عمده الاخبار فی مدینه المختار، عباسی، 182.]</ref> 

== وضعیت فعلی مسجد ==
[[پرونده:Itban-bin-malik-3-1024x768.jpg|300px|thumb|left|Caption]]
در اسفند ماه سال 1393، معادل با سال 2015م/1435هجری، دولت سعودی در عملیات توسعه و عمران، اقدام به تخریب دیوارهای مسجد عتبان نمود.<ref>سایت خبری العالم،  [https://fa.alalam.ir/news/1682500/%D8%AE%D8%B4%D9%85-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85-%D8%B9%D8%B1%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B2-%D8%AA%D8%AE%D8%B1%DB%8C%D8%A8-%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87-%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87 نسخه فارسی] و [https://www.alalam.ir/news/1682430/%D8%BA%D8%B6%D8%A8-%D8%A8%D8%A7%D9%84%D8%B3%D8%B9%D9%88%D8%AF%D9%8A%D8%A9-%D8%A7%D8%AB%D8%B1-%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D9%84%D8%A9-%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%A7%D8%AB%D8%B1%D9%8A-%D9%81%D9%8A-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D8%A9 نسخه عربی همین خبر]،</ref> و بقایای زیرین این بنا را در قالب مکانی تاریخی و گردشگری باقی گذاشته است.<ref>سایت [https://makkah-almadinah.com/almadinah-attractions/itban-bin-malik/ مزارات مکة و المدینة]</ref>

== اقوال پیرامون مسجد عتبان و قلعه مزدلف در گذر تاریخ ==

از حدود قرن هشتم هجری، اقوال محققان مسجد عتبان را در ذیل [[قلعه مزدلف]] توصیف کرده‌اند، به نقل از مطری(متوفی741ه) مسجد که بسیار کوچک بوده، در قلعه مخروبه مزدلف، قرار داشته.<ref name=":1" /> سمهودی (متوفی911ه) این مسجد را در ضمن مساجدی که بنایی برای آنها موجود نیست ذکر کرده و محدوده آن را در قلعه مزدلف توصیف کرده و آن را قلعه ای خراب شده در شمال [[مسجد جمعه]] می‌داند.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B3.pdf&page=249 وفاء الوفاء، سمهودی، ج3، ص249.]</ref>

عباسی در کتاب عمدة الاخبار(نوشته قرن10)، مکان خانه عتبان را در اصل مزدلف یافته جایی که خانه‌های قبیله بنی سالم و قلعه مالک ابن عجلان در شمال مسجد جمعه قرار دارد، وی همچنین معتقد است که مسجد بزرگتری برای قبیله وی وجود داشته.<ref name=":2" />

عیاشی در سفرنامه اش (1073ه/1662م) مسجد را در قلعه خرابه ای در شمال مسجد جمعه به شکل یک مسجد کوچک غیر مسقف یافته.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D8%B1%D8%AD%D9%84%D9%87_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%8A%D8%A7%D8%B4%D9%8A%D9%87%D8%8C_%D8%AC_1.pdf&page=390 الرحله العیاشیه، ج1، ص390.]</ref>   

== تصاویر قدیمی از مسجد و محراب آن ==
<gallery>
پرونده:عتبان 3.jpg|تصویر هوایی در کنار مسجد جمعه
پرونده:1403-05-28 18 03 13-Google Maps.png|تصویر از دور مسجد در کنار خیابان عبدالمجید
پرونده:عتبان6.png|alt=
پرونده:عتبان4.jpg|alt=
پرونده:عتبان5.jpg|تنها تصویر موجود از فضای داخلی مسجد و محراب آن
پرونده:عتبان بن مالک.jpg|alt=
</gallery>

== تصاویر پس از پروژه عمرانی سعودی در 2015 میلادی ==

=== تصاویر اولیه پس از تخریب ===
<gallery>
پرونده:1403-05-28 17 44 47-Mosque of Atban Bin Malik - Google Maps.png|alt=
پرونده:Alalam 635611550987617648 25f 4x3.jpg|alt=
پرونده:عتبان2.jpg|تصویر هوایی بنای باقی مانده از مسجد عتبان در شمال مسجد جمعه
</gallery>

=== تصاویر وضعیت فعلی مسجد ===
<gallery>
پرونده:Itban-bin-malik-2-1024x768.jpg|alt=
پرونده:1403-05-28 17 45 25-Mosque of Atban Bin Malik - Google Maps.png|alt=
پرونده:Itban-bin-malik-1-1024x768.jpg|alt=
پرونده:1403-05-28 17 45 35-Mosque of Atban Bin Malik - Google Maps.png|alt=
پرونده:Itban-bin-malik-3-1024x768.jpg|alt=
</gallery>

== پانویس ==
{{پانویس}}

== منابع ==
{{منابع}}
*'''أسد الغابة فی معرفة الصحابة'''، ابن اثیر، علی بن محمد الجزری، دار الکتاب العربی - بیروت - لبنان.
*'''مساجد الاثریه'''، محمد الیاس عبدالغنی، مطابع الرشید بالمدینة المنورة، الطبعة الثانیة، 1419ه.
*'''التعریف بما انست الهجرة من معالم دارالهجرة'''، جمال‌الدین محمدبن‌احمد المطری، تحقیق سلیمان الرحیلی، الریاض، دارة الملک عبدالعزیز، 1426ه.
*'''وفاء الوفا باخبار دار المصطفی'''، علی بن عبدالله السمهودی، تحقیق قاسم السامرائی، لندن، موسسه الفرقان للتراث الاسلامی، ۲۰۰۱م.
*'''الضوء اللامع لأهل القرن التاسع'''، شمس الدین السخاوی، دار الجیل - بیروت، 1412ه.
*'''عمده الاخبار فی مدینه المختار'''، احمد العباسی، تحقیق محمد الطیب الانصاری، ناشر: اسعد طرابزونی، بی‌تا.
*'''تاریخ مدینه منوره'''، عمر بن شبه نمیری، بی تا، بی جا.
*'''الرحله العیّاشیة'''، عیاشی، عبدالله بن محمد، 2006م، تحقیق: سعید الفاضلی و سلیمان القرشی، ابوظبی، دار السویدی، چاپ اول.
*'''سایت خبری العالم'''
*'''سایت مزارات مکة و المدینة'''{{پایان}}
[[رده:مقاله‌های در حال ویرایش]]