در حال ویرایش مناسک منا

{{حج و عمره عمودی}}
'''مناسک منا'''  به اَعمالِ [[رمی جمره عقبه]]، [[ذبح قربانی]] و [[حلق و تقصیر|حلق یا تقصیر]] گفته می‌شود؛ که روز [[عید قربان]] در [[منا]] باید انجام شوند.

[[فقیهان شیعه|فقهای شیعه]] به ترتیب انجام دادنِ این اَعمال را، [[واجب]] یا [[احتیاط واجب]] دانسته‌اند. امّا در مذاهب [[اهل سنت]] در به ترتیب انجام گرفتن این اعمال و چگونگی آن، اختلاف نظر وجود دارد.

مناسک منا در همه [[اقسام حج]]، واجب است،‌ جز ذبح قربانی که در [[حج افراد|حج اِفراد]] واجب نیست.
==ترتیب اعمال==
بر پایه مذاهب اسلامی، سه عمل واجب، در روز عید قربان، در منا باید انجام شود، که عبارتند از «[[رمی جمره عقبه]]»، «ذبح قربانی» و «حلق یا تقصیر».<ref>مناسك محشى، ص۴۴۴-۴٠٨، بداية المجتهد، ج١، ص۶۵٢؛ فقه‌السنه، ج١، ص۵٢٧؛ الفقه على المذاهب الخمسه، ج١، ص٣٨٨ و ٣٨٧؛ الروضةالبهيه فى شرح اللمعة الدمشقيه، ج١، ص۵٢۵.</ref> 

به گفته فقیهان [[شیعه]]، رعایت ترتیب اعمال بالا، واجب یا احتیاط واجب است؛ ولی اگر این ترتیب رعایت نشد، تکرار آن لازم نیست. به گفته فقیهان [[مذهب حنبلی|حنبلی]] و [[مذهب شافعی|شافعی]]، رعایت ترتیب سنّت است و کسی که مراعات نکند کفاره ندارد. به باور [[مذهب حنفی|حنفیان]]، اگر حاجی پیش از ذبح قربانی یا رمی، حلق کند، باید گوسفند کفاره دهد. [[مذهب مالکی|مالکیان]] بر این باورند که اگر حاجی پیش از رمی، حلق کند باید فدیه بدهد.<ref>مناسك محشى، صص ۴۵١ و ۴۵٠؛ جواهرالكلام، ج١٩، صص ٢۵١ و ٢۵٠؛ الروضة البهيه فى شرح اللمعة الدمشقيه، ج ١، ص ۵٢۵؛ رسائل للحجاج و المعتمرين، صص ١٣ و ١٢؛ بداية المجتهد، ج ١، ص٣۵٣؛ مغنى والكافى لابن قدامه(فقه حنبلى)، بدائع الصنائع(فقه حنفى)، مختصر المزنى(فقه شافعى)، القوانين الفقهيه(فقه مالكى)؛ مصادر الفقهيه، ج١١، ص١٠۴٨-١٠۴۵ و ٩٧۴ و ج١٠، ص١٠٣ و ج١١، ص٨٢٣</ref>

==رمى جمره عقبه==
{{اصلی|رمی#رمی جمره عقبه در عید قربان}}
نخستین عمل واجب در روز [[عید قربان]]، [[رمی جمره عقبه]] است. در آخر [[منا]]، [[جمرات|سه جمره]] وجود دارد که سومین آن، جمره عقبه نام دارد.<ref>درسنامه مناسک حج، ص۶۶.</ref> برخی از احکام و واجبات رمی چنین است:

*نيت: رمى نيز مثل ساير اعمال حج از عبادات است و بايد با قصد قربت و بدون هرگونه ريا و خودنمايى صورت پذيرد.
*هفت عدد سنگ‌ريزه بايد به جمره زده شود، ولى لازم نيست پشت سر هم بخورد، پس اگر برای نمونه دو عدد از آن‌ها به جمره بخورد و سومى نخورد، چهارمى اگر به ستون بخورد، سوم حساب مى‌شود.
*سنگ‌ها را بياندازد، پس اگر جلو برود و سنگ بگذارد كفايت نمى‌كند.
*سنگ به جمره بخورد.
*با پرتاب به جمره بخورد، پس اگر با برخورد به جايى يا با برخورد سنگ ديگران به جمره برخورد كند كافى نيست.
*به تدريج بزند، پس اگر چند سنگريزه را با هم به جمره بزند كافى نيست بلكه يكى حساب مى‌شود.<ref name=":0">درسنامه مناسک حج، ص۶۶ و ۶۷.</ref>

بر پایه فقه شیعه، مستحب است هنگام رمی، با طهارت بوده و با هر سنگی که می‌اندازد تکبیر بگوید و جمره عقبه را پشت به قبله رمی کند.<ref name=":1">درسنامه مناسک حج، ص۶۷.</ref> البته دو مذهب حنبلیه و مالکیه، رو به قبله رمی کردن جمره عقبه را مستحب دانسته‌اند.<ref>الفقه على المذاهب الأربعه، ج ١، صص ۶٠۵ - ۵٩٩؛ الخلاف، ج ١، ص ۴۵۶؛ فقه السنه، ج ١، ص ۵٣٣؛ الكافى لابن قدامه (فقه حنبلى) صص ١٠۴۶ و ١٠۴۵؛ الكافى فى فقه اهل‌المدينه (فقه مالكى) ص ۵٠٢.</ref>

==ذبح قربانى==
{{اصلی|قربانی}}
واجب است حج‌گزار در [[حج تمتع]] و [[حج قران]]، روز عيد قربان، حيوانى را در راه خدا، به‌عنوان يكى از اعمال حج ذبح کند. گوسفند، گاو و شتر حیواناتی هستند که می‌توان قربانی کرد.<ref>درسنامه مناسک حج، ص۶۷.</ref> زمان قربانی کردن، پس از [[رمی]] جمره عقبه و پیش از [[حلق]] یا تقصیر است.<ref>درسنامه مناسک حج، ص۶۸.</ref> البته بر پایه فقه حنبلی، حنفی و مالکی، زمان قربانی کردن، روز عید و دو روز پس از آن است.<ref>الفقه على المذاهب الأربعه (چاپ ١۴٢۴ق)؛ ج ١، صص۵٨٨ - ۵٨٧؛ تذكرة الفقها، ج ٨، صص ٢۵٨ - ٢۵٢.</ref> 

حیوانی که ذبح می‌شود واجب است دارای شرایطی باشد که برخی از آنها چنین است: سالم بودن، خیلی پیر نبودن، ناقص العضو نبودن و لاغر نبودن.<ref group="یادداشت">چاق بودن شرط نيست، ولى نبايد لاغر باشد.</ref> مستحب است شتر یا گاو، ماده و گوسفند نر باشد.<ref>درسنامه مناسک حج، ص۶۸.</ref>

حج‌گزار مى‌تواند خودش حيوان را ذبح كند و مى‌تواند به شخص ديگرى نيابت بدهد تا او از طرفش حيوان را ذبح كند. البته به‌جهت ازدحام، همه حاجیان نمى‌توانند به كشتارگاه بروند و زن‌ها را نيز راه نمى‌دهند؛ از این رو، حج‌گزاران می‌توانند نیابت بدهند.<ref>درسنامه مناسک حج، ص۶۹.</ref>

ذبح قربانی تنها در حج تمتع و قران واجب بوده و در [[حج افراد]] واجب نیست.<ref>درآمدی بر فقه مقارن، ص۳۹۵.</ref>

==حلق يا تقصير==
{{اصلی|حلق}}«حلق» به‌معناى تراشيدن موهاى سر و «تقصير» به‌معناى كوتاه كردن قدرى از مو و ناخن بوده و آخرین عمل از اعمال منا است.<ref>درسنامه مناسک حج، ص۷۱.</ref> زمان این عمل، از طلوع تا غروب آفتاب روز عید قربان و مکان آن، منا است. كسى كه نمى‌تواند براى حلق يا تقصير به منا برود، هرجا كه هست حلق يا تقصير مى‌كند و موى خود را به منا مى‌فرستد.<ref>درسنامه مناسک حج، ص۷۲.</ref>

بر زنان و کسانی که موی سر ندارند، واجب است تقصیر کنند<ref group="یادداشت">البته بر پایه فقه حنفی، بر مردان بدون مو نیز واجب است تیغ بر سر بکشند. در فقه دیگر مذاهب اهل سنت، این عمل مستحب دانسته شده است. (مناسك محشى، ص ۴۴۶؛ فقه السنه، ج ١، ص ۴۵۴.)</ref><ref name=":2">درسنامه مناسک حج، ص۷۱ و ۷۲.</ref> و بر برخی از حاجیان واجب است حلق انجام دهند، که عبارتند از:

*كسى كه سال اول حج او باشد، چه واجب، چه مستحب، چه حج را براى خودش انجام دهد يا به [[نیابت]] از ديگرى؛ (به فتواى برخى از فقیهان، چنين فردى نيز مى‌تواند تقصير كند ولى حلق افضل است.)
*كسى كه موى خود را به‌منظورى چسبانده باشد؛
*كسى كه موى سر را جمع كرده و به هم پيچيده و گره زده و بافته باشد.<ref name=":2" />

مستحب است در تراشیدن سر، ابتدا از سمت راست جلوی سر شروع کند<ref>درسنامه مناسک حج، ص۷۳.</ref> و هنگام حلق یا تقصیر دعای «اَللَّهُمَّ أَعْطِنِي بِكُلِّ شَعْرَةٍ نُوراً يَوْمَ اَلْقِيَامَةِ»<ref group="یادداشت">خدايا با هر تار مويى، روز قيامت پرتوى بر من بيافكن. (گزیده تهذیب؛ ج۳، ص۴۹.)</ref> را بخواند.<ref>[https://hadith.inoor.ir/fa/hadith/89967 تهذیب الاحکام، ج۵، ص۲۴۴].</ref>

به گفته فقیهان شیعه، حلق یا تقصیر به احتیاط واجب یا به احتیاط مستحب باید در روز عید قربان انجام شود. البته بر پایه فقه حنبلی، حنفی و مالکی، می‌توان از ایام نحر<ref group="یادداشت">ایام نحر نزد این سه مذهب روز عید قربان و دو روز بعد از آن است.</ref> به تأخیر انداخت.<ref>مناسك محشى، ص۴۴٧؛ الروضةالبهيه فى شرح اللمعة الدمشقيه، ج١، صص ۵۶١ - ۵٣٩؛ فقه‌السنه، ج ١، ص ۴٠؛ بدائع الصنائع(فقه حنفى)، الكافى لابن قدامه(فقه حنبلى)، المصادرالفقهيه، ج١٠، ص ۶٧.</ref>

بر پایه همه مذاهب اسلامی، مستحب است یا بهتر است در روز عید قربان، پس از مناسک عید، حاجیان برای انجام طواف زیارت از منا به سوی مکه کوچ کنند؛ هر چند جایز است آن را به تأخیر اندازند.<ref>مناسك محشى، ص ۴۶٢؛ تذكرة الفقها، ج ٨، صص ٣۵٠ - ٣۴٧؛ فقه السنه، ج ١، ص ۵۴١؛ بدائع الصنائع(فقه حنفى)، ص ۴٧؛ الكافى لابن قدامه(فقه حنبلى)، ص ١٠۴٨؛ المصادر الفقهيه، ج ١٠، ص۴٧ و ج ١١، ص ١٠۴٨.</ref>

==پانویس==
{{پانویس}}

==منابع==
{{منابع}}
{{برگرفتگی

|پیش از لینک = کتاب

|منبع = درسنامه مناسک حج،

|پس از لینک = محمدحسین فلاح‌زاده، تهران، مشعر، ۱۳۸۹ش، ص۳۳–۳۸ و کتاب [http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/1128 درآمدی بر فقه مقارن]، مصطفی جعفر پیشه فرد، تهران، بعثه مقام معظم رهبری، معاونت امور روحانیون، ۱۳۸۸ش. 

| لینک = http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/803

}}
* '''بدائع الصنائع (الفقه الحنبلی)، المصادر الفقهيه'''، علاء‌الدین بن مسعود الکاشانی، بيروت، چاپ اول، ١۴٢٢ق.
* '''بداية المجتهد و نهاية المقتصد'''، (ابن رشد) محمد بن احمد بن رشد، بيروت، دارالفكر، ١۴٢١ق.
* '''تذكرة الفقهاء'''، (علامه حلی) حسن بن یوسف بن مطهر، قم، مؤسسة آل البيت لاحياء التراث، ١۴٢٢ق.
* '''تهذیب الاحکام'''، محمد بن حسن طوسی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، بی‌تا.
* '''جواهرالكلام فى شرح شرائع الاسلام'''، محمدحسن نجفی، تهران، دار الكتب الاسلاميه، ١٣۶۵ش.
* '''رسائل للحجاج والمعتمرين'''، (الیحیی) یحیی بن ابراهیم، رياض، دارالمسلم، ١۴٢٠ق.
* '''الروضة البهيه فى شرح اللمعة الدمشقيه'''، زین‌الدین العاملی (الشهید الثانی)، قم، مجمع الفكر الاسلامى، ١۴٢۴ق.
* '''فقه السنه'''، السید سابق، بیروت، دارالفكر، ١۴١٩ق.
* '''الفقه على المذاهب الخمسه'''، محمدجواد المغنیه، قم،مؤسسة دارالكتاب الاسلامى، ١۴٢٢ق.
* '''الكافى فى فقه ابن حنبل''' (الفقه الحنبلى)، المصادر الفقهيه، (ابن قدامه) عبداللّٰه بن احمد بن قدامه، بيروت، چاپ اول، ١۴٢٢ق.
* '''الكافى فى فقه اهل المدينه''' (الفقه المالکی)، یوسف بن عبدالله النمری القرطبی، بيروت، چاپ اول، ١۴٢٢ق.
* '''گزیده تهذیب'''، محمد بن حسن طوسی، تهران، کوير، بی‌تا.
* '''المصادر الفقهيه'''، على‌اصغر مرواريد، بیروت، دارالتراث، ١۴١٩ق.
* '''مختصر المزنى (الفقه‌الشافعى)'''، اسماعیل بن یحیی المصرى المزنى، بیروت، بی‌نا، چاپ اول، ١۴٢٢ق.
* '''مناسك حج با حواشى مراجع'''، سید روح‌الله خمینی، تهران، نشر مشعر، ١٣٨۵ش.
* '''الهدايه''' (الفقه الحنفی)، علی ابن ابی‌بکر المرغینانی، بيروت، چاپ اول، ١۴٢٢ق.
{{پایان}}

[[رده:اعمال حج]]
[[رده:مناسک منا]]
[[رده:احکام حج]]