در حال ویرایش مهاجران (صدر اسلام)



== معنای واژه ==
مهاجر از ریشه «هَجَرَ» در زبان عربی است که به معنای ترک کردن و فاصله گرفتن است. در اصطلاح اسلامی، مهاجر کسی است که برای حفظ دین خود از وطن خویش کوچ کند و به دیاری دیگر برود.

=== مهاجران ===
'''مهاجران''' (عربی: ''مهاجرین'') عنوانی است که در تاریخ صدر اسلام به مسلمانانی داده شد که در آغاز دعوت [[حضرت محمد (ص)|پیامبر اسلام(ص)]]، به سبب فشارها و آزار مشرکان مکه، سرزمین خود را ترک کرده و به [[حبشه]] یا [[مدینه]] هجرت کردند. در مقابل آنان، گروهی از مسلمانان مدینه که از این مهاجران پشتیبانی کردند، [[انصار]] نامیده شدند.

== اقسام مهاجران ==

=== مهاجران به حبشه ===
پس از بعثت پیامبر اسلام(ص) و افزایش فشار قریش بر تازه‌مسلمانان، به دستور آن حضرت دو بار هجرت به حبشه انجام گرفت<ref>الصحیح من سیره النبی، ج17، ص36.</ref>:

* '''هجرت نخست (سال پنجم بعثت)''': حدود ده نفر به همراه همسرانشان، از جمله عثمان بن مظعون (به نقلی سرپرست گروه)، عثمان بن عفان، زبیر بن عوام و مصعب بن عمیر راهی حبشه شدند.<ref>السیره النبویه، ج۱ ص 323-321.</ref>
* '''هجرت دوم''': با سرپرستی جعفر بن ابی‌طالب، ۸۳ مرد به همراه خانواده‌هایشان به حبشه مهاجرت کردند.<ref>السیره النبویه، ج1 ص 323-330.</ref>

قریش تلاش فراوان کرد تا نجاشی، پادشاه حبشه، را به بازگرداندن مهاجران وادار سازد، اما این کوشش بی‌ثمر ماند.<ref>السیره النبویه، ج1 ص 333-338.</ref>

=== مهاجران به مدینه ===
پس از بیعت عقبه اول و دوم و با شدت گرفتن فشار مشرکان، پیامبر(ص) به مسلمانان اجازه داد به مدینه هجرت کنند.<ref>الطبقات الکبری، ج1، ص175؛ انساب الاشراف، ج1، ص257.</ref> نخستین مهاجران را برخی [[عبدالله مخزومی]] دانسته‌اند.<ref>بهجه المحافل،ج1، ص146.</ref> بنابر برخی نقلها، '''[[مصعب بن عمیر]]''' به عنوان آموزگار قرآن و احکام به مسلمانان مدینه، نخستین مهاجر بوده است.<ref>السیره النبویه، ج1، ص434؛ الطبقات الکبری، ج1، ص171.</ref> پیامبر(ص) نیز پس از 13 سال تبلیغ اسلام در مکه، درپی توطئه مشرکین قریش  برای قتلش، در سال چهاردهم بعثت، به مدینه مهاجرت کرد. او در ربیع‌الاول سال چهاردهم [[بعثت پیامبر(ص)|بعثت]]، پس از ماندن در غار ثور، رهسپار مدینه شد و از آن پس هجرت به مدینه، مبنای تاریخ هجری مسلمانان قرار گرفت.<ref>البدء و التاریخ، ج۴، ص177.</ref>

== شمار مهاجران ==
گزارش‌های تاریخی شمار مهاجران را متفاوت ذکر کرده‌اند:

* ابن عبدالبر حدود ۷۰ زن و مرد را نام برده است.[۷]
* در برخی منابع، تعداد مهاجران و انصار که با هم پیمان برادری بستند، '''۳۰۰ نفر''' آمده است.[۸]
* در جنگ بدر ۸۶ تن از مهاجران حضور داشتند.[۹]
* در فتح مکه، شمار مهاجران را تا '''۷۰۰ نفر''' ذکر کرده‌اند.[۱۰]

----

== مهاجران در قرآن ==
در قرآن کریم بارها از مهاجران یاد شده است:

* به‌صورت مستقیم: «المهاجرین» (توبه: ۱۰۰، ۱۱۷؛ نور: ۲۲؛ احزاب: ۶؛ حشر: ۸).
* به‌صورت «الذین هاجروا» یا مشابه آن (آل‌عمران: ۱۹۵؛ نحل: ۴۱، ۱۱۰؛ انفال: ۷۴، ۷۵؛ توبه: ۲۰).
* درباره زنان مهاجر نیز در سوره احزاب (آیه ۵۰) و ممتحنه (آیه ۱۰) یاد شده است.[۱۱]

در این آیات، مهاجران ستوده و وعده پاداش الهی به آنان داده شده است.
----

== مهاجران نخستین ==
آیه «السابقون الاولون من المهاجرین و الانصار» (توبه: ۱۰۰) به مهاجران نخستین اشاره دارد. مفسران در تعیین مصداق آنان دیدگاه‌های گوناگونی دارند:

* کسانی که پیش از تغییر قبله اسلام آورده و هجرت کردند.
* بیعت‌کنندگان رضوان در حدیبیه.
* اهل بدر از مهاجر و انصار.
* مسلمان‌شدگان پیش از هجرت پیامبر(ص).[۱۲]

علامه طباطبایی، با جمع‌بندی، این عنوان را بر کسانی تطبیق می‌دهد که پیش از بدر ایمان آورده و هجرت کرده‌اند.[۱۳]
----

== فضیلت مهاجران ==
در منابع حدیثی، روایات فراوانی درباره فضیلت مهاجران آمده است. از جمله:

* برخی مفسران نزول آیه «کُنتم خیرَ أمةٍ أُخرِجَت لِلنّاس» (آل عمران: ۱۱۰) را درباره آنان دانسته‌اند.[۱۴]
* در شأن نزول آیات ۳۴ و ۳۵ سوره فاطر، مهاجران کسانی معرفی شده‌اند که بی‌حساب وارد بهشت می‌شوند.[۱۵]

البته مفسران یادآور شده‌اند که این مدایح ناظر به وفاداری مهاجران به اسلام و عدم انحراف پس از پیامبر(ص) است.

== پیشینه تاریخی ==
در سال‌های نخستین بعثت، قریش سخت‌ترین فشارها را بر مسلمانان وارد آورد. پیامبر(ص) گروهی از یاران خود را به سرپرستی جعفر بن ابی‌طالب به حبشه فرستاد که به «مهاجرت اول» و «مهاجرت دوم به حبشه» مشهور شد.

مهم‌ترین هجرت، هجرت پیامبر(ص) و مسلمانان از مکه به مدینه در سال ۶۲۲ میلادی بود که سرآغاز تشکیل جامعه اسلامی و تقویم هجری قمری به شمار می‌رود.

== جایگاه در قرآن و سنت ==
در قرآن کریم بارها از مهاجران یاد شده و برای آنان پاداش‌های معنوی وعده داده شده است:<blockquote>«وَالسّابِقونَ الأَوَّلونَ مِنَ المُهاجِرینَ وَالأَنصار...» (توبه: ۱۰۰)</blockquote>پیامبر اسلام(ص) نیز همواره مهاجران را در کنار انصار ستود و پیوند برادری میان آنان برقرار ساخت.

== اهمیت هجرت ==
هجرت مهاجران نقطه عطفی در تاریخ اسلام است؛ زیرا:

* از پراکندگی مسلمانان جلوگیری کرد.
* زمینه‌ساز تشکیل نخستین حکومت اسلامی شد.
* پیوند میان مهاجران و انصار، نمونه‌ای از همبستگی دینی و اجتماعی در تاریخ اسلام است.