در حال ویرایش مکه

{{جعبه اطلاعات شهر
| عنوان            = مکه
| تصویر            =شهر مکه جدید.jpg
| توضیح تصویر   =نمایی از شهر مکه و [[مسجد الحرام]]
| اندازه تصویر     =
| طول جغرافیایی    =21.42506862048872
|عرض جغرافیایی     =39.82493262701568
| ویژگی            =
| کشور             = <!--  فقط نام کشور را بنویسید و آن را لینک نکنید --> [[عربستان]]
| استان            = استان مکه
| مساحت            =
| جمعیت کل         =
| نام محلی         = 
| زبان             = عربی 
| نژاد             =
| ادیان            = [[اسلام]]
| مذهب             = [[اهل سنت]]
| جمعیت مسلمان     = 
| جمعیت شیعه       =
| نام قدیم         =
| سال تأسیس        =
| قدمت             =
| پیشینه اسلام      = صدر اسلام
| پیشینه تشیع      =
| وقایع مهم        = فتح مکه به‌دست مسلمانان، تخریب کعبه به‌دست سپاه [[یزید به معاویه|یزید]]، تخریب کعبه به‌دست [[حجاج بن یوسف|حجاج]]
| مکان‌های تاریخی     =[[شعب ابی‌طالب]]، [[مولد النبی]]
| زیارتگاه         =
| قبرستان‌ها        = [[جنة المعلاة|قبرستان ابوطالب]]
| حوزه علمیه       =
| مساجد            = [[مسجدالحرام]]، [[مسجد الجن]]، [[مسجد الاجابه]]
|حسینیه‌ها          =
| مؤسسات           =
| مذهبی            =
| اجتماعی          =
| سیاسی            =
}}
'''مکه''' شهر مقدس [[اسلام|مسلمانان]]، که آیین [[حج]] و [[عمره]] در آن انجام شده و مسلمانان برای [[زیارت]] کعبه و دیگر مکان‌های زیارتی، به این شهر سفر می‌کنند. مکه در منطقه [[حجاز]]، در کشور [[عربستان]] قرار گرفته و [[کعبه]]، [[قبله]] مسلمانان و نیز [[مسجد الحرام]] در این شهر واقع شده است. 

مشاعر مقدسه شامل [[عرفات]]، [[منا]] و [[مشعر]] که برخی از [[مناسک حج]] در آنها انجام می‌شود، در اطراف شهر مکه قرار دارد. مسجدهایی که در زمان [[پیامبر(ص)]] ساخته شده و محلی [[تبرک|متبرک]] شناخته می‌شوند مانند [[مسجد جن|مسجد الجن]]، [[مسجد الاجابه]] و [[مسجد مختفی|مسجد مُختفی]] از دیگر مکان‌های مذهبی مکه است. 

[[جنة المعلاة|قبرستان ابوطالب]] (محل دفن [[عبدالمطب]]، [[ابوطالب]] و [[حضرت خدیجه (س)|حضرت خدیجه]]) و [[مقبره شهدای فخ]]، برخی از مکان‌های زیارتی این شهر است.

به اعتقاد برخی، تاریخچه شهر مکه و کعبه به [[حضرت آدم(ع)]] بازمی‌گردد. بر اساس روایات، کعبه به دست [[حضرت ابراهیم(ع)]] بازسازی شد و شهر مکه دوباره شکل گرفت. مسلمانان معتقدند، حضرت محمد(ص) در [[غار حرا]] در اطراف شهر مکه به پیامبری مبعوث شد. او سه سال مخفیانه، و پس از آن آشکارا مردم را به اسلام دعوت و در سال یازدهم بعثت، به دلیل آزار مشرکان مکه،‌ به یَثْرِب ([[مدینه]]) هجرت کرد. او و مسلمانان در سال هشتم هجری، مکه را فتح کردند. 

==موقعیت و جایگاه==
شهر مکه در غرب [[عربستان|کشور عربستان]] واقع است.<ref>«تاریخ اماکن متبرکه و عتبات عالیات و مشاهد مشرفه (مکه معظمه)»، ص۲۵۷.</ref> این شهر در [[حجاز|منطقه حجاز]]، در فاصله هشتاد کیلومتری شرق دریای سرخ قرار دارد.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۳۲-۳۳.</ref>
مکه مرکزی تجاری محسوب می‌شد و به دلیل وجود [[کعبه]] و [[مسجد الحرام|مسجدالحرام]] در این شهر، مرکز مهم عبادی نیز شمرده می‌شد، به همین دلیل به آن [[ام القری|اُمُّ القُریٰ]] می‌گفتند. این شهر در قرآن [[بکه|بَکَّة]] نیز نامیده شده<ref>آل عمران: ۹۶.</ref> و [[بلد الامین]] و [[بلد الحرام]]، دیگر نام‌های این شهر است.

شهر مکه در قرآن در کنار [[کوه طور]] قرار گرفته<ref>التین:۱-۳.</ref> و بر اساس آیه ۱۲۶ [[سوره بقره]]، دعای [[حضرت ابراهیم(ع)|حضرت ابراهیم]] درباره این شهر مستجاب شد و [[حرم مکی|حرم امن خدا]] قرار گرفت.

در منابع روایی شیعه، مکه محبوب‌ترین زمین نزد خدا دانسته شده<ref>من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۲۴۳.</ref> و برای ماندن در این شهر، ثواب‌های پرشمار شمرده شده است.<ref>من لایحضره الفقیه، ج۲ ص۲۲۸.</ref> [[مناسک حج]] در این شهر و اطراف آن انجام می‌شود.

==پیدایش مکه==
برخی تاریخ پیدایش مکه و [[کعبه]] را با تاریخ قدمت انسان در زمین برابر دانسته‌اند؛ زیرا بر پایه برخی روایات، کعبه به دست [[حضرت آدم(ع)]] ساخته شد. کعبه پس از مدتی ویران شد؛‌ تا اینکه به دست [[حضرت ابراهیم(ع)]] بازسازی شد.

ابراهیم همسرش [[هاجر]] و فرزندش [[حضرت اسماعیل(ع)|اسماعیل]] را به مکه آورد. مکه سرزمینی بدون آب بود، که با پیدا شدن چشمه [[زمزم]]،‌ افرادی که اطراف مکه بودند،‌ به سوی آن آمدند.  

این مناطق، محل زندگی [[جرهم|قبیله جُرْهُم]] بود. بعد از جرهم [[خزاعه|قبیله خُزاعه]] بر مکه تسلط یافت و بعدها به تدریج، [[قریش]] به رهبری [[قصی بن کلاب|قُصَیّ بن کِلاب]]، جدر چهارم [[پیامبر(ص)]]، بر مکه تسط یافت. او اداره امور مکه را به چند عنوان تقسیم کرد و هر یک را به یکی از خانواده های قریش سپرد. پس از قصی، فرزندان وی، عبدمناف و عبدالدار و بعد از آن نیز هاشم فرزند عبد مناف در مکه نفوذ یافتند. در زمان هاشم، مکه به مرکز تجاری مهمی تبدیل شد و قریش به تجارت در بلاد دور دست پرداختند. پس از هاشم، فرزند وی [[عبدالمطلب]]، پدربزرگ پیامبر(ص)، در مکه نفوذ پیدا کرد. 
==مکه در دوره اسلامی==
[[قرآن]] و [[اسلام|شریعت اسلام]] در مکه بر [[حضرت محمد(ص)|محمد(ص)]]، پسر [[عبدالله بن عبدالمطلب|عبدالله]] و نوه [[عبدالمطلب]]، نازل شد. محمد(ص) تا سه سال به صورت غیر علنی و پس از آن، به صورت آشکار به اسلام دعوت کرد. پس از دعوت آشکار، مردم مکه به مبارزه با پیامبر(ص) و اسلام پرداختند. 

یکی از راه‌های مبارزه آنها، آزار دادن مسلمانان بود. گروهی از مسلمانان در سال پنجم بعثت، برای رهایی از آزار آنها به [[حبشه]] سفر کردند. از سال یازدهم [[بعثت]]، مردم [[مدینه|یثرب]]، شهری در [[حجاز]] در فاصله حدود ۴۰۰ کیلومتری مکه، به اسلام گرایش یافتند و در سال سیزدهم بعثت، پیامبر(ص) و دیگر مسلمانان مکه به این شهر مهاجرت کردند. 

از این پس، درگیری‌هایی بین مسلمانان مدینه و مشرکان مکه در قالب جنگ‌هایی مانند [[غزوه بدر|جنگ بدر]]، [[غزوه احد|احد]] و [[غزوه احزاب|خندق]] روی داد. در نهایت مکه به دست مسلمانان فتح شد.
===عصر پیامبر و خلفا===
پیامبر(ص) با وجود اهمیت مکه، این شهر را پایتخت حکومت خود قرار نداد؛ بلکه مدینه را به دلیل قولی که به [[انصار]] (مردم مدینه) داده بود به عنوان پایتخت تعیین کرد.

در سال دوم هجرت، قبله مسلمانان از [[بیت المقدس|بیت‌المقدس]] به کعبه تغییر یافت و اینگونه، شهر مکه اهمیتی بیشتر پیدا کرد. در دوره پیامبر، مدتی [[معاذ بن جبل|مُعاذ بن جَبَل]] و زمانی حارث بن نَوْفَل بن حارث بن عبدالمطلب و زمانی عَتّاب بن اُسید بر مکه حکومت کردند.

در زمان خلفا برخی از مهم‌ترین والیان مکه عبارت بودند از: نافع بن عبدالحارث؛ عبدالله بن ابزی؛ خالد بن عاص مخزومی؛ عبدالله بن خالد بن اسید اموی.

در زمان [[امام علی(ع)]] نخستین حاکم مکه ابوقتاده انصاری و دومین آن‌ها قُثم بن عباس و سپس معبد بن عباس بود. آخرین حاکم این شهر از سوی امام علی و [[امام حسن(ع)]]، جارة بن قدامه بود.

===در دوره امویان===
{{همچنین ببینید|امرای مکه#امارت مکه در دوره امویان}}
در دوره [[بنی‌امیه|امویان]]، بیشتر امرای تعیین شده برای مکه از خاندان بنی امیه بودند. 

====عبدالله بن زبیر====
[[عبدالله بن زبیر]] در سال ۶۲ق. در زمان [[یزید بن ابی‌سفیان]]، بر مکه حکومت یافت و تا سال ۷۳ق بر این شهر تسلط داشت. او این شهر را مرکز خلافت خود قرار داد که بر سراسر [[حجاز]] و [[عراق]] گسترش یافت.<br />[[عبدالملک بن مروان]] (حکومت ۶۵-۸۶)، پنجمین خلیفه اموی، سپاهیانی برای شکست عبدالله بن زبیر به مکه فرستاد. فرماندهی این سپاه را [[حجاج بن یوسف|حجاج بن یوسف ثقفی]] بر عهده داشت و در سال ۷۳ق. بر مکه چیره شد و تا سال ۷۵ق. از سوی خلیفه اموی والی مکه بود.

===در عصر عباسی===
امیر مکه که از نظر مذهبی اهمیت زیادی داشت، در عصر [[بنی‌عباس|عباسیان]] از خویشاوندان خلیفه انتخاب می‌شد. برخی از وقایع شهر مکه در عصر عباسی عبارتند از:

*قیام شهید فخ: در سال 169ق. حسین بن علی معروف به [[شهید فخ]] در مکه علیه عباسیان قیام کرد. قیام او به سرعت سرکوب شد و در مکانی که امروزه به [[منطقة الشهداء (مکه)|منطقة الشهداء]] مشهور است مدفون شد.
*قیام افطس: حسین بن حسن افطس در سال 199ق. از سوی سری بن منصور شیبانی که به نام [[علویان]] در عراق قیام کرده بود به مکه آمد و کوشید برای محمد بن جعفر الصادق معروف به [[محمد دیباج]] از مردم بیعت بگیرد. [[مأمون]] در سال ۲۰۰ق. سپاهی به مکه فرستاد و دیباج را به تسلیم واداشت.
*حمله قرامطه: سال ۳۱۷ق. [[قرامطه]] به رهبری [[ابوطاهر قرمطی]] به مکه یورش آوردند و مکه را اشغال کردند و [[حجر الاسود|حجرالاسود]] را به سرزمین خودشان «هجر» در سواحل جنوب شرق [[خلیج فارس]]، بردند.

===حکومت اشراف در مکه===
{{اصلی|اشراف حسنی}}
[[پرونده:مکه قدیم.jpg|بندانگشتی|تصویری از [[مسجد الحرام]] و شهر مکه، در سال ۱۸۸۹م.]]
اشراف حسنی که از نسل [[امام حسن(ع)]] بودند، از سال ۳۵۸ق. تا تسلط [[آل سعود]] بر مکه (۱۳۴۳ق)، بر این شهر حکومت کردند. اشراف حسنی، بیشتر به صورت نیمه‌مستقل و زیر نفوذ دیگر حکومت‌ها مانند [[فاطمیان]]، [[ایوبیان]]، [[بنی‌عباس|عباسیان]] و ممالیک به حکمرانی می‌پرداختند. حکومت‌ها به آبادانی مکه و خدمت به حاجیان می‌پرداختند و گاه وجوه نقد برای شریف حاکم می‌فرستادند و در مقابل اشراف حسنی در [[ایام الحج|موسم حج]] به نام آنها خطبه می‌خواندند. اشراف حسنی گاه که قدرت می‌گرفتند، قلمرو خود را گسترش داده و [[مدینه]] را از [[اشراف حسینی]] می‌گرفتند و گاه بر [[حجاز]] تسلط می‌یافتند.

فاطمیان تا قبل از برآمدن دولت ایوبی در [[مصر]]، در مکه نفوذ داشتند و از نتایج آن، نفوذ مذهب [[شیعه|تشیع]] (اسماعیلی، زیدی و اثنی عشری) در این شهر بود. برای نمونه [[اذان و اقامه|اذان شیعی]] در این شهر اقامه می‌شد و «حی علی خیر العمل» در اذان مسجدالحرام گفته می‌شد. از سال ۵۶۹ق. خطبه به نام صلاح الدین ایوبی خوانده شد و مذهب اهل سنت در [[حرمین]] مورد حمایت بیشتری قرار گرفت.

حکومت اشراف حسنی با «جعفر بن محمد» از نوادگان حسن مثنی با حمایت فاطمیان آغاز شد و در دروه «شریف حسین»، به دست [[آل سعود]] فروپاشید. اشراف حسنی، خدماتی مانند برقراری امنیت مکه، آبادانی آن و خدمت به حاجیان داشته‌اند؛ البته برخی از آنها به خونریزی پرداخته‌ و گاه عرصه را بر حاجیان [[ايران|ایرانی]] تنگ کردند.

==جایگاه‌ها و بناهای مذهبی مکه==
{{همچنین ببینید|فهرست مکان‌های مکه}}
شهر مکه دارای مکان‌ها و بناهای مذهبی گوناگونی است که برخی از آنها چنین‌اند:

===کعبه===
{{اصلی|کعبه}}کعبه سازه‌ای مکعبی شکل، معروف به «[[بیت‌الله]]؛ خانه خدا»،‌ که مسلمانان آن را [[قبله]] خود دانسته و  [[طواف]]، یکی از اعمال حج و [[عمره]] را دور این سازه انجام می‌دهند. کعبه بر اساس برخی روایات، به دست [[حضرت آدم(ع)]] ساخته شد و بعدها که در گذر زمان از میان رفته بود، به وسیله [[حضرت ابراهیم(ع)]] بازسازی شد.

حمله [[ابرهه]] برای ویران کردن کعبه، تولد [[امام علی(ع)]] در کعبه، تخریب آن توسط سپاه [[یزید بن معاویه|یزید]]، تجدید بنا توسط [[عبدالله بن زبیر]] و تخریب آن توسط [[حجاج بن یوسف]]، برخی از وقایع تاریخی مربوط به کعبه است.

===مسجدالحرام===
{{اصلی|مسجدالحرام}}مسجدالحرام شریف‌ترین مسجد میان مسلمانان است که کعبه در آن قرار دارد و عمل طواف در این مسجد و دور کعبه انجام می‌شود. این مسجد شامل [[حجر الاسود]]، [[حجر اسماعیل]]، [[مقام ابراهیم(ع)]]، [[مسعی]] و [[زمزم]] است. در حدیثی از پیامبر(ص)، مسجدالحرام قدیمی‌ترین مسجد زمین معرفی شده و در روایات، ثواب عبادت در این مسجد، بیشتر از مکان‌های دیگر شمرده شده است.

مسجد الحرام در طول تاریخ تغییرات زیادی کرده که بیشترین آن در دوره [[بنی‌عباس|عباسیان]] و [[آل سعود]] بوده است.

===دیگر مسجدهای مکه===
 
افزون بر مسجد‌هایی که در زمان پیامبر اسلام ساخته شد، مکان‌هایی که رسول خدا در آنها نماز گزارده بود محلی [[تبرک|متبرک]] شناخته شد و بسیاری از آن‌ها تبدیل به مسجد شد. برخی مساجد مکه که به این ترتیب شکل گرفت، چنین‌اند:

* [[مسجد الجن]]: این مسجد در کنار [[جنة المعلاة|قبرستان ابوطالب]] قرار دارد و بنابر نقلی، جنیان در این مکان به پیامبر(ص)‌ ایمان آوردند.
* [[مسجد الاجابه]]:‌ به گفته تاریخ‌نگاران،‌ پیامبر(ص) پس از برگشت از [[عمره]]، در این مکان استراحت کرد.
* [[مسجد شجره|مسجد شَجَره]]: گفته شده رسول خدا(ص) در این مکان نماز خوانده و بر اساس روایتی، یکی از معجزات پیامبر(ص) در این محل رخ داده است.
*[[مسجد الرایه]]:گفته شده پیامبر(ص) هنگام فتح مکه دستور داد پرچم اسلام در این مکان نصب شود.
* [[مسجد الغنم|مسجد الغَنَم]]: این مسجد نزدیک سوق الغنم واقع شده و محلی است که پس از فتح مکه، مسلمانان‌شده‌هایِ مکه با پیامبر(ص) بیعت کردند.
* [[مسجد مختفی|مسجد مُختفی]]:‌ مسجدی که از میان رفته و گفته شده محل مخفی شدن پیامبر(ص) هنگام پرتاب سنگ توسط مخالفان، از خانه ابولهب بوده است.
*[[مسجد بلال]]: مسجدی که از میان رفته و گفته شده که [[بلال بن رباح|بلال بن رَباح]] در آن مکان اذان گفته است.
* [[مسجد ابوبکر]]: این مسجد از مکان‌هایی دانسته شده که پیامبر(ص) در آن نماز خوانده است. همچنین گفته شده [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]]، خلیفه اول، هنگام خلافتش نماز عید را در این مکان برگزار می‌کرد.

=== مشاعر مقدسه ===
{{سخ}}
{| class="wikitable" style="text-align: center; background-color:#ffffff ; width:900px; border-radius:1px; align:center !important; margin:auto "
|-
| style="background-color:#F5F7FA;" |'''عرفات'''||[[عرفات]] یا صحرای عرفه، دشتی در نزدیکی مکه، که بخشی از [[مناسک حج]]، مانند [[وقوف در عرفات]]، در این مکان انجام می‌شود. در این مکان، مساجدی مانند [[مسجد عرفه]] و [[مسجد صخرات]] وجود دارد. [[جبل الرحمه|جبل‌الرحمه]] نیز در این دشت قرار گرفته است.||[[پرونده:عرفات.jpg|بی‌قاب|700x700پیکسل|]]
|-
| style="background-color:#F5F7FA;" |'''منا'''||[[منا]] سرزمینی است در نزدیکی مکه، که [[مناسک منا]] در آن انجام می‌شود. در این سرزمین، مساجد مهمی مانند [[مسجد خیف|خیف]]، [[مسجد البیعه (مکه)|البیعه]]، [[مسجد نحر|نحر]] و [[مسجد تنعیم|تنعیم]] قرار دارد.||[[پرونده:منا.jpg|بی‌قاب|700x700پیکسل|]]
|-
| style="background-color:#F5F7FA;" |'''مشعر'''|| [[مشعر]] مکانی میان منا و عرفات، که بخشی از مناسک حج، مانند [[وقوف در مشعر]] در آن انجام می‌شود.||[[پرونده:مزدلفه.jpg|بی‌قاب|700x700پیکسل|]]
|}

== دیگر مکان‌های مذهبی و تاریخی ==
برخی از مکان‌های مذهبی و تاریخی مکه چنین‌اند:
*‌ [[شعب ابی‌طالب|شِعْب ابی‌طالب]]: دره‌ای در کنار مسجدالحرام، که در سال هفتم بعثت، پيامبر(ص)، [[بنى‌هاشم]] و بنى عبدالمطّلب در آن از سوى کافران محاصره اقتصادى شدند.
* [[مولد النبی(ص)|مولدُ النَّبی(ص)]]: خانه [[عبدالله بن عبدالمطلب]] پدر پیامبر(ص)، که در محله شعب ابی‌طالب قرار داشت و پیامبر(ص) در آن متولد شد.

* [[غار حرا]]: غاری در [[کوه نور]]، در شمال شرق مکه، که به اعتقاد مسلمانان قرآن برای نخستین بار در آن، بر پیامبر(ص) نازل شد.
* [[غار ثور]]:‌ غاری در [[کوه ثور (مکه)|کوه ثور]]، در جنوب شرقی مسجدالحرام در راه [[طائف]]، که پیامبر(ص) هنگام هجرت از مکه به مدینه، در آن پناه گرفت و از دید مشرکان مخفی شد.

* [[جنة المعلاة|قبرستان ابوطالب]]: قبرستانی قدیمی نزدیک [[مسجد جن]]، که در آن افرادی مانند [[عبدالمطلب]]، [[ابوطالب]] و [[حضرت خدیجه (س)|حضرت خدیجه]] دفن شده‌اند.
* [[مقبره شهدای فخ]]: مقبره‌ای که در آن شهیدان [[واقعه فخ]] دفن شده‌اند. قیام فخ از قیام‌های [[علویان]] علیه [[بنی‌عباس|عباسیان]] بود که در سال ۱۶۹ هجری به رهبری یکی از نوادگان [[امام حسن(ع)]] صورت گرفت.

[[خانه حضرت خدیجه(س)|خانه حضرت خدیجه]]، [[خانه ارقم بن ابی‌ارقم]] و [[محصب|محصَّب]] از دیگر مکان‌های مذهبی و تاریخی مکه‌اند.

==مقاله‌های مرتبط==
{{ستون-شروع|۲}}
* [[حرم مکی]]
* [[آداب الحرمین]]
* [[زیارت‌نامه‌های مکه]]
* [[دعاهای مکه]]
* [[اقامت در مکه]]
* [[جارالله]]
{{پایان}}

== پانویس ==
{{پانویس}}

==منابع==
{{منابع}}
{{برگرفتگی
 | پیش از لینک = کتاب 
 | منبع = آثار اسلامی مکه و مدینه
 |‌ توضیحات منبع = 
 | لینک = https://noorlib.ir/book/view/11914
}}
* '''آثار اسلامی مکه و مدینه'''، رسول جعفریان، تهران، نشر مشعر، ۱۳۸۲ش.
* ‏'''«تاریخ اماکن متبرکه و عتبات عالیات و مشاهد مشرفه (مکه معظمه)»'''، حسین عمادزاده، در مجله جلوه، شماره ۱۷، دی ۱۳۲۵ش.
* '''من لا يحضره الفقيه'''، ابن بابويه الصدوق، تحقيق السيد حسن خرسان، بيروت، دار الاضواء، ۱۴۰۵ق.

{{پایان}}
==مقاله‌های مرتبط==
*[[میقات]]
*[[میقات (فتاوای مراجع)]]
[[رده:مکه]]