در حال ویرایش واجب

'''واجب''' یکی از [[احکام پنجگانه تکلیفی]] است و به عملی گفته می‌شود که مکلّف باید آن را انجام دهد؛ پس اگر آن را انجام داد، سزاوار مدح و ثواب و پاداش می شود و اگر آن را ترک کرد، سزاوار سرزنش و عذاب می شود؛ مانند: [[نماز]]<nowiki/>های یومیه و [[روزه]] ماه مبارک رمضان. واجب دارای انواع و اقسامی است. در [[حج]] و [[عمره]] برخی اعمال واجب هستند. واجبات حج به دو قسم [[رکنی|رُکنی]] و [[غیر رکنی|غیر رُکنی]] تقسیم می شود.

==مفهوم‌شناسی==
واجب از ریشه وجب و مصدر آن وُجُوب است<ref>كتاب العين، ج6، ص193؛ و نیز رک: المحيط في اللغة، ج‌7، صص201-202‌؛ الصحاح - تاج اللغة و صحاح العربية، ج‌1، صص231-232‌.</ref> که به معنای لازم و فرض <ref>المحيط في اللغة، ج‌7، صص201‌-202‌.</ref> و ثابت<ref>النهاية في غريب الحديث و الأثر، ج‌5، ص152‌و ص154؛ المصباح المنير في غريب الشرح الكبير للرافعي، ج‌2، ص648؛ ؛ لسان العرب، ج‌1، ص793‌.</ref>است. در مورد معنای اصلی وجب، سه دیدگاه وجود دارد: 1) سقوط و واقع شدن؛ <ref>معجم مقائيس اللغة، ج‌6، ص 89؛ و نیز: النهاية في غريب الحديث و الأثر، ج‌5، ص154‌.</ref>  2) ثبوت همراه با لزوم؛ <ref>التحقيق في كلمات القرآن الكريم، ج‌13، ص31‌.</ref>و 3) ثبوت و سقوط.<ref>قاموس قرآن، ج‌7، ص182.</ref> در کتب لغت فارسی معانیِ لازم، حتمی، ناگزیر، بایسته، بایا، حتم، بودنی، محتوم، ضروری، بایست، سزاوار و شایسته برای "واجب" ذکر شده است.<ref>رک: لغتنامه دهخدا، مدخل واجب؛ فرهنگ فارسی عمید، مدخل  واجب؛ فرهنگ معین، مدخل  واجب.</ref>

اصطلاح واجب در فلسفه و کلام در مقابل ممکن و ممتنع؛<ref>رک: مفردات ألفاظ القرآن، صص853-854‌؛ التحقيق في كلمات القرآن الكريم، ج‌13، ص31‌.</ref> و به معنای کسی است که باید باشد و نمی تواند نباشد.<ref>رسائل الشريف المرتضى، ج2، ص289.</ref> و در فقه یکی از احکام پنج گانه تکلیفی؛<ref>معجم أصول الفقه، ص321.</ref> و به معنای عملی است که مکلّف باید آن را انجام دهد؛ پس اگر آن را انجام داد، سزاوار مدح و ثواب و پاداش می شود و اگر آن را ترک کرد، سزاوار سرزنش و عذاب می شود. <ref>شمس العلوم و دواء كلام العرب من الكلوم، ج11، ص7077؛ و نیز رک: معجم مفردات أصول الفقه المقارن، ص309؛ معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهية، ج‌3، صص460‌-461؛ القاموس الفقهي لغة و اصطلاحا، ص372؛ معجم أصول الفقه، ص321.</ref> در واقع واجب، عملی است که خداوند آن را با تأکید از مکلفین خواسته و آن ها را با شدت به سوی آن فرستاده است؛<ref>فرهنگ تشريحى اصطلاحات اصول، ص335؛ فرهنگ اصطلاحات اصول، ج‏2، ص205؛ اصطلاحات الأصول و معظم أبحاثها، ص275‌.</ref>  به‏ گونه ‏اى كه به ترك آن راضی نيست.<ref>فرهنگ نامه اصول فقه، ص865.</ref>

واجب دو نوع است: 1) واجب از جهت عقل مثل وجوب شناخت وحدانیت خداوند و 2) واجب از جهت شرع مانند وجوب عبادت های تعیین شده. <ref>رک: مفردات ألفاظ القرآن، صص853-854‌.</ref> 

الفاظ فرض، لازم، حتم، مکتوب با واجب مترادفند.<ref>القاموس الفقهي لغة و اصطلاحا، ص372.</ref> اما برخی بین فرض و واجب تفاوت قائل شده اند؛<ref>برای مشاهده پنج قول در این مسأله مراجعه شود به: دائرة المعارف فقه مقارن، صص 426-427.</ref> از جمله [[حنفیه]] که بر خلاف [[جمهور]] اهل سنت گفته اند: اگر تکلیف با دلیل قطعی مثل [[قرآن]] و [[سنت]] [[متواتر]] ثابت شود، فرض است؛ مثل نمازهای پنجگانه؛ و اگر با دلیل ظَنّی مثل [[خبر واحد]] و [[قیاس]] مظنون ثابت شود، واجب است؛ مثل نماز وتر.<ref>القاموس المبين في إصطلاحات الأصوليين‏، ص231؛ و نیز رک: معجم أصول الفقه، ص211؛ دائرة المعارف فقه مقارن، صص 426-427؛ القاموس الفقهي لغة و اصطلاحا، ص372؛ معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهية، ج‌3، صص460‌-461.</ref>
==اقسام واجب==
واجب، از جهات گوناگون تقسیم‌بندی می‌شود: 

به عنوان مثال عمل واجبی که از همه مکلفین خواسته شده واجب عینی است؛ مثل: نمازهای پنج گانه و روزه ماه مبارک رمضان؛ و عمل واجبی که با انجام برخى از مكلّفين از عهده‏ ى سايرين برداشته مى‏ شود، واجب کفایی است؛ مثل: غسل، كفن و دفن ميّت مسلمان. 

همچنین واجباتی که در صحیح بودن آن ها داشتن [[قصد قربت]] (نیت نزدیک شدن به خداوند) شرط است، واجب تعبّدی است؛ مثل عباداتی همچون نماز، روزه و حج؛ و واجباتی كه قصد قربت در آن‏ها شرط نيست، واجب توصّلی نام دارد مانند: کارهایی همچون پاك كردن لباس براى نماز، نجات دادن غريق و دفن كردن ميّت مسلمان. 

عملی که به خاطر مصلحتی که در آن بوده توسط شارع به صورت مستقل واجب شده واجب اصلی یا [[نفسی]] نام دارد؛ مثل: نماز، روزه، حجّ، و خمس. و عملی که به واسطه عمل دیگر واجب شده و از مقدّمات و شرايط تحقّق و فرمان برداری واجب نفسى‏ به شمار مى‏ آيد، [[واجب تبعی]] یا [[غیری]] نام دارد؛ مثل وجوب پیمودن راه به دنبال وجوب حج. 

واجبی که یک فرد معین و مشخص دارد واجب تعیینی است؛ مثل نماز صبح؛ و  واجبى كه داراى بيش از يك فرد باشد و مكلّف در انجام هر کدام از آن افراد اختیار داشته باشد و با انجام هركدام، تكليف از عهده ‏ى او برداشته شود. واجب تخییری نام دارد؛ مثل وجوب کفاره افطار عمدی روزه ‏ى ماه رمضان که می‌تواند یکی از اینها باشد: 1- گرفتن شصت روز روزه ؛2- اطعام شصت مسكين؛ 3- آزاد سازی يك برده؛ که مكلّف اختيار دارد  هركدام از اين سه را که خواست، انتخاب كند.<ref>فرهنگ اصطلاحات اصول، ج‏2، صص 206-211.</ref>

== واجب بودن حج ==
{{اصلی|حج}}
حج دو نوع است: 1) [[حج واجب]] که به جا آوردن آن بر مكلّف واجب است. 2) [[حج مستحب]]. 

[[حج واجب]] نیز انواعی دارد: 1) حجی که به فرمان مستقيم و ابتدايى خداوند بر مکلّف واجب مى‌شود، که [[حَجّة الاسلام]] نام دارد و تنها يك بار در طول عمر بر فرد مستطيع واجب می شود. 2) حجی که به سببى از اسباب، مانند نذر ([[حج نذرى]])، عهد، قَسَم و إجاره (در [[حج نيابتى]]) بر مکلف واجب می شود. <ref>رک: فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بيت عليهم السلام، ج3، ص241 و ص242.</ref> 

== واجبات حج ==
{{اصلی|ارکان حج}}
اعمال و مناسک [[حج]] مانند سایر عبادات دارای واجباتی است: برخی از این واجبات [[رکنی]] و برخی [[غیر رکنی]] می باشند. در تعداد واجبات رکنی اختلاف نظر وجود دارد. واجب رکنی بودن [[وقوف در عرفات]]<ref name=":6">المجموع، ج۸، ص۱۰۳؛ المغنی، ج۳، ص۵۰۲؛ تذکرة الفقهاء، ج۸، ص۱۸۴.</ref> و [[طواف حج]] ([[طواف زیارت]]) مورد قبول تمام فقهای [[مذاهب خمسه]] است.<ref>تحریر الاحکام، ج۲، ص۵؛ جواهر الکلام، ج۱۸، ص۵؛ ریاض المسائل، ج۶، ص۳۸۹.</ref><ref>المجموع، ج۸، ص۲۲۰؛ مواهب الجلیل، ج۴، ص۱۲.</ref> در بین فقهای [[امامیه]] نیز علاوه بر آن دو، واجب رکنی بودن [[احرام]]،<ref>غنیة النزوع، ص۱۵۴؛ جامع الخلاف، ص۱۷۷.</ref> [[وقوف در مشعر]]<ref>السرائر، ج۱، ص۵۸۹؛ تذکرة الفقهاء، ج۸، ص۲۰۲.</ref> و [[سعی]]<ref>تذکرة الفقهاء، ج۸، ص۱۳۶؛ جواهر الکلام، ج۱۹، ص۴۲۹؛ براهین الحج، ج۴، ص۱۱۲.</ref> نیز مورد قبول همه است. غیر از موارد ذکر شده، سایر مناسک حج، واجب غیر رکنی هستند. 

از نظر فقهای امامی، واجب رکنی در حج، عملی از مناسک حج است که ترک عمدی آن موجب باطل شدن حج می شود؛<ref>السرائر، ج۱، ص۵۳۸؛ مسالک الافهام، ج۲، ص۲۷۵؛ الحدائق، ج۱۵، ص۶۵.</ref> ترک [[واجب|واجبات]] غیر رکنی در حج هر چند عامدانه باشد، حج را باطل نمی‌کند<ref>المهذب البارع، ج۲، ص۲۰۶؛ غایة المرام، ج۱، ص۴۵۶.</ref> و بر پایه دیدگاه اهل سنت، با [[کفاره]] جبران‌پذیر است.<ref>تحفة الفقهاء، ج۱، ص۳۸۱؛ حاشیة الدسوقی، ج۲، ص۲۱.</ref>

== قربانی هاى واجب در حج ==
{{اصلی|قربانی}}
در حج تمتع چهار [[قربانی|قربانی واجب]] وجود دارد:

1. قربانى که یکی از اعمال واجب [[حج تمتع]] است، 2. قربانى به خاطر [[احصار]] و بیماری که مانع از ادامه اعمال حج شود، 3. قربانى به خاطر کفاره [[حلق و تقصیر|تراشيدن سر]] در حال [[احرام]] يا بين [[عمره تمتع]] و [[حج تمتع]]، 4. قربانى به خاطر کفاره [[شکار|شكار در حرم]] و در حال احرام. <ref>فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بيت عليهم السلام، ج‌3، صص652-653‌.</ref>

== جستارهای وابسته ==
* [[ارکان عمره]]
* [[ارکان حج]]
* [[اعمال حج تمتع]]
* [[اعمال عمره تمتع]]

==پانوشت==
{{پانویس|۲}}

==منابع==
{{منابع}}
·       اصطلاحات الأصول و معظم أبحاثها، مشكينى، ميرزا على، قم، نشر الهادي، 1416ه.ق.

·       تاج العروس من جواهر القاموس، واسطی زبيدى حنفى، محب الدين سيد محمد مرتضى حسينى، بيروت - لبنان، دار الفكر للطباعة و النشر و التوزيع، 1414ه.ق.

·       التحقيق في كلمات القرآن الكريم، مصطفوى، حسن، تهران، مركز الكتاب للترجمة و النشر، 1402ه.ق.

·       دائرة المعارف فقه مقارن‌، شيرازى، ناصر مكارم‌، مصحح: جمعى از اساتيد و محققان حوزه‌، قم، انتشارات مدرسه امام على بن ابى طالب عليه السلام‌،1427 ه.ق‌.

·       الدليل الفقهى تطبيقات فقهية لمصطلحات علم الأصول، حسینی، محمد، دمشق، مركز ابن ادريس الحلي للدارسات الفقهيه‏، 2007م.

·       رسائل الشريف المرتضى، شريف مرتضى، على بن حسين موسوى، قم، دار القرآن الكريم، 1405ه.ق.

·       شمس العلوم و دواء كلام العرب من الكلوم، حميرى، نشوان بن سعيد، بيروت - لبنان، دار الفكر المعاصر،1420ه.ق.

·       الصحاح - تاج اللغة و صحاح العربية، جوهرى، اسماعيل بن حماد، بيروت - لبنان، دار العلم للملايين، 1410ه.ق.

·       فرهنگ اصطلاحات اصول، ملکی اصفهانی، مجتبی، قم، عالمه، 1379ه.ش.

·       فرهنگ تشريحى اصطلاحات اصول، ولايى، عيسى‏، تهران، نشر ني‏، 1387ه.ش.

·       فرهنگ فارسی عمید، عمید، حسن، تهران، بهنود، 1389ه.ش. 

·       فرهنگ معین، معین، محمد، تهران، زرین، 1386ه.ش.

·       فرهنگ نامه اصول فقه‏، مركز اطلاعات و مدارك اسلامى‏، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي، معاونت پژوهشي دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم، ‏1389ه.ش.

·       القاموس الفقهي لغة و اصطلاحا، سعدى ابو جيب، دمشق - سوريه، دار الفكر، 1408ه.ق.

·       القاموس المبين في إصطلاحات الأصوليين‏، عثمان، محمود حامد، رياض‏، دار الزاحم‏،1423ه.ق.

·       قاموس قرآن، قرشى، سيد على اكبر، تهران، دار الكتب الإسلامية، 1412ه.ق.

·       كتاب العين، فراهيدى، خليل بن احمد، قم، نشر هجرت، 1410ه.ق.

·       لسان العرب، ابن منظور، ابو الفضل جمال الدين محمد بن مكرم، بيروت - لبنان، دار الفكر للطباعة و النشر و التوزيع - دار صادر، 1414ه.ق.

·       لغت نامه، دهخدا، علی اکبر، زیر نظر: محمد معین و سید جعفر شهیدی، تهران، انتشارات مجلس شورای ملی و دانشگاه تهران، 1335ه.ش.

·       المحيط في اللغة، صاحب بن عباد، كافى الكفاة، اسماعيل بن عباد، بيروت - لبنان، عالم الكتاب، 1414ه.ق.

·       المصباح المنير في غريب الشرح الكبير للرافعي، فيومى، احمد بن محمد مقرى، قم، منشورات دار الرضي، بی تا.

·       معجم اصطلاحات أصول الفقه‏، راسخ، عبد المنان، ‏ بيروت، دار ابن حزم‏، 1424ه.ق.‏

·       معجم أصول الفقه‏، حسن، خالد رمضان‏، قاهره‏، مطبعه المدني‏،  1418ه.ق.

·       معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهية، محمود عبد الرحمان، بی جا، بی نا، بی تا.

·       معجم مفردات أصول الفقه المقارن‏، بدرى، تحسين‏، تهران، المشرق للثقافه و النشر،1428ه.ق.

·       معجم مقائيس اللغة، ابو الحسين، احمد بن فارس بن زكريا، قم، انتشارات دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم، 1404ه.ق.

·       مفردات ألفاظ القرآن، راغب اصفهانى، حسين بن محمد، لبنان - سوريه، دار العلم - الدار الشامية، 1412ه.ق.

·       النهاية في غريب الحديث و الأثر، ابن اثير جزرى، مبارك بن محمد، قم، مؤسسه مطبوعاتى اسماعيليان، بی تا.

·       واژه شناسى اصطلاحات اصول فقه‏، قلى زاده، احمد، تهران، بنياد پژوهشهاي علمي فرهنگي نور الاصفياء،1379ه.ش.
{{پایان}}

{{حج و عمره}}

[[رده:انواع حجة الاسلام]]

==مقاله‌های مرتبط==
*[[حرام]]
*[[مستحب]]
*[[مکروه]]