| نسخهٔ فعلی |
متن شما |
| خط ۱: |
خط ۱: |
| {{جعبه اطلاعات بنا
| | == مکان == |
| | عنوان = بيرحاء
| | مدینه شناسى ، ج ١، محمد باقر النجفي، ص ٣٧٠ فيروزآبادى ، |
| | تصویر =
| |
| | اندازه تصویر =
| |
| | پیوند تصویر =
| |
| | توضیح تصویر =
| |
| | نام‌های دیگر = چاه حاء
| |
| | مکان = کنار مسجد النبی در عصر نبوی
| |
| | کاربری =
| |
| | بزرگداشت نزد = مسلمانان
| |
| | وابسته به دین/مذهب = اسلام
| |
| | باورها =
| |
| | آیین‌ها =
| |
| | احکام =
| |
| | زیارت کنندگان =
| |
| | بازدیدکنندگان =
| |
| | زمان پایه‌گذاری = دوران پیامبر در مدینه
| |
| | بنیانگذار = [[ابوطلحه انصاری|ابو طلحه انصاری]]
| |
| | رویدادها = مورد استفاده پیامبر برای نوشیدن و وضو گرفتن
| |
| | بازسازی‌ها =
| |
| | بازسازی کنندگان =
| |
| | بخش‌های از میان رفته =
| |
| | ویژگی‌های تاریخی = صدقه ابوطلحه انصاری
| |
| | متولیان =
| |
| | مساحت =
| |
| | طول =
| |
| | عرض = ۲ متر
| |
| | ارتفاع = ۱۳ متر
| |
| | وضعیت بنا =
| |
| | گنجایش =
| |
| | امکانات =
| |
| | بخش‌های بنا =
| |
| | معمار =
| |
| | سبک =
| |
| | ویژگی‌ها =
| |
| | گنبدها =
| |
| | مناره‌ها =
| |
| | درها =
| |
| | رواق‌ها =
| |
| | صحن‌ها =
| |
| | ایوان‌ها =
| |
| | گرداننده =
| |
| | نهاد وابسته =
| |
| | نهاد نگهدارنده =
| |
| | مدیر =
| |
| | روحانی =
| |
| | نهادهای زیر مجموعه =
| |
| | ثبت در =
| |
| | شماره ثبت =
| |
| | تاریخ ثبت =
| |
| | وبگاه =
| |
| | عرض جغرافیایی =
| |
| | طول جغرافیایی =
| |
| | توضیح نقشه =
| |
| | فیلم =
| |
| | توضیح فیلم =
| |
| }}
| |
|
| |
|
| '''بيرحاء''' یا '''چاه حاء''' نام چاهی در عصر پیامبر که در نزدیکی [[مسجد النبی]] قرار داشته است. این چاه محبوب‌ترین دارای [[ابوطلحه انصاری]] بوده که با نزول [[آیه ۹۲ سوره آل‌عمران]] مبنی بر [[انفاق|انفاق اموال]]، آن را [[صدقه]] داد.
| | المغانم المطابه فى معالم طابه ، ص 36 ( 2 ) . معجم ما استعجم ، جزء الثانى ، ص 413 ( 3 ) . « چاه حاء ، باغى بوده است . باغ هاى مدينه با نام چاه هايش معروف بوده ؛ يعنى باغى كه داراى چاه حاء است . چاه به حاء اضافه شده است . » |
|
| |
|
| گفته شده [[حضرت محمد (ص)|پیامبر]] از آب آن می‌نوشیده و وضو میگرفته است. معاویه بعدها چاه و محدوده آن را خریداری کرده و قصری بنا نهاد. در [[بازسازی مسجدالنبی (دوره سعودی)|توسعه جدید مسجد النبی]] این چاه به درون مسجد ملحق شده است.
| | بئر حاء به عنوان "النویره" شناخته می‌شود که برخی از زنان اهل مکه آن را خریداری کرده‌اند. این مکان در حال حاضر نزدیک به مسجد مجیدی است و دارای نخل‌هایی است که به دلیل نحوه رشد آنها که میوه‌ها به راحتی در دسترس مالک قرار می‌گیرد، مورد توجه اهل مدینه قرار دارند. |
|
| |
|
| == تاریخچه ==
| | تاریخ المعالم المدينة المنورة قديما و حدوثا ص ۲۶۶ |
| چاه حاء یا بيرحاء نام چاهی در مدینه که متعلق به [[ابوطلحه انصاری]] بود. ابوطلحه از نظر تعداد نخل‌های خرما، ثروتمندترین فرد [[انصار]] در [[مدینه]] بود و محبوب‌ترین دارایی او بيرحاء در باغش بود که رو به مسجد قرار داشت.<ref>وفاء الوفاء بأخبار دار المصطفى، منقری، نصر بن مزاحم، جلد3، ص132.</ref>
| |
|
| |
|
| نقل شده که رسول خدا وارد نخلستان او می‌شد و از آب شیرین آن چاه می‌نوشید. به روایت [[انس بن مالک]]، از محدثان اهل سنت، وقتی آیه ۹۲ سوره آل‌عمران نازل شد: «لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتَّی تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ»، ابوطلحه به رسول خدا گفت: محبوب‌ترین دارایی من این چاه است. من آن را در راه خدا صدقه می‌دهم.<ref>وفاء الوفاء بأخبار دار المصطفى، منقری، نصر بن مزاحم، جلد3، ص132.</ref>
| | چاه حاء در نزدیکی دیوار شمالی مدینه و در منطقه‌ای به نام النویریه واقع شده است. در قرن هفتم قمری ای چاه وقف بر نیازمندان و زائران رسول الله (ص) شده است. |
|
| |
|
| ابوطلحه چاه را بین خویشاوندان و پسرعموهایش تقسیم کرد. در روایت دیگری آن را به [[حسان بن ثابت]] و [[ابی بن کعب|ابی‌بن کعب]] داد.<ref>وفاء الوفاء بأخبار دار المصطفى، منقری، نصر بن مزاحم، جلد3، ص132.</ref>
| | منبع:التعریف بما انست هجره صفحات ۱۵۴–۱۵۵. |
|
| |
|
| گفته شده [[معاویه بن ابی سفیان|معاویه]] میخواست در مدینه قصری بسازد که در محدوده این چاه قرار داشت. از این رو حسان بن ثابت سهم خود را از آن چاه به معاویه فروخت.<ref>وفاء الوفاء بأخبار دار المصطفى، منقری، نصر بن مزاحم، جلد3، ص13۳.</ref> معاويه پس از خريدارى آن، قصرى بنا نهاد كه به قصر بنى حديله شهرت يافت.<ref>اخبار المدینه، ص 215.</ref>
| | == نام == |
| | بِئرحاء به معناى چاهی كه نامش حاء است <ref>معجم‌البلدان،ج 1، ص 524.</ref>و به نام های بيرحاء ، بَيْرَحاء يا بَيْرُحا هم به كار برده‌اند<ref> مدينه شناسى، ج ١، ص 369.</ref> و مدّعى شده‌اند كه اين كلمه ، مفرد است |
| | |
| | «المعالم الأثرية فی سنة و سیرة، ص ۴۱ |
| | |
| | == تیشینه == |
| | مدينه شناسى ( ط مشعر ) ( فارسى )، ج ١، محمد باقر النجفي، ص ٣٧٣ |
| | |
| | پيامبر ، چاه حاء را به حسان بن ثابت و ابى بن كعب صدقه داد .موقعيّت چاه مذكور مقابل مسجد نبى بوده است و بعدها معاوية بن ابىسفيان پس از خريدارى سهم حسان بن ثابت ، در آنجا قصرى بنا نهاد كه به قصر بنىحديلة شهرت يافت |
| | |
| | تاريخ المدينة المنورة (تاريخ مدينه منوره) |
| | |
| | صفحة ١٥٨ |
| | |
| | از انس بن مالك نقل كرده است كه گفت : ابوطلحه در ميان همه دوستان من در مدينه ، بيش از همه ثروت نخلستان داشت . براى او دوست داشتنىترين دارايىاش چاه « حاء » بود كه رو به روى مسجد قرار مىگرفت و رسول خدا صلى الله عليه و آله بدان درمىآمد و از آب آن كه عطرى هم داشت مىنوشيد . ابوطلحه كه چنين ديد اين چاه را به صدقه وانهاد |
|
| |
|
| == نام ==
| | مدينه شناسى ( ط مشعر ) ( فارسى )، ج ١، محمد باقر النجفي، ص ٣٧١ |
| '''بِئرحاء''' به معناى چاهی كه نامش حاء است.<ref>معجم‌البلدان،ج 1، ص 524.</ref>این چاه در باغى واقع بوده و در گذشته باغ هاى [[مدینه|مدينه]] با نام چاه هايش معروف بوده، و به همین دلیل بِئرحاء به معنای باغى كه داراى چاه حاء است هم به کار می رود.<ref>مدینه شناسى، ج 1، ص ٣٧٠.</ref> و این چاه به نام های بيرحاء ، بَيْرَحاء<ref>المعالم الأثرية فی سنة و سیرة، ص ۴۱.</ref> يا بَيْرُحا هم به كار برده‌اند.<ref>مدينه شناسى، ج ١، ص 369.</ref>
| | |
| | چاه حاء از اموال صحابى پيامبر ابوطلحه بوده است ؛ كه در قسمت شمالى مسجد پيامبر قرار داشته و پس از انتشار خبر نزول آيهء 92 از سورهء آل‌عمران ، آن را به خويشان خود بخشيد |
| | |
| | سفرنامه مكه ( دليل الأنام في سبيل زيارة بيت الله الحرام والقدس الشريف ومدينة السلام ) ( فارسى )، سلطان مراد ميرزا حسام السلطنه، ص ١٦٠ |
| | |
| | تیامبر آب چاه را متبرک کرده است و با آن وضو گفته است |
| | |
| | بئر حاء به چاه یا زمینی گفته می‌شود که ابوطلحه آن را وقف کرد. طبق نقل ابن زباله از ابو بکر بن حزم، ابوطلحه مال خود را که در نزدیکی قصر بنی جدیله واقع شده بود، به پیامبر اسلام، حضرت محمد (صلى الله عليه وسلم) بخشید. پیامبر این مال را به نزدیکان ابوطلحه شامل ابو بن کعب، حسان بن ثابت، ثبیت بن جابر و شداد بن اوس یا ممکن است پدرش اوس بن ثابت، بازگرداند. |
| | |
| | این افراد پس از دریافت مال، با هم به توافق نرسیدند و در نهایت حسان بن ثابت این مال را به معاویه بن ابی سفیان فروخت. معاویه این مال را خرید. او پس از خرید این ملک، قصر بنی جدیله را در همان مکان ساخت تا به عنوان یک حصار و بنا برای خاندان بنی امیه مورد استفاده قرار گیرد. |
| | |
| | جمع النصوص الباقیه من کتاب اخبار المدینه ابن زباله، ص 215 |
| | |
| | چاه حاء یکی از چاه‌های مشهور در مدینه است که متعلق به ابو طلحة انصاری بود. او این چاه را یکی از عزیزترین دارایی‌های خود می‌دانست، زیرا در کنار آن باغی از نخل‌های خرما قرار داشت که رو به مسجد النبی (ص) بود. پیامبر اسلام (ص) گاهی از آب این چاه استفاده می‌کرد. |
|
| |
|
| == موقعیت مکانی ==
| | وقتی آیه قرآن "لن تنالوا البر حتى تنفقوا مما تحبون" (نخواهید رسید به نیکی مگر اینکه از آنچه دوست دارید انفاق کنید) نازل شد، ابو طلحة چاه حاء را به عنوان صدقه برای خداوند قرار داد و از پیامبر خواست که آن را در جایی که صلاح می‌داند مصرف کند. پیامبر اسلام (ص) در پاسخ گفت: "این مال سودآور است" و پیشنهاد داد که چاه حاء در میان نزدیکان ابو طلحة تقسیم شود. ابو طلحة نیز این تصمیم را پذیرفت و آن را میان اقوام و بنی عموی خود تقسیم کرد. |
| چاه حاء در فاصله ۸۴ متری<ref>تاریخ المعالم المدينة المنورة قديما و حدیثا، ص۲۶۵.[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D9%85%D8%B9%D8%A7%D9%84%D9%85_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85%D8%A7_%D9%88_%D8%AD%D8%AF%DB%8C%D8%AB%D8%A7.pdf&page=265]</ref> شمال شرقی [[مسجد النبی|مسجد نبوی]]،<ref>مدينه شناسى، ج ١، ص ٣٧٣.</ref> در [[منطقه النویریه]] قرار داشته است.<ref>التعریف بما انست الهجره من معالم دار الهجره، ص ۱۵۵.[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%B9%D8%B1%DB%8C%D9%81_%D8%A8%D9%85%D8%A7_%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA_%D8%A7%D9%84%D9%87%D8%AC%D8%B1%D8%A9.pdf&page=155]</ref> | |
| == چاه حاء در اسلام ==
| |
| [[حضرت محمد (ص)|پیامبر(ص)]] از آب چاه حاء كه عطرى داشت مىنوشيد<ref>تاريخ المدينة المنورة، ص157.[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D8%B4%D8%A8%D9%87.pdf&page=157]</ref> و آب این چاه را متبرک کرده و با آن وضو گرفتند.<ref>سفرنامه مكه، ص ١٦٠.</ref>این چاه مکانی برای تأمین آب بوده و به عنوان یک نماد از سخاوت و نیکوکاری در تاریخ [[اسلام]] شناخته می‌شود.<ref>تاریخ المعالم المدينة المنورة قديما و حدیثا، ص 266.[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D9%85%D8%B9%D8%A7%D9%84%D9%85_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85%D8%A7_%D9%88_%D8%AD%D8%AF%DB%8C%D8%AB%D8%A7.pdf&page=266]</ref>
| |
|
| |
|
| در قرن هفتم (ه ق) این چاه وقف نیازمندان و زائران [[حضرت محمد (ص)|رسول الله (ص)]] شده است؛<ref>التعریف بما انست الهجره من معالم دار الهجره، ص۱۵۵.[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%B9%D8%B1%DB%8C%D9%81_%D8%A8%D9%85%D8%A7_%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA_%D8%A7%D9%84%D9%87%D8%AC%D8%B1%D8%A9.pdf&page=155]</ref> و اطراف این چاه دارای نخل‌هایی بوده که به دلیل دسترسی راحت به میوه های آن مورد توجه اهل [[مدینه]] بوده است.<ref>تاریخ المعالم المدينة المنورة قديما و حدیثا، ص ۲۶۶.[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D9%85%D8%B9%D8%A7%D9%84%D9%85_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85%D8%A7_%D9%88_%D8%AD%D8%AF%DB%8C%D8%AB%D8%A7.pdf&page=266]</ref> | | چاه حاء در منطقه‌ای به نام الفَلْجَان واقع شده و در برخی منابع تاریخی آمده است که این چاه و دیگر منابع آبی در مدینه مورد استفاده مسلمانان قرار می‌گرفت. |
|
| |
|
| == از نگاه مورخان ==
| | منبع: تاریخ مدینه المنوره، صفحات ۱۵۷–۱۵۸. |
| در مورد این چاه اولین بار در قرن ۵ق نقل شده که چاه حاء در [[قصر بنی حُدَيْلَةَ]] واقع شده است.<ref>معجم ما استعجم، جلد 2، ص 431.</ref> ابن‌نجّار در قرن 7ق نقل می‌کند كه چاه حاء در منطقه [[نوریّه]] در وسط باغچه‌ی كوچكى قرار گرفته كه با نخل های خرما احاطه شده است.<ref>الدره الثمنیه فی اخبار المدینه، ص 57.</ref>
| |
| فيروز آبادى در قرن 9ق از بناى مسجدى كنار چاه خبر داده و نقل کرده در زمان او باغستان حاء، وقف فقرا و مساكين شده بود. در قرن 12 و 13ق نقل شده است که چاه حاء در [[باب مجيدى]] و قسمت شمالى [[مسجد النبی|مسجد النبى]] قرار دارد و تا قرن 14 (1350ق) كنار چاه حاء، آثار باغستان قديمى وجود داشته است.<ref>مدینه شناسی ص ۳۷۴.</ref> چاه حاء 20 ذراع (حدود 13 متر) عمق و 3 ذراع( حدود 2 متر) قطر دارد، این چاه تا پیش از [[توسعه دوم سعودی]] (سال ۱۴۰۶ق) از سمت شمال به میدان باب المجیدی می‌رسید و در این توسعه به [[مسجد النبی|مسجدالنبی]] ضمیمه گردید.<ref>مدینه شناسی، ص ۳۷۴.</ref>
| |
|
| |
|
| == جستارهای وابسته ==
| | این چاه و باغ در طول تاریخ نه تنها یک مکان برای تأمین آب بوده بلکه به عنوان یک نماد از سخاوت و نیکوکاری در تاریخ اسلام نیز شناخته می‌شود. |
| * [[قبا|منطقه قبا]]
| |
|
| |
|
| == پانویس ==
| | تاریخ المعالم المدينة المنورة قديما و حدوثا ص 266 |
| {{پانویس}}
| |
|
| |
|
| == منابع ==
| | ابن‌شبّه و ابن‌زباله و سمهودى ، قصر بنىحديله را داراى دو در دانسته كه چاه حاء در وسط آن قرار داشته است . با توجه به جملهء « و كانت مستقبلة المسجد » در حديث : انس ، مسلّم مىشود كه مسجد در قسمتِ قبلى چاه حاء قرار داشته است . سمهودى از « ابوبكر بن حزم » سندى آورده است كه معلوم مىسازد : حسان سهم خود را به يكصد هزار درهم فروخته است . « 2 » البكرى از اين قصر در نيمهء سدهء پنجم خبر داده كه : « بئر حاء و هي قصر بنيحُدَيْلَةَ اليوم » ؛ ولى وصفى از آن به ميان نياورده است . « 3 » قديمىترين وصف اين چاه را در گفتارى از ابن‌نجّار در نيمهء سدهء 7 ه . ق . در « اخبار مدينة الرّسول » مىخوانيم كه چاه حاء در وسط باغچهء كوچكى قرار گرفته كه با خرماستان سرسبزى احاطه شده است . عمق چاه ، 20 ذراع و قطر آن 3 ذراع است و به گفتهء مطرى در شمال حصار مدينه - كه در آن زمان به نوريّه شهرت داشته - واقع شده بود . فيروز آبادى در اوائل قرن 9 هجرى ما را از بناى مسجدى كنار چاه آگاه كرده و گفته است كه در زمان او باغستان حاء ، وقف فقرا و مساكين شده بود . « 4 » سمهودى در سدهء نهم هجرت ، چاه را از نزديك ديده ، ولى وصفى خاص از موقعيّت آن بيان نداشته است . على بن موسى در شرح بافت مدينه در خلال سال‌هاى 1200 / 1300 ه . ق . تنها به بيان اين‌كه چاه حاء در جهت باب مجيدى و قسمت شمالى مسجد نبى قرار دارد ، اكتفا كرده و آن را از چاه‌هاى « اثرى » خوانده است . تا سال 1350 ه . ق . كنار چاه حاء ، آثار باغستان قديمى وجود داشته است . |
| {{منابع}}
| |
| * '''تاریخ معالم المدینه المنوره قدیما و حدیثا'''، خیاری، احمد یاسین احمد، ریاض-عربستان، المملکه العربیه السعودیه،1419 ق.
| |
| * '''مدینه شناسی'''، نجفی،محمد باقر، تهران-ایران، مشعر،1392ش.
| |
| * '''التعریف بما انست الهجره من معالم دار الهجره'''، المطری،جمال الدین محمد بن احمد، ریاض-عربستان، اداره الملک عبد العزیز، 1426ق.
| |
| * '''معجم البلدان'''، حمودی، یاقوت، لبنان-بیروت،دار صادر، 1995 م.
| |
| * '''تاریخ المدینه المنوره،''' بن شبه النمیری البصری، ابوزید عمر، لنبان-بیروت، الدار الإسلامیة، 1990م.
| |
| * '''قرآن مجید'''،ترجمه انصاریان، تهران-ایران، آیین دانش، 1399ش.
| |
| * '''اخبار المدینه'''، ابن زباله، محمد بن حسن، مدینه منوره-عربستان، مرکز بحوث و دراسات المدینه المنوره، 2003م.
| |
| * '''سفر نامه مکه'''، حسام السلطنه، سلطان مرادمیرزا، به کوشش جعفریان، رسول، تهران-ایران، مشعر، 1374ش.
| |
| * '''معجم ما استعجم'''، بکری، عبد الله بن عبد العزیز، لبنان-بیروت، عالم الکتب، 1983.
| |
| * '''الدره الثمنیه فی اخبار المدینه'''، ابن نجار، محمد بن محمود، لبنان-بیروت، دار الارقم بن ابی الارقم، بی تا.{{پایان}}
| |
| {{اماکن مدینه}}
| |
|
| |
|
| [[رده:چاه‌های مدینه]]
| | مدینه شناسی ص ۳۷۴ |
| [[رده:مکان‌های تاریخی مدینه]]
| |
