در حال ویرایش کربلا

{{جعبه اطلاعات شهر|عنوان=کربلا|تصویر=کربلا.jpg|توضیح تصویر=نمایی از شهر کربلا و حرم مطهر حسینی|اندازه تصویر=350px|طول جغرافیایی=32.616070|عرض جغرافیایی=44.032389|ویژگی=از جمله مهمترین شهرهای زیارتی|کشور=[[عراق]]|استان=کربلا|مساحت=|جمعیت کل=|نام محلی=|زبان=عربی|نژاد=|ادیان=[[مسلمان]]|مذهب=[[شیعه]]|جمعیت مسلمان=|جمعیت شیعه=|نام قدیم=|سال تأسیس=|قدمت=|پیشینه اسلام=|پیشینه تشیع=|وقایع مهم=هجوم وهابیان (۱۲۱۶ق.) - واقعه نجیب پاشا (۱۲۵۸ق.) - حمله رژیم بعث عراق (۱۴۱۲ق./ ۱۳۶۹ش.)|مکان‌های تاریخی=قلعه اُخَیضِر - قلعه هندی - قصر عطشان - مقام امام زین العابدین(ع)|زیارتگاه=[[حرم مطهر امام حسین]]، [[حائر حسینی]]،|قبرستان‌ها=|حوزه علمیه=|مساجد=|حسینیه‌ها=|مؤسسات=|مذهبی=|اجتماعی=|سیاسی=}}
'''کربلا''' شهری در [[عراق]]، در کنار رود [[فرات]] و در ۱۰۴ کیلومتری [[بغداد]] واقع شده است. این شهر به‌عنوان مرکز استان کربلا، دارای آب‌وهوای گرم و خشک است و جمعیتی بیش از ۱٫۲ میلیون نفر دارد که عمدتاً [[شیعه]] و عرب‌زبان هستند.

کربلا پیش از اسلام نیز با نام‌هایی مانند «کور بابل»(پرستشگاه خداوند) شناخته می‌شد، اما شهرت جهانی آن به‌دلیل واقعهٔ [[عاشورا]] و وجود [[حرم امام حسین(ع)]] و [[آستان مقدس حضرت عباس(ع)|حرم حضرت ابوالفضل(ع)]] است. این شهر علاوه بر حرم‌های مطهر، مکان‌های زیارتی متعددی مانند [[خیمه‌گاه]]، بین‌الحرمین و قتلگاه دارد و در ایام [[اربعین]] میزبان میلیون‌ها زائر از سراسر جهان است.

در طول تاریخ، کربلا فرازونشیب‌های بسیاری از جمله حمله‌های [[وهابیان]]، [[عثمانی|عثمانی‌ها]] و رژیم بعث عراق را تجربه کرده، اما همواره به‌عنوان نماد مقاومت و عشق به [[اهل‌بیت(ع)]] پابرجا مانده است.

== جغرافیای کربلا ==
کربلا مرکز استان کربلا در جنوب غربی رودخانه [[فرات]] و در فاصله حدود ۱۰۴ کیلومتری جنوب غربی بغداد پایتخت عراق واقع شده است. فاصله کربلا تا [[نجف]] 78 کیلومتر است.<ref>عتبات عالیات عراق، ص۹۵؛ همسفر، ره توشه زائران، ص175.</ref> شهر کربلا بر طول جغرافیایی 44 درجه و عرض جغرافیایی 33 درجه و 31 دقیقه واقع است. مساحت کربلا نیز حدود 52 کیلومتر مربع است.<ref>همسفر، ره توشه زائران، ص 175.</ref> این شهر در دشتی وسیع قرار دارد و دارای آب و هوای گرم و خشک بیابانی است. ارتفاع شهر کربلا از سطح دریا بین ۲۰ تا ۴۵ درجه متغیر است. رود [[فرات]] مهمترین منبع آبی منطقه است.<ref>بغیه النبلاء، ص 95 – 115. </ref> شهر کربلا به دو بخش قدیمی و جدید تقسیم می شود.<ref>همسفر، ره توشه زائران، ص 176.</ref>

=== مردم شناسی و جمعیت ===
اکثر مردم کربلا، مذهب [[شیعه]] دارند و عمدتاً به زبان عربی تکلم می‌نمایند. این شهر با جمعیتی بیش از 1.2میلیون نفر یکی از شهرهای پرجمعیت [[عراق]] محسوب می‌شود. اما در ایامی مانند [[اربعین]]؛ کربلا میزبان بیش از ۲۰ میلیون نفر زائر است که به تدریج وارد این شهر شده و پس از [[زیارت]] و توقف نسبتا کوتاه از این شهر خارج می‌شوند.<ref>آشنايى با تاريخ تمدن اسلامى، ص146.</ref>
== نام و واژه‌شناسی ==

=== در روایات دینی ===
بنابر برخی روایات، سرزمین کربلا از زمان [[آدم (پیامبر)|حضرت آدم(ع)]] به این نام شناخته می‌شده است<ref>موسوعه العتبات، ج 8 ص 179.</ref> و حتی پیش از آفرینش زمین، در علم الهی با عنوان «کربلا» شناخته شده بود.<ref>کامل الزیارات، ص 450 و 451.</ref> 

=== اسامی دیگر ===
در کلام امام علی(ع) به نام کرب و بلا شناخته شده<ref>امالی، ص598.</ref> و نام های نینوا، غاضریه، حیر (یا حائر) نیز برای این محدوده جغرافیایی به کار رفته است.<ref>موسوعه العتبات، ج 8 ص 179.</ref>

=== دیدگاه‌های تاریخی و زبان‌شناختی ===

* '''ارتباط با بابل:''' برخی محققان احتمال داده‌اند که «کربلا» برگرفته از واژه‌ی «کور بابل» باشد؛ در دوره‌ی کلدانیان (612–۵۳۹پ.م.) نیز این منطقه را «کور بابل» به معنای «پرستشگاه خداوند» می‌نامیدند، زیرا در آن زمان معابد و پرستشگاه‌های بزرگی از مسیحیان در این ناحیه وجود داشت.<ref>شمیم یار، ص 29.</ref>
* '''ریشه آشوری:''' نظریه‌ای دیگر می‌گوید «کربلا» از واژه‌ی آشوری «کَرْب» به معنای حرم و «اِل» به معنای خدا گرفته شده است؛ بنابراین کربلا به معنای «حرم‌الله» خواهد بود.<ref>موسوعه العتبات، ج 8ص179.</ref>
* '''ریشه‌ عربی:''' برخی گفته‌اند کربلا از «کَربَلَه» به معنای سستی یا پاکی گرفته شده است؛ چون زمین این منطقه سست بوده یا از سنگ‌ریزه و ناخالصی‌ها پاک و خالص بوده است. همچنین «کَرْبَل» در عربی به معنای نوعی علف خاص است و احتمال دارد نام کربلا به سبب فراوانی این گیاه در آن سرزمین بر آن نهاده شده باشد.<ref>معجم البلدان، ج 4ص445.</ref>

== تاریخچه شهر کربلا ==
در سال 14 قمری منطقه کربلا به وسیله یکی از فرماندهان سعد بن ابی وقاص فتح شد.<ref>بغیه النبلاء ص18 و 19.</ref> در سال ۳۶قمری هنگامی که [[امام علی(ع)|امیرالمومنین علی]] برای جنگ با معاویه به سوی [[صفین]] می‌رفت از شهادت فرزندش حسین در این  مکان خبر داد و فرزندش حسین را امر به صبر نمود.<ref>الاخبار الطِوال،  ص 252 و 253.</ref> شهادت [[امام حسین(ع)]] در سال 60 قمری منجر به دفن پیکر او در کربلا شد<ref>وقعه الطف، ص 250-258.</ref> و این شهر شهرتش را از وجود [[آستان مقدس امام حسین(ع)|بارگاه سيدالشهدا]] دارد.<ref>آشنايى با تاريخ تمدن اسلامى، ص۱۴۶.</ref>

کربلا در عصر خلافت عباسیان رو به آبادانی گذاشت اما در آغاز با مخالفت برخی از خلفای عباسی آبادانی آن با تاخیر مواجه شد. هارون در سال ۱۹۳ قمری، دستور داد که [[گنبد]] مطهر و خانه‌های اطراف آن را ویران سازند.<ref>- تاریخ کربلاء و حائر حسینی،ص44.</ref> متوکل نیز در طول مدت زمامداریش از سال ۲۳۳ تا ۲۴۷قمری چهار مرتبه  از جمله در سال 236، دستور تخریب، شخم زدن و آب بستن بر قبر امام حسین(ع) و تخریب خانه های اطراف آن را داد.<ref>- تاریخ کربلاء و حائر حسینی، ص 260 – 270.</ref>

در ایام منتصر عباسی (۲۴۷ - ۲۴۸ق.) فرزند متوکل، اقبال شیعیان به سکونت در کربلا و آباد ساختن آنجا فزونی یافت. [[ابراهیم مجاب(ع)|ابراهیم مجاب]] نواده امام هفتم علیه السلام را اولین علوی دانسته‌اند که در حدود سال ۲۴۷ قمری در کربلا ساکن شد. پس از او خانه‌ها و بازارها در اطراف خانه او و مجاورت [[قبر امام حسین|قبر اباعبدالله الحسین]] علیه السلام پدید آمد. هنگامی که [[عضدالدوله دیلمی]] از [[آل بویه]] در سال ۳۷۰ قمری کربلا را زیارت کرد، جمعیت سادات و [[علویان]] این شهر به ۲۲۰۰ تن می رسید.<ref>بغیه النبلاء ص 29 و30.</ref>

=== '''برخی وقایع تاریخی''' ===

* '''هجوم وهابیان (۱۲۱۶ق.):''' در عید غدیر سال ۱۲۱۶ هجری قمری، سپاه وهابیان نجد با حدود ۲۵ هزار نفر به کربلا حمله کردند. فرماندار وقت شهر، عمر آغا، بدون مقاومت گریخت و شهر بی‌دفاع ماند. وهابیان با شعار «اُقتلوا المشرکین» به کشتار مردم پرداختند؛ در مدت شش ساعت بیش از پنج هزار نفر شهید شدند. [[حرم امام حسین(ع)]] ویران و اموال شهر غارت شد.<ref>مسیر طالبی،ج3، ص408و409.</ref> بسیاری از علما و طلاب حوزه کربلا نیز در این فاجعه به شهادت رسیدند. سید علی طباطبایی (صاحب ریاض) به شکل معجزه‌آسا از این حمله جان سالم برد.<ref>روضات الجنات،ج4، ص405.</ref>
* '''واقعه نجیب پاشا (۱۲۵۸ق.):''' در پی اختلاف میان [[ایران]] و عثمانی و نپذیرفتن حاکمیت [[عثمانی]] از سوی اهالی کربلا، نجیب پاشا، والی بغداد، در سال ۱۲۵۸ هجری قمری به کربلا حمله کرد.<ref>مکارم الآثار، ج5، ص1582و1583.</ref> این حمله منجر به قتل حدود ۱۰ هزار نفر از مردم، علما و سادات شد و به «واقعه غدیرالدم» شهرت یافت.<ref>موسوعه العتبات،ج 8 ص 126.</ref>
* '''حمله رژیم بعث عراق (۱۴۱۲ق./ ۱۳۶۹ش.):''' در جریان [[انتفاضه شعبانیه]] سال ۱۴۱۲ قمری، نیروهای بعثی عراق به حرم‌های مطهر [[نجف]] و کربلا یورش بردند. در این هجوم هزاران نفر از مردم [[عراق]] و زائران شهید یا مجروح شدند و حرم امام حسین(ع) آسیب دید. آثار گلوله‌های این حمله هنوز بر دیوارهای حرم باقی است.<ref>هشت بهشت، ص160.</ref>

== فضیلت کربلا ==
در روایات، زمین کربلا در آفرینش و فضیلت با زمین [[کعبه]] مقایسه شده<ref>کامل الزیارات،ص449و450؛ الاصول السته عشر،ص16.</ref> و زمینی بهشتی توصیف شده است.<ref>کامل الزیارات،ص451؛ الاصول السته عشر،ص17.</ref> در دسته دیگری از روایات فضیلت [[زیارت امام حسین(ع)|زیارت]] [[امام حسین(ع)]] در کربلا با سفر [[حج]] مساوی یا بیشتر دانسته شده<ref>کامل الزیارات،ص449.</ref> و حضور و مناجات انبیاء الهی از جمله [[موسی]] و [[نوح]] در زمین کربلا گزارش شده.<ref>کامل الزیارات،ص452-455.</ref>

== ایام زیارت کربلا ==
یکی از مهمترین ایام [[زیارت]] کربلا، [[روز اربعین]] است. در حدیثی از [[امام عسکری(ع)]] [[زیارت اربعین]] یکی از پنج نشانه برای مؤمن شمرده شده است.<ref>تهذیب الاحکام، ج6، ص52.</ref> براساس آمار عتبه عباسیه تعداد زائران پیاده‌روی اربعین از سال ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۳شمسی بین 11 تا 22 میلیون نفر متغییر بوده است.<ref>«[https://alkafeel.net/news/index?id=27092&lang=ar العتبة العباسیة تعلن أعداد الزائرین المشارکین فی إحیاء زيارة الأربعین]»، شبکة الکفیل العالمیة - الموقع الرسمی للعتبة العباسیة المقدسة.</ref>

== مکان‌های زیارتی کربلا ==

=== حرم و ضریح امام حسین(ع) ===
{{اصلی|آستان مقدس امام حسین(ع)}}
مقبره امام حسین(ع) بنایی است که بر محل دفن پیکر آن حضرت ساخته شده است. در دو ضلع پایین [[ضریح قبر امام حسین(ع)|ضریح امام حسین(ع)]] به [[حضرت علی اکبر]] و شهیدان بنی هاشم اختصاص دارد.<ref>شمیم یار، ص 33و34.</ref> بر روی ضریح گنبدی با پوششی از طلا ساخته شده است.<ref>موسوعه العتبات، ج8، ص181.</ref> 

در محدوده حرم، اماکن و بخش های دیگری وجود دارد:

* '''[[ضریح شهدای کربلا]]''': پایین پای آن حضرت، به فاصله چند متری مدفون هستند. قبر آنان در داخل یک اتاق با پنجره‌ای از نقره قرار دارد که بر بالای آن اسامی شهدا در کتیبه‌ای نوشته شده است.<ref>شمیم یار، ص 33.</ref>
* '''ضریح حبیب بن مظاهر''': [[حبیب بن مظاهر]] از اصحاب [[امام علی(ع)|امیرالمومنین(ع)]]، [[امام حسن]] و [[امام حسین]]<ref>نقد الرجال، ج1 ص339.</ref> و پرچمدار جانب چپ لشکر امام بود.<ref>تاریخ الطبری،ج5 ص422.</ref> قبر او اکنون در ضریح نقره‌ای رنگ در رواق جنوبی به سمت قبله قرار دارد.
* '''قتلگاه''': [[قتلگاه امام حسین(ع)|قتلگاه]] محلی است که سر امام حسین(ع) را از تن جدا کردند. محل این واقعه در حجره‌ ویژه‌ای است که در بخش جنوبی صحن (ایوان طلا) قرار دارد.<ref>هشت بهشت، ص 161؛ شمیم یار، ص33.</ref>

از جمله دیگر بخش‌های داخل حرم:{{ستون-شروع|۲}}
* [[قبر ابراهیم مجاب‌|مرقد ابراهیم مُجاب]]
* [[رواق‌های چهارگانه]]
* [[مناره عبد]]
* [[مقام نخل مریم (کربلا)]]
* [[با‌ب‌های حرم مطهر امام حسین(ع)]]
* [[موزه و کتابخانه حرم]]<ref>اعیان الشیعه, ج2، ص224و230؛ مکارم الاثار، ج2، ص610؛ المواقع الاثریه و السیاحیه فی کربلاء، ص60 – 64؛ تهذیب الاحکام، ج6، ص73؛ وسائل الشیعه، ج14، ص517؛ سفر نامه عضدالملک، ص161.</ref>
* 
* 
* 
{{پایان}}[[پرونده:کربلا - ابن فهد.jpg|بندانگشتی|مزار ابن فهد حلی در کربلا]]
=== مکان‌های زیارتی دیگر ===
مکان‌های زیارتی متعددی در اطراف حرم حسینی قرار دارد که اسامی آنها به شرح زیر است: 
{{ستون-شروع|۲}}
* [[حرم حضرت ابوالفضل(ع)]]
* 
* [[خیمه‌گاه حسینی]]
* 
* [[بین الحرمین (کربلا)|بین الحرمین]]
* 
* [[تل زینبیه]]
* 
* مزار [[مرقد حر بن یزید ریاحی|حر بن یزید ریاحی]]، 
* 
* مزار [[مرقد عون بن عبدالله|عون بن عبدالله]]، 
* 
* مزار [[آستان طفلان مسلم بن عقیل|طفلان مسلم]]،
* [[مزار ابن فهد حلی]]
* [[ مزار سید احمد ابوهاشم]]، از نوادگان امام کاظم (ع) 
* [[قبر سید ابواحمد موسوی]]، از نوادگان امام کاظم (ع) 
* [[قبرستان وادی ایمن (کربلا)]]
* مزار ابن حمزه، از نوادگان حضرت ابوالفضل
* [[مرقد نوح بن دراج]]
* [[مزار امامزاده احمد بن موسی(ع)]]
* [[مزار امامزاده اخرس بن موسی(ع)]]
* [[مزار امامزاده اسماعیل بن موسی(ع)]]
* [[مزار امامزاده عبدالله بن موسی (کربلا)]]
* [[مزار سیداسماعیل و ام‌کلثوم]]
* [[مقام امام علی (کربلا)]]
* [[مقام دیدار امام حسین(ع) و عمر بن سعد]]
* مزار محمد بن نبی بن کاظم (ع).<ref>سیری در سرزمین خاطرهها، ص 116؛ عتبات عالیات، ص135؛ هشت بهشت، ص165و166؛ فرهنگ زیارت، ج4ص 107.</ref>
{{پایان}}

== آثار تاریخی کربلا ==

* '''قلعه اُخَیضِر''': این قلعه و دژ در منطقه‌ای به همین نام در ۲۰ کیلومتری غرب شهر کربلا واقع است. داخل قلعه مسجد کوچکی وجود دارد و اطراف دیوارهای آن به صورت برج ساخته شده است.<ref>عتبات عالیات،ص157.</ref>
* '''قلعه هندی''': این قلعه در ۴ کیلومتری شهر کربلا به دست آقا محمد خان قاجار برای حفظ امنیت کربلا بنا گردید  ولی با مرگ او ناتمام ماند و از آنجا که هزینه تکمیل آن از هندوستان تامین شد و آصف الدوله هندی نیز در ابتدای قرن سیزدهم قمری بر آن حجره‌هایی برای اسکان زائران افزود این قلعه به قلعه هندی معروف شد.<ref>عتبات عالیات، ص157؛ المواقع الاثریه، ص29 – 31. </ref>
* '''قصر عطشان''': قصر عطشان، مربوط به عصر عباسی و در ۳۰ کیلومتری جنوب غربی کربلا واقع است و امروزه بخشی از دیوارها و طاق‌های آن باقی مانده است.<ref>عتبات عالیات، ص157.</ref>
* '''[[مقام امام زین‌العابدین (کربلا)|مقام امام زین العابدین(ع)]]''': ابوطالب خان جهانگرد معروف در اوایل قرن سیزدهم (۱۲۱۷ق.)  به مقام امام زین العابدین علیه السلام یا خیمه‌گاه اشاره می‌کند که همسر آصف الدوله بنائی روی آن احداث کرده، این مقام ظاهراً کنار بیمارستان امام حسین امروزی بوده و برخی آن را در محل اصلی خیمه‌گاه می‌دانند.<ref>عتبات عالیات، ص158.</ref>

== پانویس ==
{{پانویس}}

== منابع ==
{{منابع}}
* الاخبار الطوال، ابن قتیبه دینوری (م276ق)، تحقیق عبد المنعم عامر، قاهره، دارالکتب العربی، 1960م.
* الاصول السته عشر، عده‌ای از محدثین قرن دوم هجری، قم، دار الشبستری، 1405ق.
* اعیان الشیعه، امین عاملی سید محسن (قرن 14)، تحقیق حسن امین ، بیروت، دار التعارف، 1403ق.
* آشنايى با تاريخ تمدن اسلامى، عبد الحسين بينش، تهران، اداره عقيدتى سياسى سپاه، 1387ش.
* امالی(فارسی)، شیخ طوسی، تهران، کتابچی، 1376ش.
* بغیه النبلاء فی تاریخ کربلا، کلیددار آل طعمه عبدالحسین ،تحقیق عادل کلید دار آل طعمه، کربلا، مرکز الدراسات و البحوث، 1435ق.
* تاریخ  الطبری، طبری محمد بن جریر (م310ق)، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث، ۱۹۶۷  
* تاریخ کربلا و حائر حسینی،کلیددار عبدالجواد، تحقیق مسلم صاحبی، تهران، نشر مشعر ، ۱۳۸۹ش.
* تجارب الامم، مسکویه رازی ابوعلی (م۴۲۱ق.)، تحقیق ابوالقاسم امامی، تهران ، سروش، ۱۳۷۹ش.
* تهذیب الاحکام، شیخ طوسی (م۴۶۰ق.)، تحقیق سید حسن موسوی خرسان، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش.
*مسیر طالبی، طالبی اصفهانی ابوطالب بن محمد(م ۱۲۲۱ق)، تحقیق خدیو جم ، تهران، شرکت انتشارات علمی فرهنگی، 1383ش.
*معجم البلدان، یاقوت حموی(م۶۲۶ق)، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م.
* کامل الزیارات، ابن قولویه جعفر بن محمد (م۳۶۷ ق)، تحقیق جواد قیومی، قم، مؤسسه نشر الفقاهه، 1417ق.
* موسوعه العتبات المقدسه، خلیلی جعفر (م1405ق)، بیروت ، مؤسسه الاعلمی، 1407ق.
* سیری در سرزمین خاطره‌ها (سفرنامه کربلا)، زمانی احمد، تهران، مشعر، ۱۳۸۸ ش. 
* شمیم یار، ویزه زائران عتبات عالیات، معاونت فرهنگی حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت. 
* عتبات عالیات عراق، قائدان اصغر ، تهران، مشعر، ۱۳۸۳ ش.
* سفرنامه ابن بطوطه، ابن بطوطه محمد بن عبدالله(م۷۷۹ ق)،ترجمه محمدعلی موحد، تهران، نشر آگه، ۱۳۷۶ش. 
*سفرنامه عضد الملک به عتبات، عضدالملک علیرضا بن موسی ایلخانی(م۱۳۲۸ق)، تصحیح حسن مرسلونه،  تهران، مؤسسه پژوهش و مطالعات فرهنگی، ۱۳۷۰ ش.
* روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، خوانساری محمد باقر بن زین العابدین (م1313ق)، تحقیق اسدالله اسماعیلیان، قم، نشر دهاقانی(اسماعیلیان)، 1390ق.
* مکارم الآثار در احوال رجال دوره قاجار، حبیب آبادی محمد علی (م 1396ق)، اصفهان، نشر کمال، 1362ش. 
* المواقع الاثریه و السیاحیه فی کربلاء، سلمان هادی آل طعمه، تهران، نشر مشهر ، 1389ش.
* نزهه الجلیس و منیة الادیب الانیس، موسوی حسینی عباس بن علی (م۱۱۸۰ق)، تحقیق محمد مهدی خرسان، قم ، المکتبه الحیدریه، ۱۳۷۵ش.
* نقد الرجال، تفرشی (م قرن ۱۱ ق)،  قم، تحقیق و نشر موسسه آل البیت، ۱۴۱۸ق.
* فرهنگ زیارت، فصلنامه، مرکز تحقیقات حج، تهران، نشر مشعر، ۱۳۸۸ ش.
* همسفر، ره توشه زائران، جمعی از نویسندگان، تهران، نشر مشعر ، 1394ش.
*هشت بهشت ، ویژه‌نامه زائران دانشگاهی عتبات، کوشش محمد حسین پورامینی.
* وقعه الطف، ابی مِخنَف لوط بن یحیی (م ۱۵۸ ق)، تحقیق محمد هادی یوسفی غروی، قم، مؤسسه نشر اسلامی، ۱۴۱۷ق.
*وسائل الشیعه، حر عاملی (م۱۱۰۴ق)، قم، تحقیق و نشر مؤسسه آل البیت، ۱۴۱۴ق.{{پایان}}{{شهرهای مقدس شیعیان}}
[[رده:شهرهای شیعی]]
[[رده:شهرهای مذهبی عراق]]
[[رده:اماکن زیارتی عراق]]
[[رده:شهرهای تاریخی عراق]]
[[رده:شهرهای مذهبی مسلمانان]]
[[رده:مکان‌های منتسب به امام حسین(ع)]]
[[رده:مقاله‌های آماده ترجمه]]
[[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]]