در حال ویرایش کوه احد

{{در دست ویرایش|ماه=[[آذر]]|روز=[[۴]]|سال=[[۱۳۹۶]]|کاربر=Ahmad  }}

[[رده:مقاله‌های در دست ویرایش]]

'''کوه اُحُد'''، کوهی در شمال مدینه، مکان وقوع غزوه احد

 

کوه احد با شش<ref>آثار المدینه، ص۱۹۳؛ تاریخ معالم ‌المدینه، ص۳۱۷.</ref> تا هفت<ref>تاریخ و آثار اسلامی مکه، ص۳۰۷.</ref> کیلومتر طول و یک تا سه کیلومتر عرض، رشته کوهی است از شرق به غرب که ۱۹ کیلومتر مربع مساحت دارد.<ref>تاریخ و آثار اسلامی مکه، ص۳۰۷.</ref> ارتفاع آن از سطح زمین ۳۰۰ متر و از سطح دریا ۱۰۰۰ متر است.<ref>تاریخ و آثار اسلامی مکه، ص۳۰۷.</ref> این رشته کوه از سنگ‌های عظیم و قله‌های گوناگون کوچک و بزرگ شکل گرفته است.<ref>آثار المدینه، ص۱۹۳.</ref> قله‌های آن به‌گونه‌ای جدا از هم و همانند خوشه انگورند که در نگاه بیننده مستقل به نظر می‌رسند.<ref>آثار المدینه، ص۱۹۳.</ref> بیشتر صخره‌های این کوه به رنگ سرخ جلوه می‌کنند<ref>معجم البلدان، ج۱، ص۱۰۹؛ تاریخ معالم المدینه، ص۳۱۷.</ref> و صخره‌هایی به رنگ‌های دیگر نیز در آن دیده می‌شوند.<ref>آثار المدینه، ص۱۹۳.</ref>

شهر مدینه میان تپه‌ها و کوه‌های کم ارتفاع و پراکنده و کشتزارها و نخلستان‌های گوناگون قرار دارد و از سه جهت پیرامون آن را موانع طبیعی فراگرفته‌اند. حرّه شرقی و حرّه غربی در شرق و غرب؛ و نخلستان در جنوب آن قرار دارند.<ref>نک: تاریخ معالم المدینه، ص۳۱۵-۳۳۸؛ اطلس تاریخ اسلام، ص۹.</ref> بدین سان، نیروی نظامی مهاجم تنها از شمال میتواند به شهر مدینه وارد شود. این موانع طبیعی به لحاظ نظامی شهر را به صورت یک قیف ناصاف درآورده‌اند. از این روی، نیروی مهاجم از هر سو به سمت مدینه بیاید، ناگزیر باید از شمال شهر و از سمت شمال غربی کوه احد و سپس کناره دامنه جنوبی آن وارد شهر شود. کوه احد در سمت شمال ‌شرقی و در طرف دهانه تنگ این قیف، با مقداری فاصله از شهر قرار دارد. شیب دره‌ها و وادی‌های منطقه نیز به همین سمت است و چند وادی مانند عقیق، بَطْحان و مَهْزور که از درون و اطراف شهر می‌گذرند، به تدریج به یکدیگر می‌پیوندند و از جنوب این کوه به سمت شمال غرب آن و از نزدیک کوه عینین در دامنه آن ادامه می‌یابند و به پشت احد به سوی دریای سرخ می‌روند.<ref>تاریخ معالم المدینه، ص۳۱۵-۳۳۸؛ اطلس تاریخ اسلام، ص۹-۱۳.</ref>

از همین ‌رو، احد همچون دیواری در برابر کسانی است که از سمت شام قصد ورود به مدینه را دارند و همین سبب می‌شود که آنان نتوانند به صورت مستقیم وارد شهر شوند؛ بلکه باید از سمت شمال غربی کوه و از کرانه وادی‌ها به آن وارد گردند. سپاه قریش که از مکه در جنوب به سمت مدینه آمد، ناگزیر بود برای ورود به شهر از همین منطقه بگذرد. رسول خدا۹ که به این نکته آگاه بود، قرارگاه فرماندهی و نیروهای خود را در دامنه جنوبی احد، پشت به کوه و رو به شهر، مستقر کرد؛ به گونه‌ای که اگر دشمن به سوی شهر می‌رفت، مسلمانان پشت سر آنان قرار می‌گرفتند.<ref>نک: آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۳۶۱-۳۶۲.</ref> پس مشرکان ناگزیر بودند نخست با مسلمانان بجنگند و پس از پیروزی بر آنان وارد شهر شوند. بدین‌گونه پیکار احد در جهت شمال شرقی شهر و در دامنه جنوبی احد رخ داد. به همین سبب در نبرد احزاب نیز رسول خدا۹ فرمان داد در بخش شمالی شهر، حد فاصل کوه احد و شهر مدینه، خندق حفر کنند. نبرد احزاب پشت خندق و در جنوب کوه احد و سمت شمال مدینه رخ داد.

درباره فضیلت‌ها و اهمیت کوه احد گزارش‌های بسیار در منابع اسلامی آمده است که برخی از آن‌ها چندان معتبر نمی‌نماید. ابن شبّه (م.۲۶۲ق.) از دانشمندان بنام اهل سنت در تاریخ المدینه روایت‌های بسیار را با سند خود در فضیلت این کوه گزارش کرده و دیگران این روایات را از او نقل نموده‌اند. در روایتی از رسول خدا۹ کوه احد یکی از شش کوهی شمرده شده که چون خداوند به درخواست حضرت موسی۷ بر کوه تجلی کرد، جا به جا شدند و احد به این منطقه آمد.<ref>تاریخ المدینه، ج۱، ص۸۰.</ref> نیز از ایشان نقل شده که احد از جای دیگر به مدینه آمده است.<ref>تاریخ المدینه، ج۱، ص۸۲.</ref> هنگامی که پیامبر از خیبر به مدینه بازمی‌گشت، چون احد را دید، فرمود: احد ما را دوست دارد و ما نیز او را دوست داریم.<ref>تاریخ المدینه، ج۱، ص۸۱.</ref> بر پایه سخنی، هرگاه ایشان از سفر می‌آمد و احد را می‌دید، همین سخن را می‌فرمود.<ref>تاریخ المدینه، ج۱، ص۸۰-۸۱.</ref> در روایتی دیگر از ایشان آمده است: احد بر یکی از درهای بهشت قرار دارد.<ref>تاریخ المدینه، ج۱، ص۸۲-۸۴.</ref> هرگاه از آن می‌گذرید، از گیاهان و درختان آن بخورید.<ref>تاریخ المدینه، ج۱، ص۸۳.</ref> نیز رسول خدا احد را از کوه‌های بهشت نامید.<ref>تاریخ المدینه، ج۱، ص۸۳.</ref> بر پایه حدیثی از پیامبر۹ که سمهودی آن را بی‌اعتبار شمرده<ref>وفاء الوفاء، ج۳، ص۱۰۹.</ref>، موسی و هارون به قصد حج یا عمره به مدینه آمدند و از بیم یهود در احد جای گرفتند و هارون که بیمار بود، درگذشت و موسی او را همان جا به خاک سپرد.

 

در منابع شیعه، بر پایه روایت‌های نبوی و سخنان امامان معصوم: و نیز در کاربرد مردم مدینه، احد نماد پایداری و استواری، بزرگی، سنگینی، ماندگاری و مانند آن است. در روایتی از امیر مؤمنان۷ هر کس دو سوم شب را نماز شب بگزارد، ثوابش در بهشت ۱۰ ‌بار سنگین‌تر از احد شمرده شده است.<ref>المقنع، ص۱۳۷؛ ثواب الاعمال، ص۴۳؛ من لا یحضره الفقیه، ج۱، ص۴۷۶.</ref> در حدیثی از امام صادق۷ پاداش هر درهم صدقه برابر با احد، بلکه از آن سنگین‌تر است.<ref>من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۱۷؛ المقنعه، ص۲۶۶؛ تهذیب، ج۴، ص۱۱۰.</ref> در روایتی دیگر از ایشان، پاداش پرداخت یک درهم خمس یا زکات به امام، با احد برابر شمرده شده است.<ref>الکافی، ج۱، ص۵۳۷-۵۳۸.</ref> در سخنی از امیر مؤمنان۷ تشییع جنازه مسلمان تا قبر، چهار قیراط پاداش دارد که هر قیراط آن از احد سنگین‌تر است.<ref>الکافی، ج۳، ص۱۷۳.</ref> بر پایه سخنی از امام باقر۷ این پاداش دو قیراط و هر قیراط با کوه احد برابر است.<ref>الکافی، ج۳، ص۱۷۳؛ المعتبر، ج۱، ص۳۳۳.</ref> هر کس یک ‌سال اذان بگوید، گناهش هر چه باشد، بخشیده می‌شود، حتی اگر هم‌وزن احد باشد.<ref>من لا یحضره الفقیه، ج۱، ص۲۹۳؛ الامالی، ص۲۸۰.</ref> قرائت ۱۰۰۰ آیه از قرآن یک قنطار پاداش دارد و هر قنطار ۰۰۰/۵۰ مثقال است و هر مثقال ۲۴ قیراط و کمترین قیراط با کوه احد برابر است.<ref>الامالی، ص۱۱۵.</ref> هزینه‌کردن هر درهم برای زیارت امام حسین۷ ثوابی برابر با کوه احد دارد.<ref>کامل الزیارات، ص۲۴۸.</ref> در سخنی از امام کاظم۷ در حضور خلیفه مهدی عباسی، احد یکی از مرزهای فدک شمرده شده است.<ref>الکافی، ج۳، ص۵۴۳-۵۴۴.</ref>

 

رسول خدا۹ مدینه را حرم قرار داد.<ref>صحیح البخاری، ج۲، ص۲۲۱؛ ج۸، ص۱۰؛ صحیح مسلم، ج۴، ص۱۱۵-۱۱۶، ۲۱۷.</ref> قلمرو این حرم از هر طرف ۱۲ میل برابر با چهار فرسخ است و کوه احد داخل این محدوده جای دارد.<ref>المصنف، ج۹، ص۲۶۰-۲۶۱؛ فتح الباری، ج۴، ص۷۲-۷۳؛ عون المعبود، ج۶، ص۱۶.</ref> در پنجم جمادی الثانی سال ۶۵۴ق. آتشفشانی عظیم در شرق مدینه در فاصله نصف روز از آن رخ داد که مایه هراس و وحشت مردم شد و گدازه‌های آن تا موازات احد رسید. این آتشفشان تا یک ماه فعال بود.<ref>تاریخ الاسلام، ج۴۸، ص۱۹؛ البدایة و النهایه، ج۱۳، ص۲۲۰؛ امتاع الاسماع، ج۱۲، ص۳۷۴.</ref>

در دامنه‌ها و اطراف این کوه در گذر تاریخ رویدادهای بسیار رخ داده و آثار و بناهایی مربوط به آن رویدادها برپا شده که برخی هنوز بر جای مانده است. در سال سوم ق. در دامنه جنوبی این کوه، میان مسلمانان و مشرکان قریش نبردی سخت روی داد که نبرد احد نام گرفت. در این نبرد، شماری از مسلمانان کشته شدند و به فرمان رسول خدا۹ در محل شهادتشان در دامنه همین کوه دفن شدند<ref>السیرة النبویه، ج۲، ص۶۰، ۹۸؛ تاریخ طبری، ج۲، ص۴۹۹.</ref> و آرامگاه آن‌ها هنوز زیارتگاه مسلمانان است. بر پایه برخی از گزارش‌ها، پیش از دستور پیامبر۹ پیکرهای شماری از شهدا در مکان‌های دیگر دفن شد و بازگرداندن آن‌ها به احد ممکن نبود.<ref>المغازی، ج۱، ص۳۱۲.</ref> پیکر حمزه عموی رسول خدا۹ در دامنه همین کوه، در مکانی که اکنون آرامگاه اوست، دفن شد.<ref>تاریخ المدینه، ج۱، ص۱۲۵.</ref> بر قبر او گنبد و بارگاهی ساخته بودند که پس از دیرگاهی در روزگار اخیر به دست وهابیان ویران شد. در سال۱۳۸۳ق. محوطه شهادتگاه او را با دیواری محصور کردند.<ref>تاریخ معالم المدینه، ص۱۳۷.</ref>

 

در گذر زمان، تنها از قبر حمزه، عبدالله بن عمرو بن حزام، عمرو بن جموح، و سهل بن قیس که نزدیک حمزه مدفون هستند<ref>تاریخ معالم المدینه، ص۱۳۰؛ وفاء الوفاء، ج۳، ص۱۱۶-۱۱۷.</ref>، نشانی بر جای مانده<ref>المغازی، ج۱، ص۳۱۲-۳۱۳؛ تاریخ المدینه، ج۱، ص۱۳۰.</ref> و از آرامگاه دیگر شهیدان نشانی نیست. قبرهای موجود در این منطقه را از آنِ بادیه‌نشینانی می‌دانند که در دوران عمر بن خطاب<ref>المغازی، ج۱، ص۳۱۳؛ انساب الاشراف، ج۱، ص۴۱۰.</ref> یا هشام بن عبدالملک، آن‌گاه که خالد بن عبدالملک حکمران او در مدینه بود، در آن‌جا دفن شده‌اند.<ref>تاریخ المدینه، ج۱، ص۱۳۰.</ref>

بر پایه سخنی، ۴۶ سال پس از نبرد احد، سیل برخی از قبرهای شهیدان احد از جمله عبدالله بن عمرو پدر جابر و عمرو بن جموح را شکافت و پیکرها را آشکار کرد. در پیکر آنان هیچ تغییری دیده نشد؛ گویا تازه دفن شده بودند. نیز ۴۰ سال پس از نبرد احد، معاویه که قصد داشت از چشمه آبی در دامنه‌های احد، به مدینه آب برساند، مجرای آب را از میان مقبره شهیدان احد عبور داد و از این روی، فرمان داد که اجساد را جا ‌به ‌جا کنند. در آن رخداد نیز برخی از جنازه‌ها تازه و سالم جلوه کردند. گویند: در این میان، بیل به پای حضرت حمزه اصابت کرد و از جای آن خون جاری شد.<ref>تفسیر ثعلبی، ج۲، ص۱۳۸-۱۳۹؛ التمهید، ج۱۹، ص۲۴۰-۲۴۲؛ السیرة الحلبیه، ج۲، ص۵۳۹.</ref>

==مِهْراس==

هراس حوضچه‌ای سنگی در احد است که در نبرد احد، پس از فروکش‌کردن آتش جنگ، علی۷ سپر خود را از آب آن پر کرد و آن را نزد رسول خدا۹ آورد و ایشان صورت خون‌آلود خود را با آب آن شست.<ref>تاریخ طبری، ج۲، ص۵۱۹؛ وفاء الوفاء، ج۴، ص۱۵۲.</ref>

در دامنه جنوبی احد شکاف کوچکی است که گویند: رسول خدا۹ را برای مداوای زخم‌هایی که در نبرد احد برداشته بود، به آن‌جا بردند. اما در منابع سخنی درباره پناه بردن پیامبر۹ به شکافی در کوه احد دیده نمی‌شود.

امروزه شهر مدینه از کوه احد درگذشته و به پشت آن رسیده و کوه در داخل شهر قرار گرفته است. اکنون می‌توان از طریق بزرگراه فهد بن عبد العزیز از حرم پیامبر و شهر مدینه به کوه احد و مزار شهدا رفت. از خیابان سید الشهدا نیز بدان جا راهی هست.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۳۵۴.</ref>

  | آدرس = http://phz.hajj.ir/422/9290