مسجد العصبة
مسجد العُصْبَة مسجدی قدیمی در مدینه است که با نام مسجد التوبة نیز شناخته می‌شود. مکان آن غرب مسجد قبا در منطقه‌ای مملو از مزارع و چاه‌های آب است. بنای مسجد عبارت است از مربعی بدون سقف با طول و عرض نزدیک به یازده متر و با دیوارهایی سنگی به ارتفاع یک متر. نقل شده است که پیامبر(ص) در محدوده این مسجد نماز خوانده است.
 | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| نام‌های دیگر | «مسجد التوبة» و «مسجد النور» |
| مکان | عربستان * مدینه * در غرب مسجد قبا |
| کاربری | مسجد |
| جنبه دینی | |
| بزرگداشت نزد | مسلمانان |
| وابسته به دین/مذهب | اسلام |
| باورها | نماز خواندن پیامبر(ص) در محدوده این مسجد |
| تاریخ بنا | |
| زمان پایه‌گذاری | قرن اول هجری |
| وضعیت فعلی | |
| وضعیت بنا | نیمه مخروبه، دیوارها موجود |
|
| |
نماز پیامبر(ص)
در منابع کهن تاریخی آمده است که حضرت محمد (ص) در مسجد التوبه در عُصْبَة و در نزدیکی چاه هُجَیم نماز خوانده است[۱]
مکان و نام مسجد
مسجد العُصْبَة به علت قرار گرفتن در قریه عصبة به این نام شهرت دارد. عصبة منطقه‌ای در غرب مسجد قبا [۲] و مملو از مزارع و چاه‌های آب بود[۱] و به عنوان قلعه و حصار العصبه نیز شناخته می‌شد.[۳] این مکانی است که گروهی از مهاجران مکه که به قبا رسیدند پیش از رسیدن پیامبر(ص) در آنجا اقامت کردند.[۴]
در منابع جغرافی مدینه، نامی از مسجد العصبة نیست؛ اما از مسجد التوبة در عصبة در نزدیکی چاه هجیم یاد کرده‌اند.[۱][۵] علی بن عبدالله سمهودی، تاریخ‌نگار مدینه در قرن هشتم قمری، به ندانستن وجه نام مسجد التوبه تصریح کرده است.[۵] این منطقه محل زندگی بنی جَحْجَبا بوده و از این رو برخی این مسجد را نیز مسجد بنی جَحْجَبا نامیده‌اند.[۶]
برخی پژوهشگران تاریخ مدینه، این مسجد را با مسجد النور (که یکی از مساجد نزدیک به قبا بوده) یکی دانسته‌اند.[۷] در حالی که در منابع کهن این مساجد یکی دانسته نشده‌اند.[۲]
گزارش‌هایی که از سده پانزدهم قمری/ بیستم میلادی در دست است مکان این مسجد را در بُسْتان (باغ) ابراهیم الترکی، که آن را بستان العصبه می‌خواندند، دانسته‌اند.[۷]
تاریخ بنا
درباره زمان ساخت مسجد اطلاع دقیقی در دست نیست. برخی حدس می‌زنند که این مسجد جزو مسجدهای ساخته شده در زمان حکومت عمر بن عبدالعزیز بر مدینه بوده باشد.[۸] اثری از این مسجد در سده‌های هشتم و نهم وجود نداشته چنان که محمد بن احمد مَطَری(درگذشت 741ق.) و سَمهودی(درگذشت 911ق.) در بخش مسجدهایی که شناخته شده نیستند از آن یاد کرده‌اند.[۱][۵] محمد کبریت مدنی (۱۰۱۲–۱۰۷۰ق) نیز در سده یازدهم تصریح می‌کند که اثری از این مسجد نیست.[۹] احمد عباسی (درگذشت قرن یازده قمری) از وجود آثار مسجد در نزدیکی چاه هجیم سخن گفته است.[۱۰]
بنای امروزی
امروزه بنای مسجد عبارت است از مربعی بدون سقف با طول و عرض نزدیک به 11 متر و با دیوارهایی سنگی به ارتفاع یک متر که آثار سفیدکاری در آن دیده می‌شود.[۴]
تصاویر قدیمی مسجد
-
-
-
-
-
-
-
وجود محدوده مسقف در 1413هجری/1993م
تصاویر وضعیت جدید مسجد
-
نوسازی دیوارهای مسجد
-
تغییر محیط اطراف مسجد
-
-
بازسازی ورودی مسجد
-
ایجاد دیواره پیرامونی دور محدوده مسجد
-
-
-
پانویس
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ التعریف بما انست الهجرة، مطری، ص217.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ مساجد الاثریه، عبدالغنی، ص123.
- ↑ المغانم المطابة فی معالم طابة، فیروزآبادی، ص265.
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ مساجد الاثریه، عبدالغنی، ص124.؛ معالم المدینه المنوره بین المعماره و التاریخ، جزء الرابع، مجلد ثالث، ص 229-230
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ وفاء الوفاء، سمهودی، ج۳، ص248.
- ↑ معالم المدینه المنوره بین الماضی و الحاضر، جزء۴، مجلد۳، ص228
- ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ تاریخ معالم المدینه المنوره قدیما و حدیثا، ص209؛ المدینه بین الماضی و الحاضر، ص302
- ↑ معالم المدینه المنوره بین الماضی و الحاضر، جزء۴، مجلد۳، ص228
- ↑ الجواهر الثمینه فی محاسن المدینه، ص ۱۵۷
- ↑ عمدة الاخبار، ص175
منابع
- الجواهر الثمینه فی معالم المدینه، محمد کبریت الحسینی المدنی، دارالکتب العلمیه، ۱۹۹۷م.
- عمدة الاخبار فی مدینة المختار، احمد بن عبدالحمید العباسی، تحقیق محمد طیب انصاری، ناشر اسعد طرابزونی، قاهره، بی‌تا.
- المغانم المطابة في معالم طابة، فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، و جاسر، حمد. ریاض - عربستان: دار الیمامة للبحث و الترجمة و النشر، ۱۳۸۹–۱۹۶۹.
- مساجد الاثریه، محمد الیاس عبدالغنی، مطابع الرشید بالمدینة المنورة، الطبعة الثانیة، 1419 ق.
- التعریف بما انست الهجرة من معالم دارالهجرة، جمال‌الدین محمدبن‌احمد المطری، تحقیق سلیمان الرحیلی، الریاض، دارة الملک عبدالعزیز، 1426ق..
- المدینه بین الماضی و الحاضر، ابراهیم بن علی العیاشی، 1972ق.
- المعالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ، عبدالعزیز بن عبدالرحمن کعکی، جزء الرابع، بیروت، 2011
- وفاء الوفا باخبار دار المصطفی، علی بن عبدالله السمهودی، تحقیق قاسم السامرائی، لندن، موسسه الفرقان للتراث الاسلامی، ۲۰۰۱م.