علی بن عبدالله سمهودی

علی بن عبدالله سَمهودی‌ (844-911) از تاریخ‌نگاران برجسته تاریخ محلی مدینه است. او کتاب‌هایی در تاریخ و جغرافیای مدینه دارد که مهم‌ترین آن‌ها کتاب وفاء الوفا باخبار دار المصطفی است و مرجع مهمی در شناخت اماکن و بناهای شهر مدینه به شمار می‌آید. سمهودی از علما و مفتیان شافعی مذهب بود و در عصر خود جایگاه اجتماعی بالایی داشت.

زندگی‌نامه

علی بن عبدالله بن احمد در سال 844 در سَمهود (روستایی در مصر) به دنیا آمد.او از سادات حسنی بود و نسبش به حسن مثنی می‌رسید. تحصیلات مقدماتی را نزد پدرش فراگرفت. از چهارده سالگی چند بار به قاهره سفر کرد و به علم‌آموزی نزد استادان قاهره در علوم اسلامی و فقه شافعی پرداخت و در نهایت نیز در قاهره ساکن شد و در در جامع ابن طولون تدریس کرد.

سکونت در مدینه

نخستین بار در سال 870 در 26 سالگی همراه پدرش برای حج به مکه رفت اما موفق به حج‌گزاری نشد و دو سال در مکه ماند و در آنجا با علمای مکه ارتباط یافت. از سال 873 در مدینه ساکن شد و در مدینه شهرتی یافت و در حرم مدنی به تدریس پرداخت و در مذهب شافعی صاحب فتوا شد. او نزد سلطان مصر نیز مقامی داشت و ناظر مدرسه ملک اشرف قایتبای در مدینه بودو بر توزیع برخی صدقات و هدایا که از طرف سلطان قایتبای ارسال می‌شد نظارت داشت.

سمهودی به تجارت نیز می‌پرداخت و از این طریق ثروتمند شد و املاکی در مدینه داشت.وفات او را در سال 911 و محل دفنش را قبرستان بقیع، پشت قبه مالک بن انس،ثبت کرده‌اند.

آثار

سمهودی آثار متعددی در موضوعات گوناگون از جمله فقه و حدیث و تاریخ نگاشت که برخی از آنها در آتش‌سوزی مسجدالنبی از میان رفت. در فهرست زیر تنها به آثاری که به حرمین شریفین و اماکن آن مرتبط است اشاره شده است:

• اقتفاء الوفا باخبار دار المصفی. این کتاب پیش از آنکه تکمیل شود در آتش‌سوزی از میان رفت
• وفاء الوفا (که مختصر کتاب اقتفاء الوفا است)
• خلاصه الوفا که مختصر کتاب وفا است
• الوفا بما یجب لحضرة المصطفی
• ذورة الوفا بأخبار دار المصطفی (درباره بازسازی مسجدالنبی بعد از آتش‌سوزی 886)
• نصیحة اللبیب فیمن اتی الحبیب
• ورود السکینة علی بُسُط المدینه
• الانتصار لبُسط روضة المختار
• کشف الجلباب و لحجاب عن القدوة فی الشباک و الرحاب (شبابیک و رحبة المسجد النبوی)
• دفع التعرض و الانکار لبسط روضه المختار
• الافصاح فی شرح الایضاح (در مناسک حج)

وفاء الوفا باخبار دارالمصطفی

نوشتار اصلی: وفاء الوفا باخبار دار المصطفی

از جمله آثاری که از او به دست ما رسیده است کتاب وفاء الوفا باخبار دارالمصطفی است که منبع مهم تاریخ مدینه به شمار می‌آید. او در این کتاب از منابع متعدد پیش از خود بهره گرفته و همچنین اماکن توصیف شده را خود مشاهده کرده و شرح مشاهداتش را آورده است و تصویری واضح از اماکن مدینه به دست داده است.