احتباء: تفاوت میان نسخه‌ها

[[پرونده:احتباء.jpg|بندانگشتی|چگونگی نشستن به روش '''احتباء''']]

==مفهوم‌شناسی==

واژه «احتباء» از ریشه «ح ب و» و این ریشه به معنای نزدیک شدن و حرکت به حالت چهار دست‌وپا است.<ref>العین، ج۳، ص۳۰۸؛ الصحاح، ج۶، ص۲۳۰۷؛ معجم مقاییس اللغه، ج۲، ص۱۳۲، «حبو».</ref> احتباء به معنای جمع‌کردن پشت و ساق‌های پا به وسیله لباس است.<ref>الصحاح، ج۲، ص۱۳۲؛ معجم مقاییس اللغه، ج۲، ص۱۳۲؛ النهایه، ج۱، ص۳۳۵، «حبو».</ref> در اصطلاح فقهی احتباء نوعی نشستن است بدین‌گونه که فرد زانوهایش را به سمت شکم جمع کند و پیراهن یا پارچه‌ای پشت، شکم و پاهایش را در برگیرد. این کار در وضعی خاص حرام یا مکروه شمرده می‌شود.

در فقه اسلام، اصل احتباء جایز و مباح است؛ اما در موارد خاص دارای احکامی است:

به نظر فقیهان امامی، احتباء شخص [[احرام|مُحْرم]] و نیز کسی که در [[مسجدالحرام]] حضور دارد، مکروه است.<ref>الجامع للشرایع، ص۲۳۰؛ الدروس، ج۱، ص۳۸۸، ۴۷۴؛ الحدائق، ج۱۵، ص۵۶۵.</ref> مستند فقهی این حکم، حدیث‌هایی مانند روایت‌های حماد بن عثمان و عبدالله بن سنان از [[امام صادق(ع)]] است که محرم و حاضر در مسجدالحرام را از این کار نهی کرده‌اند.<ref>الکافی، ج۴، ص۳۶۶، ۵۴۶؛ تهذیب، ج۵، ص۴۵۳.</ref> حِکمت این حکم، پاس داشتن حرمت و عظمت [[کعبه]]<ref>من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۱۹۸؛ علل الشرایع، ج۲، ص۴۴۶.</ref>، پرهیز از احتمال آشکار شدن عورت<ref>مدارک العروه، ج۱۲، ص۴۲۴.</ref> و خواب‌آلودگی و باطل شدن وضو<ref>مجمع البحرین، ج۱، ص۴۵۱، «حبو»؛ نیل الاوطار، ج۳، ص۳۰۹.</ref> یاد شده است. از سوی دیگر، در روایت زراره از [[امام باقر(ع)]] به احتباء ایشان کنار کعبه تصریح شده است.<ref>الکافی، ج۴، ص۲۳۹-۲۴۰.</ref> برخی از فقیهان به روش‌هایی میان این دو دسته حدیث سازگاری پدید آورده‌اند؛ از جمله:

# حمل روایت زراره بر بیان جواز احتباء و حرام نبودن آن.<ref>مرآة العقول، ج۱۷، ص۱۰۰.</ref>

# حمل حدیث‌های دلالت‌گر بر کراهت، بر محدوده مسجدالحرام در زمان پیامبر گرامی(ص) و حمل روایت جواز بر محدوده توسعه یافته آن پس از عصر پیامبر.<ref>مرآة العقول، ج۱۷، ص۱۰۰-۱۰۱.</ref>

به نظر فقیهان [[امامیه|امامی]]، احتباء در غیر حالت [[احرام]] و نیز بیرون از [[مسجدالحرام]] کراهت ندارد و تنها در صورت پوشیده نبودن عورت، حرام به شمار می‌رود.<ref>المبسوط، طوسی، ج۲، ص۱۵۸؛ وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۱۱۱.</ref> مستند فقهی این حکم، حدیث‌هایی از جمله روایت سماعه از [[امام صادق(ص)]]<ref>الکافی، ج۲، ص۶۶۳.</ref> و نیز روایت‌های گوناگون<ref>نک: مناقب، ج۳، ص۲۱۱؛ وسائل الشیعه، ج۱۳، ص۲۶۶؛ بحارالانوار، ج۴۶، ص۳۵۳؛ ج۹۶، ص۵۳.</ref> در سیره [[پیامبر(ص)|پیامبر گرامی(ص)]] و [[امام|امامان(ع)]] و همچنین سخن پیامبر(ص) است که احتباء به طور مطلق یا در [[مسجد]] را دیوار و تکیه‌گاه عرب خوانده است<ref>الکافی، ج۲، ص۶۶۲، ح۲, ۳.</ref>، بدون این که از آن نهی کرده باشد.

فقیهان [[اهل سنت]] احتبا در حال [[احرام]] یا در [[مسجدالحرام]] را مکروه به شمار نیاورده‌اند.<ref>نک: المدونة الکبری، ج۱، ص۴۶۱؛ حواشی الشروانی، ج۴، ص۱۶۲.</ref> در پاره‌ای از منابع اهل سنت، از احتباء به‌گونه مطلق نهی شده است.<ref>نیل الاوطار، ج۳، ص۳۰۹.</ref> عموم فقیهان اهل سنت آن را تنها در صورت پوشیده نبودن عورت حرام شمرده و در دیگر حالت‌ها جایز دانسته‌اند.<ref>فتح الباری، ج۱۱، ص۶۷؛ عمدة القاری، ج۴، ص۷۵؛ کشاف القناع، ج۱، ص۳۲۹.</ref> مستند آن‌ها، حدیث‌های [[پیامبر(ص)|نبوی]] است که تنی چند از [[صحابه]] مانند [[جابر بن عبدالله انصاری]] و [[ابوسعید خدری]] گزارش کرده‌اند.<ref>صحیح البخاری، ج۲، ص۲۴۹؛ ج۷، ص۴۱-۴۲؛ صحیح مسلم، ج۶، ص۱۵۴.</ref>

تنها مورد کراهت احتباء در فقه اهل سنت، احتبای شخص حاضر در [[نماز جمعه]] هنگام خطبه‌خوانی امام جمعه است. بر پایه مذاهب [[مذهب مالکی|مالکی]]<ref>المدونة الکبری، ج۱، ص۱۴۹؛ مواهب الجلیل، ج۲، ص۵۴۵-۵۴۶.</ref>، [[مذهب حنبلی|حنبلی]]<ref>المغنی، ج۲، ص۱۷۱؛ کشاف القناع، ج۱، ص۳۲۹.</ref> و [[مذهب حنفی|حنفی]]<ref>المبسوط، سرخسی، ج۲، ص۳۶.</ref> و نیز ظاهر سخن [[مذهب شافعی|شافعی]]<ref>الام، ج۱، ص۲۳۵؛ المجموع، ج۴، ص۵۹۲.</ref> احتباء در این حال نیز جایز است؛ اما شاگردان شافعی و فقیهان پیرو او آن را مکروه دانسته‌اند.<ref>روضة الطالبین، ج۱، ص۵۳۸؛ مغنی المحتاج، ج۱، ص۲۹۰؛ حواشی الشروانی، ج۲، ص۴۶۲.</ref> مستند آنان، روایت نبوی است که نمازگزاران جمعه را از احتباء هنگام خطبه نماز جمعه بازداشته است.<ref>صحیح البخاری، ج۱، ص۹۶-۹۷؛ سنن الترمذی، ج۲، ص۱۳.</ref> فقیهان دیگر مذاهب اهل سنت، برای جواز احتباء در نماز جمعه، به ادله‌ای مانند احتبای [[پیامبر(ص)|پیامبر گرامی(ص)]] در نمازهای مستحب و قیاس آن با احتباء در هنگام خطبه<ref>المبسوط، سرخسی، ج۲، ص۳۶.</ref>، استناد نموده یا با مناقشه در سند روایت<ref>نیل الاوطار، ج۳، ص۳۰۸-۳۰۹.</ref> و توجیه متن آن<ref>نک: نیل الاوطار، ج۳، ص۳۰۹.</ref> به حلّ تعارض آن با دیگر روایت‌ها<ref>المبسوط، سرخسی، ج۲، ص۳۶؛ نیل الاوطار، ج۳، ص۳۰۸.</ref> پرداخته‌اند. علت کراهت این احتباء از دید مکروه‌شمارندگان این است که زمینه خواب و بطلان وضو را فراهم ساخته<ref>نیل الاوطار، ج۳، ص۳۰۹.</ref>، نیز مانع دقت در شنیدن خطبه نماز جمعه می‌شود.<ref>مواهب الجلیل، ج۲، ص۵۴۶.</ref>

در فقه اسلامی از احتباء در نماز سخن نرفته است. اما از اقعاء در نماز سخن گفته‌اند. نظر مشهور فقیهان [[شیعه]] با استناد به روایت‌ها<ref>الکافی، ج۳، ص۳۳۶؛ من لا یحضره الفقیه، ج۱، ص۳۱۴؛ الاستبصار، ج۱، ص۳۲۷-۳۲۸.</ref>، کراهت اقعاء در نماز است.<ref>الخلاف، ج۱، ص۳۶۰؛ السرائر، ج۱، ص۲۲۷؛ تحریر الاحکام، ج۱، ص۲۵۵.</ref> معنای اقعاء از دید آنان، قرار دادن انگشتان پا بر زمین و نشیمنگاه بر پشت پاشنه پاست.<ref>المعتبر، ج۲، ص۲۱۸؛ تحریر الاحکام، ج۱، ص۲۵۵-۲۵۶؛ تذکرة الفقهاء، ج۳، ص۲۰۲.</ref> فقیهان اهل سنت در معنای اقعاء اختلاف نظر دارند و همگی آن را در تشهد و پس از سجده نماز مکروه می‌شمرند.<ref>المبسوط، سرخسی، ج۱، ص۲۶؛ المغنی، ج۱، ص۵۶۴؛ المجموع، ج۳، ص۴۳۶، ۴۳۹. </ref>

  | نویسنده = محمد قدیریان

  }}

* '''مدارک العروه''': علی پناه اشتهاردی، تهران، دار الاسوه، ۱۴۱۷ق

{{پایان}}

[[رده:مکروهات حج]]

[[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]]