مسجد سیدة زینب (قاهره)

مسجد سیده زینب

اطلاعات اوليه
کاربری	مسجد و زیارتگاه
تاریخ بنا
زمان پایه‌گذاری	نامعلوم
بازسازی‌ها	متعدد
وضعیت فعلی
مساحت	هفت هزار متر مربع

مسجد سیدة زینب در کشور مصر، شهر قاهره و در محله سیده زینب، مسجدی بزرگ و مشهور است که بنابر گزارش‌هایی قبر حضرت زینب کبری در آن قرار دارد. درباره سفر حضرت زینب کبری به مصر و وفات او در این مکان گزارش‌های تاریخی معتبری وجود ندارد و گویا انتساب این قبر به حضرت زینب از سده‌های نهم یا دهم قدیم‌تر نباشد. با این حال بازسازی‌های متعدد بنا در سده دوازدهم و سیزدهم هجری قمری، نشان دهنده شهرت و اهمیت این مسجد و مقبره نزد اهالی قاهره است.

مزارهای منسوب به زینب کبری(س)

نوشتار اصلی: مزار زینب کبری (س) درباره اینکه حضرت زینب در چه مکانی وفات کرده است اطلاعات تاریخی دقیقی وجود ندارد، به همین دلیل مکان دقیق مقبره ایشان شناخته شده نیست. در حال حاضر دو زیارتگاه به عنوان مقبره حضرت زینب کبری(س) وجود دارد. یکی حرم حضرت زینب در دمشق است و دیگری به مسجد سیدة زینب مشهور است و در کشور مصر در شهر قاهره قرار دارد و این مقاله به معرفی این زیارتگاه اختصاص دارد.

سفر زینب کبری(س) به مصر

تصویری قدیمی از مسجد سیده زینب در قاهره

«اخبارالزینبیات» نوشته عبیدلی نسابه (م۲۷۷ق.) تنها کتاب کهن است که از سفر حضرت زینب به مصر و وفات آن حضرت در آنجا خبر داده است. از این کتاب اطلاعی در دست نبوده تا اینکه در سال ۱۳۳۳ قمری به دست یک نویسنده مصری بر اساس نسخه‌ای که در حلب یافته شده به چاپ رسیده است. برخی از نویسندگان معاصر بر اساس اطلاعات این کتاب، برآنند که قبر حضرت زینب(س) در قاهره مصر است.

انتقاداتی به صحت این گزارش وارد شده است. از جمله اینکه درباره صحت انتساب و اصالت کتاب اخبار الزینبیات تردیدهایی ابراز شده است چرا که این کتاب تا دوران معاصر شناخته شده نبوده است و اشکالاتی در زنجیره اسناد و نیز محتواهای تاریخی آن وجود دارد.

همچنین در نقد این گزارش گفته شده که در کتاب‌های متعددی که در تاریخ مصر نوشته شده از مزار زینب کبری در مصر سخنی به میان نیامده و حتی جهانگردان و سفرنامه نویسان هم اشاره‌ای به وجود آن در قاهره نکرده‌اند.

گزارش‌ها درباره این زیارتگاه

با این وجود اشاره به آرامگاه موجود در قناطر السباع، در کتاب مصباح الدیاجی و غوث الراجی نوشته مجد الدین ابن ناسخ (م ۸۰۰ ق.) آمده است. او این مزار را السیده زینب نامیده که لزوماً به معنای دختر امام علی(ع) نیست. اما عبدالوهاب شعرانی(۹۷۳ق.) که از صوفیان معروف مصر است بر اساس کشفیات شیخ خود علی الخواص، این مقبره را آرامگاه زینب کبری(س) دانسته است.

تاریخچه بنا

گزارش‌هایی از بازسازی‌های متعدد این بنا در سال‌های ۹۵۶، ۱۱۷۴، ۱۲۱۲، ۱۲۷۶، ۱۳۰۲ و در نهایت توسعه مسجد از سوی اداره اوقاف مصر در ۱۳۵۸ قمری و نیز در سال ۱۹۶۹ میلادی ارائه شده است.

توصیف بنا

نمایی از داخل مسجد

مسجد سیدة زینب در میدانی به همین نام قرار گرفته است که قبل از بازسازی مسجد، با نام «قنطرة السباع» شناخته می‌شد. این مسجد در موازات قبله و از هفت رواق ساخته شده است که در میان آن‌ها رواق اصلی مسجد به شکل مربع قرار دارد و گنبد مسجد بر آن بنا شده است. مساحت مسجد سیدة زینب حدود هفت هزار متر مربع است و بر مبنای معماری اسلامی در قرن دهم هـ. ساخته شده است و مناره‌ها، گنبدها و دیوارها حاوی نقوش و طرح‌های عربی هستند و با آیات قرآن و اشعاری پیرامون اهل بیت تزیین شده‌اند.

در بازسازی‌های این مسجد محوطه‌هایی به مساحت بنا اضافه شده‌اند و محراب جدید مسجد، به شکلی بازسازی شده است که در وسط بنا قرار گیرد و محراب قدیم را نیز در میان داشته باشد.

درب‌ها

این مسجد در کل ۴ درب دارد که سه درب آن در ضلع شمالی مسجد، که منتهی به میدان سیدة زینب است، قرار گرفته است. درب دیگری در ضلع غربی مسجد وجود دارد که ویژه بانوان است و به ضریح منتهی می‌شود.

سید التعریس و سید العیدروس

قسمت شمال غربی مسجد، در بر دارندهٔ مقبره دو نفر به نام‌های «سید محمد العتریس» و «سید عبدالرحمان العیدروس» است که از عالمان شیعه و اهل بیت پیامبر به شمار می‌روند و در نگهداری از این مسجد و بارگاه، تلاش زیادی کرده‌اند.

ضریح حضرت زینب

ضریح حضرت زینب، که در قسمت غربی مسجد قرار دارد، از برنج ساخته شده است و بر فراز آن گنبد بزرگی بنا شده است که با گچبری و رنگ‌آمیزی تزیین شده و پنجره‌هایی با شیشه‌های رنگی دارد.

جستارهای وابسته

• مزار زینب کبری (س)
• حرم حضرت زینب (دمشق)
• زینب کبری بنت علی(ع)

منابع

این مقاله برگرفته از کتاب آثار پیامبر و زیارتگاه‌های اهل بیت در سوریه نوشته احمد خامه یار است.

• حیاة السیدة زینب بنت امیر المومنین علی بن ابی طالب، جعفر النقدی، بیروت، مؤسسه الاعلمی، ۱۹۹۸
• زینب الکبری من المهد الی اللحد، السید محمد کاظم القزوینی، بیروت، دارالقاری، ۲۰۰۳
• مرقد العقیله زینب، محمد حسنین السابقی، بیروت، مؤسسه الاعلمی، ۱۹۷۹
• المنن الکبری، عبدالوهاب بن احمد الشعرانی، تصحیح احمد عزو عنایة، دمشق، دارالتقوی، ۲۰۰۴
• «بررسی اعتبار کتاب اخبار الزینبات»، کتاب‌های اسلامی، سید حسن فاطمی، شماره ۲۱، تابستان ۱۳۸۴
• «مقام السیده زینب فی القاهره»، احمد الحسینی، ماهنامه شعائر، شماره ۳۶، جمادی‌الاول ۱۴۳۴

پیوند به بیرون

• بارگاه عقیله بنی‌هاشم، ترجمه کتاب مرقد العقیلة زینب
• کتاب آثار پیامبر و زیارتگاه‌های اهل بیت در سوریه