ذات عرق: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۱۵ فوریهٔ ۲۰۲۲، ساعت ۲۳:۲۷

https://wikihaj.com/images/4/49/%D8%B0%D8%A7%D8%AA_%D8%B9%D8%B1%D9%82.jpg ذات عرق نام مکاني است بين نجد و حجاز در عربستان^[۱] و در فاصله 100 کيلومتري^[۲] شمال شرقي مکه^[۳] است. و بخشی از وادی عقیق است. که کاروان حج عراقي از آن جا میقات می‌بستند.^[۴].

موقعیت

ذات عرق نام مکاني است بين نجد و حجاز در عربستان^[۵] و در فاصله 100 کيلومتري^[۶] شمال شرقي مکه^[۷] است. ذات عرق بخشی از منطقه عقيق است. ^[۸]

علت نام‌گزاری

اين مکان پيش از اسلام به عرق شهره بود و پس از آن ذات عرق نام گرفت. ^[۹]

عرق اصطلاحي براي کوه‌هاي کوچک است و اطلاق آن بر اين منطقه به جهت واقع شدن کوهي کوچک در آن است.^[۱۰].
برخي از منابع فقهي علت شهره بودن منطقه به ذات عرق را بهره کم کوه از آب ذکر کرده‌اند.^[۱۱].
برخي نيز آن را نام قريه‌اي که در گذر زمان از بين رفته است ذکر کرده‌اند.^[۱۲].

میقات حج

روايت‌هايي^[۱۳] که از پيامبر^[۱۴] نقل شده نشان از ميقات^[۱۵] قرارداده شدن ذات عرق براي عراقيان^[۱۶] به دست پيامبر دارند.^[۱۷] ولی برخي^[۱۸]،^[۱۹]،^[۲۰] معتقدند پيامبر براي عراقي‌ها ميقاتي تعيين نکرده چرا که اسلام در بین آنها نفوذ نکرده بود. و در دوره هاي بعدي با استفاده از قياس، عنوان ميقات اهل عراق تعيين شد. برخي تعيين آن را به دست مردم^[۲۱] و گروهي آن را به وسيله عمر بن خطاب خليفه دوم مي‌دانند.^[۲۲].^[۲۳] فقيهان شيعي و اهل سنت بر تعيين عقيق که خود شامل سه منطقه مسلخ، غمره و ذات عرق است به عنوان ميقات شرقيان متفق‌اند و اهل سنت به اجماع محل احرام بستن را در ذات عرق مي‌دانند^[۲۴].

رویدادها

توقف پيمان شکنان با حضرت علي (ع) بعد از تجهيز سپاه در مسير بصره در ذات عرق است که به «يوم النحيب» مشهور شده است. ^[۲۵]
ذات عرق يکي از منزلگاه‌هايي است که امام حسين (ع) در سفر به کربلا در آن توقف کردند. ايشان در آنجا با بشر بن غالب که از عراق به مکه باز مي‌گشت ديدار و از وضع کوفه جويا شد و وي جمله مشهور: دلهايشان با شما و شمشيرهايشان با امويان است، را در جواب ايشان گفت. ^[۲۶]
در گزارشي ديگر مختار بن ابي عبيد ثقفي در سال 65 هجري براي نجات محمد حنفيه و گروهي از بني هاشم از زندان عبدالله بن زبير نيروهايي در چند گروه به مکه فرستاد که برخي از اين گروه‌ها در ذات عرق به هم ملحق شدند^[۲۷].

در ادب فارسی

ناودان کعبه از مفاهیمی هست که در ادبیات فارسی، شعرا در مورد آن اشعاری سروده‌اند مثل

پانویس

↑ معجم البلدان، ج4، ص107.
↑ اخبار مکه، الفاکهی, ج5، ص106؛ پاورقي3.
↑ معالم المکه التاريخيه، ص160.
↑ الاماکن، ص162.
↑ معجم البلدان، ج4، ص107.
↑ اخبار مکه، الفاکهی, ج5، ص106؛ پاورقي3.
↑ معالم المکه التاريخيه، ص160.
↑ معجم البلدان، ج4، ص107-108.
↑ تاج العروس، ج13، ص325.
↑ معجم البلدان،ج4، ص107.
↑ مستند الشيعه، ج11، ص167.
↑ منتهي المطلب، ج10، ص190.
↑ سنن أبي داود،ج 1، ص391؛ السنن النسائي، ج5، ص125؛ سنن الکبري، البيهقي، ج5، ص27-28.
↑ سنن أبي داود، ج1، ص392؛ سنن الدار قطني، ج2، ص236؛ السنن الکبري، بيهقي، ج5، ص28.
↑ مسند الشافعيّ، ص114؛ السنن الکبري، البيهقي، ج5، ص27-28.
↑ صحيح مسلم، ج2، ص7؛ سنن ابن ماجة،ج2، ص972 -973؛ مسند أحمد، ج3، ص333.
↑ المغني، اين قدامه، ج3، ص206-207.
↑ الام، ج2، ص150.
↑ ارشاد الساري، ج3، ص102.
↑ عمده القاري، ج9، ص145.
↑ فتح العزيز، ج7، ص80.
↑ الام، ج2، ص150.
↑ صحيح البخاري، ج2، ص143.
↑ نک: المغني، ابن قدامه، ج3، ص206-207؛ جواهر الکلام، ج18، ص105.
↑ بحار الانوار، ج32، ص145.
↑ عوالم العلوم، ص217.
↑ اتحاف الوري، ج2، ص78.

منابع

محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل [ ناودان کعبه].

اتحاف الوري بأخبار أم القري، عمر بن محمد ابن فهد (م.885.ق.)، تحقيق و تقديم فهيم محمد شلتوت، مکه، جامعة أم القري، 1403ق.
الاحتجاج علي اهل اللجاج، احمد بن علي الطبرسي (م.520ق.)، تحقيق سيد محمد باقر موسوي خرسان، نجف، دار النعمان، 1386ق.
اخبار مکة في قديم الدهر و حديثه، محمد بن اسحق الفاکهي (م.275ق.)، تحقيق عبدالملک بن عبدالله بن ‌دهيش، مکه، مکتبة الاسدي، 1424ق.
اخبار مکه و ما جاء فيها من الآثار، محمد بن عبدالله الازرقي (م.248ق.)، تحقيق رشدي الصالح ملحس، بيروت، دار الاندلس، 1416ق.
ارشاد الساري، احمد بن محمد القسطلاني (م.923ق.)، قاهره، مطبعه الکبري الاميريه، 1323ق.
الام، محمد بن ادريس الشافعي (م. 204ق)، بيروت، دار الفکر، 1403ق.
الاماکن او ما اتفق لفظه و افترق مسماه من الامکنه، محمد بن موسي الحازمي (م584ق.)، تحقيق حمد الجاسر، بي‌جا، بي‌تا، بي‌نا.
الأمكنة و المياه و الجبال و الآثار، نصر بن عبد الرحمن‏ اسكندرى (م. 561 ق‏), رياض, مركز الملك فيصل للبحوث و الدراسات الاسلاميه‏, 1425ق.
بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، محمد باقر المجلسي (م. 1110ق)، تصحيح محمد باقر بهبودي و سيد ابراهيم ميانجي و سيد محمد مهدي موسوي خرسان، بيروت، دار احياء التراث العربي و مؤسسة الوفاء، 1403ق.
تاج العروس من جواهر القاموس، مرتضي الزبيدي (م.1205ق.)، تحقیق علي شيري، بيروت، دار الفکر، 1414ق.
تذکرة الفقهاء، حسن بن يوسف حلي (م. 726ق)، قم، مؤسسة آل البيت لاحياء التراث، 1416ق.
تهذيب الاحکام في شرح المقنعة للشيخ المفيد، محمد بن حسن الطوسي (385-460ق.)، تحقیق سيد حسن موسوي خرسان و علي آخوندي، تهران، انتشارات دارالکتب اسلاميه، 1365ش.
توضیح المسائل في بيان احکام الشرع بالدلائل، سيد علي الطباطبائي (م.1231ق.)، قم، موسسة آل البيت، 1418ق.
جواهر الکلام في شرح شرائع الاسلام، محمد حسين نجفي الجواهری (م. 1266ق.)، تحقیق عباس قوچانی، تهران، دار الکتب الاسلاميه، 1365ش.
الحدائق الناضرة في احکام العترة الطاهره، يوسف بن احمد البحراني (م. 1186ق.)، تحقيق محمد تقي ايرواني و علي آخوندي، قم، النشر الاسلامي، 1363ش.
الخلاف في الاحکام، محمد بن حسن الطوسي (385-460ق.)، تحقيق خراساني و ديگران، قم، النشر الاسلامي، 1407ق.
سنن ابن ماجه، محمد بن زيد الربعي ابن ماجه (م.275ق.)، تحقيق محمدفؤاد عبدالباقي، بيروت، دار احياء التراث العربي، 1395ق.
سنن ابي داود، ابوداود سليمان بن الاشعث (م.275ق.)، تحقيق سعيد اللحام، بيروت، دار الفکر، 1410ق.
السنن الکبري، احمد بن الحسين البيهقي (م. 458ق.)، بيروت، دار الفکر، 1416ق.
سنن النسائي، احمد بن علي النسائي (م. 303ق.)، تحقيق صدقي جميل العطار، بيروت، دار الفکر، 1348ق.
صحيح البخاري، محمد بن اسماعيل البخاري (م.‌256‌ق.)، تحقيق عبدالعزيز بن عبدالله ‌بن ‌باز، بيروت، دار الفکر، 1401ق.
صحيح مسلم، مسلم بن حجاج نيشابوري (206-261ق.)، تصحيح محمد فواد عبدالباقي، بيروت، دار الفکر، 1419ق.
عمدة القاري، محمود بن احمد البدرالعيني (م.855ق.)، بيروت، دار احياء التراث العربي.
عوالم العلوم، عبدالله البحرانی(م. 1130ق), قم, مدرسه الامام المهدی عجل الله, 1407ق.
فتح العزيز شرح الوجيز، عبدالکريم بن محمد الرافعي (م.623ق.)، بيروت، دار الفکر.
الکافي، محمد بن يعقوب کليني (م.329ق.)، تحقيق علي‌اکبر غفاري، تهران، دار الکتب اسلاميه، 1363ش.
المبسوط في فقه الاماميه، محمد بن حسن الطوسي (م.460ق.)، تحقیق محمد باقر البهبودي، تهران، المكتبة المرتضويه، 1387ق.
مختلف الشيعة في احکام الشريعه، حسن بن يوسف حلي (م. 726ق.)، قم، النشر الاسلامي ، 1413ق.
مستند الشيعة في احکام الشريعه، احمد بن محمد مهدي النراقي (م. 1245ق.)، قم، مؤسسة آل البيت لاحياء التراث، 1415ق.
المعالم الأثيرة في السنة و السيرة، محمد محمد حسن شراب، بيروت، دار القلم، 1411ق.
معالم مکة التاريخيه، عاتق بن غيث البلادي؛ مکه، دار مکه، 1403ق.
معجم البلدان، ياقوت بن عبدالله الحموي (م.626.ق.)، بيروت، دار صادر، 1995م.
معجم المعالم الجغرافية في السيرة النبويه، عاتق بن غيث البلادی (م.1431ق.)، مکه، دار مکه، 1402ق.
المغني، عبدالله بن قدامه (م.620ق.)، بيروت، دار الكتب العلميه.
منتهی المطلب في تحقيق المذهب، حسن بن يوسف حلي (م. 726ق.)، مشهد، انتشارات بنياد پژوهش‌هاي اسلامي آستان قدس رضوي، 1414ق.
موسوعة مرآة الحرمين الشريفين و جزيرة العرب، ايوب پاشا صبري (م.1307ق.)، القاهره، دار الآفاق العربيه، 1424ق.
النهاية في مجرد الفقه و الفتاوي، محمد بن حسن الطوسي (385-460ق.)، بيروت، دار الکتاب العربي، 1400ق.
وسائل الشيعه (تفصيل وسائل الشيعة الي تحصيل مسائل الشريعه)، محمد بن الحسن الحر العاملي (1033-1104ق.)، الحر العاملي (م.1104ق.)، قم، آل البيت، 1414ق.

[1] معجم البلدان، ج4، ص107.

[2] اخبار مکه، الفاکهی, ج5، ص106؛ پاورقي3.

[3] معالم المکه التاريخيه، ص160.

[4] الاماکن، ص162.

[5] معجم البلدان، ج4، ص107.

[6] اخبار مکه، الفاکهی, ج5، ص106؛ پاورقي3.

[7] معالم المکه التاريخيه، ص160.

[8] معجم البلدان، ج4، ص107-108.

[9] تاج العروس، ج13، ص325.

[10] معجم البلدان،ج4، ص107.

[11] مستند الشيعه، ج11، ص167.

[12] منتهي المطلب، ج10، ص190.

[13] سنن أبي داود،ج 1، ص391؛ السنن النسائي، ج5، ص125؛ سنن الکبري، البيهقي، ج5، ص27-28.

[14] سنن أبي داود، ج1، ص392؛ سنن الدار قطني، ج2، ص236؛ السنن الکبري، بيهقي، ج5، ص28.

[15] مسند الشافعيّ، ص114؛ السنن الکبري، البيهقي، ج5، ص27-28.

[16] صحيح مسلم، ج2، ص7؛ سنن ابن ماجة،ج2، ص972 -973؛ مسند أحمد، ج3، ص333.

[17] المغني، اين قدامه، ج3، ص206-207.

[18] الام، ج2، ص150.

[19] ارشاد الساري، ج3، ص102.

[20] عمده القاري، ج9، ص145.

[21] فتح العزيز، ج7، ص80.

[22] الام، ج2، ص150.

[23] صحيح البخاري، ج2، ص143.

[24] نک: المغني، ابن قدامه، ج3، ص206-207؛ جواهر الکلام، ج18، ص105.

[25] بحار الانوار، ج32، ص145.

[26] عوالم العلوم، ص217.

[27] اتحاف الوري، ج2، ص78.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

[۲۵]

[۲۶]

[۲۷]

@@ خط ۱۷: / خط ۱۷: @@
 * ذات عرق يکي از منزلگاه‌هايي است که [[امام حسين]] (ع) در سفر به [[کربلا]] در آن توقف کردند. ايشان در آنجا با بشر بن غالب که از عراق به [[مکه]] باز مي‌گشت ديدار و از وضع [[کوفه]] جويا شد و وي جمله مشهور: دلهايشان با شما و شمشيرهايشان با [[امويان]] است، را در جواب ايشان گفت. <ref>عوالم العلوم، ص217.</ref>
 * در گزارشي ديگر مختار بن ابي عبيد ثقفي در سال 65 هجري براي نجات [[محمد حنفيه]] و گروهي از [[بني هاشم]] از زندان [[عبدالله بن زبير]] نيروهايي در چند گروه به مکه فرستاد که برخي از اين گروه‌ها در ذات عرق به هم ملحق شدند<ref>اتحاف الوري، ج2، ص78.</ref>.
+==در ادب فارسی==
+ناودان کعبه از مفاهیمی هست که در ادبیات فارسی، شعرا در مورد آن اشعاری سروده‌اند مثل
 ==پانویس==
 {{پانویس}}