ذات عرق

ذات عرق مکانی است بین نجد و حجاز در عربستان و در فاصله ۱۰۰ کیلومتری شمال شرقی مکه و بخشی از وادی عقیق است که کاروان حج عراقی از آن جا میقات می‌بستند.

موقعیت

ذات عرق نام مکانی است بین نجد و حجاز در عربستان و در فاصله ۱۰۰ کیلومتری شمال شرقی مکه است. ذات عرق بخشی از منطقه عقیق است.

علت نام‌گزاری

این مکان پیش از اسلام به عرق شهره بود و پس از آن ذات عرق نام گرفت.

• عرق اصطلاحی برای کوه‌های کوچک است و اطلاق آن بر این منطقه به جهت واقع شدن کوهی کوچک در آن است..
• برخی از منابع فقهی علت شهره بودن منطقه به ذات عرق را بهره کم کوه از آب ذکر کرده‌اند..
• برخی نیز آن را نام قریه‌ای که در گذر زمان از بین رفته است ذکر کرده‌اند..

میقات حج

روایت‌هایی که از پیامبر نقل شده نشان از میقات قرارداده شدن ذات عرق برای عراقیان به دست پیامبر دارند. ولی برخی،، معتقدند پیامبر برای عراقی‌ها میقاتی تعیین نکرده چرا که اسلام در بین آنها نفوذ نکرده بود. و در دوره های بعدی با استفاده از قیاس، عنوان میقات اهل عراق تعیین شد. برخی تعیین آن را به دست مردم و گروهی آن را به وسیله عمر بن خطاب خلیفه دوم می‌دانند.. فقیهان شیعی و اهل سنت بر تعیین عقیق که خود شامل سه منطقه مسلخ، غمره و ذات عرق است به عنوان میقات شرقیان متفق‌اند و اهل سنت به اجماع محل احرام بستن را در ذات عرق می‌دانند.

رویدادها

• توقف پیمان شکنان با حضرت علی (ع) بعد از تجهیز سپاه در مسیر بصره در ذات عرق که به «یوم النحیب» مشهور شده است.
• ذات عرق یکی از منزلگاه‌هایی است که امام حسین (ع) در سفر به کربلا در آن توقف کردند. ایشان در آنجا با بشر بن غالب که از عراق به مکه باز می‌گشت دیدار و از وضع کوفه جویا شد و وی جمله مشهور: دلهایشان با شما و شمشیرهایشان با امویان است، را در جواب ایشان گفت.
• در گزارشی دیگر مختار بن ابی عبید ثقفی در سال ۶۵ هجری برای نجات محمد حنفیه و گروهی از بنی هاشم از زندان عبدالله بن زبیر نیروهایی در چند گروه به مکه فرستاد که برخی از این گروه‌ها در ذات عرق به هم ملحق شدند.

جستارهای ویژه

• میقات
• وادی عقیق

منابع

محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل ذات عرق.

• اتحاف الوری بأخبار أم القری، عمر بن محمد ابن فهد (م.۸۸۵.ق.)، تحقیق و تقدیم فهیم محمد شلتوت، مکه، جامعة أم القری، ۱۴۰۳ق.
• الاحتجاج علی اهل اللجاج، احمد بن علی الطبرسی (م.۵۲۰ق.)، تحقیق سید محمد باقر موسوی خرسان، نجف، دار النعمان، ۱۳۸۶ق.
• اخبار مکة فی قدیم الدهر و حدیثه، محمد بن اسحق الفاکهی (م.۲۷۵ق.)، تحقیق عبدالملک بن عبدالله بن دهیش، مکه، مکتبة الاسدی، ۱۴۲۴ق.
• اخبار مکه و ما جاء فیها من الآثار، محمد بن عبدالله الازرقی (م.۲۴۸ق.)، تحقیق رشدی الصالح ملحس، بیروت، دار الاندلس، ۱۴۱۶ق.
• ارشاد الساری، احمد بن محمد القسطلانی (م.۹۲۳ق.)، قاهره، مطبعه الکبری الامیریه، ۱۳۲۳ق.
• الام، محمد بن ادریس الشافعی (م. ۲۰۴ق)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۳ق.
• الاماکن او ما اتفق لفظه و افترق مسماه من الامکنه، محمد بن موسی الحازمی (م۵۸۴ق.)، تحقیق حمد الجاسر، بی‌جا، بی‌تا، بی‌نا.
• الأمکنة و المیاه و الجبال و الآثار، نصر بن عبد الرحمن اسکندری (م. ۵۶۱ ق‏), ریاض, مرکز الملک فیصل للبحوث و الدراسات الاسلامیه‏, ۱۴۲۵ق.
• بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، محمد باقر المجلسی (م. ۱۱۱۰ق)، تصحیح محمد باقر بهبودی و سید ابراهیم میانجی و سید محمد مهدی موسوی خرسان، بیروت، دار احیاء التراث العربی و مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۳ق.
• تاج العروس من جواهر القاموس، مرتضی الزبیدی (م.۱۲۰۵ق.)، تحقیق علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۴ق.
• تذکرة الفقهاء، حسن بن یوسف حلی (م. ۷۲۶ق)، قم، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۱۶ق.
• تهذیب الاحکام فی شرح المقنعة للشیخ المفید، محمد بن حسن الطوسی (۳۸۵-۴۶۰ق.)، تحقیق سید حسن موسوی خرسان و علی آخوندی، تهران، انتشارات دارالکتب اسلامیه، ۱۳۶۵ش.
• توضیح المسائل فی بیان احکام الشرع بالدلائل، سید علی الطباطبائی (م.۱۲۳۱ق.)، قم، موسسة آل البیت، ۱۴۱۸ق.
• جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، محمد حسین نجفی الجواهری (م. ۱۲۶۶ق.)، تحقیق عباس قوچانی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش.
• الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهره، یوسف بن احمد البحرانی (م. ۱۱۸۶ق.)، تحقیق محمد تقی ایروانی و علی آخوندی، قم، النشر الاسلامی، ۱۳۶۳ش.
• الخلاف فی الاحکام، محمد بن حسن الطوسی (۳۸۵-۴۶۰ق.)، تحقیق خراسانی و دیگران، قم، النشر الاسلامی، ۱۴۰۷ق.
• سنن ابن ماجه، محمد بن زید الربعی ابن ماجه (م.۲۷۵ق.)، تحقیق محمدفؤاد عبدالباقی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳۹۵ق.
• سنن ابی داود، ابوداود سلیمان بن الاشعث (م.۲۷۵ق.)، تحقیق سعید اللحام، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۰ق.
• السنن الکبری، احمد بن الحسین البیهقی (م. ۴۵۸ق.)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۶ق.
• سنن النسائی، احمد بن علی النسائی (م. ۳۰۳ق.)، تحقیق صدقی جمیل العطار، بیروت، دار الفکر، ۱۳۴۸ق.
• صحیح البخاری، محمد بن اسماعیل البخاری (م.۲۵۶ق.)، تحقیق عبدالعزیز بن عبدالله بن باز، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۱ق.
• صحیح مسلم، مسلم بن حجاج نیشابوری (۲۰۶-۲۶۱ق.)، تصحیح محمد فواد عبدالباقی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۹ق.
• عمدة القاری، محمود بن احمد البدرالعینی (م.۸۵۵ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
• عوالم العلوم، عبدالله البحرانی(م. ۱۱۳۰ق), قم, مدرسه الامام المهدی عجل الله, ۱۴۰۷ق.
• فتح العزیز شرح الوجیز، عبدالکریم بن محمد الرافعی (م.۶۲۳ق.)، بیروت، دار الفکر.
• الکافی، محمد بن یعقوب کلینی (م.۳۲۹ق.)، تحقیق علی‌اکبر غفاری، تهران، دار الکتب اسلامیه، ۱۳۶۳ش.
• المبسوط فی فقه الامامیه، محمد بن حسن الطوسی (م.۴۶۰ق.)، تحقیق محمد باقر البهبودی، تهران، المکتبة المرتضویه، ۱۳۸۷ق.
• مختلف الشیعة فی احکام الشریعه، حسن بن یوسف حلی (م. ۷۲۶ق.)، قم، النشر الاسلامی ، ۱۴۱۳ق.
• مستند الشیعة فی احکام الشریعه، احمد بن محمد مهدی النراقی (م. ۱۲۴۵ق.)، قم، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۱۵ق.
• المعالم الأثیرة فی السنة و السیرة، محمد محمد حسن شراب، بیروت، دار القلم، ۱۴۱۱ق.
• معالم مکة التاریخیه، عاتق بن غیث البلادی؛ مکه، دار مکه، ۱۴۰۳ق.
• معجم البلدان، یاقوت بن عبدالله الحموی (م.۶۲۶.ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م.
• معجم المعالم الجغرافیة فی السیرة النبویه، عاتق بن غیث البلادی (م.۱۴۳۱ق.)، مکه، دار مکه، ۱۴۰۲ق.
• المغنی، عبدالله بن قدامه (م.۶۲۰ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه.
• منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، حسن بن یوسف حلی (م. ۷۲۶ق.)، مشهد، انتشارات بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، ۱۴۱۴ق.
• موسوعة مرآة الحرمین الشریفین و جزیرة العرب، ایوب پاشا صبری (م.۱۳۰۷ق.)، القاهره، دار الآفاق العربیه، ۱۴۲۴ق.
• النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، محمد بن حسن الطوسی (۳۸۵-۴۶۰ق.)، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۰۰ق.
• وسائل الشیعه (تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه)، محمد بن الحسن الحر العاملی (۱۰۳۳-۱۱۰۴ق.)، الحر العاملی (م.۱۱۰۴ق.)، قم، آل البیت، ۱۴۱۴ق.