رکن یمانی: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی حج
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۱: خط ۱:
رکن يماني بر اساس مسير طواف، پيش از [[حجر الاسود]]، به عنوان آخرين و چهارمين رکن [[بیت‌الله|کعبه]] شناخته مي شود.<ref>معجم البلدان، ج4، ص 465، رحله ابن بطوطه، ج1، ص 374، سفرنامه فرهادمیرزا، ص 375</ref>رکن در جنوب [[بیت‌الله|کعبه]] واقع شده و از اين رو به رکن جنوبي هم شهرت دارد.<ref>سفرنامه ناصرخسرو، ص 129، ترحال فی الجزیره العربیه، ص 176، موسوعه العتیبات المقدسه، ج2، ص 333</ref>
'''رکن يماني'''، گوشه جنوبی بنای کعبه و یکی از چهار گوشه ([[ارکان کعبه]]) آن است. این رکن در سمت سرزمین [[یمن]] قرار گرفته و از این رو به رکن یمانی مشهور است. رکن یمانی در مسير طواف، پيش از [[حجر الاسود]]، آخرين و چهارمين رکن [[بیت‌الله|کعبه]] است. این گوشه از بنای کعبه به رکن جنوبي هم شهرت دارد.


==وجه تسمیه==
==موقعیت مکانی==
وجه نامگذاري آن به يماني( نسبتي از يمن) به سبب واقع شدن در سمت [[يمن]] و قبله اهل يمن بودن است.<ref>مراصد الاطلاع، ج2، ص 629، المقنعه، ص 96، التاریخ التقویم، ج3، ص 453</ref> طبق نقلي، چون اين رکن را فردي يمني ساخته، به رکن يماني شهرت يافته است.<ref>صبح الاعشی، ج4، ص 258، تاریخ قم، ص 281</ref> نيز گاه به اين رکن و [[رکن حجرالاسود]]، که هر دو در سمت اهل يمن واقع اند، يماني گفته شده است.<ref>صبح الاعشي ج4، ص258</ref>فاصله رکن يماني از [[رکن حجرالاسود]]11/52 متر است.<ref>معجم البلدان ج4، ص465؛ الجغرافیه، ص84؛ آثار اسلامی مکه و مدینه، ص80</ref>
رکن یمانی در مسير طواف، پيش از [[حجر الاسود]]، آخرين و چهارمين رکن [[بیت‌الله|کعبه]] است.<ref>معجم البلدان، ج4، ص 465، رحله ابن بطوطه، ج1، ص 374، سفرنامه فرهادمیرزا، ص 375</ref>رکن در جنوب [[بیت‌الله|کعبه]] واقع شده و از اين رو به رکن جنوبي هم شهرت دارد.<ref>سفرنامه ناصرخسرو، ص 129، ترحال فی الجزیره العربیه، ص 176، موسوعه العتیبات المقدسه، ج2، ص 333</ref>


==رکن یمانی==
وجه نامگذاري آن به يماني (نسبتي از يمن) به سبب واقع شدن در سمت [[يمن]] و قبله اهل يمن بودن است.<ref>مراصد الاطلاع، ج2، ص 629، المقنعه، ص 96، التاریخ التقویم، ج3، ص 453</ref> طبق نقلي، چون اين رکن را فردي يمني ساخته، به رکن يماني شهرت يافته است.<ref>صبح الاعشی، ج4، ص 258، تاریخ قم، ص 281</ref> نيز گاه به اين رکن و [[رکن حجرالاسود]]، که هر دو در سمت اهل يمن واقع اند، يماني گفته شده است.<ref>صبح الاعشي ج4، ص258</ref>
[[بیت‌الله|کعبه]] در زمان ساخت از سوي ابراهيم(ع)، دو زاويه و گوشه داشت که به عنوان رکن حجرالاسود و رکن يماني مشهور شدند؛ برخي معتقدند که رکن يماني بر همان پي و پايه اي مستقر است که در روزگار ابراهيم بنا شده است.<ref>مکه و مدينه، تصويري از نوسازي ص102</ref> بنا بر قولي، محلي که براي فاطمه بنت اسد شکافته شد تا فرزندش علي(ع) را داخل کعبه به دنيا بياورد، کنار رکن يماني بوده است.<ref>آثار اسلامي مکه و مدينه، ص46</ref> نيز گفته شده ميان رکن يماني و رکن حجرالاسود هفتاد پيامبر مدفون  است.<ref>الکافي ج4، ص214؛ شرف النبي ص370</ref>


==سیره پیامبر و ائمه در مواجهه با رکن یمانی==
فاصله رکن يماني از [[رکن حجرالاسود]]11/52 متر است.<ref>معجم البلدان ج4، ص465؛ الجغرافیه، ص84؛ آثار اسلامی مکه و مدینه، ص80</ref>
بر اساس روايات، [[پيامبر(ص)]] [[حجرالاسود]] را با دست مسح  مي کرد و مي‌ بوسيد و زماني که به رکن يماني مي‌ رسيد آن را در آغوش مي‌ کشيد. اين عمل، سيره [[امام باقر (ع)]] نيز بوده است.<ref>الکافي ج4، ص408؛ الاستبصار ج2، ص217</ref>طبق روايات ديگري، پيامبر در هر [[طواف]]، رکن يماني را استلام مي کرد<ref>اخبار مکه، الفاکهي، ج1، ص117؛ دعائم الاسلام ج1، ص312</ref>سپس مي بوسيد و صورتش را بر آن مي نهاد.<ref>اسرار عرفاني، ص 397- 398؛ شرف النبي ص386</ref>در برخي منابع [[شيعه]]، نقل شده که وقتي [[پيامبر(ص)|پيامبر]] به رکن يمانى مى رسيد، سرش را به سمت [[بیت‌الله|کعبه]] بلند مى کرد و مى فرمود: اَلْحَمْدُ للّه الذى شَرَّفَکَ وَ عَظَّمَکَ وَ الحَمْدُللّه الَّذى بَعَثَنى نَبِياً وَ جَعَلَ عَلِياً اِماماً، اَلَّلهُمَّ اهْدِ لَهُ خَلْقِکَ وَجَنِّبْهُ شِرارَ خَلْقِکَ.<ref>من لايحضره الفقيه، ج2، ص240؛ تهذيب الاحکام، ج5، ص107؛ اثبات الهداه، ج3، ص19</ref>از امام رضا(ع) دعاي ديگري در هنگام استلام رکن يماني نقل شده است.<ref>عيون اخبار الرضا، ج2، ص19</ref>  


==صحابه و فقها در مواجهه با رکن یمانی==
==تاریخ==
[[صحابه پیامبر|صحابه]] نیز، سنت نبوي در [[استلام]] رکن يماني را رعايت مي کردند.<ref>اخبار مکه، الفاکهي، ج1، ص120</ref>  [[استلام]] و بوسيدن رکن يماني، ذکر گفتن، تواضع کردن، صلوات فرستادن، توبه کردن، دعا<ref>سلوک الملوک، ص368</ref>، و خواندن آيه ربنا آتنا في الدنيا حسنه و في آلاخره حسنه و قنا عذاب النار<ref>الکافي، ج4، ص407؛ المقنع، ص257</ref> نزد رکن يماني مورد توجه روايات است.<ref>المقنعه، 403؛ تهذيب الاحکام، ج5، ص106؛ اشاره السبق، ص132</ref> بر اين اساس، فقيهان به استحباب موکد [[استلام]] رکن يماني، قائل اند.<ref>الاقتصاد، ص333؛ البراهين الجليه، ص75؛ السرائر، ج1،ص572</ref> نيز بنابر روایات مسح رکن يماني سبب آمرزش گناهان است<ref>شرف النبي، ص376</ref>و دعا در نزديک رکن يماني مستجاب مي شود.<ref>شرف النبي، ص378؛ شفاء الغرام ص374؛ عدة الانابه في اماکن الاجابه، ص44</ref>
[[بیت‌الله|کعبه]] در زمان ساخت از سوي [[حضرت ابراهیم(ع)|ابراهيم(ع)]]، دو زاويه و گوشه داشت که به عنوان [[رکن حجرالاسود]] و رکن يماني مشهور شدند؛ برخي معتقدند که رکن يماني بر همان پي و پايه اي مستقر است که در روزگار ابراهيم بنا شده است.<ref>مکه و مدينه، تصويري از نوسازي ص102</ref> نيز گفته شده ميان رکن يماني و رکن حجرالاسود هفتاد پيامبر مدفون  است.<ref>الکافي ج4، ص214؛ شرف النبي ص370</ref>
 
=== شکاف کعبه ===
بنا بر قولي، محلي که براي [[فاطمه بنت اسد]] شکافته شد تا فرزندش [[علي(ع)]] را داخل کعبه به دنيا بياورد، کنار رکن يماني بوده است.<ref>آثار اسلامي مکه و مدينه، ص46</ref>
 
==استلام رکن یمانی==
بر اساس روايات، [[پيامبر(ص)]] [[حجرالاسود]] را با دست مسح  مي‌کرد و مي‌‌بوسيد و زماني که به رکن يماني مي‌‌رسيد آن را در آغوش مي‌ کشيد. اين عمل، سيره [[امام باقر (ع)]] نيز بوده است.<ref>الکافي ج4، ص408؛ الاستبصار ج2، ص217</ref>
 
طبق روايات ديگري، پيامبر در هر [[طواف]]، رکن يماني را استلام مي کرد<ref>اخبار مکه، الفاکهي، ج1، ص117؛ دعائم الاسلام ج1، ص312</ref>سپس مي بوسيد و صورتش را بر آن مي نهاد.<ref>اسرار عرفاني، ص 397- 398؛ شرف النبي ص386</ref>
 
در برخي منابع [[شيعه]]، نقل شده که وقتي [[پيامبر(ص)|پيامبر]] به رکن يمانى مى‌رسيد، سرش را به سمت [[بیت‌الله|کعبه]] بلند مى‌کرد و مى فرمود: اَلْحَمْدُ للّه الذى شَرَّفَکَ وَ عَظَّمَکَ وَ الحَمْدُللّه الَّذى بَعَثَنى نَبِياً وَ جَعَلَ عَلِياً اِماماً، اَلَّلهُمَّ اهْدِ لَهُ خَلْقِکَ وَجَنِّبْهُ شِرارَ خَلْقِکَ.<ref>من لايحضره الفقيه، ج2، ص240؛ تهذيب الاحکام، ج5، ص107؛ اثبات الهداه، ج3، ص19</ref>
 
از امام رضا(ع) دعاي ديگري در هنگام استلام رکن يماني نقل شده است.<ref>عيون اخبار الرضا، ج2، ص19</ref>
 
[[صحابه پیامبر|صحابه]] نیز، سنت نبوي در [[استلام]] رکن يماني را رعايت مي کردند.<ref>اخبار مکه، الفاکهي، ج1، ص120</ref>  
 
مستحبات
 
 [[استلام]] و بوسيدن رکن يماني، ذکر گفتن، تواضع کردن، صلوات فرستادن، توبه کردن، دعا<ref>سلوک الملوک، ص368</ref>، و خواندن آيه ربنا آتنا في الدنيا حسنه و في آلاخره حسنه و قنا عذاب النار<ref>الکافي، ج4، ص407؛ المقنع، ص257</ref> نزد رکن يماني مورد توجه روايات است.<ref>المقنعه، 403؛ تهذيب الاحکام، ج5، ص106؛ اشاره السبق، ص132</ref>  
 
بر اين اساس، فقيهان به استحباب موکد [[استلام]] رکن يماني، قائل اند.<ref>الاقتصاد، ص333؛ البراهين الجليه، ص75؛ السرائر، ج1،ص572</ref> نيز بنابر روایات مسح رکن يماني سبب آمرزش گناهان است<ref>شرف النبي، ص376</ref>و دعا در نزديک رکن يماني مستجاب مي‌شود.<ref>شرف النبي، ص378؛ شفاء الغرام ص374؛ عدة الانابه في اماکن الاجابه، ص44</ref>


==فرشته ای در رکن یمانی==
==فرشته ای در رکن یمانی==
در روايات، از فرشته‌اي نزد رکن يماني ياد شده که کار او، آمين گفتن به دعاي مؤمنان است. نيز اين فرشته، صلوات مؤمنان بر [[پيامبر(ص)|پيامبر]] را، به آن حضرت مي رساند.<ref>الکافي، ج4، ص408</ref>
در روايات، از فرشته‌اي نزد رکن يماني ياد شده که کار او، آمين گفتن به دعاي مؤمنان است. نيز اين فرشته، صلوات مؤمنان بر [[پيامبر(ص)|پيامبر]] را، به آن حضرت مي رساند.<ref>الکافي، ج4، ص408</ref>


==تعابیر مختلف رکن یمانی از منظر شیعه==
==مضامین باطنی==
رکن يماني، مضامين مختلفي به خود گرفته است؛ از جمله گفته‌اند [[بیت‌الله|کعبه]]، محاذي عرش الهي واقع شده و [[حجر الاسود]] و رکن يماني در سمت راست عرش در آسمان مستقرند.<ref>مجمع البحرين، ج6، ص89</ref> اين مضمون با روايت ديگري تکميل شده که [[حجر الاسود]] بيانگر مقام پيامبر و رکن يماني بيانگر مقام [[امامان شیعه|ائمه (ع)]]<nowiki/>است.<ref>بحارالانوار، ج7، ص340</ref> يا رکن يماني به منزله‌ دست راست  خدا در زمين و دري از درهاي بهشت  است که همواره گشوده است.<ref>الفقه المنسوب الي الامام الرضا، ص219؛ علل الشرائع، ج2، ص423؛ شرف النبي، ص371</ref>
گفته‌اند [[بیت‌الله|کعبه]]، محاذي عرش الهي واقع شده و [[حجر الاسود]] و رکن يماني در سمت راست عرش در آسمان مستقرند.<ref>مجمع البحرين، ج6، ص89</ref> اين مضمون با روايت ديگري تکميل شده که [[حجر الاسود]] بيانگر مقام پيامبر و رکن يماني بيانگر مقام [[امامان شیعه|ائمه (ع)]]<nowiki/>است.<ref>بحارالانوار، ج7، ص340</ref>  
 
نیز نقل شده که رکن يماني به منزله‌ دست راست خدا در زمين و دري از درهاي بهشت  است که همواره گشوده است.<ref>الفقه المنسوب الي الامام الرضا، ص219؛ علل الشرائع، ج2، ص423؛ شرف النبي، ص371</ref>
 
== جستارهای وابسته ==
 
* [[ارکان کعبه]]


==پانویس==
==پانویس==

نسخهٔ ‏۱۲ مارس ۲۰۲۲، ساعت ۱۰:۳۴

رکن يماني، گوشه جنوبی بنای کعبه و یکی از چهار گوشه (ارکان کعبه) آن است. این رکن در سمت سرزمین یمن قرار گرفته و از این رو به رکن یمانی مشهور است. رکن یمانی در مسير طواف، پيش از حجر الاسود، آخرين و چهارمين رکن کعبه است. این گوشه از بنای کعبه به رکن جنوبي هم شهرت دارد.

موقعیت مکانی

رکن یمانی در مسير طواف، پيش از حجر الاسود، آخرين و چهارمين رکن کعبه است.[۱]رکن در جنوب کعبه واقع شده و از اين رو به رکن جنوبي هم شهرت دارد.[۲]

وجه نامگذاري آن به يماني (نسبتي از يمن) به سبب واقع شدن در سمت يمن و قبله اهل يمن بودن است.[۳] طبق نقلي، چون اين رکن را فردي يمني ساخته، به رکن يماني شهرت يافته است.[۴] نيز گاه به اين رکن و رکن حجرالاسود، که هر دو در سمت اهل يمن واقع اند، يماني گفته شده است.[۵]

فاصله رکن يماني از رکن حجرالاسود11/52 متر است.[۶]

تاریخ

کعبه در زمان ساخت از سوي ابراهيم(ع)، دو زاويه و گوشه داشت که به عنوان رکن حجرالاسود و رکن يماني مشهور شدند؛ برخي معتقدند که رکن يماني بر همان پي و پايه اي مستقر است که در روزگار ابراهيم بنا شده است.[۷] نيز گفته شده ميان رکن يماني و رکن حجرالاسود هفتاد پيامبر مدفون  است.[۸]

شکاف کعبه

بنا بر قولي، محلي که براي فاطمه بنت اسد شکافته شد تا فرزندش علي(ع) را داخل کعبه به دنيا بياورد، کنار رکن يماني بوده است.[۹]

استلام رکن یمانی

بر اساس روايات، پيامبر(ص) حجرالاسود را با دست مسح  مي‌کرد و مي‌‌بوسيد و زماني که به رکن يماني مي‌‌رسيد آن را در آغوش مي‌ کشيد. اين عمل، سيره امام باقر (ع) نيز بوده است.[۱۰]

طبق روايات ديگري، پيامبر در هر طواف، رکن يماني را استلام مي کرد[۱۱]سپس مي بوسيد و صورتش را بر آن مي نهاد.[۱۲]

در برخي منابع شيعه، نقل شده که وقتي پيامبر به رکن يمانى مى‌رسيد، سرش را به سمت کعبه بلند مى‌کرد و مى فرمود: اَلْحَمْدُ للّه الذى شَرَّفَکَ وَ عَظَّمَکَ وَ الحَمْدُللّه الَّذى بَعَثَنى نَبِياً وَ جَعَلَ عَلِياً اِماماً، اَلَّلهُمَّ اهْدِ لَهُ خَلْقِکَ وَجَنِّبْهُ شِرارَ خَلْقِکَ.[۱۳]

از امام رضا(ع) دعاي ديگري در هنگام استلام رکن يماني نقل شده است.[۱۴]

صحابه نیز، سنت نبوي در استلام رکن يماني را رعايت مي کردند.[۱۵]

مستحبات

 استلام و بوسيدن رکن يماني، ذکر گفتن، تواضع کردن، صلوات فرستادن، توبه کردن، دعا[۱۶]، و خواندن آيه ربنا آتنا في الدنيا حسنه و في آلاخره حسنه و قنا عذاب النار[۱۷] نزد رکن يماني مورد توجه روايات است.[۱۸]

بر اين اساس، فقيهان به استحباب موکد استلام رکن يماني، قائل اند.[۱۹] نيز بنابر روایات مسح رکن يماني سبب آمرزش گناهان است[۲۰]و دعا در نزديک رکن يماني مستجاب مي‌شود.[۲۱]

فرشته ای در رکن یمانی

در روايات، از فرشته‌اي نزد رکن يماني ياد شده که کار او، آمين گفتن به دعاي مؤمنان است. نيز اين فرشته، صلوات مؤمنان بر پيامبر را، به آن حضرت مي رساند.[۲۲]

مضامین باطنی

گفته‌اند کعبه، محاذي عرش الهي واقع شده و حجر الاسود و رکن يماني در سمت راست عرش در آسمان مستقرند.[۲۳] اين مضمون با روايت ديگري تکميل شده که حجر الاسود بيانگر مقام پيامبر و رکن يماني بيانگر مقام ائمه (ع)است.[۲۴]

نیز نقل شده که رکن يماني به منزله‌ دست راست خدا در زمين و دري از درهاي بهشت  است که همواره گشوده است.[۲۵]

جستارهای وابسته

پانویس

  1. ↑ معجم البلدان، ج4، ص 465، رحله ابن بطوطه، ج1، ص 374، سفرنامه فرهادمیرزا، ص 375
  2. ↑ سفرنامه ناصرخسرو، ص 129، ترحال فی الجزیره العربیه، ص 176، موسوعه العتیبات المقدسه، ج2، ص 333
  3. ↑ مراصد الاطلاع، ج2، ص 629، المقنعه، ص 96، التاریخ التقویم، ج3، ص 453
  4. ↑ صبح الاعشی، ج4، ص 258، تاریخ قم، ص 281
  5. ↑ صبح الاعشي ج4، ص258
  6. ↑ معجم البلدان ج4، ص465؛ الجغرافیه، ص84؛ آثار اسلامی مکه و مدینه، ص80
  7. ↑ مکه و مدينه، تصويري از نوسازي ص102
  8. ↑ الکافي ج4، ص214؛ شرف النبي ص370
  9. ↑ آثار اسلامي مکه و مدينه، ص46
  10. ↑ الکافي ج4، ص408؛ الاستبصار ج2، ص217
  11. ↑ اخبار مکه، الفاکهي، ج1، ص117؛ دعائم الاسلام ج1، ص312
  12. ↑ اسرار عرفاني، ص 397- 398؛ شرف النبي ص386
  13. ↑ من لايحضره الفقيه، ج2، ص240؛ تهذيب الاحکام، ج5، ص107؛ اثبات الهداه، ج3، ص19
  14. ↑ عيون اخبار الرضا، ج2، ص19
  15. ↑ اخبار مکه، الفاکهي، ج1، ص120
  16. ↑ سلوک الملوک، ص368
  17. ↑ الکافي، ج4، ص407؛ المقنع، ص257
  18. ↑ المقنعه، 403؛ تهذيب الاحکام، ج5، ص106؛ اشاره السبق، ص132
  19. ↑ الاقتصاد، ص333؛ البراهين الجليه، ص75؛ السرائر، ج1،ص572
  20. ↑ شرف النبي، ص376
  21. ↑ شرف النبي، ص378؛ شفاء الغرام ص374؛ عدة الانابه في اماکن الاجابه، ص44
  22. ↑ الکافي، ج4، ص408
  23. ↑ مجمع البحرين، ج6، ص89
  24. ↑ بحارالانوار، ج7، ص340
  25. ↑ الفقه المنسوب الي الامام الرضا، ص219؛ علل الشرائع، ج2، ص423؛ شرف النبي، ص371

فهرست منابع

• آثار اسلامي مكه و مدينه، رسول جعفريان، تهران، مشعر، 1386ش.

• اثبات الهداه بالنصوص و المعجزات، محمد بن الحسن الحر العاملي (م.1104ق.)، مقدمه سيد شهاب‏‌الدين مرعشي نجفي، بيروت، الاعلمي، 1422ق.

• اخبار مکة في قديم الدهر و حديثه، محمد بن اسحق الفاکهي (م.275ق.)، تحقيق عبدالملک بن عبدالله بن ‌دهيش، مکه، مکتبة الاسدي، 1424ق.

• الاستبصار فيما اختلف من الاخبار، محمد بن حسن الطوسي (شیخ طوسی) (م.460ق.)، تحقيق سيد حسن موسوي الخرسان، تهران، دارالکتب الاسلاميه، 1363ش.

• اسرار عرفاني حج، محمد تقي فعالي، تهران، مشعر، 1386ش.

• إشارة السبق إلي معرفة الحق، علی بن حسن الحلبي، تحقيق ابراهیم بهادری، قم، النشر الاسلامي، 1414ق‏.

• الاقتصاد الهادي الي طريق الرشاد، محمد بن حسن الطوسي(شیخ طوسی) ، تحقیق حسن سعيد، تهران، کتابخانه جامع چهلستون، 1400ق.

• بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، محمد باقر المجلسي ، تصحيح محمد باقر بهبودي و سيد ابراهيم ميانجي و سيد محمد مهدي موسوي خرسان، بيروت، دار احياء التراث العربي و مؤسسة الوفاء، 1403ق.

• البراهين الجلية، السيد محمد حسن القزويني الحائری، تحقيق : مقدمه السيد محمد كاظم القزويني، بیروت، دارالغدیر، 1394ق.

• التاريخ القويم لمکه و بیت الله الکریم، محمد طاهر الكردي المکی، تحقیق عبد الملک ابن دهيش، بيروت، دار الخضر، 1420ق.

• تاریخ قم، حسن بن محمد قمی(م.378ق.)، تهران، توس، 1361ش.

• ترحال في الجزيرة العربية (يتضمن تاريخ مناطق الحجاز المقدسة عند المسلمين‏)، جان لوئيس بورکهارت، ترجمه صبري محمد حسن، قاهره، المرکز القومي للترجمه، 2007م.

• تهذيب الاحکام في شرح المقنعة للشيخ المفيد، محمد بن حسن الطوسي (شیخ طوسی) ، تحقیق سيد حسن موسوي خرسان و علي آخوندي، تهران، انتشارات دارالکتب اسلاميه، 1365ش.

• الجغرافیه، ابو عبد الله محمد بن ابى بكر زهرى، تحقیق محمد حاج صادق، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1382ش.

• دعائم الاسلام و ذکر الحلال و الحرام و القضايا و الاحکام، نعمان بن محمد المغربي ، تحقيق آصف بن علي اصغر فيضي، قاهره، دار المعارف، 1383ق.

• رحلة ابن بطوطه (تحفة النظار في غرائب الامصار و عجائب الاسفار)، محمد بن عبدالله اللواتی الطنجی، تحقيق عبدالهادي تازي، ریاض، اکاديميه المملکه المغربيه، 1417ق.

• السرائر الحاوي لتحرير الفتاوي، محمد بن احمد ابن ادريس (م.598ق.)، قم، انتشارات الاسلامي ، 1410ق.

• سفرنامه فرهاد ميرزا (هداية السبيل و کفاية الدليل)، فرهاد ميرزا معتمد الدوله، تصحيح غلام رضا طباطبايي، تهران، علمي، 1366ش.

• سفرنامه ناصرخسرو، ناصر خسرو، تصحيح محمد دبير سياقي، تهران، زوار، 1381ش.

• شرف النبي (شرف المصطفي)، ابوسعيد واعظ خرگوشي ، تحقيق محمد روشن، تهران، بابک، 1361ش.

• شفاء الغرام باخبار البلد الحرام، محمد بن احمد التقي الفاسي ، تحقيق گروهي از علما، بيروت، دار الکتب العلميه، 1421ق.

• صبح الاعشي في صناعة الانشاء، احمد بن علي القلقشندي ، تحقيق محمد حسین شمس الدین، بيروت، دارالکتب العلمیه، بی تا.

• عدة الانابة في اماکن الاجابة، عبدالله بن ابراهيم الحسني، تحقيق عبدالله نذير، مکه المکرمه، المکتبه المکيه، 1429ق.

• علل الشرائع و الاحکام، محمد بن علي بن بابويه(شيخ صدوق) ، تحقيق سيد محمد صادق بحرالعلوم، نجف، مکتبة الحيدريه، 1385ق.

• عيون اخبار الرضا، محمد بن علي بن بابويه(شيخ صدوق) ، تحقيق حسين اعلمي، بيروت، الاعلمي، 1404ق.

• فقه المنسوب الی الامام الرضا، علي بن بابويه، مشهد، المؤتمر العالمي للامام الرضا7، 1406ق.

• الکافي، محمد بن يعقوب کليني، تحقيق علي‌اکبر غفاري، تهران، دار الکتب اسلاميه، 1363ش.

• مجمع البحرين، فخرالدين بن محمد الطريحي ، تحقيق الحسيني، تهران, المرتضوية، 1362ش.

• مراصد الاطلاع علي اسماء الامکنه و البقاع‌، صفي‌الدين عبدالمومن بن عبدالحق، تحقیق علي محمد البجاوي، بيروت، دار الجيل، 1412ق.

• معجم البلدان، ياقوت بن عبدالله الحموي ، بيروت، دار صادر، 1995م.

• المقنع، محمد بن علي بن بابويه(شيخ صدوق)، قم، مؤسسه الامام الهادي، 1415ق.

• المقنعه، محمد بن محمد بن النعمان(شيخ مفيد)، قم، انتشارات الاسلامي، 1410ق.

• مکه و مدينه تصويري از توسعه و نوسازي، عبيدالله محمد امين کردي، تهران، مشعر، 1380 ش.

• من لا يحضره الفقيه، محمد بن علي بن بابويه (شيخ صدوق) ، تحقیق علی اکبر غفاري، قم، انتشارات الاسلامي، 1404ق.

• موسوعة العتبات المقدسه، جعفر خليلي، بيروت، الاعلمي، 1407ق.

برگرفته از «https://wikihaj.com/index.php?title=رکن_یمانی&oldid=43767»