بازسازی مسجدالنبی (عمر بن خطاب): تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی حج
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۴۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
'''گسترش مسجد النبی(عمربن خطاب)'''، عمر خلیفه دوم مسجد النبی را توسعه داد و اصلاحاتی دربدنه مسجد از جمله دیوار و سقف و رواق انجام داد.
'''بازسازی مسجد النبی در زمان عمر بن خطاب'''، نخستین عملیات توسعه [[مسجد النبی|مسجدالنبی]] بعد از وفات [[پیامبر اسلام(ص)]] بود. در این توسعه، مساحت مسجد حدود هفتاد درصد نسبت به بنای قبلی افزایش یافت. برای این کار تعدادی از خانه‌های اطراف [[مسجد النبی|مسجدالنبی]] به مساحت مسجد اضافه شد. مسجد در جهات غرب، شمال و جنوب گسترش یافت. در این بازسازی [[صفه]] تخریب شد و حیاط مسجد سنگفرش شد.


در زمان عمر مسجد النبی مساحت مسجدالنبی به طور قابل ملاحظه‌ای افزایش یافت. جایگاه صفه در اثر گسترش مسجد تخریب شد.حیاط مسجد سنگفرش و سه در جدید برای مسجد ایجاد گردید.
== تصمیم گسترش مسجد ==
 
[[عمر بن خطاب]]، دومین خلیفه بعد از [[حضرت محمد(ص)]]، در سال ۱۷ هجرت یعنی 4 سال پس از آغاز خلافتش مسجد را بازسازی و مساحت آن را گسترش داد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aالمسجد_النبوي_عبر_التاريخ.pdf&page=65 المسجد النبوی عبر التاریخ، ص ۶۵-۶۶]</ref> او تصمیم خود برای توسعه مسجد را مستند به سخنی از پیامبر(ص) {{یادداشت|ینبغی ان یُزاد المسجد(وفاء الوفاء، ج۲، ص۲۲۵.)}} کرد که در آن گسترش مسجد را لازم دانسته بود.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aوفاء_الوفاء_سمهودی_ج۲.pdf&page=225 وفاء الوفاء، ج۲، ص ۲۲۵]</ref> همچنین علت این تصمیم عمر را افزایش جمعیت مدینه دانسته‌اند.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aوفاء_الوفاء_سمهودی_ج۲.pdf&page=226 وفاءالوفاء، ج۲، ص ۲۲۶]</ref>
عمر از تزییات و استفاده از رنگهایی چون قرمز و زرد برای مسجد جلوگیری کرد.
===جهت قبله===
پس از عمر و عثمان هیچ کس از خلفا و سلاطین و ملوک تا به امروز مسجدالنبی را از جانب قبله توسعه نداده است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aعمارة_و_توسعة_المسجد_النبوی_الشریف_عبر_التاریخ.pdf&page=89 عمارة و توسعة المسجد النبوی الشریف عبر التاریخ، ص۸۹.]</ref> هنگامی که عمر خواست مکان قبله را در دیواری که در توسعه مسجد کشیده بود، معین کند، از صحابه رسول خد(ص) خواست تا در وضع قبله، حاضر و ناظر باشند.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aعمارة_و_توسعة_المسجد_النبوی_الشریف_عبر_التاریخ.pdf&page=89 عمارة و توسعة المجسد النبوی الشریف عبر التاریخ، ص۸۹-۹۰.]</ref>


== افزودن خانه‌های اطراف مسجد ==
== افزودن خانه‌های اطراف مسجد ==
در این بازسازی برای گسترش مساحت مسجدالنبی، خانه‌های اطراف مسجد تخریب شدند. گفته شده که در این بازسازی خانه ابوبکر و عدبالله بن جعفر و خنه اسامه و زید بن حارثه و خانه عباس به مسجد اضافه شد.  
در این بازسازی برای گسترش مساحت مسجدالنبی، خانه‌های اطراف مسجد تخریب شدند. گفته شده که در این بازسازی [[خانه ابوبکر]] و [[عبدالله بن جعفر]] و خانه [[اسامه بن زید|اسامه]] و [[زید بن حارثه]] و [[خانه عباس]] به مسجد اضافه شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aعمارة_و_توسعة_المسجد_النبوی_الشریف_عبر_التاریخ.pdf&page=87 عمارة و توسعة المجسد النبوی الشریف عبر التاریخ، ص 87]</ref>


عباس بن عبدالمطلب در آغاز به درخواست عمر برای بخشیدن یا فروختن خانه‌اش موافقت نکرد اما در نهایت خانه را برای گسترش مسجد صدقه داد.
بیشتر مورخان بر‌آنند که عمر خانه‌های [[امهات المؤمنین|همسران پیامبر]] را به مسجد اضافه نکرد و مسجد را تنها از جهات غرب و شمال و جنوب گسترش داد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aالمسجد_النبوي_عبر_التاريخ.pdf&page=67 المسجد النبوی عبر التاریخ، ص ۶۷]</ref> این در حالی است که خانه برخی از همسران پیامبر در شمال و جنوب مسجدالنبی بود. سمهودی با توجه به این موضوع، این حدس را مطرح می‌کند که شاید عمر مسجد را توسعه داده ولی خانه‌های همسران پیامبر در شمال مسجد را تخریب نکرده و خانه‌ها داخل مسجد قرار گرفته بدون اینکه تخریب شود.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده:وفاء_الوفاء_سمهودی_ج۲.pdf&page=239 وفاء الوفاء، ج۲، ص ۲۳۹]</ref> برخی پژوهشگران چنین حدسی را پذیرفتنی ندانسته و در عوض این احتمال را مطرح کرده‌اند که جز در جهت شرقی، خانه‌های همسران رسول‌الله به مسجد نچسبیده بود؛ به عبارت دیگر فاصله یا خیابانی بین مسجد و خانه‌ها در شمال و جنوب مسجد وجود داشت که این فاصله در توسعه عمر به مسجد ملحق شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aالمسجد_النبوي_عبر_التاريخ.pdf&page=71 المسجد النبوی عبر التاریخ، ص ۷۱]</ref>


عمر خانه‌های زنان پیامبر را به مسجد اضافه نکرد و به همین دلیل مسجد را تنها از جهات غرب و شمال و جنوب گسترش داد.
=== اختلاف با عباس ===
عباس بن عبدالمطلب در آغاز به درخواست عمر برای بخشیدن یا فروختن خانه‌اش موافقت نکرد. او [[ابی بن کعب]] را بین خود و عمر حکم کرد و ابی هم عمر را از اجبار کردن عباس به فروش یا بخشیدن خانه منع کرد. هنگامی که عمر از این کار منصرف شد، عباس خانه‌اش را برای گسترش مسجد صدقه داد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aوفاء_الوفاء_سمهودی_ج۲.pdf&page=227 وفاءالوفاء،ج۲، ص ۲۲۷-۲۲۸]</ref>


==ویژگی‌های این بازسازی==
==ویژگی‌های این بازسازی==
[[پرونده:پلان مسجدالنبی دوران عمر.jpg|وسط|بی‌قاب|450px|جایگزین=مراحل توسعه مسجد قبل از تغییر قبله]]
[[پرونده:پلان مسجدالنبی دوران عمر.jpg|وسط|بی‌قاب|450px|جایگزین=مراحل توسعه مسجد قبل از تغییر قبله]]
'''مساحت:''' در این توسعه عرض مسجد از شرق به غرب بیش از 1۲۰ ذراع (در حدود ۶۰ متر) و طول آن به 140 ذراع (69/70 متر) رسید و مسجد تا حدود 71% نسبت به ساختمان قبلی گسترش یافت.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aعمارة_و_توسعة_المسجد_النبوی_الشریف_عبر_التاریخ.pdf&page=85 عمارة و توسعة المسجد النبوی الشریف عبر التاریخ، ص۸۵.]</ref>


عمر بن خطاب، دومین خلیفه بعد از حضرت محمد(ص)، در سال ۱۷ هجرت یعنی 4 سال پس از آغاز خلافتش مسجد را بازسازی و مساحت آن را گسترش داد.<ref>المعارف ص 96، مدینه منوره، ص82</ref>
'''مصالح:''' در معماری جدید از تنه نخل برای ستون‌ها، خشت برای دیوارها و گل برای بام و رواق‌های چهارگانه استفاده شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aالمدينه_المنوره_تطورها_العمراني.pdf&page=63 المدینه المنوره، ص 63]</ref>


=== مساحت ===
'''تخریب صفه:''' [[صفه|صُفّه]]، در شمال مسجد واقع بود و در اثر توسعه مسجد ویران شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aالمدينه_المنوره_تطورها_العمراني.pdf&page=63 المدینه المنوره، ص 63]</ref>
در اثر این توسعه عرض مسجد از شرق به غرب بیش از 109 ذراع (در حدود54/30متر) و طول آن از شمال به جنوب به بیش از 140 ذراع (69/70متر) رسید و مسجد تا حدود 71% نسبت به ساختمان قبلی گسترش یافت.<ref>مدینه منوره، ص 82</ref>


=== مصالح ===
'''ارتفاع سقف:''' در این بازسازی سقف مسجد به 11ذراع (5/48متر) و ارتفاع سقف (دیوار و پوشش) به 2ذارع (در حدود 1 متر) رسید.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aالمدينه_المنوره_تطورها_العمراني.pdf&page=63 المدینه المنوره، ص 63]</ref>
مصالح، در معماری جدید از تنه نخل برای ستون‌ها، خشت برای دیوارها و گل برای بام و رواق های چهارگانه استفاده شد


=== تخریب صفه ===
'''ستون‌های تازه:''' سقف مسجد بالاتر برده شد و به تناسب آن ستون‌های جدیدی که از تنه درخت خرما بود، جایگزین ستون‌های قدیمی شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده:عمارة_المسجد_النبوی_منذ_إنشائه_حتی_نهایة_العصر_المملوکی.pdf&page=81 عمارة المسجد النبوی، ص ۸۶]</ref>
صفه، در شمال مسجد واقع بود و در اثر توسعه مسجد ویران شد


=== ارتفاع سقف ===
'''ارتفاع دیوارها:''' دیوار اطراف بام مسجد به ارتفاع سه ذراع که پی آن از سنگ بود ساخته شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aالمدينه_المنوره_تطورها_العمراني.pdf&page=63 المدینه المنوره، ص 63]</ref>
در این بازسازی سقف مسجد به 11ذراع(5/48متر) و ارتفاع دیوار+پوشش 2ذارع(در حدود 1 متر) رسید.  


=== ارتفاع دیوارها ===
'''سنگفرش:''' زمین مسجد با سنگریزه‌هایی که از [[وادی عقیق]] آورده بودند، پوشانده شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده:عمارة_المسجد_النبوی_منذ_إنشائه_حتی_نهایة_العصر_المملوکی.pdf&page=84 عمارة المسجد النبوی، ص ۸۹]</ref><ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aعمارة_و_توسعة_المسجد_النبوی_الشریف_عبر_التاریخ.pdf&page=90 عمارة و توسعة المجسد النبوی الشریف عبر التاریخ، ص ۹۰-۹۱]</ref>
دیوار اطراف بام مسجد به ارتفاع سه ذراع که پی آن از سنگ بود ساخته شد


=== سنگفرش ===
'''روشنایی:''' برای روشنایی مسجد تغییرایی صورت گرفت<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aالمدينه_المنوره_تطورها_العمراني.pdf&page=63 المدینه المنوره، ص 63]</ref>و در ایام اجتماع مردم، مسجد را خوشبو می‌کردند.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aالمدينه_المنوره_تطورها_العمراني.pdf&page=63 المدینه المنوره، ص 63]</ref>
زمین مسجد با سنگریزه هایی که از وادی عقیق آورده بودند پوشانده شد


=== روشنایی ===
'''زینت نکردن مسجد:''' عمر در بنای مسجد زینتی به کار نبرد و از به کار بردن رنگ‌های قرمز و زرد جلوگیری کرد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aالمدينه_المنوره_تطورها_العمراني.pdf&page=64 المدینه المنوره، ص 64]</ref>
قندیل های بزرگی برای مسجد تهیه شد<ref>وفاءالوفاباخباردارالمصطفی، ج2، ص 656، مدینه منوره، ص 83</ref>و در ایام اجتماع مردم مسجد را خوشبو می کرد<ref>وفاءالوفا باخبار دارالمصطفی، ج 2، ص 596، مدینه منوره، ص 83</ref>


==ساخت در‌های جدید==
==ساخت درهای جدید==


در این بازسازی سه باب دیگر به مسجد گشوده شد و مسجد جمعا دارای 6 باب شد.<ref>عمده الاخبار، ص 108، وفاءالوفا باخباردارالمصطفی، ج 2، ص 481، مدینه منوره، ص 83</ref>
در این بازسازی سه درِ دیگر به مسجد گشوده شد و مسجد جمعا دارای 6 در شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aوفاء_الوفاء_سمهودی_ج۲.pdf&page=240 وفاء الوفاء، ج۲، ص ۲۴۰]</ref>


درهای جدید در دیوار شمالی، دیوار شرقی (باب النساء)<ref>وفاءالوفاباخباردارالمصطفی، ج2، ص 496 و 691-692، مدینه منوره، ص 83</ref> و دیوار غربی (باب مروان<ref>المدینه المنوره، ص 41، مدینه منوره، ص 83</ref> و بعدا باب السلام<ref>مدینه منوره، ص 83</ref>) ساخته شدند.
درهای جدید در دیوار شمالی، دیوار شرقی (باب النساء) و دیوار غربی (باب مروان و بعدا باب السلام) ساخته شدند.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aالمدينه_المنوره_تطورها_العمراني.pdf&page=64 المدینه المنوره، 64]</ref>


==ممانعت از اشیا تزیینی==
== بطیحاء ==
 
گفته شده که در هنگام توسعه مسجد، در جانب شمال شرق مسجد جایی مانند یک تالار بزرگ ساخته و «بُطَیحاء» نامیده شد. کف آن را با ریگ‌های منطقه «عرصة الحمراء» پوشاندند. عمر دستور داد که هر کس می‌خواهد در امور دنیا صحبت کند به آنجا برود تا در مسجد هیاهو نشود.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aوفاء_الوفاء_سمهودی_ج۲.pdf&page=244 وفاءالوفاء، ج۲، ص 244]
عمر در بنای مسجد زینتی به کار نبرد و از به کار بردن رنگ های قرمز و زرد جلوگیری کرد.<ref>مدینه منوره، ص 83</ref>


== بطیحاء ==
</ref><ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aعمارة_و_توسعة_المسجد_النبوی_الشریف_عبر_التاریخ.pdf&page=91 عمارة و توسعة المجسد النبوی الشریف عبر التاریخ، ص ۹۱]</ref>
گفته شده که در هنگام توسعه مسجد، در جانب شمال شرق مسجد جایی مانند یک تالار بزرگ ساخته شد و با ریگ‌های «عرصة الحمراء» فرش شد. عمر دستور داد که هر کس می‌خواهد در امور دنیا صحبت کند به آنجا برود تا در مسجد هیاهو نشود.


== جستارهای وابسته ==
== جستارهای وابسته ==


* [[مسجد النبی|مسجدالنبی]]
* [[بازسازی مسجدالنبی]]
* [[بازسازی مسجدالنبی]]


==پانویس==
==پانویس==
{{پانویس}}
{{پانویس}}
==منابع==
{{منابع}}
* '''عمارة و توسعة المسجد النبوی الشریف عبر التاریخ'''، ناجی محمد حسن عبدالقادر الانصاری، نادی المدینه المنوره الادبی، ۱۹۹۶م.
* '''المدينه المنوره تطورها العمراني و تراثها فی المعماری'''،‌صالح لمعی مصطفی، دارالنهضه العربیه، بیروت، 1981م.
*'''المسجد النبوی عبر التاریخ'''، محمد السید الوکیل، دار المجتمع للنشر و التوزیع، ۱۹۷۷م.
* '''وفاء الوفاء باخبار دار المصطفی'''، علی بن عبدالله السمهودی، تحقیق قاسم السامرائی، موسسه الفرقان للتراث الاسلامی، 2001م.
{{پایان}}
[[رده:بازسازی مسجدالنبی]]
[[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۸ مهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۴:۰۳

بازسازی مسجد النبی در زمان عمر بن خطاب، نخستین عملیات توسعه مسجدالنبی بعد از وفات پیامبر اسلام(ص) بود. در این توسعه، مساحت مسجد حدود هفتاد درصد نسبت به بنای قبلی افزایش یافت. برای این کار تعدادی از خانه‌های اطراف مسجدالنبی به مساحت مسجد اضافه شد. مسجد در جهات غرب، شمال و جنوب گسترش یافت. در این بازسازی صفه تخریب شد و حیاط مسجد سنگفرش شد.

تصمیم گسترش مسجد[ویرایش | ویرایش مبدأ]

عمر بن خطاب، دومین خلیفه بعد از حضرت محمد(ص)، در سال ۱۷ هجرت یعنی 4 سال پس از آغاز خلافتش مسجد را بازسازی و مساحت آن را گسترش داد.[۱] او تصمیم خود برای توسعه مسجد را مستند به سخنی از پیامبر(ص) [یادداشت ۱] کرد که در آن گسترش مسجد را لازم دانسته بود.[۲] همچنین علت این تصمیم عمر را افزایش جمعیت مدینه دانسته‌اند.[۳]

جهت قبله[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پس از عمر و عثمان هیچ کس از خلفا و سلاطین و ملوک تا به امروز مسجدالنبی را از جانب قبله توسعه نداده است.[۴] هنگامی که عمر خواست مکان قبله را در دیواری که در توسعه مسجد کشیده بود، معین کند، از صحابه رسول خد(ص) خواست تا در وضع قبله، حاضر و ناظر باشند.[۵]

افزودن خانه‌های اطراف مسجد[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در این بازسازی برای گسترش مساحت مسجدالنبی، خانه‌های اطراف مسجد تخریب شدند. گفته شده که در این بازسازی خانه ابوبکر و عبدالله بن جعفر و خانه اسامه و زید بن حارثه و خانه عباس به مسجد اضافه شد.[۶]

بیشتر مورخان بر‌آنند که عمر خانه‌های همسران پیامبر را به مسجد اضافه نکرد و مسجد را تنها از جهات غرب و شمال و جنوب گسترش داد.[۷] این در حالی است که خانه برخی از همسران پیامبر در شمال و جنوب مسجدالنبی بود. سمهودی با توجه به این موضوع، این حدس را مطرح می‌کند که شاید عمر مسجد را توسعه داده ولی خانه‌های همسران پیامبر در شمال مسجد را تخریب نکرده و خانه‌ها داخل مسجد قرار گرفته بدون اینکه تخریب شود.[۸] برخی پژوهشگران چنین حدسی را پذیرفتنی ندانسته و در عوض این احتمال را مطرح کرده‌اند که جز در جهت شرقی، خانه‌های همسران رسول‌الله به مسجد نچسبیده بود؛ به عبارت دیگر فاصله یا خیابانی بین مسجد و خانه‌ها در شمال و جنوب مسجد وجود داشت که این فاصله در توسعه عمر به مسجد ملحق شد.[۹]

اختلاف با عباس[ویرایش | ویرایش مبدأ]

عباس بن عبدالمطلب در آغاز به درخواست عمر برای بخشیدن یا فروختن خانه‌اش موافقت نکرد. او ابی بن کعب را بین خود و عمر حکم کرد و ابی هم عمر را از اجبار کردن عباس به فروش یا بخشیدن خانه منع کرد. هنگامی که عمر از این کار منصرف شد، عباس خانه‌اش را برای گسترش مسجد صدقه داد.[۱۰]

ویژگی‌های این بازسازی[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مراحل توسعه مسجد قبل از تغییر قبله

مساحت: در این توسعه عرض مسجد از شرق به غرب بیش از 1۲۰ ذراع (در حدود ۶۰ متر) و طول آن به 140 ذراع (69/70 متر) رسید و مسجد تا حدود 71% نسبت به ساختمان قبلی گسترش یافت.[۱۱]

مصالح: در معماری جدید از تنه نخل برای ستون‌ها، خشت برای دیوارها و گل برای بام و رواق‌های چهارگانه استفاده شد.[۱۲]

تخریب صفه: صُفّه، در شمال مسجد واقع بود و در اثر توسعه مسجد ویران شد.[۱۳]

ارتفاع سقف: در این بازسازی سقف مسجد به 11ذراع (5/48متر) و ارتفاع سقف (دیوار و پوشش) به 2ذارع (در حدود 1 متر) رسید.[۱۴]

ستون‌های تازه: سقف مسجد بالاتر برده شد و به تناسب آن ستون‌های جدیدی که از تنه درخت خرما بود، جایگزین ستون‌های قدیمی شد.[۱۵]

ارتفاع دیوارها: دیوار اطراف بام مسجد به ارتفاع سه ذراع که پی آن از سنگ بود ساخته شد.[۱۶]

سنگفرش: زمین مسجد با سنگریزه‌هایی که از وادی عقیق آورده بودند، پوشانده شد.[۱۷][۱۸]

روشنایی: برای روشنایی مسجد تغییرایی صورت گرفت[۱۹]و در ایام اجتماع مردم، مسجد را خوشبو می‌کردند.[۲۰]

زینت نکردن مسجد: عمر در بنای مسجد زینتی به کار نبرد و از به کار بردن رنگ‌های قرمز و زرد جلوگیری کرد.[۲۱]

ساخت درهای جدید[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در این بازسازی سه درِ دیگر به مسجد گشوده شد و مسجد جمعا دارای 6 در شد.[۲۲]

درهای جدید در دیوار شمالی، دیوار شرقی (باب النساء) و دیوار غربی (باب مروان و بعدا باب السلام) ساخته شدند.[۲۳]

بطیحاء[ویرایش | ویرایش مبدأ]

گفته شده که در هنگام توسعه مسجد، در جانب شمال شرق مسجد جایی مانند یک تالار بزرگ ساخته و «بُطَیحاء» نامیده شد. کف آن را با ریگ‌های منطقه «عرصة الحمراء» پوشاندند. عمر دستور داد که هر کس می‌خواهد در امور دنیا صحبت کند به آنجا برود تا در مسجد هیاهو نشود.[۲۴][۲۵]

جستارهای وابسته[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  1. ↑ المسجد النبوی عبر التاریخ، ص ۶۵-۶۶
  2. ↑ وفاء الوفاء، ج۲، ص ۲۲۵
  3. ↑ وفاءالوفاء، ج۲، ص ۲۲۶
  4. ↑ عمارة و توسعة المسجد النبوی الشریف عبر التاریخ، ص۸۹.
  5. ↑ عمارة و توسعة المجسد النبوی الشریف عبر التاریخ، ص۸۹-۹۰.
  6. ↑ عمارة و توسعة المجسد النبوی الشریف عبر التاریخ، ص 87
  7. ↑ المسجد النبوی عبر التاریخ، ص ۶۷
  8. ↑ وفاء الوفاء، ج۲، ص ۲۳۹
  9. ↑ المسجد النبوی عبر التاریخ، ص ۷۱
  10. ↑ وفاءالوفاء،ج۲، ص ۲۲۷-۲۲۸
  11. ↑ عمارة و توسعة المسجد النبوی الشریف عبر التاریخ، ص۸۵.
  12. ↑ المدینه المنوره، ص 63
  13. ↑ المدینه المنوره، ص 63
  14. ↑ المدینه المنوره، ص 63
  15. ↑ عمارة المسجد النبوی، ص ۸۶
  16. ↑ المدینه المنوره، ص 63
  17. ↑ عمارة المسجد النبوی، ص ۸۹
  18. ↑ عمارة و توسعة المجسد النبوی الشریف عبر التاریخ، ص ۹۰-۹۱
  19. ↑ المدینه المنوره، ص 63
  20. ↑ المدینه المنوره، ص 63
  21. ↑ المدینه المنوره، ص 64
  22. ↑ وفاء الوفاء، ج۲، ص ۲۴۰
  23. ↑ المدینه المنوره، 64
  24. ↑ وفاءالوفاء، ج۲، ص 244
  25. ↑ عمارة و توسعة المجسد النبوی الشریف عبر التاریخ، ص ۹۱
  1. ↑ ینبغی ان یُزاد المسجد(وفاء الوفاء، ج۲، ص۲۲۵.)

منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  • عمارة و توسعة المسجد النبوی الشریف عبر التاریخ، ناجی محمد حسن عبدالقادر الانصاری، نادی المدینه المنوره الادبی، ۱۹۹۶م.
  • المدينه المنوره تطورها العمراني و تراثها فی المعماری،‌صالح لمعی مصطفی، دارالنهضه العربیه، بیروت، 1981م.
  • المسجد النبوی عبر التاریخ، محمد السید الوکیل، دار المجتمع للنشر و التوزیع، ۱۹۷۷م.
  • وفاء الوفاء باخبار دار المصطفی، علی بن عبدالله السمهودی، تحقیق قاسم السامرائی، موسسه الفرقان للتراث الاسلامی، 2001م.
برگرفته از «https://wikihaj.com/index.php?title=بازسازی_مسجدالنبی_(عمر_بن_خطاب)&oldid=53290»