اهل‌بیت: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی حج
دیداریویکی‌متن
 
(۳۳ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{در دست ویرایش|ماه=[[آبان]]|روز=[[۲۱]]|سال=[[۱۴۰۲]]|کاربر=Kamran  }}
واژه '''اهل‌بیت(ع)''' در ادبیات شیعی، به [[حضرت محمد (ص)|پیامبر اسلام(ص)]]، [[حضرت فاطمه(س)]] و [[دوازده امام(ع)]] اطلاق می‌گردد. به باور شیعه اهل‌بیت پیامبر(ع) دارای خصوصیاتی از جمله: [[عصمت]]، [[علم]] و [[امامت]] هستند. در قرآن و روایات اسلامی بر لزوم معرفت اهل‌بیت و ابراز محبت به ایشان تأکید فراوان شده است.


[[رده:مقاله‌های در حال ویرایش]]
زندگی اهل‌بیت(ع) با [[حرمین]] (شهرهای [[مکه]] و [[مدینه]]) ارتباط داشت. بیشتر آنان در شهر مدینه سکونت داشتند. تعدادی از ایشان در مدینه درگذشتند و در [[قبرستان بقیع]] به خاک سپرده شدند. اهل‌بیت از جایگاه علمی و مذهبی و سیاسی، بخصوص در مدینه، برخوردار بودند. گزارش‌های متعدد درباره [[حج اهل بیت|حج‌گزاری اهل‌بیت]] وجود دارد و سخنانی از ایشان درباره [[مناسک حج]] باقی مانده که منبع استنباط بخشی از احکام فقهی درباب حج است.  
{{جعبه اطلاعات خاندان
| نام = اهل بیت(ع)
| تصویر =
| توضیح تصویر = قبور ائمه بقیع قبل از تخریب
| نام کامل = اهل بیت [[پیامبر(ص)]]
| نسب = اهل بیت پیامبر اسلام
| محل حکومت =
| مدت حکومت =
| مکان قبیله =
| سرسلسله =
| اشخاص مهم = [[پیامبر(ص)]]، [[امام علی(ع)]]، [[حضرت فاطمه(س)]]، [[امام حسن(ع)]]، [[امام حسین(ع)]]، [[امام سجاد(ع)]]، [[امام باقر(ع)]]، [[امام صادق(ع)]]، [[امام کاظم(ع)]]، [[امام رضا(ع)]]، [[امام جواد(ع)]]، [[امام هادی(ع)]]، [[امام عسکری(ع)]]، [[امام زمان(عج)]]
| جمعیت =
| جنگ‌ها =
| شاخه‌ای از =
| زیرشاخه‌ها =
| مهم‌ترین اقدامات =
| مناصب مهم =
| مذهب =
}}
'''اهل بیت(ع)'''، به خاندان معصوم [[پیامبر اسلام(ص)]] اطلاق می‌گردد. در منابع اسلامی اهل بیت پیامبر(ص) به شش معنای، [[پنج تن]]، پنج تن به همراه نه تن از فرزندان [[امام حسین(ع)]]، [[همسران پیامبر]]، پنج تن و همسران پیامبر، خویشاوندان نسبی پیامبر و پیروان راستین پیامبر و [[امامان]] به کار رفته است. بر اساس دیدگاه شیعیان دوازده امامی به استناد برخی از روایات، اهل بیت علاوه بر پنج تن، شامل نه تن دیگر از نوادگان پیامبر(ص) از نسل امام حسین(ع) نیز می‌باشد. به باور بسیاری از علمای [[شیعه]] و [[اهل سنت]] آیات زیادی از [[قرآن کریم]] درباره اهل بیت نازل شده است. همچنین در سیره و روایات پیامبر(ص) نیز جایگاه ویژه‌ای برای اهل بیت وجود دارد.
 
به باور شیعه اهل بیت پیامبر(ع) دارای خصوصیاتی از جمله: [[عصمت]]، [[علم]] و [[امامت]] هستند. البته پشتوانه این دیدگاه پاره‌ای از دلایل عقلی آمیخته با دلایل روایی و قرآنی است. در قرآن و روایات اسلامی بر لزوم معرفت اهل بیت و ابراز محبت به ایشان تأکید فراوان شده اشت.
 
[[حرمین]] شریفین نزد اهل بیت(ع) از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بودند بطوری که ایشان اشتیاق فراوان به زندگی در [[مکه]] و [[مدینه]] داشتند و نیز برای مراسم حج اهتمام ویژه‌ای قائل بودند به طوری که تعداد دفعات شرکت اهل بیت در مراسم حج خیلی زیاد است. به عنوان مثال آورده‌اند که [[امام حسن مجتبی(ع)]] بیست یا بیست و پنج مرتبه به حج رفتند. ایشان علاوه بر انجام [[مناسک حج]] از ایام حج برای هدایت مردم، دستگیری نیازمندان، مقابله با فرقه‌های انحرافی، اعلان حقانیت خویش و... بهره می‌بردند.


مکان‌های زیادی از حرمین شریفین مرتبط با اهل بیت پیامبر(ص) در منابع تاریخی آمده است که بسیاری از آن اماکن به دست [[آل سعود]] به خاطر دشمنی با اهل بیت(ع) ویران شده است.
مکان‌ها و بناهای متعددی در حرمین شریفین، با اهل‌بیت(ع) ارتباط داشته‌اند؛ برای نمونه [[مقبره اهل‌بیت در بقیع]]، خانه‌های آنان، مسجدهای مرتبط به ایشان و صدقات ایشان. این مکان‌ها مورد احترام و توجه مسلمانان بوده است و یادگارهایی از برخی از آن‌ها امروز نیز باقی مانده است.
==واژه‌شناسی==
==واژه‌شناسی==
ترکیب «اهل بیت» به معنای ساکنان خانه<ref>العین، ج4، ص89؛ معجم مقاییس اللغه، ج1، ص150؛ لسان العرب، ج11، ص29، «اهل.</ref> است. اهل بیت ترکیبی اضافی از «اهل» و «بیت» است. «اهل» در جایی به کار می‌رود که گونه‌ای وابستگی، اختصاص،<ref>معجم مقاییس اللغه، ج1، ص150، «اهل.</ref> انس و پیوند<ref>الصحاح، ج4، ص1629؛ التحقیق، ج1، ص169، «اهل.</ref> و قرابت<ref>المصباح، ج2، ص28، «اهل.</ref> با فرد یا چیزی وجود داشته باشد. این واژه به گروهی اطلاق می‌شود که از لحاظ نسب یا [[دین]] به یک فرد بازگردند.<ref>التحقیق، ج1، ص177-178؛ نک: الصحاح، ج4، ص1627، «اول.</ref> «بیت» به خانه و محل سکونت گفته می‌شود.<ref>معجم مقاییس اللغه، ج1، ص324-325؛ النهایه، ج1، ص170؛ المصباح، ج2، ص68، «بات.</ref>
ترکیب «اهل‌بیت» به معنای ساکنان خانه<ref>العین، ج4، ص89؛ معجم مقاییس اللغه، ج1، ص150؛ لسان العرب، ج11، ص29، «اهل.</ref> است. اهل به گروهی اطلاق می‌شود که از لحاظ نسب یا [[دین]] به یک فرد بازگردند.<ref>التحقیق، ج1، ص177-178؛ نک: الصحاح، ج4، ص1627، «اول.</ref>  


=== در قرآن ===
=== در قرآن ===
اهل بیت در دو [[آیه]] مکی، یک‌ بار به صورت «اهل البیت» بر اهل خانه [[ابراهیم(ع)]]<ref>تفسیر بغوی، ج2، ص393؛ الکشاف، ج2، ص281؛ التحریر و التنویر، ج11، ص298.</ref> و همسرش<ref>التحقیق، ج1، ص170، «اهل.</ref> اطلاق شده است: {{قلم رنگ|سبز|رَحْمَةُ اللهِ وَبَرَکاتُهُ عَلَیْکُمْ اَهْلَ الْبَیْت}} ‌ (سوره هود، آیه 73) بار دیگر به صورت «اهل بیتٍ» در اشاره مبهم خواهر [[موسی(ع)]] به خانواده خویش هنگام گفت‌وگو با فرعونیان: {{قلم رنگ|سبز|وَحَرَّمْنا عَلَیْهِ الْمَراضِعَ مِنْ قَبْلُ فَقالَتْ هَلْ اَدُلُّکُمْ عَلی‌ اَهْلِ بَیْتٍ یَکْفُلُونَهُ لَکُم}} ‌ (سوره قصص، آیه 12) به کار رفته است. افزون بر این، در پاره‌ای آیات، تعبیر «اهلَِک» به خانواده یا پیروان برخی پیامبران ([[سوره هود]]، آیه40 و 46؛ [[سوره مؤمنون]]، آیه27؛ [[سوره عنکبوت]]، آیه33)<ref>نک: جامع البیان، ج12، ص26؛ تفسیر بیضاوی، ج4، ص86؛ التفسیر الکبیر، ج18، ص357.</ref> و اهل خانه یا پیروان پیامبر در دوره مکی (سوره طه، آیه132)<ref>نک: مجمع البیان، ج7، ص59؛ تفسیر قرطبی، ج11، ص263؛ المیزان، ج14، ص239.</ref> اشاره می‌کند.
واژه اهل‌بیت در دو [[آیه]]، یک‌ بار به صورت «اهل البیت» بر اهل خانه [[ابراهیم(ع)]]<ref>تفسیر بغوی، ج2، ص393؛ الکشاف، ج2، ص281؛ التحریر و التنویر، ج11، ص298.</ref> و همسرش<ref>التحقیق، ج1، ص170، «اهل.</ref> اطلاق شده (سوره هود، آیه 73) و بار دیگر در اشاره خواهر [[موسی(ع)]] به خانواده خود هنگام گفت‌وگو با فرعونیان (سوره قصص، آیه 12) به کار رفته است. افزون بر این، در پاره‌ای آیات، تعبیر «اهلَِک» به خانواده یا پیروان برخی پیامبران ([[سوره هود]]، آیه40 و 46؛ [[سوره مؤمنون]]، آیه27؛ [[سوره عنکبوت]]، آیه33)<ref>نک: جامع البیان، ج12، ص26؛ تفسیر بیضاوی، ج4، ص86؛ التفسیر الکبیر، ج18، ص357.</ref> و اهل خانه یا پیروان پیامبر در دوره مکی (سوره طه، آیه132)<ref>نک: مجمع البیان، ج7، ص59؛ تفسیر قرطبی، ج11، ص263؛ المیزان، ج14، ص239.</ref> اشاره می‌کند.


=== واژگان هم‌معنا ===
=== واژگان هم‌معنا ===
از اهل بیت به ویژه در معنای خاندان معصوم پیامبر(ص) گاه با تعابیری دیگر مانند «آل البیت»،<ref>نک: اوائل المقالات، ص216؛ المیزان، ج7، ص111؛ احقاق الحق، ج9، ص291؛ ج12، ص181.</ref> «آل محمد»،<ref>نک: عیون اخبار الرضا، ج1، ص60؛ التبیان، ج2، ص441؛ صحیح مسلم، نووی، ج6، ص72.</ref> «آل الله»،<ref>نک: المناقب، ابن شهر آشوب، ج1، ص282؛ ج3، ص211؛ روح المعانی، ج3، ص189.</ref> «ذَوِی القُربَی» و «عترت»<ref>نک: مطالب السؤول، ص22-28؛ مجمع البحرین، ج3، ص395، «عتر.</ref> نیز یاد می‌شود.
از اهل‌بیت به ویژه در معنای خاندان معصوم پیامبر(ص) گاه با تعابیری دیگر مانند «آل البیت»،<ref>نک: اوائل المقالات، ص216؛ المیزان، ج7، ص111؛ احقاق الحق، ج9، ص291؛ ج12، ص181.</ref> «آل محمد»،<ref>نک: عیون اخبار الرضا، ج1، ص60؛ التبیان، ج2، ص441؛ صحیح مسلم، نووی، ج6، ص72.</ref> «آل الله»،<ref>نک: المناقب، ابن شهر آشوب، ج1، ص282؛ ج3، ص211؛ روح المعانی، ج3، ص189.</ref> «ذَوِی القُربَی» و «عترت»<ref>نک: مطالب السؤول، ص22-28؛ مجمع البحرین، ج3، ص395، «عتر.</ref> نیز یاد می‌شود.
 
==مصداق‌شناسی اهل بیت==
در نوشته های مسلمانان، درباره اینکه اهل بیت پیامبر(ص) چه کسانی هستند اختلاف نظر وجود دارد. برخی اهل بیت را پنج‌تن اصحاب کساء یعنی پیامبر(ص)، [[علی(ع)]]، [[فاطمه(س)]] و [[حسنین(ع)]] می‌دانند.<ref>المستدرک، ج3، ص146-148؛ فرائد السمطین، ج2، ص10-23.</ref> و گروهی دیگر همه دوازده امام شیعه، پیامبر و حضرت فاطمه را اهل بیت می‌دانند.<ref>کمال الدین، ص264؛ شرح الاخبار، ج3، ص516؛ فرائد السمطین، ج1، ص315-316.</ref> همچنین [[همسران پیامبر]]،<ref>تفسیر مقاتل، ج3، ص45؛ جامع البیان، ج22، ص7-8؛ المیزان، ج16، ص310.</ref>پنج تن و همسران پیامبر<ref>السنن الکبری، ج2، ص150؛ التفسیر الکبیر، ج25، ص168؛ تفسیر بیضاوی، ج4، ص231.</ref>، خویشاوندان نسبی پیامبر که [[صدقه]] بر آنان حرام شده است،<ref>مسند احمد، ج3، ص448؛ صحیح مسلم، ج3، ص118-119؛ تفسیر بغوی، ج3، ص529.</ref>پیروان راستین پیامبر و [[امامان]]<ref>بصائر الدرجات، ص37-38؛ المعجم الکبیر، ج2، ص292؛ تفسیر ثعلبی، ج8، ص44.</ref> نیز به نظر بخشی از مسلمانان مصداق اهل بیت پیامبر(ص) هستند.
 
===پنج تن===
 
شیعیان<ref>المناقب، کوفی، ج1، ص132؛ الشافی، ج3، ص136؛ مجمع البیان، ج8، ص559-560.</ref> و برخی اهل سنت<ref>نک: جامع البیان، ج22، ص5-7؛ زاد المسیر، ج3، ص462؛ فتح القدیر، ج4، ص278-279.</ref> به پشتوانه روایت‌های فراوان از منابع شیعه<ref>الکافی، ج1، ص287؛ البرهان، ج4، ص443؛ نک: المیزان، ج16، ص311.</ref> و اهل سنت،<ref>مسند احمد، ج3، ص285؛ جامع البیان، ج22، ص5-8؛ المستدرک، ج2، ص416؛ ج3، ص133، 146-148.</ref> مصداق‌های اهل بیت را تنها پیامبر(ص)، علی(ع)، فاطمه(س) و حسنین(ع) دانسته و همسران پیامبر را از شمول آن بیرون شمرده‌اند. روایت‌ها با وجود اختلاف در جزئیات، همگی بر این نکته اتفاق نظر دارند که پیامبر(ص) افراد یاد شده را گردآورد و عبارت {{قلم رنگ|سبز|اِنَّما یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ اَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً}} را تلاوت فرمود. تنها بر پایه یک روایت، ‌[[ام سلمه]] نیز اجازه یافت در پی دعای پیامبر درباره افراد یاد شده «اللَّهم اهلُ بَیتِی اذهِب عَنهم الرِّجسَ وَطَهِّرهم تَطهِیراً» به عنوان یکی از اهل بیت زیر عبا قرار گیرد.<ref>مسند احمد، ج6، ص298.</ref>
 
روایاتی بیانگر آنند که پیامبر(ص) تا مدتی که از یک تا هفده ماه ‌گزارش شده، این آیه را برابر خانه علی(ع) تلاوت می‌کرد.<ref>نک: جامع البیان، ج22، ص6؛ المستدرک، ج3، ص158؛ مجمع الزوائد، ج9، ص169.</ref> در برابر، بیشتر اهل سنت سیاق آیه را دلیل بر آن می‌دانند که اهل بیت پیامبر(ص) دست کم شامل همسران ایشان می‌شود.<ref>تفسیر بیضاوی، ج4، ص231؛ تفسیر قرطبی، ج14، ص183؛ تفسیر ابن کثیر، ج6، ص364-370.</ref> از برخی صحابه نقل شده که  مصداق‌های آیه را فقط همسران پیامبر می‌دانند.<ref>تفسیر ابن ابی حاتم، ج9، ص3132؛ الدر المنثور، ج5، ص198؛ روح المعانی، ج11، ص194.</ref><ref>تفسیر بغوی، ج3، ص528؛ الدر المنثور، ج5، ص198.</ref><ref>البحر المحیط، ج8، ص479.</ref>


===دوازده امام===
==مصداق‌ اهل‌بیت==
شیعیان<ref>المناقب، کوفی، ج1، ص132؛ الشافی، ج3، ص136؛ مجمع البیان، ج8، ص559-560.</ref> و برخی اهل سنت<ref>نک: جامع البیان، ج22، ص5-7؛ زاد المسیر، ج3، ص462؛ فتح القدیر، ج4، ص278-279.</ref> به پشتوانه روایت‌های فراوان از منابع شیعه<ref>الکافی، ج1، ص287؛ البرهان، ج4، ص443؛ نک: المیزان، ج16، ص311.</ref> و اهل سنت،<ref>مسند احمد، ج3، ص285؛ جامع البیان، ج22، ص5-8؛ المستدرک، ج2، ص416؛ ج3، ص133، 146-148.</ref> مصداق‌های اهل‌بیت را تنها پیامبر(ص)، علی(ع)، فاطمه(س) و حسنین(ع) دانسته و همسران پیامبر را از شمول آن بیرون شمرده‌اند. پیامبر(ص) افراد یاد شده را گردآورد و عبارت {{قلم رنگ|سبز|اِنَّما یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ اَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً}} را تلاوت فرمود. در برابر، بیشتر اهل سنت برآنند که اهل‌بیت پیامبر(ص) دست کم شامل همسران آن حضرت نیز می‌شود.<ref>تفسیر بیضاوی، ج4، ص231؛ تفسیر قرطبی، ج14، ص183؛ تفسیر ابن کثیر، ج6، ص364-370.</ref> از برخی صحابه نقل شده که  مصداق‌های آیه را فقط همسران پیامبر می‌دانند.<ref>تفسیر ابن ابی حاتم، ج9، ص3132؛ الدر المنثور، ج5، ص198؛ روح المعانی، ج11، ص194.</ref>


شیعیان دوازده امامی بر پایه احادیثی، اهل بیت را افزون بر پنج تن، شامل نه تن دیگر از نوادگان پیامبر(ص) از نسل امام حسین(ع) می‌دانند؛ یعنی امامان [[علی بن الحسین سجاد]] (95ق.)، [[محمد بن علی باقر]] (114ق.)، [[جعفر بن محمد صادق]] (148ق.)، [[موسی بن جعفر کاظم]] (183ق.)، [[علی بن موسی الرضا]] (203ق.)، [[محمد بن علی الجواد]] (220ق.)، [[علی بن محمد‌هادی]] (254ق.)، [[حسن بن علی عسکری]] (260ق.) و [[محمد بن حسن المهدی]] که به باور آنان دارای [[عصمت]] و دانش ویژه‌اند. بدین ترتیب، شیعیان در مجموع شمار اهل بیت را چهارده تن شمرده‌اند.<ref>الکافی، ج1، ص525-534؛ کمال الدین، ج1، ص274؛ فرائد السمطین، ج1، ص315-316.</ref>  
شیعیان دوازده امامی بر پایه احادیثی، اهل‌بیت را افزون بر پیامبر(ص) و حضرت فاطمه شامل [[دوازده امام]] می‌دانند.<ref>الکافی، ج1، ص525-534؛ کمال الدین، ج1، ص274؛ فرائد السمطین، ج1، ص315-316.</ref>  


==فضیلت‌های اهل بیت==
==فضیلت‌های اهل‌بیت==


===در قرآن===
===در قرآن===


در منابع روایی و تفسیری برخی از آیات قرآن درباره اهل بیت دانسته شده‌اند.<ref>برای نمونه نک: الکافی، ج1، ص143، 144، 186، 191، 205، 207، 210، 212، 217-218، 539؛ مناقب ابن شهر آشوب، ج1، ص372؛ ج2، ص288، 311؛ ج3، ص171، 314، 443.</ref><ref>نک: المیزان، ج1، ص42.</ref> از جمله می‌توان به [[آیه مباهله]] (61 سوره آل عمران)،<ref>التبیان، ج2، ص484؛ مجمع البیان، ج2، ص763-764؛ الصافی، ج1، ص343-344.</ref><ref>جامع البیان، ج3، ص211؛ تفسیر بغوی، ج1، ص450-451؛ روح المعانی، ج2، ص180-182.</ref> [[آیات اطعام]] (آیه 5 تا 22 سوره انسان)،<ref>تفسیر فرات الکوفی، ص520-529؛ التبیان، ج10، ص211؛ مجمع البیان، ج10، ص616.</ref> <ref>تفسیر ثعلبی، ج10، ص98-102؛ الکشاف، ج4، ص670؛ روح المعانی، ج15، ص173-174.</ref>واژه قربی در آیه 23 سوره شوری<ref>مجمع البیان، ج9، ص43؛ روض الجنان، ج17، ص122-123؛ الصافی، ج4، ص373-374.</ref> <ref>الکشاف، ج4، ص219-220؛ تفسیر بیضاوی، ج5، ص80؛ نک: روح المعانی، ج13، ص31-33.</ref> و واژه [[اولوا الامر]] در آیه 59 سوره نساء<ref>التبیان، ج3، ص236؛ مجمع البیان، ج3، ص101.</ref> اشاره کرد.  
در منابع روایی و تفسیری برخی از آیات قرآن، درباره اهل‌بیت دانسته شده‌اند.<ref>برای نمونه نک: الکافی، ج1، ص143، 144، 186، 191، 205، 207، 210، 212، 217-218، 539؛ مناقب ابن شهر آشوب، ج1، ص372؛ ج2، ص288، 311؛ ج3، ص171، 314، 443.</ref> از جمله می‌توان به [[آیه مباهله]] (61 سوره آل عمران)،<ref>جامع البیان، ج3، ص211؛ تفسیر بغوی، ج1، ص450-451؛ روح المعانی، ج2، ص180-182؛ التبیان، ج2، ص484؛ مجمع البیان، ج2، ص763-764؛ الصافی، ج1، ص343-344.</ref> [[آیات اطعام]] (آیه 5 تا 22 سوره انسان)،<ref>تفسیر ثعلبی، ج10، ص98-102؛ الکشاف، ج4، ص670؛ روح المعانی، ج15، ص173-174؛ تفسیر فرات الکوفی، ص520-529؛ التبیان، ج10، ص211؛ مجمع البیان، ج10، ص616.</ref> واژه قربی در آیه 23 سوره شوری<ref>الکشاف، ج4، ص219-220؛ تفسیر بیضاوی، ج5، ص80؛ نک: روح المعانی، ج13، ص31-33.؛ مجمع البیان، ج9، ص43؛ روض الجنان، ج17، ص122-123؛ الصافی، ج4، ص373-374.</ref> و واژه [[اولوا الامر]] در آیه 59 سوره نساء<ref>التبیان، ج3، ص236؛ مجمع البیان، ج3، ص101.</ref> اشاره کرد.  


===در کلام پیامبر===
===در کلام پیامبر===


بر پایه روایت‌های فراوان از منابع [[شیعه]] و [[اهل سنت]]، اهل بیت در سخنان پیامبر و سیره ایشان جایگاهی ویژه دارند. [[حدیث ثقلین]] که برخی آن را با اسناد بسیار به سی و چهار [[صحابه]] رسانده‌اند،<ref>عبقات الانوار، ج20، ص327.</ref> در هر دو ‌گزارش شیعی<ref>نک: الکافی، ج1، ص294؛ ج2، ص415؛ الامالی، ص616؛ کمال الدین، ص234-240.</ref> و سنی<ref>نک: مسند احمد، ج3، ص14، 17، 26، 59؛ سنن الدارمی، ج2، ص433؛ المستدرک، ج3، ص148.</ref> آن، اهل بیت را به عنوان میراث پیامبر(ص) و در ردیف قرآن می‌شمارد. در [[حدیث امان]]، بر پایه برخی نقل‌ها، پیامبر(ص) اهل بیتش را امان امت [[اسلام]]<ref>مجمع الزوائد، ج9، ص174؛ نظم درر السمطین، ص234.</ref> می‌شمرد. در [[حدیث سفینه]]، آنان همچون کشتی [[نوح]] خوانده شده‌اند که سوار شدگان برآن نجات می‌یابند و دیگران در دریای گمراهی غرق خواهند شد.<ref>دعائم الاسلام، ج1، ص80؛ کمال الدین، ص239؛ المستدرک، ج3، ص151.</ref>  
[[حدیث ثقلین]]، در هر دو ‌گزارش شیعی<ref>نک: الکافی، ج1، ص294؛ ج2، ص415؛ الامالی، ص616؛ کمال الدین، ص234-240.</ref> و سنی<ref>نک: مسند احمد، ج3، ص14، 17، 26، 59؛ سنن الدارمی، ج2، ص433؛ المستدرک، ج3، ص148.</ref> آن، اهل‌بیت را میراث پیامبر(ص) و در ردیف قرآن می‌شمارد. در [[حدیث امان]]، پیامبر(ص) اهل‌بیتش را امان امت [[اسلام]]<ref>مجمع الزوائد، ج9، ص174؛ نظم درر السمطین، ص234.</ref> می‌شمرد. در [[حدیث سفینه]]، آنان همچون کشتی [[نوح]] خوانده شده‌اند که سوار شدگان برآن نجات می‌یابند و دیگران در دریای گمراهی غرق خواهند شد.<ref>دعائم الاسلام، ج1، ص80؛ کمال الدین، ص239؛ المستدرک، ج3، ص151.</ref>  


==ویژگی‌های اهل بیت==
==ویژگی‌های اهل‌بیت==


شیعیان که اهل بیت را بر‌ترین انسان‌ها می‌دانند،<ref>الشافی، ج2، ص7؛ ج3، ص173؛ کشف المراد، ص495.</ref> بر این ویژگی‌ها برای ایشان تاکید می‌کنند:
شیعیان که اهل‌بیت را بر‌ترین انسان‌ها می‌دانند،<ref>الشافی، ج2، ص7؛ ج3، ص173؛ کشف المراد، ص495.</ref> بر این ویژگی‌ها برای ایشان تاکید می‌کنند:


===عصمت===
===عصمت===


امامیه اهل بیت را معصوم از [[گناه]]، اشتباه و عیب می‌شمارند.<ref>نک: فرق الشیعه، ص19؛ نهج الحق، ص164.</ref> مهم‌ترین پشتوانه نقلی شیعه برای اثبات عصمت از گناه، [[آیه تطهیر]] (سوره احزاب، آیه 33) است.<ref>نک: الشافی، ج3، ص133-137؛ تقریب المعارف، ص336-337؛ العمده، ص45-46.</ref> متکلمان شیعی از تحلیل‌های عقلی برای اثبات عصمت بهره می‌گیرند. برای نمونه، آنان استدلال می‌کنند که امکان خطای عامه مردم در مقام بیان و اجرای شریعت<ref>الشافی، ج1، ص43.</ref> مقتضی وجوب نصب امامی معصوم از خطا است تا دیگران را از خطا بازدارد.<ref>النکت الاعتقادیه، ص40؛ رسائل المرتضی، ج1، ص395-398؛ کشف المراد، ص492-494.</ref>
امامیه اهل‌بیت را معصوم از [[گناه]]، اشتباه و عیب می‌شمارند.<ref>نک: فرق الشیعه، ص19؛ نهج الحق، ص164.</ref> مهم‌ترین پشتوانه نقلی شیعه برای اثبات عصمت از گناه، [[آیه تطهیر]] (سوره احزاب، آیه 33) است.<ref>نک: الشافی، ج3، ص133-137؛ تقریب المعارف، ص336-337؛ العمده، ص45-46.</ref> استدلال عقلی متکلمان شیعی برای عصمت آن است که عامه مردم در بیان و اجرای شریعت خطاپذیراند، در نتیجه لازم است امامی که خود معصوم از خطاست دیگران را از خطا باز دارد.<ref>النکت الاعتقادیه، ص40؛ رسائل المرتضی، ج1، ص395-398؛ کشف المراد، ص492-494.</ref>  
===علم===
===علم===


متکلمان شیعه متاثر از دو گونه روایات، درباره دانش اهل بیت دو دیدگاه بیان کرده‌اند. گروهی ایشان را عالم به همه احکام و معارف کلی می‌دانند؛ اما دانش به امور جزئی مانند دانستن هنگام مرگ افراد را ضروری نمی‌دانند.<ref>الکافی، ج1، ص256-257؛ نک: اوائل المقالات، ص46، 67؛ رسائل المرتضی، ج1، ص394-395؛ ج3، ص130-131.</ref> در برابر، دسته‌ای دانش امام را شامل همه احکام و امور کلی و جزئی می‌دانند.<ref>الکافی، ج1، ص260-262؛ نک: علم الامام، ص18 به بعد.</ref> با وجود این، آنان در دانش امام به همه احکام و معارف اتفاق نظر دارند و منشا آن را ‌نقل از پیامبر<ref>الایضاح، ص459-468؛ الارشاد، ج2، ص186-187؛ منهاج الکرامه، ص37.</ref> یا الهام،<ref>الارشاد، ج2، ص186؛ عقائد الامامیه، ص67-69.</ref> کلام فرشته، رؤیای صادق و مانند آن<ref>نک: فرق الشیعه، ص89-90.</ref> و‌ اندکی نیز قیاس و استنباط معصومانه<ref>نک: فرق الشیعه، ص90.</ref> دانسته‌اند.
متکلمان شیعه درباره دانش اهل‌بیت دو دیدگاه بیان کرده‌اند: گروهی امامان را عالِم به همه احکام و معارف کلی می‌دانند؛ اما دانش به امور جزئی را ضروری نمی‌دانند.<ref>الکافی، ج1، ص256-257؛ نک: اوائل المقالات، ص46، 67؛ رسائل المرتضی، ج1، ص394-395؛ ج3، ص130-131.</ref> در برابر، دسته‌ای دانش امام را شامل همه احکام و امور کلی و جزئی می‌دانند.<ref>الکافی، ج1، ص260-262؛ نک: علم الامام، ص18 به بعد.</ref>


===امامت===
===امامت===


امامت در تعریف مسلمانان به معنای ریاست عام در امور دین و دنیا است.<ref>الشافی، ج1، ص5؛ النکت الاعتقادیه، ص39-40؛ النجاة فی القیامه، ص41، 66.</ref> <ref>المواقف، ج3، ص574؛ شرح المقاصد، ج2، ص272؛ نک: الشافی، ج1، ص5-8.</ref> شیعیان تنها اهل بیت را به سبب داشتن دانش و عصمت، شایسته این مقام و مرجع دینی (بعد از پیامبر) می‌دانند.<ref>الشافی، ج3، ص163؛ منهاج الکرامه، ص37؛ مرجعیة اهل البیت، ص32.</ref> متکلمان امامیه به ضرورت وجود جانشینی برای پیامبر در همه زمان‌ها برای حفظ شریعت باور دارند.<ref>الشافی، ج1، ص179-180؛ تقریب المعارف، ص171؛ قواعد المرام، ص175-177.</ref>   
امامت در تعریف مسلمانان به معنای ریاست عام در امور دین و دنیا است.<ref>الشافی، ج1، ص5؛ النکت الاعتقادیه، ص39-40؛ النجاة فی القیامه، ص41، 66.</ref> شیعیان تنها اهل‌بیت را به سبب دانش و عصمت، شایسته این مقام و مرجع دینی (بعد از پیامبر) می‌دانند.<ref>الشافی، ج3، ص163؛ منهاج الکرامه، ص37؛ مرجعیة اهل البیت، ص32.</ref> متکلمان امامیه به ضرورت وجود جانشینی برای پیامبر در همه زمان‌ها برای حفظ شریعت باور دارند.<ref>الشافی، ج1، ص179-180؛ تقریب المعارف، ص171؛ قواعد المرام، ص175-177.</ref>   
 
==تکریم اهل بیت==
 
روایت‌های اسلامی بر جنبه‌هایی از گرامیداشت اهل بیت تاکید می‌کنند:


آیه 23 [[سوره شوری]] بر پایه روایات<ref>الکافی، ج8، ص93؛ دعائم الاسلام، ج1، ص68؛ عیون اخبار الرضا، ج2، ص211-213.</ref> و به گفته مفسران<ref>مجمع البیان، ج9، ص43؛ الکشاف، ج4، ص219-220.</ref> بر وجوب مودت اهل بیت به عنوان پاداش رسالت پیامبر(ص) دلالت می‌کند. روایات، مودت اهل بیت را پایه اسلام<ref>الکافی، ج2، ص46؛ الامالی، ص341؛ کنز العمال، ج11، ص539.</ref> و از مواردی دانسته‌اند که پذیرش اعمال به آن وابسته شده است.<ref>شواهد التنزیل، ج1، ص554.</ref> در روز قیامت از مودت اهل بیت سؤال می‌شود<ref>عیون اخبار الرضا، ج2، ص67، 110-111.</ref> و بهره‌مندی از [[شفاعت]] و ورود به بهشت بدان مشروط شده است.<ref>مجمع الزوائد، ج9، ص172.</ref>
==تکریم اهل‌بیت==


=== صلوات بر اهل بیت ===
آیه 23 [[سوره شوری]] بر پایه روایات<ref>الکافی، ج8، ص93؛ دعائم الاسلام، ج1، ص68؛ عیون اخبار الرضا، ج2، ص211-213.</ref> و به گفته مفسران<ref>مجمع البیان، ج9، ص43؛ الکشاف، ج4، ص219-220.</ref> بر وجوب مَوَدت (محبت) اهل‌بیت دلالت می‌کند. روایات، مودت اهل‌بیت را پایه اسلام<ref>الکافی، ج2، ص46؛ الامالی، ص341؛ کنز العمال، ج11، ص539.</ref> و از مواردی دانسته‌اند که پذیرش اعمال به آن وابسته شده است.<ref>شواهد التنزیل، ج1، ص554.</ref> بنابر برخی روایات در روز قیامت از مودت اهل‌بیت سؤال می‌شود<ref>عیون اخبار الرضا، ج2، ص67، 110-111.</ref> و بهره‌مندی از [[شفاعت]] و ورود به بهشت بدان مشروط شده است.<ref>مجمع الزوائد، ج9، ص172.</ref>
[[صلوات]] و درود فرستادن بر اهل بیت از جلوه‌های تکریم ایشان به شمار می‌آید. بر پایه دسته‌ای از روایت‌های منقول از پیامبر(ص)، ایشان در آموزش شیوه صلوات، در کنار نام خود، درود بر خاندان خویش را نیز یاد کرده: «اللهم صل علی محمد وعلی آل محمد کما صلیت علی آل ابراهیم....»<ref>صحیح البخاری، ج6، ص27؛ صحیح مسلم، ج2، ص16؛ قس: الامالی، ص470.</ref> و صلوات بدون نام بردن از آنان را ناقص شمرده‌اند.<ref>الصواعق المحرقه، ص146؛ وسائل الشیعه، ج4، ص1222؛ الصلاة علی محمد و آله، ص20-21.</ref> در عموم روایت‌های امامان معصوم درباره صلوات نیز درود بر خاندان و اهل بیت پیامبر کنار درود بر ایشان آمده: «اللهم صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ و آل مُحَمَّد.» گر چه گاه عبارتی در انتهای آن افزوده شده است.<ref>قرب الاسناد، ص310؛ الکافی، ج2، ص495؛ الامالی، ص484.</ref>


== حج‌گزاری اهل بیت ==
== حج‌گزاری اهل‌بیت ==
{{اصلی|حج اهل بیت}}
{{اصلی|حج اهل بیت}}
روایت‌ها و ‌گزارش‌های تاریخی گویای اهتمام فراوان اهل بیت به حج‌گزاری است. افزون بر روایاتی که درباره تعداد حج پیامبر نقل شده است،<ref>الکافی، ج4، ص245، 251-252؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص237-238؛ علل الشرایع، ج2، ص450.</ref><ref>الکافی، ج4، ص244؛ وسائل الشیعه، ج8، ص88.</ref> گزارش‌هایی از حج‌های متعدد امام حسن مجتبی<ref>المستدرک، ج3، ص169؛ سیر اعلام النبلاء، ج3، ص260؛ الوافی بالوفیات، ج12، ص68.</ref> و امام حسین<ref>اسد الغابه، ج2، ص20؛ تهذیب الکمال، ج6، ص406؛ سیر اعلام النبلاء، ج3، ص287.</ref> و امام سجاد<ref>المحاسن، ج2، ص635؛ الخصال، ص517-518.</ref> نیز موجود است. از حضور دیگر امامان شیعه نیز در حج گزارش‌های متعدد وجود دارد.<ref>نک: حج الانبیاء و الائمه، ص341-571.</ref> تنها درباره امام حسن عسکری چنین گزارشی در دست نیست.<ref>نک: حج الانبیاء و الائمه، ص466-467.</ref>  
افزون بر روایاتی که درباره تعداد حج پیامبر نقل شده است،<ref>الکافی، ج4، ص245، 251-252؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص237-238؛ علل الشرایع، ج2، ص450؛ الکافی، ج4، ص244؛ وسائل الشیعه، ج8، ص88.</ref> گزارش‌هایی از حج‌های متعدد [[امام حسن مجتبی]]<ref>المستدرک، ج3، ص169؛ سیر اعلام النبلاء، ج3، ص260؛ الوافی بالوفیات، ج12، ص68.</ref> و [[امام حسین (ع)|امام حسین]]<ref>اسد الغابه، ج2، ص20؛ تهذیب الکمال، ج6، ص406؛ سیر اعلام النبلاء، ج3، ص287.</ref> و [[امام سجاد]]<ref>المحاسن، ج2، ص635؛ الخصال، ص517-518.</ref> نیز موجود است. از حضور دیگر امامان شیعه نیز در حج گزارش‌های متعدد وجود دارد.<ref>نک: حج الانبیاء و الائمه، ص341-571.</ref> تنها درباره [[امام حسن عسکری(ع)]] چنین گزارشی در دست نیست.<ref>نک: حج الانبیاء و الائمه، ص466-467.</ref>  
 
===آداب و ویژگی‌های حج اهل بیت===
 
منابع روایی و تاریخی، ‌گزارش‌های فراوان از جزئیات حج اهل بیت و برخی ویژگی‌های آن آورده‌اند که منشاء استنباط بخش عمده‌ای از احکام حج نزد مسلمانان و شیعیان است. همچنین این روایات بخشی از اخلاق سفر و آداب حج را منعکس می‌کند. از جمله روایاتی که به رسیدگی امامان به نیازمندان در طول سفر<ref>مطالب السؤول، ص415؛ صفوة الصفوه، ج2، ص96.</ref> و قطع کردن طواف برای رسیدگی به حاجت مومنان نقل شده است.<ref>تاریخ دمشق، ج13، ص248.</ref> همچنین گزارش‌های متعدد درباره عبادت و مناجات امامان در زمان‌های مختلف مناسک حج و سفر حج به دست ما رسیده است.<ref>الکافی، ج4، ص283-287.</ref> <ref>الکافی، ج4، ص467؛ التهذیب، ج5، ص179-183.</ref>
 
== اهل بیت و حرمین ==


== اهل‌ بیت و حرمین ==
{{اصلی|اهل‌بیت و حرمین}}
=== زندگی در حرمین ===
=== زندگی در حرمین ===
از میان اهل بیت، [[حضرت محمد (ص)|پیامبر(ص)]]، [[امام علی(ع)]] و حضرت فاطمه(س) در مکه و بقیه جز [[امام مهدی(ع)]] در [[مدینه]] یا پیرامون آن زاده شدند و افزون بر پیامبر(ص) و فاطمه(س) که در مدینه مدفون هستند، چهار تن از امامان، [[امام مجتبی(ع)]] و [[امام سجاد(ع)]] و [[امام باقر(ع)]] و [[امام صادق(ع)]] نیز در [[قبرستان بقیع]] مدینه دفن شده‌اند.<ref>نک: الارشاد؛ تاج الموالید؛ التاریخ الامین، ص300-304.</ref> اهل بیت جز [[امام عسکری(ع)]] و [[امام مهدی(ع)]] بیشتر دوران زندگی خویش را در مدینه گذرانده‌اند.
از میان اهل‌بیت، [[حضرت محمد (ص)|پیامبر(ص)]]، [[امام علی(ع)]] و [[حضرت فاطمه(س)]] در [[مکه]] و بقیه جز [[امام مهدی(ع)]] در [[مدینه]] یا پیرامون آن زاده شدند و افزون بر پیامبر(ص) و فاطمه(س) که در مدینه مدفون هستند، چهار تن از امامان؛ [[امام مجتبی(ع)]]، [[امام سجاد(ع)]]، [[امام باقر(ع)]] و [[امام صادق(ع)]] نیز در [[قبرستان بقیع]] مدینه دفن شده‌اند.<ref>نک: الارشاد؛ تاج الموالید؛ التاریخ الامین، ص300-304.</ref> اهل‌بیت جز [[امام عسکری(ع)]] و [[امام مهدی(ع)]] بیشتر دوران زندگی خویش را در مدینه گذرانده‌اند.
 
=== جایگاه سیاسی ـ اجتماعی اهل‌بیت در حرمین ===
از میان اهل‌بیت جز پیامبر(ص) که موسس حکومت اسلامی در مدینه بود، امام علی(ع) و امام حسن(ع) نیز مدتی حکومت جامعه اسلامی را بر عهده داشتند هرچند پاییتخت حکومت ایشان در حرمین نبود. افزون بر آن اهل بیت به دلیل جایگاه بلندی که در جامعه اسلامی داشتند، طرف مشورت خلفا بودند<ref>اسد الغابه، ج4، ص22-23؛ تهذیب الکمال، ج20، ص485؛ الاصابه، ج4، ص467.</ref> و در برخی از وقایع سیاسی در حرمین و سایر نقاط جامعه اسلامی تاثیر مستقیم داشتند. بعد از امام علی(ع)، امام حسن(ع) و امام حسین(ع) کانون توجه مردم مدینه بودند و چهره برتر و شایسته خلافت شمرده می‌شدند.<ref>التاریخ الشامل، ج1، ص334.</ref> به همین رو، هنگامی که معاویه با هدفِ گرفتن بیعت برای [[یزید]] به مدینه آمد، پیش از همه با امام حسین(ع) گفت‌وگو کرد و کوشید تا ایشان را قانع کند.<ref>الامامة و السیاسه، ج1، ص158؛ تاریخ طبری، ج4، ص225.</ref>
 
===جایگاه اجتماعی اهل بیت پس از امام حسین===
 
جایگاه اجتماعی اهل بیت پس از امام حسین(ع) نیز محفوظ ماند و سفارش یزید و دیگر خلفای اموی به والیان خود برای نیک رفتاری با امام سجاد(ع)<ref>تاریخ طبری، ج6، ص428؛ الطبقات، ج5، ص170؛ البدایة و النهایه، ج8، ص220.</ref> را می‌توان شاهدی بر این مدعا دانست.<ref>قس: التاریخ الشامل، ج1، ص391-392.</ref> افزون بر این، به سبب جایگاه یاد شده، [[مروان بن حکم]] در حمله یزید به مدینه به سال 63ق. (رخداد [[حرّه]]) از بیم تعرض مردم مدینه به خانواده‌اش، آنان را به [[امام سجاد(ع)]] سپرد و امام نیز آن‌ها را همراه خانواده خویش به [[ینبع]] فرستاد.<ref>تاریخ طبری، ج4، ص372.</ref> روش امام سجاد(ع) در بیعت صوری با یزید و همکاری نکردن با شورشیان مدینه در رخداد حره<ref>نک: اخبار مکه، فاکهی، ج2، ص354؛ البدایة و النهایه، ج8، ص217-218.</ref> را از علل مصون ماندن ایشان و خانواده‌شان از پیامدهای ناگوار حمله به مدینه دانسته‌اند.<ref>الارشاد، ص260؛ سیره پیشوایان، ص189.</ref>
 
ماجرای بازماندن [[هشام بن عبدالملک]] از [[استلام حجرالاسود]] به سبب ازدحام جمعیت و احترام مردم به امام سجاد(ع) و کنار رفتنشان برای حرکت امام که به شگفتی هشام و سرودن قصیده معروف [[فرزدق]] انجامید<ref>الارشاد، ج2، ص150-152؛ امالی، ج1، ص48-49؛ وفیات الاعیان، ج6، ص93-94.</ref> و نیز برخی ‌گزارش‌ها درباره بیرون نرفتن قاریان مدینه از شهر به سوی [[مکه]] پیش از بیرون آمدن امام سجاد(ع)<ref>رجال کشی، ج1، ص333.</ref> نشانه‌هایی دیگر از ارجمندی ایشان نزد عموم مردم و دانشوران است.
 
برخی ‌گزارش‌ها گویای آن است که امامان شیعه دست‌کم تا هنگام امام صادق(ع)<ref>تاریخ طبری، ج6، ص196-197؛ العقد الفرید، ج5، ص340-341.</ref>و [[امام کاظم(ع)]]<ref>فرق الشیعه، ص97؛ المقالات و الفرق، ص94.</ref> از سوی برخی سنیان خلیفه قانونی و مشروع حکومت اسلامی شناخته می‌شدند و حاکمان نیز به جایگاه معنوی و پیشوایی آنان باور داشتند.<ref>الصواعق المحرقه، ص122-123؛ ینابیع الموده، ج3، ص120.</ref> امامان پسین نیز محبوب توده مردم و دارای پایگاه اجتماعی نزد آنان بودند. این جایگاه مردمی سبب می‌شد تا حاکمان دست‌کم در ظاهر به امامان احترام ‌گذارند.<ref>الکافی، ج1، ص501؛ الارشاد، ج2، ص309-310؛ قس: عیون المعجزات، ص119-120.</ref> در نمونه‌ای، متوکل امام جمعه مدینه را که به امام‌ هادی(ع) بی‌احترامی کرده بود، برکنار کرد.<ref>الارشاد، ج2، ص309-310؛ کشف‌الغمه، ج3، ص175-176.</ref> با این همه، سیاست [[خلفای اموی]] و عباسی در برابر اهل بیت همواره بر پایه احترام و مدارا نبود و گاه با لعن،<ref>نک: الرسائل السیاسیه، ص434-435؛ العقد الفرید، ج4، ص113-114؛ شرح الاخبار، ج1، ص171.</ref> سختگیری،<ref>مقاتل الطالبیین، ص396؛ رجال کشی، ج2، ص566؛ کشف الغمه، ج3، ص178.</ref> تبعید و زندانی<ref>نک: الارشاد، ج2، ص239؛ المنتظم، ج8، ص90، 257.</ref> همراه بوده است که همگی را می‌توان در مسیر تاثیر‌گذاری فراوان اهل بیت در مدینه و تلاش مخالفان در دور ساختن شیعیان از ایشان دانست.<ref>نک: اعیان الشیعه، ج1، ص101؛ التاریخ الامین، ص295-297.</ref>
 
==جایگاه و نقش علمی ـ‌ فرهنگی==
 
در مکه و مدینه گویا به سبب ضعف فرهنگ مکتوب عرب<ref>نک: المفصل، ج9، ص250-260.</ref> و منع [[کتابت حدیث]] تا دوران تدوین<ref>الحد الفاصل، ص553؛ جامع بیان العلم، ج2، ص120-121؛ تذکرة الحفاظ، ج1، ص7-8.</ref> و نیز فشارهای سیاسی امویان،<ref>نقش تقیه در استنباط، ص488.</ref> از امام حسن(ع) 148<ref>مسند الامام المجتبی، ص657-709.</ref> و از امام حسین(ع) 165 حدیث فقهی<ref>موسوعة کلمات الامام الحسین، ص680-738.</ref> بیشتر به جا نمانده است. اما با برطرف شدن موانع یاد شده، در دوره تضعیف حکومت اموی تا تثبیت عباسیان، زمینه‌های گسترش معارف اهل بیت فراهم شد و بازماندگان [[صحابه]]، [[تابعان]]، رؤسای مذاهب و دانشوران دیگر مناطق اسلامی مانند [[خراسان]] که به حج می‌آمدند،<ref>اعیان الشیعه، ج1، ص98-103، 652؛ سیره پیشوایان، ص353-355.</ref> امامان شیعه را به دانش و [[تقوا]] شناخته،<ref>تاریخ یعقوبی، ج2، ص381؛ الصواعق المحرقه، ص200-201.</ref> از دانش ایشان به ویژه برای فرا‌گیری [[مناسک حج]] بهره می‌گرفتند.<ref>اعیان الشیعه، ج1، ص98-103، 652؛ سیره پیشوایان، ص353-354.</ref>
 
=== نشر علم در مدینه ===
از میان فقهای بزرگ حجاز [[سعید بن مسیب مخزومی]] (94ق.) را از شاگردان امام سجاد(ع)<ref>موسوعة طبقات الفقهاء، ج1، ص376.</ref> و [[قاسم بن محمد بن ابی‌بکر]] (107 یا 108ق.) را از شاگردان امام سجاد(ع) و باقر(ع)<ref>موسوعة طبقات الفقهاء، ج1، ص489.</ref> شمرده‌اند.امام سجاد همچنین در مسجد پیامبر(ص)، مردم و به ویژه یاران خویش را موعظه می‌نمودند و معارف اسلامی را برایشان بیان می‌کردند.<ref>الکافی، ج8، ص14-17، 72-76؛ الامالی، ص593-596.</ref>
 
امامان پس از امام باقر(ع) و امام صادق(ع) نیز احکام شریعت به ویژه [[مناسک حج]] را به عموم مردم و پیروان خویش آموزش می‌دادند و از فرصت حج برای این منظور بهره می‌بردند.<ref>الکافی، ج4، ص475-479؛ شرح الاخبار، ج3، ص292؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص472-473.</ref> از هنگام امام جواد(ع) به سبب مراقبت‌های سیاسی حاکمان، ارتباط با امامان محدودتر شد و شمار روایت‌های ایشان رفته رفته کاهش یافت<ref>سیره پیشوایان، ص562؛ نک: مسند الامام الجواد.</ref>؛ اما ارتباط با شیعیان بیش از گذشته در قالب نامه ادامه پیدا کرد.<ref>نک: التهذیب، ج5، ص171.</ref>
 
افزون بر [[شیعه]] که علوم خود را وامدار اهل بیت پیامبر(ص) است، فقیهان بزرگ مذاهب چهارگانه اهل سنت، مستقیم یا با واسطه، از مکتب آنان بهره گرفته‌اند. [[ابوحنیفه]] (150ق.) و [[مالک بن انس]] (179ق.) بی‌واسطه از امام صادق(ع) بهره علمی برده‌اند.<ref>نک: شرح الاخبار، ج3، ص291؛ المدینة فی العصر الاموی، ص373؛ الامام الصادق و المذاهب الاربعه، ج1، ص69.</ref> 
 
بسیاری از دانشوران حدیث و فقه مکه و مدینه مانند [[ابن‌شهاب زهری]] (124ق.)،<ref>موسوعة طبقات الفقهاء، ج2، ص523-525.</ref> عمرو بن دینار (126ق.)،<ref>موسوعة طبقات الفقهاء، ج1، ص477.</ref> [[ربیعة بن عبدالرحمن]] (136ق.)،<ref>موسوعة طبقات الفقهاء، ج1، ص345-346؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج3، ص393.</ref> [[عبدالملک بن عبدالعزیز بن جریج]] (149 یا 150ق.)<ref>موسوعة طبقات الفقهاء، ج1، ص367-368؛ نک: تهذیب الکمال، ج18، ص338-339.</ref> و [[سفیان بن عیینه]] (198ق.)<ref>موسوعة طبقات الفقهاء، ج2، ص244-246؛ نک: الطبقات، ج2، ص191؛ الکامل، ابن عدی، ج2، ص139.</ref> را نیز از اصحاب حدیثی اهل بیت به ویژه امام باقر(ع) و امام صادق(ع) شمرده‌اند.<ref>نک: الصواعق المحرقه، ص201؛ مناقب ابن شهر آشوب، ج3، ص372؛ اعیان الشیعه، ج1، ص98-103.</ref>
 
دیگر اهل سنت نیز روایاتی را از برخی امامان اهل بیت ‌گزارش کرده‌اند.<ref>نک: تاریخ بغداد، ج3، ص265-267؛ تاریخ الاسلام، ج2، ص699-701.</ref> افزون بر این، بزرگان اهل سنت مقام علمی و معنوی امامان اهل بیت از جمله امام سجاد(ع)<ref>نک: حیاة الحیوان، ج1، ص201؛ تهذیب التهذیب، ج7، ص269؛ شذرات الذهب، ج1، ص105.</ref> و امام باقر(ع)<ref>وفیات الاعیان، ج4، ص174؛ تذکرة الحفاظ، ج1، ص124-125؛ حیاة الحیوان، ج1، ص213.</ref> و امام صادق(ع)<ref>تذکرة الخواص، ص307-311؛ حیاة الحیوان، ج2، ص142؛ وفیات الاعیان، ج1، ص327.</ref> را ستوده‌اند. در ‌گزارش‌هایی، ابوحنیفه امام صادق(ع) را دانا‌ترین مردم زمان خویش دانسته<ref>تذکرة الحفاظ، ج1، ص166؛ مناقب ابن شهر آشوب، ج3، ص378-379.</ref> و به نقش‌ محوری ایشان در آموزش مناسک حج به مردم اعتراف کرده است.<ref>من لا یحضره الفقیه، ج2، ص519.</ref>


مالک بن انس نیز دانش و عبادت و پرهیزگاری امام صادق(ع) را ستوده و ایشان را بی‌نظیر دانسته است.<ref>شرح الاخبار، ج3، ص291-292؛ مناقب ابن شهر آشوب، ج3، ص372.</ref> گویا به سبب همین جایگاه و بهره‌رسانی علمی است که برخی پژوهشگران، امامان به ویژه امام صادق(ع) را دارای حلقه درس در [[مسجد نبوی]] دانسته‌اند.<ref>المدینة فی العصر الاموی، ص373؛ اعیان الشیعه، ج1، ص99-100.</ref> شواهد و ‌گزارش‌های دیگر، گویای برتری علمی دیگر امامان شیعه و آگاهی حاکمان وقت و مردم از آن است.<ref>نک: تاریخ بغداد، ج12، ص56-57.</ref> شهرت امام کاظم(ع) به «عالم» را می‌توان نمونه‌ای روشن از این حقیقت دانست.<ref>اعیان الشیعه، ج1، ص100.</ref> برخی تندروان اهل سنت، مانند [[ابن تیمیه]]، امامان اهل بیت را در ردیف دیگر دانشوران می‌شمارند؛ اما آنان نیز به دانش و [[زهد]] امامان اعتراف کرده‌اند.<ref>نک: منهاج السنة النبویه.</ref>  
=== نقش علمی ـ‌ فرهنگی در ایام حج ===
رؤسای مذاهب و دانشوران دیگر مناطق اسلامی مانند [[خراسان]] که به حج می‌آمدند،<ref>اعیان الشیعه، ج1، ص98-103، 652؛ سیره پیشوایان، ص353-355.</ref> از دانش امامان به ویژه برای فرا‌گیری [[مناسک حج]] بهره می‌گرفتند.<ref>اعیان الشیعه، ج1، ص98-103، 652؛ سیره پیشوایان، ص353-354.</ref>و بسیاری از فقهای مدینه از شاگردان اهل‌بیت بودند.<ref>نک: شرح الاخبار، ج3، ص291؛ المدینة فی العصر الاموی، ص373؛ الامام الصادق و المذاهب الاربعه، ج1، ص69؛ نک: الصواعق المحرقه، ص201؛ مناقب ابن شهر آشوب، ج3، ص372؛ اعیان الشیعه، ج1، ص98-103.</ref>


برخی بنیان‌گذاری دانش‌های اسلامی مانند [[فقه]]، [[تفسیر]]، کلام و ادبیات را به شاگردان مستقیم یا با واسطه اهل بیت به ویژه امام علی(ع)<ref>منهاج الکرامه، ص162-163؛ نهج الحق، ص238.</ref> و امام باقر(ع) و امام صادق(ع)<ref>اعیان الشیعه، ج1، ص103؛ تاسیس الشیعه، ص310، 318.</ref> نسبت داده‌اند.
افزون بر این، پاره‌ای روایت‌ها به تاثیر‌ معنوی اهل‌بیت بر حج و حج‌گزاران اشاره کرده‌اند که از آن جمله می‌توان [[دعا]] در موسم حج برای بارش باران و استجابت آن،<ref>الاحتجاج، ج2، ص47-48؛ بحار الانوار، ج46، ص50.</ref> مهربانی و خوش‌رفتاری با مخالفان خویش،<ref>رجال کشی، ج2، ص769.</ref> پند دادن به برخی افراد<ref>الاحتجاج، ج2، ص43.</ref> و ایجاد تحول باطنی در آنان<ref>دلائل الامامه، ص317-319؛ مدینة المعاجز، ج6، ص194.</ref> را برشمرد.


اهل بیت همچنین از فرصت حج<ref>الکافی، ج4، ص466؛ الامان من اخطار الاسفار، ص66؛ دلائل الامامه، ص233.</ref> و زیارت پیامبر(ص)<ref>الارشاد، ج2، ص234-235؛ الکامل، ابن اثیر، ج6، ص164.</ref> برای اعلان حقانیت خویش در برابر مخالفان بهره می‌گرفتند و نیز با آنان درباره مسائل گوناگون از جمله احکام مربوط به حج و [[حرمین]]، به احتجاج علمی می‌پرداختند.<ref>الکافی، ج4، ص350، 352، 492؛ ج5، ص23؛ الارشاد، ج2، ص235؛ الاحتجاج، ج2، ص118-119، 168، 262.</ref>
=== آثار اهل‌بیت در حرمین ===
{{اصلی|آثار اهل‌بیت در حرمین}}
در [[مکه]] و بخصوص در [[مدینه]] اماکن و آثار و یادگارهایی از اهل‌بیت باقی مانده بود. برخی از این یادگارها امروزه نیز موجود است ولی بخش عمده‌ای از آ‌ن‌ها در سده‌های اخیر از میان رفته است.مسجدهای متعددی در مکه و مدینه در نمازگاه‌های پیامبر(ص) ساخته شده است. همچنین [[اماکن منسوب به امام علی در حجاز]] و مکه و مدینه متعدد است.


افزون بر این، پاره‌ای روایت‌ها به تاثیر‌ معنوی اهل بیت بر حج و حج‌گزاران اشاره کرده‌اند که از آن جمله می‌توان دعا در موسم حج برای بارش باران و استجابت آن،<ref>الاحتجاج، ج2، ص47-48؛ بحار الانوار، ج46، ص50.</ref> مهربانی و خوش‌رفتاری با مخالفان خویش،<ref>رجال کشی، ج2، ص769.</ref> پند دادن به برخی افراد<ref>الاحتجاج، ج2، ص43.</ref> و ایجاد تحول باطنی در آنان<ref>دلائل الامامه، ص317-319؛ مدینة المعاجز، ج6، ص194.</ref> را برشمرد.
=== آثار اهل بیت در مکه ===
برخی از مکان‌های مرتبط به اهل بیت در مکه به شرح زیر است:‌


=== مشاوره در بازسازی مسجدالنبی ===
* [[مولد النبی(ص)|زادگاه پیامبر(ص)]]
منابع به نقش مشورتی برخی از اهل بیت در گسترش و بازسازی [[مسجدالحرام]] نیز اشاره کرده‌اند. بر پایه روایات، امام سجاد(ع) در پی تخریب کعبه در دوران [[حجاج بن یوسف]]، در بازسازی آن و نصب [[حجرالاسود]] نقش داشت<ref>الکافی، ج4، ص222؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص247؛ علل الشرایع، ج2، ص448.</ref> و امام کاظم(ع) برای تخریب خانه‌های پیرامون مسجدالحرام به منظور گسترش آن در دوران [[مهدی عباسی]] (حک: 158-169ق.) به وی مشاوره داد.<ref>تفسیر عیاشی، ج1، ص185-186.</ref>
* [[مسجدهای مکه]] که محل نماز پیامبر بوده است
* زادگاه [[مولد فاطمه(س)|حضرت فاطمه(س)]]
* [[قبة الوحی]]
* [[باب علی (مسجدالحرام)|باب علی]] (یکی از درهای [[مسجد الحرام|مسجدالحرام]])
* [[مسجد امام علی (تنعیم)|مسجد امام علی در تنعیم]]
* [[زادگاه امام صادق|زادگاه امام صادق(ع)]]  


=== ظهور در مسجدالحرام ===
بر پایه روایت‌های امامیه و شماری از منابع اهل سنت، [[امام دوازدهم(ع)]] روز عاشورا<ref>الغیبه، نعمانی، ص291؛ الغیبه، طوسی، ص453.</ref> در مسجدالحرام<ref>تفسیر قمی، ج2، ص205؛ تفسیر عیاشی، ج2، ص56-57؛ نک: الغیبه، نعمانی، ص329.</ref> ظهور خواهد کرد و بیش از 300 نفر<ref>المصنف، ابن ابی شیبه، ج8، ص609؛ الغیبه، طوسی، ص477.</ref> از مردم مصر، شام و عراق میان رکن و مقام<ref>نک: المصنف، صنعانی، ج11، ص371؛ الاختصاص، ص208؛ الغیبه، طوسی، ص477.</ref> با ایشان بیعت می‌کنند. برخی روایت‌ها نیز بر ظهور ایشان در مدینه و آن گاه حرکت به سوی مکه دلالت دارند.<ref>معجم احادیث الامام المهدی، ج1، ص444، 501.</ref>
==آثار اهل بیت در مکه==
بر پایه ‌گزارش مشهور پذیرفته شده میان شیعه، [[امام علی(ع)]] در کعبه زاده شد.<ref>خصائص الائمه، ص39؛ روضة الواعظین، ص81؛ الفصول المهمه، ج1، ص172.</ref> زادگاه [[پیامبر(ص)]] و [[حضرت فاطمه(س)]] در مکه بنایی مشخص داشت؛ اما با تسلط پیروان [[محمد بن عبدالوهاب]] بر مکه، به سال 1343ق. ویران گشت.<ref>کشف الارتیاب، ص55؛ نک: پنجاه سفرنامه، ج3، ص821.</ref> [[باب علی(ع)]] از درهای جنوب دیوار شرقی مسجدالحرام است که گفته می‌شود ایشان از این در برای نماز به مسجد وارد می‌شد.<ref>سفرنامه ناصر خسرو، ص127؛ تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجدالحرام، ص90.</ref> نزدیک‌ [[دار العجله]]، سمت [[صفا و مروه]]، خانه‌ای معروف به‌ [[دار ابی سعید]] قرار داشته که به نقلی زادگاه [[امام صادق(ع)]] بوده و به سال 623ق. به اهتمام برخی همسایگان بازسازی<ref>شفاء الغرام، ج1، ص360.</ref> و در دوران سعودی ویران گشت.<ref>معالم مکة و المدینه، ص191؛ تاریخ و آثار اسلامی، ص127.</ref>
[[پرونده:قبور ائمه بقیع قبل از تخریب.jpg|بندانگشتی|قبور ائمه بقیع قبل از تخریب]]
[[پرونده:قبور ائمه بقیع قبل از تخریب.jpg|بندانگشتی|قبور ائمه بقیع قبل از تخریب]]
==آثار اهل بیت در مدینه==
===آثار اهل‌بیت در مدینه===


منابع تاریخی از آثار و یادگارهای فراوان اهل بیت در [[مدینه]] و پیرامون آن یاد کرده‌اند.
آثار اهل‌بیت در مدینه شامل این‌ دسته از امکان است: 


افزون بر حرم پیامبر اسلام، آرامگاه چهار تن از امامان معصوم، [[امام مجتبی(ع)]] و امام سجاد(ع) و [[امام باقر(ع)]] و امام صادق(ع)<ref>نک: معالم مکة و المدینه، ص429-433.</ref> در مدینه و [[بقیع]]<ref>رسائل فی تاریخ المدینه، ص11؛ تاریخ حرم ائمه بقیع، ص60-62.</ref> در شرق [[مسجدالنبی]]<ref>التاریخ الامین، ص356.</ref> قرار گرفته است.  
* قبر چهار امام در [[بقیع]]
* [[حجره رسول‌الله|خانه پیامبر(ص)]] و مدفن او در [[مسجدالنبی]]
* [[خانه امام علی (مدینه)|خانه امام علی(ع)]] و حضرت فاطمه در مسجدالنبی
* [[بیت‌الاحزان]] یا مسجد فاطمه(س)
* [[خانه امام سجاد|خانه امام سجاد(ع)]] و [[خانه امام صادق]](ع) و [[خانه امام رضا(ع)]]
* مسجدهایی که جایگاه نماز پیامبر(ص) در مدینه بوده است
* مسجدهایی در مدینه که با برخی از اهل‌بیت مرتبط‌اند مانند [[مسجد مباهله]]، [[مسجد فضیخ]]، [[مسجد غدیر خم]]، [[مسجد امام علی]]، و برخی از اماکن داخل مسجدالنبی از جمله [[خانه فاطمه(س)|خانه فاطمه]] و [[محراب فاطمه]]، [[ستون حرس]] از جمله این اماکن است.


قبر حضرت فاطمه(س) نیز در مدینه قرار دارد؛ اما در تعیین محل دقیق آن اختلاف نظر است و آن را در بقیع<ref>تاریخ المدینه، ج1، ص105-107؛ وفاء الوفاء، ج3، ص89.</ref> یا روضه میان منبر و قبر پیامبر(ص)<ref>تاریخ المدینه، ج1، ص107؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص572؛ آثار اسلامی، ص219، 340.</ref> دانسته‌اند.
* [[صدقات اهل بیت|صدقات اهل‌بیت]] در مدینه از قبیل چشمه و چاه آب و باغ که از برخی از امامان بخصوص [[صدقات امام علی|امام علی(ع)]] به عنوان صدقه بخشیده شده بود.<ref>تاریخ المدینه، ج1، ص221-224؛ معجم ما استعجم، ج1، ص262؛ نک: الکافی، ج7، ص49.</ref>  
 
خانه پیامبر(ص) که در آغاز سمت چپ [[قبله]] و همراه با مسجد ایشان در یک حیاط قرار داشت و یک در از آن به مسجد باز می‌شد، به تدریج از فضای مسجد جدا گشت و اتاق‌های کوچکی ویژه همسران پیامبر(ص) ساخته شد. از دوران [[بنی‌امیه]]، خانه پیامبر(ص) و خانه‌های پیرامون رفته رفته به مسجد اضافه گشتند.<ref>الطبقات، ج1، ص387-388؛ معالم مکة و المدینه، ص326.</ref>
 
===خانه‌های اهل بیت===
 
خانه امام علی(ع) و حضرت فاطمه(س) پشت حجره پیامبر، در شرق مسجد و حجره [[عایشه]] قرار داشت و دارای محراب<ref>وفاء الوفاء، ج2، ص59.</ref> و نیز دری به سوی غرب در داخل مسجد بود.<ref>نک: وفاء الوفاء، ج2، ص63-67.</ref> در دیوار آن، روزنه‌ای به خانه پیامبر(ص) باز شده بود که ایشان از آن‌جا با اهل بیت سخن می‌گفت و از حال آنان آگاه می‌شد. پس از چندی این روزنه به خواسته فاطمه(س) مسدود گشت.<ref>وفاء الوفاء، ج2، ص57.</ref> به گفته برخی، روزنه یاد شده مکانی است که پیامبر(ص) مدتی در پی نزول [[آیه تطهیر]]، آن را تلاوت و اهل بیت را برای نماز فرامی‌خواند.<ref>تاریخ و آثار اسلامی، ص203.</ref> [[بیت الاحزان]] یا [[مسجد فاطمه(س)]]<ref>وفاء الوفاء، ج3، ص94؛ تاریخ الخمیس، ج2، ص176.</ref> که به دست علی(ع) و بر پایه سخن مشهور در بقیع و سمت شمال قبرهای امامان شیعه،<ref>وفاء الوفاء، ج3، ص101-102؛ التاریخ الامین، ص343، 396-397؛ تخریب و بازسازی بقیع، ص39؛ قس: الخصال، ج1، ص273.</ref> ساخته شد و محل عزاداری حضرت زهرا(س) در پی رحلت پیامبر(ص) به شمار می‌رفت، به سال 1344ق. در دوران [[آل سعود]] ویران گشت.<ref>تخریب و بازسازی بقیع، ص41، 52.</ref>
 
خانه‌های امام سجاد(ع) و امام صادق(ع) در فضای سنگفرش شده امروزی میان درِ اصلی بقیع و حرم رسول خدا(ص) قرار داشت که در فاصله سال‌های 1360-1366ق. ویران و به محل عبور زائران تبدیل گشت.<ref>آثار اسلامی، ص410-411؛ گل‌واژه‌های حج و عمره، ص489؛ نک: معالم مکة و المدینه، ص404-405.</ref> شماری از منابع شیعی نماز خواندن در دو خانه یاد شده را مستحب دانسته‌اند.<ref>المزار الکبیر، ص102؛ بحار الانوار، ج97، ص225.</ref> به گفته برخی، تا سده نهم ق. که شیخ حرم نبوی، شجاعی شاهین جمالی، در محل خانه امام صادق(ع) خانه‌ای برای خود ساخت، اثر محراب خانه امام در آن باقی بود.<ref>وفاء الوفاء، ج2، ص246؛ نک: آثار المدینه، ص32؛ تاریخ معالم المدینه، ص170.</ref> برخی نیز از منزلی متعلق به [[امام رضا(ع)]] در خاخ، نزدیک [[حمراء‌الاسد]] در مدینه یاد کرده‌اند.<ref>معجم البلدان، ج2، ص335.</ref>
 
===مساجد مربوط به اهل بیت===
 
منابع از مساجدی در مدینه یاد کرده‌اند که با رویدادهایی در آغاز اسلام و یک یا چند تن از اهل بیت ارتباط دارند:
 
مسجد مباهله، مسجد فضیخ، مسجد غدیر خم، مسجد امام علی، و برخی از اماکن داخل مسجدالنبی از جمله خانه فاطمه و محراب فاطمه، استوانه حرس از جمله این اماکن است. 
 
منابع تاریخی از آبادی‌ها، باغ‌ها، چشمه‌ها و چاه‌هایی متعلق به اهل بیت: یاد کرده‌اند؛ از جمله [[باغ فدک]] که در 130 کیلومتری شمال مدینه قرار دارد.<ref>معالم مکة و المدینه، ص485.</ref>
 
به باور [[شیعه]]، این باغ از سوی پیامبر(ص) به حضرت فاطمه(س) بخشیده شد<ref>الکافی، ج1، ص543؛ الاختصاص، ص183-185؛ بحار الانوار، ج21، ص22.</ref> و در پی فوت پیامبر(ص)، کشمکش تاریخی میان ایشان و [[خلیفه اول]] بر سر آن درگرفت.<ref>نک: تاریخ المدینه، ج1، ص193-217؛ وفاء الوفاء، ج3، ص155-159.</ref>
 
===صدقات اهل بیت در مدینه===
 
برخی از چشمه‌ای به نام [[عین فاطمه]] نزدیک [[زباله|زَباله]] یاد کرده‌اند که آجر مسجد پیامبر در آن‌جا ساخته می‌شد.<ref>وفاء الوفاء، ج1، ص132؛ ج4، ص122.</ref> [[قریه ام العیال|قریه‌ ام العِیال]] در جنوب شرقی مدینه و در مسیر مکه را نیز صدقه فاطمه دانسته‌اند.<ref>معجم البلدان، ج1، ص254؛ وفاء الوفاء، ج4، ص15؛ حجاز در صدر اسلام، ص106.</ref> مهم‌ترین املاک و صدقات امام علی(ع) در [[ینبع]] قرار داشت<ref>تاریخ المدینه، ج1، ص221-224؛ معجم ما استعجم، ج1، ص262؛ نک: الکافی، ج7، ص49.</ref> و بیشتر شامل چشمه‌هایی بود که آن‌ها را وقف نمود. مجموعه چشمه‌های موسوم به «[[بغیبغه|بُغَیبِغه]]» و نیز «[[عین ابونیزر]]» از آن شمار هستند<ref>تاریخ المدینه، ج1، ص221-222؛ وفاء الوفاء، ج4، ص30-31؛ حجاز در صدر اسلام، ص98-99.</ref> که آن‌ها را برای فقیران مدینه و در راه ماندگان وقف کرد و به حسنین(ع) اجازه داد هر گونه صلاح می‌دانند در آن تصرف کنند.<ref>معجم البلدان، ج4، ص176.</ref> بعدها امام حسین(ع) اولی را به [[عبدالله بن جعفر بن ابی طالب]] بخشید.<ref>تاریخ المدینه، ج1، ص221-222؛ وفاء الوفاء، ج4، ص30-31؛ حجاز در صدر اسلام، ص99.</ref> [[آبار علی]] نخلستانی با مجموعه‌ای از چاه‌ها در جنوب مدینه قرار دارد<ref>عمدة القاری، ج25، ص62؛ البحر الرائق، ج2، ص555.</ref> که برخی معتقدند امام علی(ع) آن‌ها را حفر کرده است.<ref>اعانة الطالبین، ج2، ص341؛ نک: چهارده نور پاک، ج12، ص1671-1672.</ref>
 
از املاک و چشمه‌هایی متعلق به امام علی(ع) در مناطق دیگر از جمله [[عین موات]] و [[عین ناقه]] در [[وادی القری]]، باغی به نام «[[فقیرین|فُقَیرین]]» در منطقه عالیه،<ref>تاریخ المدینه، ج1، ص223-229؛ وفاء الوفاء، ج3، ص153.</ref> [[بئر قیس]] و [[بئر شجره|شجره]]،<ref>فتوح البلدان، ص23؛ حجاز در صدر اسلام، ص351.</ref> صدقه [[وادی ترعه]] میان مدینه و [[خیبر]]<ref>تاریخ المدینه، ج1، ص225-226.</ref> و [[چشمه سویقه|چشمه سُوَیقه]] نزدیک [[سیاله|سَیاله]]<ref>وفاء الوفاء، ج4، ص95-96؛ حجاز در صدر اسلام، ص198.</ref> نیز یاد کرده‌اند.
 
به گفته برخی، [[حفیاء]] از زمین‌های وقفی امام حسن(ع)<ref>وفاء الوفاء، ج4، ص61.</ref> و [[مرتج]] از زمین‌های نزدیک مدینه متعلق به ایشان بوده است.<ref>وفاء الوفاء، ج4، ص144.</ref> همچنین چشمه [[یحنس|یحَنِّس]] در مدینه را از اموال امام حسین(ع) دانسته‌اند که بعدها امام سجاد(ع) آن را برای ‌گزاردن دَین پدر، به [[ولید بن عتبه]] فروخت.<ref>معجم البلدان، ج4، ص180.</ref> منابع تاریخی از صدقاتی دیگر نیز برای اهل بیت یاد کرده‌اند.<ref>نک: حجاز در صدر اسلام، ص348-357.</ref>
 
==توجه مسلمانان به اهل بیت در حرمین==
 
مسلمانان و حج‌گزاران در طول تاریخ به آثار و قبور اهل بیت در حرمین توجهی ویژه داشته‌اند. در روایت‌ها بر زیارت پیامبر(ص) و دیگر معصومان بسیار تاکید شده است.<ref>من لا یحضره الفقیه، ج2، ص565؛ المزار، ص183-189.</ref> نمونه‌هایی از آمدن دوستان و پیروان اهل بیت از سرزمین‌های دور [[خراسان]]<ref>مناقب ابن شهر آشوب، ج3، ص409-411؛ الثاقب فی المناقب، ص339-344؛ اعیان الشیعه، ج1، ص98-103، 652.</ref> به مدینه نزد ایشان در پی مراسم حج در منابع ‌گزارش شده که با انگیزه‌هایی همچون زیارت، پرسش و پرداخت [[خمس]] همراه بوده است.<ref>الکافی، ج4، ص316-317؛ بحار الانوار، ج46، ص47؛ مصباح الحرمین، ص397-398.</ref> شماری از منابع تاریخ محلی<ref>مرآة الحرمین، ج1، ص426.</ref> و سفرنامه‌ها ‌گزارش‌هایی از توجه زائران به قبور اهل بیت بقیع و زیارت ایشان داده‌اند.<ref>نک: پنجاه سفرنامه، ج3، ص213، 216-217؛ 823؛ ج8، ص45، 403، 453، 457.</ref>
 
گونه‌هایی دیگر از توجه و ابراز محبت به اهل بیت در قالب [[وقف]] به نام ایشان و نیز ثبت کتیبه‌هایی شامل نام‌هایشان از گذشته دور تا کنون در بخش‌هایی از [[حرمین]] ‌گزارش شده است. در دوره‌ای کوتاه که [[حسین بن حسن افطسی]] از نوادگان امام حسن(ع) بر مکه استیلا یافت (200ق.)، روی پرده کعبه سلام بر پیامبر(ص) و اهل بیت ایشان نوشته شد.<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج1، ص264؛ اتحاف الوری، ج2، ص265.</ref> به گفته [[سباعی]]، [[شیخ مغربی]] در اواخر سده یازدهم ق. در [[مسعی]] تکیه‌هایی در محل [[خانه خدیجه]] و تولد حضرت فاطمه(س) برای فقیران ساخت که به تکیه سیده فاطمه(س) شناخته می‌شد.<ref>تاریخ مکه، ص381؛ نک: افادة الانام، ج3، ص433.</ref> [[غازی]] (1365ق.) یک درِ آن تکیه‌ها را به سوی [[زقاق الحجر]] و در دیگر را در سمت مسعی وصف کرده و سازنده‌اش را [[محمد حسیب پاشا]] (حک: 1264-1266ق.) دانسته است.<ref>افادة الانام، ج5، ص261-262؛ التاریخ القویم، ج1، ص289-290.</ref> کردی (1400ق.) از ساختن مدرسه حفظ قرآن در محل آن در دوران خویش یاد می‌کند.<ref>التاریخ القویم، ج1، ص289-290.</ref>
 
برخی ‌گزارش‌ها از نوشتن این بیت شعر در بالای درِ بقعه بقیع، پیش از ویرانی آن یاد کرده‌اند: «لی خمسة اطفی بهم حرّ الجحیم الحاطمة/ المصطفی و المرتضی وابناهما و الفاطمة».<ref>پنجاه سفرنامه، ج3، ص737.</ref>
 
در پیرامون دیوارهای صحن نبوی، اسامی [[چهارده معصوم]]، [[صحابه]] و شماری دیگر از بزرگان [[اسلام]] نوشته شده است.<ref>پنجاه سفرنامه، ج3، ص202، 208، 512، 737، 824؛ ج4، ص150-151.</ref>
 
برخی به پشتوانه روایت‌های شفاهی از [[علویان ترکیه]]، نوشتن نام چهارده معصوم بر دیوارهای یاد شده و نیز سروده‌هایی در مدح اهل بیت به ویژه امام علی(ع) و حضرت فاطمه(س) گرداگرد حجره پیامبر و خانه فاطمه(س) و [[صفه|صُفّه]] را به مهندسی عثمانی از علویان ترکیه نسبت داده‌اند که به دوره بازسازی حرم نبوی در آستانه سده 14ق. بازمی‌گردد. بعدها آثار یاد شده جز اسامی معصومان تا حد فراوان محو شدند.<ref>میقات حج، ش20، ص104، «بازسازی مسجدالحرام.</ref> <ref>نک: با کاروان صفا در سال 82، ص251-252.</ref>
*


==پانویس==
==پانویس==
خط ۱۹۳: خط ۹۶:
{{منابع}}
{{منابع}}
{{دانشنامه
{{دانشنامه
  | آدرس = http://phz.hajj.ir/422/8106
  | آدرس = https://hzrc.ac.ir/post/8106/%d8%a7%d9%87%d9%84-%d8%a8%d9%8a%d8%aa-%d8%b9
  | عنوان = اهل بیت
  | عنوان = اهل بیت
  | نویسنده = مهدی ملک محمدی
  | نویسنده = مهدی ملک محمدی
}}
}}
*'''آثار اسلامی مکه و مدینه''': رسول جعفریان، قم، مشعر، 1386ش
*'''آثار المدینة المنوره''': عبدالقدوس الانصاری، مدینه، مکتبة السلفیه، 1393ق
*'''الآحاد و المثانی''': ابن ابی عاصم (م. 287ق.)، به کوشش باسم فیصل، ریاض، دار الدرایه، 1411ق
*'''آموزه‌های فقهی «الهیات و حقوق» (فصلنامه)''': مشهد، دانشگاه علوم اسلامی رضوی
*'''اتحاف الوری''': عمر بن محمد بن فهد (م. 885ق.)، به کوشش عبدالکریم، مکه، جامعة‌ام القری، 1408ق
*'''اثبات الهداة''': الحر العاملی (م. 1104ق.)، بیروت، اعلمی، 1422ق


*'''الاحتجاج''': ابومنصور الطبرسی (م. 520ق.)، به کوشش سید محمد باقر، دار النعمان، 1386ق
*'''الاحتجاج''': ابومنصور الطبرسی (م. 520ق.)، به کوشش سید محمد باقر، دار النعمان، 1386ق


*'''احقاق الحق''': نورالله‌ الحسینی الشوشتری (م. 1019ق.)، تعلیقات شهاب الدین نجفی، قم، مکتبة النجفی، 1406ق
*'''احقاق الحق''': نورالله‌ الحسینی الشوشتری (م. 1019ق.)، تعلیقات شهاب الدین نجفی، قم، مکتبة النجفی، 1406ق
*'''اخبار المدینه''': محمد ابن زباله (م. 199ق.)، به کوشش ابن سلامه، مرکز بحوث و دراسات المدینه، 1424ق
*'''اخبار مکه''': الازرقی (م. 248ق.)، به کوشش رشدی الصالح، مکه، مکتبة الثقافه، 1415ق
*'''اخبار مکه''': الفاکهی (م. 279ق.)، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، 1414ق
*'''الاختصاص''': المفید (م. 413ق.)، به کوشش غفاری و زرندی، بیروت، دار المفید، 1414ق
*'''اربعة کتب اسماعیلیه''': به کوشش اشتروطمان، بغداد، مکتبة المثنی، 1281ق


*'''الارشاد''': المفید (م. 413ق.)، بیروت، دار المفید، 1414ق
*'''الارشاد''': المفید (م. 413ق.)، بیروت، دار المفید، 1414ق
*'''اساس البلاغه''': الزمخشری (م. 538ق.)، به کوشش محمد باسل، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1419ق
*'''الاستبصار''': الطوسی (م. 460ق.)، به کوشش موسوی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1363ش
*'''الاستنصار''': محمد الکراجکی (م. 449ق.)، بیروت، دار الاضواء، 1405ق


*'''اسد الغابه''': ابن اثیر (م. 630ق.)، بیروت، دار الکتاب العربی
*'''اسد الغابه''': ابن اثیر (م. 630ق.)، بیروت، دار الکتاب العربی
*'''الاصابه''': ابن حجر العسقلانی (م. 852ق.)، به کوشش علی معوض و عادل عبدالموجود، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1415ق
*'''اصل الشیعة و اصولها''': آل‌ کاشف الغطاء (م. 1373ق.)، به کوشش علاء آل‌ جعفر، قم، مؤسسه امام علی7، 1415ق
*'''اعانة الطالبین''': السید البکری الدمیاطی (م. 1310ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1412ق
*'''الاعتقادات''': الصدوق (م. 381ق.)، به کوشش عصام عبدالسید، بیروت، دار المفید، 1414ق


*'''اعیان الشیعه''': سید محسن الامین (م. 1371ق.)، به کوشش حسن الامین، بیروت، دار التعارف
*'''اعیان الشیعه''': سید محسن الامین (م. 1371ق.)، به کوشش حسن الامین، بیروت، دار التعارف
*'''اقبال الاعمال''': ابن طاوس (م. 664ق.)، به کوشش القیومی، قم، دفتر تبلیغات، 1418ق
*'''الاقناع''': الشربینی (م. 977ق.)، بیروت، دار المعرفه
*'''الام''': الشافعی (م 204ق.)، بیروت، دار الفکر، 1403ق


*'''امالی''': السید المرتضی (م. 436ق.)، به کوشش حلبی، قم، مکتبة النجفی، 1403ق
*'''امالی''': السید المرتضی (م. 436ق.)، به کوشش حلبی، قم، مکتبة النجفی، 1403ق


*'''الامالی''': الصدوق (م. 381ق.)، قم، البعثه، 1417ق
*'''الامالی''': الصدوق (م. 381ق.)، قم، البعثه، 1417ق
*'''الامام الصادق و المذاهب الاربعه''': اسد حیدر، بیروت، دار الکتاب العربی، 1390ق
*'''الامامة و السیاسه''': ابن قتیبه (م. 276ق.)، به کوشش علی شیری، بیروت، الرضی، 1413ق
*'''الامامة و التبصره''': علی ابن بابویه القمی (م. 329ق.)، قم، مدرسة الامام المهدی[، 1408ق
*'''الامان من اخطار الاسفار''': ابن طاوس (م. 664ق.)، قم، آل البیت، 1409ق
*'''امتاع الاسماع''': المقریزی (م. 845ق.)، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1420ق
*'''الانتصار''': السید المرتضی (م. 436ق.)، قم، النشر الاسلامی، 1415ق
*'''الانوار البهیه''': شیخ عباس القمی (م. 1359ق.)، قم، النشر الاسلامی، 1417ق


*'''اوائل المقالات''': المفید (م. 413ق.)، به کوشش الانصاری، بیروت، دار المفید، 1414ق
*'''اوائل المقالات''': المفید (م. 413ق.)، به کوشش الانصاری، بیروت، دار المفید، 1414ق
*'''اهل بیت فی آیة التطهیر''': جعفر مرتضی العاملی، بیروت، مرکز الاسلامی للدراسات، 1382ش


*'''بحار الانوار''': المجلسی (م. 1110ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403ق
*'''بحار الانوار''': المجلسی (م. 1110ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403ق
*'''البحر المحیط''': ابوحیان الاندلسی (م. 754ق.)، بیروت، دار الفکر، 1412ق
*'''بدایة المعارف''': محسن خرازی، قم، النشر الاسلامی، 1418ق
*'''البدایة و النهایه''': ابن کثیر (م. 774ق.)، بیروت، مکتبة المعارف


*'''البرهان فی تفسیر القرآن''': البحرانی (م. 1107ق.)، قم، البعثه، 1415ق
*'''البرهان فی تفسیر القرآن''': البحرانی (م. 1107ق.)، قم، البعثه، 1415ق


*'''بصائر الدرجات''': الصفار (م. 290ق.)، به کوشش کوچه‌باغی، تهران، اعلمی، 1404ق
*'''پنجاه سفرنامه حج قاجاری''': به کوشش رسول جعفریان، تهران، نشر علم، 1389ش


*'''تاج الموالید''': الطبرسی (م. 548ق.)، قم، مکتبة النجفی، 1406ق
*'''تاج الموالید''': الطبرسی (م. 548ق.)، قم، مکتبة النجفی، 1406ق


*'''التاریخ الامین''': عبدالعزیز المدنی، مدینه، مطبعة الامین، 1418ق
*'''التاریخ الامین''': عبدالعزیز المدنی، مدینه، مطبعة الامین، 1418ق
*'''تاریخ الخلفاء''': السیوطی (م. 911ق.)، به کوشش محمد عبدالحمید، مصر، مطبعة السعاده، 1371ق
*'''تاریخ الخمیس''': حسین الدیاربکری (م. 966ق.)، بیروت، مؤسسة شعبان، 1283ق
*'''التاریخ الشامل للمدینة المنوره''': عبدالباسط بدر، مدینه، 1414ق
*'''التاریخ القویم''': محمد طاهر الکردی، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، 1420ق


*'''تاریخ المدینة المنوره''': ابن شبّه (م. 262ق.)، به کوشش شلتوت، قم، دار الفکر، 1410ق
*'''تاریخ المدینة المنوره''': ابن شبّه (م. 262ق.)، به کوشش شلتوت، قم، دار الفکر، 1410ق
*'''تاریخ امراء المدینه''': عارف عبدالغنی، دمشق، دار کنان
*'''تاریخ بغداد''': الخطیب البغدادی (م. 463ق.)، به کوشش عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1417ق
*'''تاریخ حرم ائمه بقیع''': محمد الصادق النجمی، ترجمه، المهری، قم، موسسة المعارف الاسلامیه، 1429ق
*'''تاریخ خلیفه''': خلیفة بن خیاط (م. 240ق.)، به کوشش زکار، بیروت، دار الفکر، 1414ق


*'''تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک)''': الطبری (م. 310ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، اعلمی، 1403ق
*'''تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک)''': الطبری (م. 310ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، اعلمی، 1403ق
*'''تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجدالحرام''': طه عبدالقادر، مکه، جامعة‌ام القری
*'''تاریخ مدینة دمشق''': ابن عساکر (م. 571ق.)، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، 1415ق
*'''تاریخ معالم المدینه''': احمد یاسین احمد الخیاری (م. 1380ق.)، به کوشش عبیدالله کردی، عربستان، دار العلم، 1412ق
*'''تاریخ مکه''': احمد السباعی (م. 1404ق.)، نادی مکة الثقافی، 1404ق
*'''تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره''': اصغر قائدان، تهران، مشعر، 1386ش
*'''تاریخ الیعقوبی''': احمد بن یعقوب (م. 292ق.)، بیروت، دار صادر، 1415ق
*'''تاسیس الشیعه''': سید حسن الصدر، عراق، دار الکتب العراقیه، 1370ق
*'''تاویل الآیات الظاهره''': سید شرف الدین علی الحسینی الاستر آبادی (م. 965ق.)، به کوشش استاد ولی، قم، نشر اسلامی، 1409ق


*'''التبیان''': الطوسی (م. 460ق.)، به کوشش العاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی
*'''التبیان''': الطوسی (م. 460ق.)، به کوشش العاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی


*'''التحریر و التنویر''': ابن‌عاشور (م. 1393ق.)، مؤسسة التاریخ
*'''التحریر و التنویر''': ابن‌عاشور (م. 1393ق.)، مؤسسة التاریخ
*'''تحف العقول''': حسن بن شعبة الحرانی (م. قرن4ق.)، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، 1404ق


*'''التحقیق''': المصطفوی، تهران، وزارت ارشاد، 1374ش
*'''التحقیق''': المصطفوی، تهران، وزارت ارشاد، 1374ش
*'''تخریب و بازسازی بقیع به روایت اسناد''': سید علی قاضی عسکر، تهران، مشعر، 1386ش
*'''تذکرة الحفّاظ''': الذهبی (م. 748ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی
*'''تذکرة الخواص''': سبط بن الجوزی (م. 654ق.)، قم، الرضی، 1418ق
*'''تصحیح اعتقادات الامامیه''': المفید (م. 413ق.)، به کوشش درگاهی، بیروت، دار المفید، 1414ق
*'''التعریف بتاریخ و معالم المسجد النبوی الشریف''': ضیاء بن محمد عطار، جده، کنوز المعرفه، 1432ق
*'''تفسیر ابن ابی حاتم (تفسیر القرآن العظیم)''': ابن ابی حاتم (م. 327ق.)، به کوشش اسعد محمد، بیروت، المکتبة العصریه، 1419ق


*'''تفسیر ابن کثیر (تفسیر القرآن العظیم)''': ابن کثیر (م. 774ق.)، به کوشش شمس الدین، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1419ق
*'''تفسیر ابن کثیر (تفسیر القرآن العظیم)''': ابن کثیر (م. 774ق.)، به کوشش شمس الدین، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1419ق
*'''تفسیر العیاشی''': العیاشی (م. 320ق.)، به کوشش رسولی محلاتی، تهران، المکتبة العلمیة الاسلامیه
*'''تفسیر قمی''': القمی (م. 307ق.)، به کوشش الجزائری، قم، دار الکتاب، 1404ق


*'''التفسیر الکبیر''': الفخر الرازی (م. 606ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1415ق
*'''التفسیر الکبیر''': الفخر الرازی (م. 606ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1415ق
خط ۳۶۷: خط ۱۵۳:


*'''تقریب المعارف''': ابوصالح الحلبی (م. 555ق.)، به کوشش الحسون، محقق، 1417ق
*'''تقریب المعارف''': ابوصالح الحلبی (م. 555ق.)، به کوشش الحسون، محقق، 1417ق
*'''تنبیه الغافلین''': المحسن ابن کرامه (م. 494ق.)، به کوشش آل شبیب الموسوی، مرکز الغدیر، 1420ق


*'''تهذیب الاحکام''': الطوسی (م. 460ق.)، به کوشش موسوی و آخوندی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1365ش
*'''تهذیب الاحکام''': الطوسی (م. 460ق.)، به کوشش موسوی و آخوندی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1365ش
خط ۳۷۵: خط ۱۵۹:


*'''تهذیب الکمال''': المزی (م. 742ق.)، به کوشش بشار عواد، بیروت، الرساله، 1415ق
*'''تهذیب الکمال''': المزی (م. 742ق.)، به کوشش بشار عواد، بیروت، الرساله، 1415ق
*'''جامع بیان العلم و فضله''': ابن عبدالبر (م. 463ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1398ق


*'''جامع‌البیان''': الطبری (م. 310ق.)، بیروت، دار المعرفه، 1412ق
*'''جامع‌البیان''': الطبری (م. 310ق.)، بیروت، دار المعرفه، 1412ق
*'''الجرح و التعدیل''': ابن ابی حاتم الرازی (م. 327ق.)، بیروت، دار الفکر، 1372ق
*'''جواهر الکلام''': النجفی (م. 1266ق.)، به کوشش قوچانی و دیگران، بیروت، دار احیاء التراث العربی
*'''چهارده نور پاک''': عقیقی بخشایشی، تهران، نوید اسلام، 1381ش
*'''حاشیة رد المحتار''': ابن عابدین (م. 1252ق.)، بیروت، دار الفکر، 1415ق


*'''حج الانبیاء و الائمه''': معاونیة التعلیم و البحوث الاسلامیة فی الحج، تهران، مشعر، 1416ق
*'''حج الانبیاء و الائمه''': معاونیة التعلیم و البحوث الاسلامیة فی الحج، تهران، مشعر، 1416ق
*'''حجاز در صدر اسلام''': صالح احمد العلی، ترجمه، آیتی، مشعر، 1375ش
*'''الحد الفاصل بین الراوی و الداعی''': الرامهرمزی (م. 360ق.)، به کوشش محمد الخطیب، بیروت، دار الفکر، 1404ق
*'''حواشی الشروانی و العبادی''': الشروانی (م. 1301ق.) و العبادی (م. 994ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی
*'''حیاة الحیوان الکبری''': الدمیری (م. 808ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1424ق
*'''حیات فکری سیاسی امامان شیعه''': رسول جعفریان، قم، انصاریان، 1376ش
*'''الخراج و النظم المالیة للدولة الاسلامیه''': محمد ضیاء الدین الریس، قاهره، الدارالتراث، 1985م


*'''الخصال''': الصدوق (م. 381ق.)، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، 1416ق
*'''الخصال''': الصدوق (م. 381ق.)، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، 1416ق
*'''خصائص الائمه''': الشریف الرضی (م. 406ق.)، به کوشش الامینی، مشهد، مجمع البحوث الاسلامی، 1406ق
*'''الخلاف''': الطوسی (م. 460ق.)، به کوشش خراسانی و دیگران، قم، نشر اسلامی، 1407ق


*'''الدر المنثور''': السیوطی (م. 911ق.)، بیروت، دار المعرفه، 1365ق
*'''الدر المنثور''': السیوطی (م. 911ق.)، بیروت، دار المعرفه، 1365ق
*'''الدر النظیم''': یوسف بن حاتم العاملی (م. 664ق.)، قم، النشر الاسلامی
*'''الدروس الشرعیه''': الشهید الاول (م. 786ق.)، قم، نشر اسلامی، 1412ق


*'''دعائم الاسلام''': النعمان المغربی (م. 363ق.)، به کوشش فیضی، قاهره، دار المعارف، 1383ق
*'''دعائم الاسلام''': النعمان المغربی (م. 363ق.)، به کوشش فیضی، قاهره، دار المعارف، 1383ق


*'''دلائل الامامه''': الطبری الشیعی (م. قرن 4)، قم، عثت، 1413ق
*'''دلائل الامامه''': الطبری الشیعی (م. قرن 4)، قم، عثت، 1413ق
*'''الذریة الطاهره''': محمد بن احمد الدولابی (م. 310ق.)، به کوشش الحسینی الجلالی، کویت، الدار السلفیه، 1407ق
*'''ذکری''': الشهید الاول (م. 786ق.)، قم، آل البیت، 1419ق
*'''رجال طوسی''': الطوسی (م. 460ق.)، به کوشش قیومی، قم، نشر اسلامی، 1415ق
*'''رجال کشّی (اختیار معرفة الرجال)''': الطوسی (م. 460ق.)، به کوشش میرداماد و رجایی، قم، آل البیت، 1404ق
*'''رسالة ابن ابی زید''': القیروانی (م. 389ق.)، بیروت، المکتبة الثقافیه
*'''الرسائل السیاسیه''': الجاحظ (م. 255ق.)، بیروت، دار و مکتبة الهلال
*'''الرسائل العشر''': ابن فهد الحلی (م. 841ق.)، به کوشش رجایی، قم، مکتبة النجفی، 1409ق


*'''رسائل المرتضی''': السید المرتضی (م. 436ق.)، به کوشش حسینی و رجایی، قم، دار القرآن، 1405ق
*'''رسائل المرتضی''': السید المرتضی (م. 436ق.)، به کوشش حسینی و رجایی، قم، دار القرآن، 1405ق
*'''رسائل فی تاریخ المدینه''': حمد الجاسر، ریاض، دار الیمامه


*'''روح المعانی''': الآلوسی (م. 1270ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی
*'''روح المعانی''': الآلوسی (م. 1270ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی


*'''روض الجنان''': ابوالفتوح رازی (م. 554ق.)، به کوشش یاحقی و ناصح، مشهد، آستان قدس رضوی، 1375ش
*'''روض الجنان''': ابوالفتوح رازی (م. 554ق.)، به کوشش یاحقی و ناصح، مشهد، آستان قدس رضوی، 1375ش
*'''روضة الواعظین''': الفتال النیشابوری (م. 508ق.)، به کوشش سید محمد مهدی، قم، الرضی


*'''زاد المسیر''': ابن جوزی (م. 597ق.)، به کوشش عبدالرزاق، بیروت، دار الکتاب العربی، 1422ق
*'''زاد المسیر''': ابن جوزی (م. 597ق.)، به کوشش عبدالرزاق، بیروت، دار الکتاب العربی، 1422ق
*'''الزهد و الورع و العباده''': ابن تیمیه (م. 728ق.)، به کوشش حماد سلامه، محمد عویضه، اردن، مکتبة المنار، 1407ق
*'''سنن ابی داود''': السجستانی (م. 275ق.)، به کوشش محمد محیی الدین، دار الفکر
*'''سنن الترمذی''': الترمذی (م. 279ق.)، به کوشش عبدالوهاب، بیروت، دار الفکر، 1402ق


*'''سنن الدارمی''': الدارمی (م. 255ق.)، احیاء السنة النبویه
*'''سنن الدارمی''': الدارمی (م. 255ق.)، احیاء السنة النبویه
خط ۴۶۳: خط ۱۹۳:


*'''الشافی فی الامامه''': السید المرتضی (م. 436ق.)، به کوشش حسینی، تهران، مؤسسة الصادق(ع)، 1410ق
*'''الشافی فی الامامه''': السید المرتضی (م. 436ق.)، به کوشش حسینی، تهران، مؤسسة الصادق(ع)، 1410ق
*'''شذرات الذهب''': عبدالحی بن العماد (م. 1089ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی


*'''شرح الاخبار فی فضائل الائمة الاطهار''': النعمان المغربی (م. 363ق.)، به کوشش جلالی، قم، نشر اسلامی، 1414ق
*'''شرح الاخبار فی فضائل الائمة الاطهار''': النعمان المغربی (م. 363ق.)، به کوشش جلالی، قم، نشر اسلامی، 1414ق


*'''شرح نهج البلاغه''': ابن ابی الحدید (م. 656ق.)، به کوشش محمد ابوالفضل، دار احیاء الکتب العربیه، 1378ق
*'''شفاء الغرام''': محمد الفاسی (م. 832ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1421ق


*'''شواهد التنزیل''': الحاکم الحسکانی (م. 506ق.)، به کوشش محمودی، تهران، وزارت ارشاد، 1411ق
*'''شواهد التنزیل''': الحاکم الحسکانی (م. 506ق.)، به کوشش محمودی، تهران، وزارت ارشاد، 1411ق
*'''شیعه‌شناسی (فصلنامه)''': قم، موسسه شیعه‌شناسی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی


*'''الصافی''': الفیض الکاشانی (م. 1091ق.)، بیروت، اعلمی، 1402ق
*'''الصافی''': الفیض الکاشانی (م. 1091ق.)، بیروت، اعلمی، 1402ق
خط ۴۸۵: خط ۲۰۸:


*'''صحیح مسلم''': مسلم (م. 261ق.)، بیروت، دار الفکر
*'''صحیح مسلم''': مسلم (م. 261ق.)، بیروت، دار الفکر
*'''الصوارم المهرقه''': سید نور الله التستری (م. 1019ق.)، به کوشش محدث، تهران، نهضت، 1367ش


*'''الصواعق المحرقه''': احمد بن حجر الهیتمی (م. 974ق.)، به کوشش عبدالرحمن و کامل محمد، لبنان، الرساله، 1417ق
*'''الصواعق المحرقه''': احمد بن حجر الهیتمی (م. 974ق.)، به کوشش عبدالرحمن و کامل محمد، لبنان، الرساله، 1417ق
*'''ضعفاء العقیلی''': محمد العقیلی (م. 322ق.)، به کوشش عبدالمعطی، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق
*'''الطبقات الکبری''': ابن‌ سعد (م. 230ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق
*'''عبقات الانوار''': سید حامد حسین الکهنوی (م. 1306ق.)، اصفهان، کتابخانه امام علی(ع)، 1366ق
*'''عدة الداعی''': ابن فهد الحلی (م. 841ق.)، به کوشش موحد قمی، دار الکتب الاسلامی
*'''العروة الوثقی''': سید محمد کاظم یزدی (م. 1337ق.)، قم، النشر الاسلامی، 1420ق
*'''العصمه''': السید علی الحسینی المیلانی، قم، مرکز الابحاث العقائدیه، 1421ق


*'''عقائد الامامیه''': المظفر (م. 1381ق.)، قم، انصاریان
*'''عقائد الامامیه''': المظفر (م. 1381ق.)، قم، انصاریان
خط ۵۰۷: خط ۲۱۶:


*'''علم الامام''': محمد حسین المظفر، بیروت، دار الزهراء، 1402ق
*'''علم الامام''': محمد حسین المظفر، بیروت، دار الزهراء، 1402ق
*'''عمدة القاری''': العینی (م. 855ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی
*'''عمدة عیون صحاح الاخبار''': ابن البطریق (م. 600ق.)، قم، نشر اسلامی، 1407ق


*'''العین''': خلیل (م. 175ق.)، به کوشش مخزومی و السامرائی، دار الهجره، 1409ق
*'''العین''': خلیل (م. 175ق.)، به کوشش مخزومی و السامرائی، دار الهجره، 1409ق


*'''عیون اخبار الرضا(ع)''': الصدوق (م. 381ق.)، بیروت، اعلمی، 1404ق
*'''عیون اخبار الرضا(ع)''': الصدوق (م. 381ق.)، بیروت، اعلمی، 1404ق
*'''عیون المعجزات''': حسین بن عبدالوهاب (م. قرن5ق.)، نجف، المطبعة الحیدریه، 1369ق
*'''الغدیر''': الامینی (م. 1390ق.)، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1366ش
*'''غنیة النزوع''': ابن زهرة الحلبی (م. 585ق.)، به کوشش بهادری، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، 1417ق
*'''الغیبه''': الطوسی (م. 460ق.)، به کوشش الطهرانی و ناصح، قم، المعارف الاسلامیه، 1411ق
*'''الغیبه''': النعمانی (م. 380ق.)، به کوشش فارس حسون، قم، انوار الهدی، 1422ق
*'''الفائق فی غریب الحدیث''': الزمخشری (م. 538ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1417


*'''فتح القدیر''': الشوکانی (م. 1250ق.)، بیروت، دار المعرفه
*'''فتح القدیر''': الشوکانی (م. 1250ق.)، بیروت، دار المعرفه
*'''فتح المعین''': الملیباری الهندی (م. 987ق.)، بیروت، دار الفکر، 1418ق
*'''فتح الوهاب''': زکریا بن محمد الانصاری (م. 936ق.)، دار الکتب العلمیه، 1418ق
*'''فتوح البلدان''': البلاذری (م. 279ق.)، به کوشش صلاح‌ الدین، قاهره، النهضة المصریه، 1956م


*'''فرائد السمطین''': ابراهیم جوینی خراسانی الحموینی (م. 730ق.)، بیروت، نشر محمودی، 1398ق
*'''فرائد السمطین''': ابراهیم جوینی خراسانی الحموینی (م. 730ق.)، بیروت، نشر محمودی، 1398ق


*'''فرق الشیعه''': النوبختی (م. 310ق.)، بیروت، دار الاضواء، 1404ق
*'''فرق الشیعه''': النوبختی (م. 310ق.)، بیروت، دار الاضواء، 1404ق
*'''الفرقان''': محمد صادقی، تهران، فرهنگ اسلامی، 1365ش
*'''الفصول المهمه''': ابن صباغ (م. 855ق.)، به کوشش الغریری، دار الحدیث، 1422ق
*'''فقه السنه''': سید سابق، بیروت، دار الکتاب العربی
*'''فیض القدیر''': المناوی (م. 1031ق.)، به کوشش احمد عبدالسلام، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1415ق
*'''قرب الاسناد''': الحمیری (م. قرن3ق.)، قم، آل البیت، 1413ق


*'''قواعد المرام''': ابن میثم البحرانی (م. 699ق.)، به کوشش حسینی، قم، مکتبة النجفی، 1406ق
*'''قواعد المرام''': ابن میثم البحرانی (م. 699ق.)، به کوشش حسینی، قم، مکتبة النجفی، 1406ق
*'''کتاب الاربعین''': ابوالفتوح الطائی الهمدانی (م. 555ق.)، به کوشش عبدالستار، لبنان، دار البشائر، 1420ق
*'''الکلیات معجم فی المصطلحات''': ابوالبقاء ایوب الکفوی (م. 1094ق.)، به کوشش عدنان درویش و المصری، بیروت، الرساله، 1419ق
*'''الکافی فی الفقه''': ابوالصلاح الحلبی (م. 447ق.)، به کوشش استادی، اصفهان، مکتبة امیرالمؤمنین(ع)، 1403ق


*'''الکافی''': الکلینی (م. 329ق.)، به کوشش غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1375ش
*'''الکافی''': الکلینی (م. 329ق.)، به کوشش غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1375ش
*'''کامل الزیارات''': ابن قولویه القمی (م. 368ق.)، به کوشش القیومی، قم، نشر الفقاهه، 1417ق
*'''الکامل فی ضعفاء الرجال''': عبدالله بن عدی (م. 365ق.)، به کوشش غزاوی، بیروت، دار الفکر، 1409ق
*'''کتاب سلیم بن قیس''': الهلالی (م. 76ق.)، به کوشش انصاری، قم، الهادی، 1420ق


*'''الکشاف''': الزمخشری (م. 538ق.)، قم، بلاغت، 1415ق
*'''الکشاف''': الزمخشری (م. 538ق.)، قم، بلاغت، 1415ق


*'''کشف الارتیاب''': سید محسن الامین (م. 1371ق.)، به کوشش امین، مکتبة الحریس، 1382ق
*'''کشف الارتیاب''': سید محسن الامین (م. 1371ق.)، به کوشش امین، مکتبة الحریس، 1382ق
*'''کشف الاسرار''': میبدی (م. 520ق.)، به کوشش حکمت، تهران، امیر کبیر، 1361ش
*'''کشف الغمه''': علی بن عیسی الاربلی (م. 693ق.)، بیروت، دار الاضواء، 1405ق


*'''کشف المراد''': العلامة الحلی (م. 726ق.)، به کوشش حسن‌زاده آملی، قم، نشر اسلامی، 1419ق
*'''کشف المراد''': العلامة الحلی (م. 726ق.)، به کوشش حسن‌زاده آملی، قم، نشر اسلامی، 1419ق
خط ۵۷۹: خط ۲۴۰:


*'''کنز العمال''': المتقی الهندی (م. 975ق.)، به کوشش السقاء، بیروت، الرساله، 1413ق
*'''کنز العمال''': المتقی الهندی (م. 975ق.)، به کوشش السقاء، بیروت، الرساله، 1413ق
*'''گل‌واژه‌های حج و عمره''': علیرضا بصیری، تهران، مشعر، 1387ش


*'''لسان العرب''': ابن منظور (م. 711ق.)، قم، ادب الحوزه، 1405ق
*'''لسان العرب''': ابن منظور (م. 711ق.)، قم، ادب الحوزه، 1405ق
*'''المبسوط فی فقه الامامیه''': الطوسی (م. 460ق.)، به کوشش بهبودی، تهران، المکتبة المرتضویه


*'''مجمع البحرین''': الطریحی (م. 1085ق.)، به کوشش الحسینی، تهران، فرهنگ اسلامی، 1408ق
*'''مجمع البحرین''': الطریحی (م. 1085ق.)، به کوشش الحسینی، تهران، فرهنگ اسلامی، 1408ق
خط ۵۹۱: خط ۲۴۸:


*'''مجمع الزوائد''': الهیثمی (م. 807ق.)، بیروت، دار الکتاب العربی، 1402ق
*'''مجمع الزوائد''': الهیثمی (م. 807ق.)، بیروت، دار الکتاب العربی، 1402ق
*'''المجموع شرح المهذب''': النووی (م. 676ق.)، دار الفکر


*'''المحاسن''': ابن خالد البرقی (م. 274ق.)، به کوشش حسینی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1326ش
*'''المحاسن''': ابن خالد البرقی (م. 274ق.)، به کوشش حسینی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1326ش
*'''المحلی بالآثار''': ابن حزم الاندلسی (م. 456ق.)، به کوشش احمد شاکر، بیروت، دار الفکر


*'''المختصر النافع''': المحقق الحلی (م. 676ق.)، تهران، البعثه، 1410ق
*'''المختصر النافع''': المحقق الحلی (م. 676ق.)، تهران، البعثه، 1410ق
*'''مدینه‌شناسی''': ‌سید محمد باقر نجفی، تهران، مشعر، 1387ش


*'''مدینة المعاجز''': سید‌هاشم البحرانی (م. 1107ق.)، به کوشش مولایی، قم، المعارف الاسلامیه، 1413ق
*'''مدینة المعاجز''': سید‌هاشم البحرانی (م. 1107ق.)، به کوشش مولایی، قم، المعارف الاسلامیه، 1413ق
*'''المدینة المنورة معالم و احداث''': محیی الدین امام، ‌به کوشش ابراهیم عوفین، 1420ق


*'''المدینة فی العصر الاموی''': محمد حسن شراب، دمشق، علوم القرآن، 1404ق
*'''المدینة فی العصر الاموی''': محمد حسن شراب، دمشق، علوم القرآن، 1404ق
*'''مرجعیت اهل البیت''': ابراهیم امینی، مشعر
*'''المزار الکبیر''': محمد بن المشهدی (م. 610ق.)، به کوشش القیّومی، قم، النشر الاسلامی، 1419ق
*'''المزار''': المفید (م. 413ق.)، به کوشش ابطحی، بیروت، دار المفید، 1414ق
*'''مستدرکات علم رجال الحدیث''': علی النمازی الشاهرودی، تهران، ابن مؤلف، 1414ق


*'''مستدرک سفینة البحار''': علی نمازی شاهرودی (م. 1405ق.)، به کوشش نمازی، قم، نشر اسلامی، 1419ق
*'''مستدرک سفینة البحار''': علی نمازی شاهرودی (م. 1405ق.)، به کوشش نمازی، قم، نشر اسلامی، 1419ق
خط ۶۲۱: خط ۲۶۲:


*'''مسند احمد''': احمد بن حنبل (م. 241ق.)، بیروت، دار صادر
*'''مسند احمد''': احمد بن حنبل (م. 241ق.)، بیروت، دار صادر
*'''مسند الامام الجواد''': عزیز الله عطاردی، قم، المؤتمر العالمی للامام الرضا(ع)، 1410ق
*'''مسند الامام المجتبی''': عزیز الله عطاردی، قم، عطارد، 1372ش
*'''مصباح الحرمین''': عبدالجبار الشکوئی (قرن 14)، به کوشش طباطبایی، مشعر، 1384ش
*'''مصباح الشریعه''': امام جعفر الصادق(ع) (م. 148ق.)، بیروت، الاعلمی، 1400ق
*'''مصباح المتهجد''': الطوسی (م. 460ق.)، بیروت، فقه الشیعه، 1411ق
*'''المصباح المنیر''': الفیومی (م. 770ق.)، قم، دار الهجره، 1405ق
*'''المصنّف''': ابن ابی شیبه (م. 235ق.)، به کوشش سعید محمد، دار الفکر، 1409ق
*'''المصنّف''': عبدالرزاق الصنعانی (م. 211ق.)، به کوشش حبیب الرحمن، المجلس العلمی


*'''مطالب السؤول''': محمد بن طلحة الشافعی (م. 652ق.)، به کوشش العطیه، نجف، دار الکتب التجاریه
*'''مطالب السؤول''': محمد بن طلحة الشافعی (م. 652ق.)، به کوشش العطیه، نجف، دار الکتب التجاریه
*'''المطالب العالیه''': الفخر الرازی (م. 606ق.)، به کوشش سقا، بیروت، دار الکتاب العربی، 1407ق
*'''معالم مکة و المدینه''': یوسف رغد العاملی، بیروت، دار المرتضی، 1418ق
*'''معانی الاخبار''': الصدوق (م. 381ق.)، به کوشش غفاری، قم، انتشارات اسلامی، 1361ش
*'''معجم احادیث المهدی''': علی الکورانی، قم، المعارف الاسلامیه، 1411ق
*'''معجم الفروق اللغویه''': ابوهلال العسکری (م. 395ق.)، قم، انتشارات اسلامی، 1412ق
*'''المعجم الکبیر''': الطبرانی (م. 360ق.)، به کوشش حمدی عبدالمجید، دار احیاء التراث العربی، 1405ق


*'''معجم مقاییس اللغه''': ابن فارس (م. 395ق.)، به کوشش عبدالسلام، قم، دفتر تبلیغات، 1404ق
*'''معجم مقاییس اللغه''': ابن فارس (م. 395ق.)، به کوشش عبدالسلام، قم، دفتر تبلیغات، 1404ق
*'''معین الحکام''': علی ابن خلیل الطرابلسی (م. 844ق.)، مصر، دار الفکر
*'''مغنی المحتاج''': محمد الشربینی (م. 977ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1377ق
*'''المغنی''': عبدالله بن قدامه (م. 620ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه
*'''مفردات''': الراغب (م. 425ق.)، به کوشش صفوان داودی، دمشق، دار القلم، 1412ق
*'''المفصل''': جواد علی، بیروت، دار الساقی، 1422ق


*'''المقالات و الفرق''': سعد بن عبدالله‌ الاشعری (م. 310ق.)، تهران، علمی فرهنگی، 1361ش
*'''المقالات و الفرق''': سعد بن عبدالله‌ الاشعری (م. 310ق.)، تهران، علمی فرهنگی، 1361ش
*'''المقنع''': الصدوق (م. 381ق.)، قم، مؤسسة الامام الهادی(ع)، 1415ق
*'''مکارم الاخلاق''': الطبرسی (م. 548ق.)، بیروت، اعلمی، 1392ق
*'''مکتب در فرایند تکامل''': حسین مدرسی طباطبایی، ترجمه ایزدپناه، امارات، داروین، 1375ش


*'''من لا یحضره الفقیه''': الصدوق (م. 381ق.)، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، 1404ق
*'''من لا یحضره الفقیه''': الصدوق (م. 381ق.)، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، 1404ق
*'''مناقب الامام امیرالمؤمنین(ع)''': محمد بن سلیمان الکوفی (م. 300ق.)، به کوشش محمودی، قم، احیاء الثقافة الاسلامیه، 1412ق
*'''مناقب آل‌ ابی طالب''': ابن شهرآشوب (م. 588ق.)، به کوشش گروهی از اساتید، نجف، المکتبة الحیدریه، 1376ق
*'''المنتظم''': ابن الجوزی (م. 597ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر و دیگران، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1412ق
*'''منتهی السؤول''': عبدالله بن سعید الشحاری، جده، دار المنهاج، 1426ق
*'''منهاج السنة النبویه''': ابن تیمیه (م. 728ق.)، به کوشش محمد رشاد، مؤسسة قرطبه، 1406ق


*'''منهاج الکرامه''': علامه حلی (م. 726ق.)، به کوشش عبدالرحیم مبارک، مشهد، تاسوعا، 1379ش
*'''منهاج الکرامه''': علامه حلی (م. 726ق.)، به کوشش عبدالرحیم مبارک، مشهد، تاسوعا، 1379ش
*'''منهج الصادقین''': فتح الله کاشانی (م. 988ق.)، تهران، کتابفروشی محمد علمی، 1336ش
*'''مواعظ الامام الشافعی''': الشافعی (م. 204ق.)، به کوشش الشامی
*'''العبر فی خبر من غبر''': الذهبی (م. 748ق.)، به کوشش محمد السعید، بیروت، دار الکتب العلمیه
*'''موسوعة طبقات الفقهاء''': جعفر سبحانی، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، 1418ق
*'''موسوعة کلمات الامام الحسین(ع)''': لجنة الحدیث فی معهد باقر العلوم(ع)، دار المعروف، 1416ق
*'''المهذب''': القاضی ابن البراج (م. 481ق.)، قم، نشر اسلامی، 1406ق


*'''المیزان''': الطباطبائی (م. 1402ق.)، بیروت، اعلمی، 1393ق
*'''المیزان''': الطباطبائی (م. 1402ق.)، بیروت، اعلمی، 1393ق
*'''میقات حج (فصلنامه)''': تهران، حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت
*'''الناقب فی المناقب''': ابن حمزة الطوسی (م. 560ق.)، به کوشش نبیل رضا، قم، انصاریان، 1412ق


*'''النجاة فی القیامه''': ابن میثم البحرانی (م. 679ق.)، قم، مجمع الفکر الاسلامی، 1417ق
*'''النجاة فی القیامه''': ابن میثم البحرانی (م. 679ق.)، قم، مجمع الفکر الاسلامی، 1417ق
*'''نزهة الناظر''': الحسین الحلوانی (م. قرن5ق.)، قم، مدرسة الامام المهدی[، 1408ق


*'''نظم درر السمطین''': الزرندی (م. 750ق.)، مکتبة الامام امیرالمؤمنین(ع)، 1377ق
*'''نظم درر السمطین''': الزرندی (م. 750ق.)، مکتبة الامام امیرالمؤمنین(ع)، 1377ق
*'''نقش تقیه در استنباط''': نعمت الله صفری، قم، بوستان کتاب، 1381ش
*'''نقض''': عبدالجلیل قزوینی رازی (م. 585ق.)، تهران، انجمن آثار ملی، 1358ش


*'''النکت الاعتقادیه''': المفید (م. 413ق.)، بیروت، دار المفید، 1414ق
*'''النکت الاعتقادیه''': المفید (م. 413ق.)، بیروت، دار المفید، 1414ق
*'''النوادر''': احمد بن عیسی الاشعری (م. قرن3ق.)، قم، مؤسسة الامام المهدی[، 1408ق


*'''النور المبین''': محمد جمال الدین سرور، قاهره، دار الفکر العربی
*'''النور المبین''': محمد جمال الدین سرور، قاهره، دار الفکر العربی


*'''النهایه''': الطوسی (م. 460ق.)، بیروت، دار الکتاب العربی، 1400ق
*'''النهایه''': مبارک ابن اثیر (م. 606ق.)، به کوشش الزاوی و الطناحی، قم، اسماعیلیان، 1367ش


*'''نهج الحق و کشف الصدق''': العلامة الحلی (م. 726ق.)، به کوشش الحسنی الارموی، قم، دار الهجره، 1407ق
*'''نهج الحق و کشف الصدق''': العلامة الحلی (م. 726ق.)، به کوشش الحسنی الارموی، قم، دار الهجره، 1407ق


*'''الوافی بالوفیات''': الصفدی (م. 764ق.)، به کوشش الارنؤوط و ترکی مصطفی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1420ق
*'''الوافی بالوفیات''': الصفدی (م. 764ق.)، به کوشش الارنؤوط و ترکی مصطفی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1420ق
*'''الوافی''': الفیض الکاشانی (م. 1091ق.)، به کوشش ضیاء الدین، اصفهان، مکتبة الامام امیرالمؤمنین(ع)، 1406ق


*'''وسائل الشیعه''': الحر العاملی (م. 1104ق.)، به کوشش ربانی شیرازی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403ق
*'''وسائل الشیعه''': الحر العاملی (م. 1104ق.)، به کوشش ربانی شیرازی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403ق


*'''وسیلة الاسلام بالنبی(ص)''':احمدبن قنفذ (م. 810ق.)، به کوشش المحامی، بیروت، دار الغرب الاسلامی، 1404ق
*'''وفاء الوفاء''': السمهودی (م. 911ق.)، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، 2006م
*'''الهدایة الکبری''': حسین بن حمدان الخصیبی (م. 334ق.)، بیروت، البلاغ، 1411ق
*'''ینابیع الموده''': القندوزی (م. 1294ق.)، به کوشش الحسینی، تهران، اسوه، 1416ق
{{پایان}}
{{پایان}}
{{الگو:اهل بیت}}
{{الگو:اهل بیت}}
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]
[[Category:اهل‌بیت(ع)]]


[[رده:اهل‌بیت(ع)]]
[[رده:اهل‌بیت(ع)]]
[[رده:زیارتگاه‌های مدینه]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۷ ژانویهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۲۰

واژه اهل‌بیت(ع) در ادبیات شیعی، به پیامبر اسلام(ص)، حضرت فاطمه(س) و دوازده امام(ع) اطلاق می‌گردد. به باور شیعه اهل‌بیت پیامبر(ع) دارای خصوصیاتی از جمله: عصمت، علم و امامت هستند. در قرآن و روایات اسلامی بر لزوم معرفت اهل‌بیت و ابراز محبت به ایشان تأکید فراوان شده است.

زندگی اهل‌بیت(ع) با حرمین (شهرهای مکه و مدینه) ارتباط داشت. بیشتر آنان در شهر مدینه سکونت داشتند. تعدادی از ایشان در مدینه درگذشتند و در قبرستان بقیع به خاک سپرده شدند. اهل‌بیت از جایگاه علمی و مذهبی و سیاسی، بخصوص در مدینه، برخوردار بودند. گزارش‌های متعدد درباره حج‌گزاری اهل‌بیت وجود دارد و سخنانی از ایشان درباره مناسک حج باقی مانده که منبع استنباط بخشی از احکام فقهی درباب حج است.

مکان‌ها و بناهای متعددی در حرمین شریفین، با اهل‌بیت(ع) ارتباط داشته‌اند؛ برای نمونه مقبره اهل‌بیت در بقیع، خانه‌های آنان، مسجدهای مرتبط به ایشان و صدقات ایشان. این مکان‌ها مورد احترام و توجه مسلمانان بوده است و یادگارهایی از برخی از آن‌ها امروز نیز باقی مانده است.

واژه‌شناسی[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ترکیب «اهل‌بیت» به معنای ساکنان خانه[۱] است. اهل به گروهی اطلاق می‌شود که از لحاظ نسب یا دین به یک فرد بازگردند.[۲]

در قرآن[ویرایش | ویرایش مبدأ]

واژه اهل‌بیت در دو آیه، یک‌ بار به صورت «اهل البیت» بر اهل خانه ابراهیم(ع)[۳] و همسرش[۴] اطلاق شده (سوره هود، آیه 73) و بار دیگر در اشاره خواهر موسی(ع) به خانواده خود هنگام گفت‌وگو با فرعونیان (سوره قصص، آیه 12) به کار رفته است. افزون بر این، در پاره‌ای آیات، تعبیر «اهلَِک» به خانواده یا پیروان برخی پیامبران (سوره هود، آیه40 و 46؛ سوره مؤمنون، آیه27؛ سوره عنکبوت، آیه33)[۵] و اهل خانه یا پیروان پیامبر در دوره مکی (سوره طه، آیه132)[۶] اشاره می‌کند.

واژگان هم‌معنا[ویرایش | ویرایش مبدأ]

از اهل‌بیت به ویژه در معنای خاندان معصوم پیامبر(ص) گاه با تعابیری دیگر مانند «آل البیت»،[۷] «آل محمد»،[۸] «آل الله»،[۹] «ذَوِی القُربَی» و «عترت»[۱۰] نیز یاد می‌شود.

مصداق‌ اهل‌بیت[ویرایش | ویرایش مبدأ]

شیعیان[۱۱] و برخی اهل سنت[۱۲] به پشتوانه روایت‌های فراوان از منابع شیعه[۱۳] و اهل سنت،[۱۴] مصداق‌های اهل‌بیت را تنها پیامبر(ص)، علی(ع)، فاطمه(س) و حسنین(ع) دانسته و همسران پیامبر را از شمول آن بیرون شمرده‌اند. پیامبر(ص) افراد یاد شده را گردآورد و عبارت اِنَّما یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ اَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً را تلاوت فرمود. در برابر، بیشتر اهل سنت برآنند که اهل‌بیت پیامبر(ص) دست کم شامل همسران آن حضرت نیز می‌شود.[۱۵] از برخی صحابه نقل شده که مصداق‌های آیه را فقط همسران پیامبر می‌دانند.[۱۶]

شیعیان دوازده امامی بر پایه احادیثی، اهل‌بیت را افزون بر پیامبر(ص) و حضرت فاطمه شامل دوازده امام می‌دانند.[۱۷]

فضیلت‌های اهل‌بیت[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در قرآن[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در منابع روایی و تفسیری برخی از آیات قرآن، درباره اهل‌بیت دانسته شده‌اند.[۱۸] از جمله می‌توان به آیه مباهله (61 سوره آل عمران)،[۱۹] آیات اطعام (آیه 5 تا 22 سوره انسان)،[۲۰] واژه قربی در آیه 23 سوره شوری[۲۱] و واژه اولوا الامر در آیه 59 سوره نساء[۲۲] اشاره کرد.

در کلام پیامبر[ویرایش | ویرایش مبدأ]

حدیث ثقلین، در هر دو ‌گزارش شیعی[۲۳] و سنی[۲۴] آن، اهل‌بیت را میراث پیامبر(ص) و در ردیف قرآن می‌شمارد. در حدیث امان، پیامبر(ص) اهل‌بیتش را امان امت اسلام[۲۵] می‌شمرد. در حدیث سفینه، آنان همچون کشتی نوح خوانده شده‌اند که سوار شدگان برآن نجات می‌یابند و دیگران در دریای گمراهی غرق خواهند شد.[۲۶]

ویژگی‌های اهل‌بیت[ویرایش | ویرایش مبدأ]

شیعیان که اهل‌بیت را بر‌ترین انسان‌ها می‌دانند،[۲۷] بر این ویژگی‌ها برای ایشان تاکید می‌کنند:

عصمت[ویرایش | ویرایش مبدأ]

امامیه اهل‌بیت را معصوم از گناه، اشتباه و عیب می‌شمارند.[۲۸] مهم‌ترین پشتوانه نقلی شیعه برای اثبات عصمت از گناه، آیه تطهیر (سوره احزاب، آیه 33) است.[۲۹] استدلال عقلی متکلمان شیعی برای عصمت آن است که عامه مردم در بیان و اجرای شریعت خطاپذیراند، در نتیجه لازم است امامی که خود معصوم از خطاست دیگران را از خطا باز دارد.[۳۰]

علم[ویرایش | ویرایش مبدأ]

متکلمان شیعه درباره دانش اهل‌بیت دو دیدگاه بیان کرده‌اند: گروهی امامان را عالِم به همه احکام و معارف کلی می‌دانند؛ اما دانش به امور جزئی را ضروری نمی‌دانند.[۳۱] در برابر، دسته‌ای دانش امام را شامل همه احکام و امور کلی و جزئی می‌دانند.[۳۲]

امامت[ویرایش | ویرایش مبدأ]

امامت در تعریف مسلمانان به معنای ریاست عام در امور دین و دنیا است.[۳۳] شیعیان تنها اهل‌بیت را به سبب دانش و عصمت، شایسته این مقام و مرجع دینی (بعد از پیامبر) می‌دانند.[۳۴] متکلمان امامیه به ضرورت وجود جانشینی برای پیامبر در همه زمان‌ها برای حفظ شریعت باور دارند.[۳۵]

تکریم اهل‌بیت[ویرایش | ویرایش مبدأ]

آیه 23 سوره شوری بر پایه روایات[۳۶] و به گفته مفسران[۳۷] بر وجوب مَوَدت (محبت) اهل‌بیت دلالت می‌کند. روایات، مودت اهل‌بیت را پایه اسلام[۳۸] و از مواردی دانسته‌اند که پذیرش اعمال به آن وابسته شده است.[۳۹] بنابر برخی روایات در روز قیامت از مودت اهل‌بیت سؤال می‌شود[۴۰] و بهره‌مندی از شفاعت و ورود به بهشت بدان مشروط شده است.[۴۱]

حج‌گزاری اهل‌بیت[ویرایش | ویرایش مبدأ]

نوشتار اصلی: حج اهل بیت

افزون بر روایاتی که درباره تعداد حج پیامبر نقل شده است،[۴۲] گزارش‌هایی از حج‌های متعدد امام حسن مجتبی[۴۳] و امام حسین[۴۴] و امام سجاد[۴۵] نیز موجود است. از حضور دیگر امامان شیعه نیز در حج گزارش‌های متعدد وجود دارد.[۴۶] تنها درباره امام حسن عسکری(ع) چنین گزارشی در دست نیست.[۴۷]

اهل‌ بیت و حرمین[ویرایش | ویرایش مبدأ]

نوشتار اصلی: اهل‌بیت و حرمین

زندگی در حرمین[ویرایش | ویرایش مبدأ]

از میان اهل‌بیت، پیامبر(ص)، امام علی(ع) و حضرت فاطمه(س) در مکه و بقیه جز امام مهدی(ع) در مدینه یا پیرامون آن زاده شدند و افزون بر پیامبر(ص) و فاطمه(س) که در مدینه مدفون هستند، چهار تن از امامان؛ امام مجتبی(ع)، امام سجاد(ع)، امام باقر(ع) و امام صادق(ع) نیز در قبرستان بقیع مدینه دفن شده‌اند.[۴۸] اهل‌بیت جز امام عسکری(ع) و امام مهدی(ع) بیشتر دوران زندگی خویش را در مدینه گذرانده‌اند.

نقش علمی ـ‌ فرهنگی در ایام حج[ویرایش | ویرایش مبدأ]

رؤسای مذاهب و دانشوران دیگر مناطق اسلامی مانند خراسان که به حج می‌آمدند،[۴۹] از دانش امامان به ویژه برای فرا‌گیری مناسک حج بهره می‌گرفتند.[۵۰]و بسیاری از فقهای مدینه از شاگردان اهل‌بیت بودند.[۵۱]

افزون بر این، پاره‌ای روایت‌ها به تاثیر‌ معنوی اهل‌بیت بر حج و حج‌گزاران اشاره کرده‌اند که از آن جمله می‌توان دعا در موسم حج برای بارش باران و استجابت آن،[۵۲] مهربانی و خوش‌رفتاری با مخالفان خویش،[۵۳] پند دادن به برخی افراد[۵۴] و ایجاد تحول باطنی در آنان[۵۵] را برشمرد.

آثار اهل‌بیت در حرمین[ویرایش | ویرایش مبدأ]

نوشتار اصلی: آثار اهل‌بیت در حرمین

در مکه و بخصوص در مدینه اماکن و آثار و یادگارهایی از اهل‌بیت باقی مانده بود. برخی از این یادگارها امروزه نیز موجود است ولی بخش عمده‌ای از آ‌ن‌ها در سده‌های اخیر از میان رفته است.مسجدهای متعددی در مکه و مدینه در نمازگاه‌های پیامبر(ص) ساخته شده است. همچنین اماکن منسوب به امام علی در حجاز و مکه و مدینه متعدد است.

آثار اهل بیت در مکه[ویرایش | ویرایش مبدأ]

برخی از مکان‌های مرتبط به اهل بیت در مکه به شرح زیر است:‌

قبور ائمه بقیع قبل از تخریب

آثار اهل‌بیت در مدینه[ویرایش | ویرایش مبدأ]

آثار اهل‌بیت در مدینه شامل این‌ دسته از امکان است:

پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  1. ↑ العین، ج4، ص89؛ معجم مقاییس اللغه، ج1، ص150؛ لسان العرب، ج11، ص29، «اهل.
  2. ↑ التحقیق، ج1، ص177-178؛ نک: الصحاح، ج4، ص1627، «اول.
  3. ↑ تفسیر بغوی، ج2، ص393؛ الکشاف، ج2، ص281؛ التحریر و التنویر، ج11، ص298.
  4. ↑ التحقیق، ج1، ص170، «اهل.
  5. ↑ نک: جامع البیان، ج12، ص26؛ تفسیر بیضاوی، ج4، ص86؛ التفسیر الکبیر، ج18، ص357.
  6. ↑ نک: مجمع البیان، ج7، ص59؛ تفسیر قرطبی، ج11، ص263؛ المیزان، ج14، ص239.
  7. ↑ نک: اوائل المقالات، ص216؛ المیزان، ج7، ص111؛ احقاق الحق، ج9، ص291؛ ج12، ص181.
  8. ↑ نک: عیون اخبار الرضا، ج1، ص60؛ التبیان، ج2، ص441؛ صحیح مسلم، نووی، ج6، ص72.
  9. ↑ نک: المناقب، ابن شهر آشوب، ج1، ص282؛ ج3، ص211؛ روح المعانی، ج3، ص189.
  10. ↑ نک: مطالب السؤول، ص22-28؛ مجمع البحرین، ج3، ص395، «عتر.
  11. ↑ المناقب، کوفی، ج1، ص132؛ الشافی، ج3، ص136؛ مجمع البیان، ج8، ص559-560.
  12. ↑ نک: جامع البیان، ج22، ص5-7؛ زاد المسیر، ج3، ص462؛ فتح القدیر، ج4، ص278-279.
  13. ↑ الکافی، ج1، ص287؛ البرهان، ج4، ص443؛ نک: المیزان، ج16، ص311.
  14. ↑ مسند احمد، ج3، ص285؛ جامع البیان، ج22، ص5-8؛ المستدرک، ج2، ص416؛ ج3، ص133، 146-148.
  15. ↑ تفسیر بیضاوی، ج4، ص231؛ تفسیر قرطبی، ج14، ص183؛ تفسیر ابن کثیر، ج6، ص364-370.
  16. ↑ تفسیر ابن ابی حاتم، ج9، ص3132؛ الدر المنثور، ج5، ص198؛ روح المعانی، ج11، ص194.
  17. ↑ الکافی، ج1، ص525-534؛ کمال الدین، ج1، ص274؛ فرائد السمطین، ج1، ص315-316.
  18. ↑ برای نمونه نک: الکافی، ج1، ص143، 144، 186، 191، 205، 207، 210، 212، 217-218، 539؛ مناقب ابن شهر آشوب، ج1، ص372؛ ج2، ص288، 311؛ ج3، ص171، 314، 443.
  19. ↑ جامع البیان، ج3، ص211؛ تفسیر بغوی، ج1، ص450-451؛ روح المعانی، ج2، ص180-182؛ التبیان، ج2، ص484؛ مجمع البیان، ج2، ص763-764؛ الصافی، ج1، ص343-344.
  20. ↑ تفسیر ثعلبی، ج10، ص98-102؛ الکشاف، ج4، ص670؛ روح المعانی، ج15، ص173-174؛ تفسیر فرات الکوفی، ص520-529؛ التبیان، ج10، ص211؛ مجمع البیان، ج10، ص616.
  21. ↑ الکشاف، ج4، ص219-220؛ تفسیر بیضاوی، ج5، ص80؛ نک: روح المعانی، ج13، ص31-33.؛ مجمع البیان، ج9، ص43؛ روض الجنان، ج17، ص122-123؛ الصافی، ج4، ص373-374.
  22. ↑ التبیان، ج3، ص236؛ مجمع البیان، ج3، ص101.
  23. ↑ نک: الکافی، ج1، ص294؛ ج2، ص415؛ الامالی، ص616؛ کمال الدین، ص234-240.
  24. ↑ نک: مسند احمد، ج3، ص14، 17، 26، 59؛ سنن الدارمی، ج2، ص433؛ المستدرک، ج3، ص148.
  25. ↑ مجمع الزوائد، ج9، ص174؛ نظم درر السمطین، ص234.
  26. ↑ دعائم الاسلام، ج1، ص80؛ کمال الدین، ص239؛ المستدرک، ج3، ص151.
  27. ↑ الشافی، ج2، ص7؛ ج3، ص173؛ کشف المراد، ص495.
  28. ↑ نک: فرق الشیعه، ص19؛ نهج الحق، ص164.
  29. ↑ نک: الشافی، ج3، ص133-137؛ تقریب المعارف، ص336-337؛ العمده، ص45-46.
  30. ↑ النکت الاعتقادیه، ص40؛ رسائل المرتضی، ج1، ص395-398؛ کشف المراد، ص492-494.
  31. ↑ الکافی، ج1، ص256-257؛ نک: اوائل المقالات، ص46، 67؛ رسائل المرتضی، ج1، ص394-395؛ ج3، ص130-131.
  32. ↑ الکافی، ج1، ص260-262؛ نک: علم الامام، ص18 به بعد.
  33. ↑ الشافی، ج1، ص5؛ النکت الاعتقادیه، ص39-40؛ النجاة فی القیامه، ص41، 66.
  34. ↑ الشافی، ج3، ص163؛ منهاج الکرامه، ص37؛ مرجعیة اهل البیت، ص32.
  35. ↑ الشافی، ج1، ص179-180؛ تقریب المعارف، ص171؛ قواعد المرام، ص175-177.
  36. ↑ الکافی، ج8، ص93؛ دعائم الاسلام، ج1، ص68؛ عیون اخبار الرضا، ج2، ص211-213.
  37. ↑ مجمع البیان، ج9، ص43؛ الکشاف، ج4، ص219-220.
  38. ↑ الکافی، ج2، ص46؛ الامالی، ص341؛ کنز العمال، ج11، ص539.
  39. ↑ شواهد التنزیل، ج1، ص554.
  40. ↑ عیون اخبار الرضا، ج2، ص67، 110-111.
  41. ↑ مجمع الزوائد، ج9، ص172.
  42. ↑ الکافی، ج4، ص245، 251-252؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص237-238؛ علل الشرایع، ج2، ص450؛ الکافی، ج4، ص244؛ وسائل الشیعه، ج8، ص88.
  43. ↑ المستدرک، ج3، ص169؛ سیر اعلام النبلاء، ج3، ص260؛ الوافی بالوفیات، ج12، ص68.
  44. ↑ اسد الغابه، ج2، ص20؛ تهذیب الکمال، ج6، ص406؛ سیر اعلام النبلاء، ج3، ص287.
  45. ↑ المحاسن، ج2، ص635؛ الخصال، ص517-518.
  46. ↑ نک: حج الانبیاء و الائمه، ص341-571.
  47. ↑ نک: حج الانبیاء و الائمه، ص466-467.
  48. ↑ نک: الارشاد؛ تاج الموالید؛ التاریخ الامین، ص300-304.
  49. ↑ اعیان الشیعه، ج1، ص98-103، 652؛ سیره پیشوایان، ص353-355.
  50. ↑ اعیان الشیعه، ج1، ص98-103، 652؛ سیره پیشوایان، ص353-354.
  51. ↑ نک: شرح الاخبار، ج3، ص291؛ المدینة فی العصر الاموی، ص373؛ الامام الصادق و المذاهب الاربعه، ج1، ص69؛ نک: الصواعق المحرقه، ص201؛ مناقب ابن شهر آشوب، ج3، ص372؛ اعیان الشیعه، ج1، ص98-103.
  52. ↑ الاحتجاج، ج2، ص47-48؛ بحار الانوار، ج46، ص50.
  53. ↑ رجال کشی، ج2، ص769.
  54. ↑ الاحتجاج، ج2، ص43.
  55. ↑ دلائل الامامه، ص317-319؛ مدینة المعاجز، ج6، ص194.
  56. ↑ تاریخ المدینه، ج1، ص221-224؛ معجم ما استعجم، ج1، ص262؛ نک: الکافی، ج7، ص49.

منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]

محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل اهل بیت.
  • الاحتجاج: ابومنصور الطبرسی (م. 520ق.)، به کوشش سید محمد باقر، دار النعمان، 1386ق
  • احقاق الحق: نورالله‌ الحسینی الشوشتری (م. 1019ق.)، تعلیقات شهاب الدین نجفی، قم، مکتبة النجفی، 1406ق
  • الارشاد: المفید (م. 413ق.)، بیروت، دار المفید، 1414ق
  • اسد الغابه: ابن اثیر (م. 630ق.)، بیروت، دار الکتاب العربی
  • اعیان الشیعه: سید محسن الامین (م. 1371ق.)، به کوشش حسن الامین، بیروت، دار التعارف
  • امالی: السید المرتضی (م. 436ق.)، به کوشش حلبی، قم، مکتبة النجفی، 1403ق
  • الامالی: الصدوق (م. 381ق.)، قم، البعثه، 1417ق
  • اوائل المقالات: المفید (م. 413ق.)، به کوشش الانصاری، بیروت، دار المفید، 1414ق
  • بحار الانوار: المجلسی (م. 1110ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403ق
  • البرهان فی تفسیر القرآن: البحرانی (م. 1107ق.)، قم، البعثه، 1415ق


  • تاج الموالید: الطبرسی (م. 548ق.)، قم، مکتبة النجفی، 1406ق
  • التاریخ الامین: عبدالعزیز المدنی، مدینه، مطبعة الامین، 1418ق
  • تاریخ المدینة المنوره: ابن شبّه (م. 262ق.)، به کوشش شلتوت، قم، دار الفکر، 1410ق
  • تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک): الطبری (م. 310ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، اعلمی، 1403ق
  • التبیان: الطوسی (م. 460ق.)، به کوشش العاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی
  • التحریر و التنویر: ابن‌عاشور (م. 1393ق.)، مؤسسة التاریخ
  • التحقیق: المصطفوی، تهران، وزارت ارشاد، 1374ش
  • تفسیر ابن کثیر (تفسیر القرآن العظیم): ابن کثیر (م. 774ق.)، به کوشش شمس الدین، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1419ق
  • التفسیر الکبیر: الفخر الرازی (م. 606ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1415ق
  • تفسیر بغوی (معالم التنزیل): البغوی (م. 510ق.)، به کوشش خالد عبدالرحمن، بیروت، دار المعرفه
  • تفسیر بیضاوی (انوار التنزیل): البیضاوی (م. 685ق.)، به کوشش مرعشلی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1418ق
  • تفسیر ثعلبی (الکشف و البیان): الثعلبی (م. 427ق.)، به کوشش ابن عاشور، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1422ق
  • تفسیر فرات الکوفی: الفرات الکوفی (م. 307ق.)، به کوشش محمد کاظم، تهران، وزارت ارشاد، 1374ش
  • تفسیر قرطبی (الجامع لاحکام القرآن): القرطبی (م. 671ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1405ق
  • تفسیر مقاتل بن سلیمان: مقاتل بن سلیمان (م. 150ق.)، به کوشش احمد فرید، دار الکتب العلمیه، 1424ق
  • تقریب المعارف: ابوصالح الحلبی (م. 555ق.)، به کوشش الحسون، محقق، 1417ق
  • تهذیب الاحکام: الطوسی (م. 460ق.)، به کوشش موسوی و آخوندی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1365ش
  • تهذیب التهذیب: ابن حجر العسقلانی (م. 852ق.)، بیروت، دار الفکر، 1404ق
  • تهذیب الکمال: المزی (م. 742ق.)، به کوشش بشار عواد، بیروت، الرساله، 1415ق
  • جامع‌البیان: الطبری (م. 310ق.)، بیروت، دار المعرفه، 1412ق
  • حج الانبیاء و الائمه: معاونیة التعلیم و البحوث الاسلامیة فی الحج، تهران، مشعر، 1416ق
  • الخصال: الصدوق (م. 381ق.)، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، 1416ق
  • الدر المنثور: السیوطی (م. 911ق.)، بیروت، دار المعرفه، 1365ق
  • دعائم الاسلام: النعمان المغربی (م. 363ق.)، به کوشش فیضی، قاهره، دار المعارف، 1383ق
  • دلائل الامامه: الطبری الشیعی (م. قرن 4)، قم، عثت، 1413ق
  • رسائل المرتضی: السید المرتضی (م. 436ق.)، به کوشش حسینی و رجایی، قم، دار القرآن، 1405ق
  • روح المعانی: الآلوسی (م. 1270ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی
  • روض الجنان: ابوالفتوح رازی (م. 554ق.)، به کوشش یاحقی و ناصح، مشهد، آستان قدس رضوی، 1375ش
  • زاد المسیر: ابن جوزی (م. 597ق.)، به کوشش عبدالرزاق، بیروت، دار الکتاب العربی، 1422ق
  • سنن الدارمی: الدارمی (م. 255ق.)، احیاء السنة النبویه
  • السنن الکبری: البیهقی (م. 458ق.)، بیروت، دار الفکر
  • سیر اعلام النبلاء: الذهبی (م. 748ق.)، به کوشش گروهی از محققان، بیروت، الرساله، 1413ق
  • السیرة النبویه: ابن هشام (م. 213/218ق.)، به کوشش محمد محیی الدین، مصر، مکتبة محمد علی صبیح، 1383ق
  • السیرة النبویه: ابن‌کثیر (م. 774ق.)، به کوشش مصطفی عبدالواحد، بیروت، دار المعرفه، 1396ق
  • سیره پیشوایان: مهدی پیشوایی، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، 1379ش
  • الشافی فی الامامه: السید المرتضی (م. 436ق.)، به کوشش حسینی، تهران، مؤسسة الصادق(ع)، 1410ق
  • شرح الاخبار فی فضائل الائمة الاطهار: النعمان المغربی (م. 363ق.)، به کوشش جلالی، قم، نشر اسلامی، 1414ق


  • شواهد التنزیل: الحاکم الحسکانی (م. 506ق.)، به کوشش محمودی، تهران، وزارت ارشاد، 1411ق
  • الصافی: الفیض الکاشانی (م. 1091ق.)، بیروت، اعلمی، 1402ق
  • الصحاح: الجوهری (م. 393ق.)، به کوشش العطار، بیروت، دار العلم للملایین، 1407ق
  • صحیح البخاری: البخاری (م. 256ق.)، بیروت، دار الفکر، 1401ق
  • صحیح مسلم بشرح النووی: النووی (م. 676ق.)، بیروت، دار الکتاب العربی، 1407ق
  • صحیح مسلم: مسلم (م. 261ق.)، بیروت، دار الفکر
  • الصواعق المحرقه: احمد بن حجر الهیتمی (م. 974ق.)، به کوشش عبدالرحمن و کامل محمد، لبنان، الرساله، 1417ق
  • عقائد الامامیه: المظفر (م. 1381ق.)، قم، انصاریان
  • العقد الفرید: احمد بن عبد ربه (م. 328ق.)، به کوشش مفید قمیحه، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1404ق
  • علم الامام: محمد حسین المظفر، بیروت، دار الزهراء، 1402ق
  • العین: خلیل (م. 175ق.)، به کوشش مخزومی و السامرائی، دار الهجره، 1409ق
  • عیون اخبار الرضا(ع): الصدوق (م. 381ق.)، بیروت، اعلمی، 1404ق
  • فتح القدیر: الشوکانی (م. 1250ق.)، بیروت، دار المعرفه
  • فرائد السمطین: ابراهیم جوینی خراسانی الحموینی (م. 730ق.)، بیروت، نشر محمودی، 1398ق
  • فرق الشیعه: النوبختی (م. 310ق.)، بیروت، دار الاضواء، 1404ق
  • قواعد المرام: ابن میثم البحرانی (م. 699ق.)، به کوشش حسینی، قم، مکتبة النجفی، 1406ق
  • الکافی: الکلینی (م. 329ق.)، به کوشش غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1375ش
  • الکشاف: الزمخشری (م. 538ق.)، قم، بلاغت، 1415ق
  • کشف الارتیاب: سید محسن الامین (م. 1371ق.)، به کوشش امین، مکتبة الحریس، 1382ق
  • کشف المراد: العلامة الحلی (م. 726ق.)، به کوشش حسن‌زاده آملی، قم، نشر اسلامی، 1419ق
  • کمال الدین: الصدوق (م. 381ق.)، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، 1405ق
  • کنز العمال: المتقی الهندی (م. 975ق.)، به کوشش السقاء، بیروت، الرساله، 1413ق
  • لسان العرب: ابن منظور (م. 711ق.)، قم، ادب الحوزه، 1405ق
  • مجمع البحرین: الطریحی (م. 1085ق.)، به کوشش الحسینی، تهران، فرهنگ اسلامی، 1408ق
  • مجمع البیان: الطبرسی (م. 548ق.)، بیروت، دار المعرفه، 1406ق
  • مجمع الزوائد: الهیثمی (م. 807ق.)، بیروت، دار الکتاب العربی، 1402ق
  • المحاسن: ابن خالد البرقی (م. 274ق.)، به کوشش حسینی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1326ش
  • المختصر النافع: المحقق الحلی (م. 676ق.)، تهران، البعثه، 1410ق
  • مدینة المعاجز: سید‌هاشم البحرانی (م. 1107ق.)، به کوشش مولایی، قم، المعارف الاسلامیه، 1413ق
  • المدینة فی العصر الاموی: محمد حسن شراب، دمشق، علوم القرآن، 1404ق
  • مستدرک سفینة البحار: علی نمازی شاهرودی (م. 1405ق.)، به کوشش نمازی، قم، نشر اسلامی، 1419ق
  • المستدرک علی الصحیحین: الحاکم النیشابوری (م. 405ق.)، به کوشش مرعشلی، بیروت، دار المعرفه، 1406ق
  • مسند احمد: احمد بن حنبل (م. 241ق.)، بیروت، دار صادر
  • مطالب السؤول: محمد بن طلحة الشافعی (م. 652ق.)، به کوشش العطیه، نجف، دار الکتب التجاریه
  • معجم مقاییس اللغه: ابن فارس (م. 395ق.)، به کوشش عبدالسلام، قم، دفتر تبلیغات، 1404ق
  • المقالات و الفرق: سعد بن عبدالله‌ الاشعری (م. 310ق.)، تهران، علمی فرهنگی، 1361ش
  • من لا یحضره الفقیه: الصدوق (م. 381ق.)، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، 1404ق
  • منهاج الکرامه: علامه حلی (م. 726ق.)، به کوشش عبدالرحیم مبارک، مشهد، تاسوعا، 1379ش
  • المیزان: الطباطبائی (م. 1402ق.)، بیروت، اعلمی، 1393ق
  • النجاة فی القیامه: ابن میثم البحرانی (م. 679ق.)، قم، مجمع الفکر الاسلامی، 1417ق
  • نظم درر السمطین: الزرندی (م. 750ق.)، مکتبة الامام امیرالمؤمنین(ع)، 1377ق
  • النکت الاعتقادیه: المفید (م. 413ق.)، بیروت، دار المفید، 1414ق
  • النور المبین: محمد جمال الدین سرور، قاهره، دار الفکر العربی


  • نهج الحق و کشف الصدق: العلامة الحلی (م. 726ق.)، به کوشش الحسنی الارموی، قم، دار الهجره، 1407ق
  • الوافی بالوفیات: الصفدی (م. 764ق.)، به کوشش الارنؤوط و ترکی مصطفی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1420ق
  • وسائل الشیعه: الحر العاملی (م. 1104ق.)، به کوشش ربانی شیرازی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403ق
برگرفته از «https://wikihaj.com/index.php?title=اهل‌بیت&oldid=56171»