پژوهشکده حج و زیارت: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی حج
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
جزبدون خلاصۀ ویرایش
 
(۵۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
پژوهشکده حج و زیارت یکی از زیر مجموعه‌های حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت است. این پژوهشکده چنان که ازنام آن پیدا است، به پژوهش در زمینه فریضه حج و زیارت می پردازد. حج و مراسم حج گزاری ابعاد و جایگاه خاصی در کشورهای مسلمان نشین دارد. ابعاد سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی  که با توجه به وسعت تاثیرگزاری در امور مسلمین مستلزم بررسی و شناخت و پژوهش در این زمینه است. مفهوم زیارت  در تشیع ابعاد گسترده ای دارد شامل زیارت مزار پیامبر (ص)، امامان معصوم(ع) و نیز منسوبین به این خاندان . پژوهشکده حج و زیارت در گروهای آموزشی تاریخ و سیره، اخلاق و اسرار حج، مطالعات اجتماعی حج، کلام و معارف حج، فقه و حقوق حج ، از زوایای مختلف این وقایع مذهبی را مورد پژوهش قرار می دهد.  
'''پژوهشکده حج و زیارت''' یکی از زیر مجموعه‌های حوزه [[نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت]] است که به پژوهش در موضوع حج و زیارت در زمینه‌های تاریخ، اخلاق، کلام، فقه و مطالعات اجتماعی می‌پردازد. پژوهشکده حج و زیارت در شهر [[قم]] قرار دارد و پیشتر با عنوان '''مرکز تحقیقات حج''' از سال ۱۳۷۰ آغاز به کار کرد و در سال ۱۳۸۹ به پژوهشکده تبدیل شد.


پيشينه
پژوهشکده حج تنها مرکز تخصصی مطالعات حج و زیارت در کشور است که تا کنون بیش از هزار عنوان کتاب منتشر کرده است. سه مجله تخصصی در موضوع حج و زیارت و دانشنامه حج و زیارت و دانشنامه مجازی حج و زیارت (ویکی حج) از پروژه‌های فعلی این پژوهشکده است. کتابخانه تخصصی و مرکز اسناد حج و موزه حج از دیگر بخش‌های پژوهشکده حج است. 


«پژوهشکده حج و زيارت» پیش از این با نام «مرکز تحقيقات حج» فعالیت داشت. این مرکز  در سال ۱۳۷۰ به عنوان يکي از نهادهاي تابعه حوزه نمايندگي ولي فقيه در امور حج و زيارت تأسيس گرديد. مرکز تحقیقات حج در مدت فعاليت خود بيش از هشتصد اثر  در ابعاد مختلف حج و زيارت  را عرضه کرد. این مرکز در ۲۱ اسفند ۱۳۸۹ با کسب مجوز «شوراي گسترش آموزش عالي» به «پژوهشکده حج و زيارت» ارتقا يافت.
==پیشینه==


اهداف
پژوهشکده حج و زیارت پیش از این با نام «[[مرکز تحقیقات حج]]» فعالیت داشت. این مرکز  در سال ۱۳۷۰ به عنوان یکی از نهادهای تابعه حوزه [[نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت]] تأسیس گردید. [[مرکز تحقیقات حج]] در مدت فعالیت خود بیش از هشتصد اثر  در ابعاد مختلف [[حج]] و [[زیارت|زیارت]] عرضه کرد. این مرکز در ۲۱ اسفند ۱۳۸۹ با کسب مجوز «[[شورای گسترش آموزش عالی]]» به«پژوهشکده حج و زیارت» ارتقا یافت.


يک. توسعه و گسترش پژوهش در زمينه شناخت صحيح از ابعاد عبادي، سياسي، اجتماعي، اقتصادي و بين المللي حج؛
==اهداف==


دو. ايجاد زمينه مناسب براي ارتقاي فعاليت‌هاي پژوهشي در زمينه حج و زيارت؛
* توسعه و گسترش پژوهش در زمینه شناخت صحیح از ابعاد عبادی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و بین‌المللی [[حج]]
* ایجاد زمینه مناسب برای ارتقای فعالیت‌های پژوهشی در زمینه [[حج]] و [[زیارت|زیارت]]
* همکاری پژوهشی با مؤسسات آموزشی و پژوهشی کشور به منظور ارتقای کیفیت فعالیت‌های پژوهشی
* تقویت فرهنگ و بنیه‌های فکری گردشگری دینی
* گسترش و توسعه مطالعات بین مذاهب اسلامی به منظور دستیابی به وحدت [[امت اسلامی|امت اسلامی]]


سه. همکاري پژوهشي با مؤسسات آموزشي و پژوهشي کشور به منظور ارتقاي کيفيت فعاليت‌هاي پژوهشي؛
==وظایف==


چهار. تقويت فرهنگ و بنيه‌هاي فکري گردشگري ديني؛
* بررسی و شناسایی نیازهای پژوهشی
* انجام طرح‌های پژوهشی بنیادی، کاربردی، توسعه‌ای و میدانی
* فراهم آوردن امکانات لازم و متناسب با فعالیت‌های پژوهشی مربوطه
* برگزاری نشست‌ها و همایش‌های علمی ـ تخصصی، ملی و بین‌المللی
* برگزاری دوره‌های آموزشی، پژوهشی، تحصیلات تکمیلی و کوتاه‌مدت
==ساختار==
=== شوراهای عالی===


پنج. گسترش و توسعه مطالعات بين مذاهب اسلامي به منظور دستيابي به وحدت امت اسلامي.
در اساسنامه پژوهشکده از نقش اساسی دو بخش نام برده شده است:


وظايف
* '''هیئت امنای پژوهشکده''' وظیفه ترسیم سیاست‌های کلان پژوهشکده را به عهده دارد.
* '''شورای پژوهشی''' وظیفه بررسی و تأیید طرح‌های پژوهشی و در مجموع نظارت علمی بر فعالیت‌های پژوهشکده را به عهده دارد.


يک . بررسي و شناسايي نيازهاي پژوهشي؛
=== گروه‌های علمی===


دو . انجام طرح‌هاي پژوهشي بنيادي، کاربردي، توسعه‌اي و ميداني؛
پژوهشکده از پنج گروه و هشت واحد علمی ـ پژوهشی به شرح زیر تشکیل شده است:


سه . فراهم آوردن امکانات لازم و متناسب با فعاليت‌هاي پژوهشي مربوطه؛
* تاریخ و سیره
* اخلاق و اسرار
* مطالعات سیاسی-اجتماعی
* کلام و معارف
* فقه و حقوق
* واحد ترجمه
* واحد احیای میراث و نسخ خطی
* واحد بقیع پژوهی
* واحد مطالعات راهبردی
* واحد فضای مجازی
* واحد ادبیات و هنر
* واحد کتابخانه، آرشیو، اسناد و موزه
* دفتر پژوهشکده حج و زیارت در خراسان رضوی


چهار . برگزاري نشست‌ها و همايش‌هاي علمي ـ تخصصي، ملي و بين المللي؛
=== کتابخانه تخصصی===
کتابخانه تخصصی  در زمان فعالیت [[مرکز تحقیقات حج]]، تأسیس شد و اکنون فعالترین کتابخانه در حوزه تولید محتوا با  موضوع [[حج]] و [[زیارت]] است. تعداد کتابهای موجود در کتابخانه تا بهار ۱۳۹۹، بیش از ۲۷۰۰۰عنوان می‌شود که در حدود ۳۵۰۰۰جلد است.


پنج. برگزاري دوره‌هاي آموزشي، پژوهشي، تحصيلات تکميلي و کوتاه‌مدت.
=== واحد اسناد ===
در این واحد، در مرحله اول، اسناد مرتبط با پژوهشکده حج و زیارت و نیز اسناد بعثه مقام معظم رهبری که مرتبط با پژوهشکده هستند جمع‌آوری شد. سپس یک نسخه دیجیتال از اسناد مرتبط با حج و زیارت در دیگر سازمان‌ها و ارگان‌ها، فهرست‌نویسی و نمایه زنی بیش از چهار هزار عنوان سند در بیش از شصت هزار برگ و جاگذاری و تهیه آرشیو اسناد حج و زیارت، از مهم‌ترین فعالیت‌های انجام شده در این واحد می‌باشد. تعداد اسناد موجود در واحد اسناد پژوهشکده حج و زیارت تا بهار ۱۳۹۹، ۴۴۱۲ عنوان سند در بیش از ۶۰۰۰۰ هزار صفحه می‌شود.


۱. شوراهاي عالي
=== موزه حج و زیارت ===
{{اصلی|موزه حج و زیارت}}
در این موزه آثار هنری و فرهنگی مربوط به حج نگهداری می‌شود که از جمله این آثار فرهنگی. از اشیای این موزه می‌توان به قرآن‌های نفیس و کتب خطی متعلق به خطاطان ایرانی و غیر ایرانی اشاره کرد.قسمتی از موزه به هدایایی اختصاص دارد که از مراکز و سازمان‌های مربوط به حج و زیارت کشورهای اسلامی، عموماً عربی، به رهبر معظم انقلاب، وزراء، مسئولین بعثه و سازمان حج و زیارت اهدا شده است؛ ماکت بافت قدیمی شهر مدینه اشاره کرد.


در اساسنامه پژوهشکده از نقش اساسي دو شوراي: هيئت امناي پژوهشکده و نيز شوراي پژوهشي در تصميم‌گيري‌هاي کلان يادشده و اختيارات قابل‌توجهي به آنها سپرده شده است.
=== دفتر پژوهشکده حج و زیارت در خراسان رضوی ===
با توجه به لزوم استفاده از تمام ظرفیت‌های علمی و پژوهشی کشور و به ثمر رساندن پروژه‌های علمی و پژوهشی در حوزه تولید آثار مرتبط با حج و زیارت، از سال ۱۳۹۳ دفتر پژوهشکده مشهد به جهت بهره‌مندی از جامعه علمی مشهد مقدس افتتاح گردیده است.
==محصولات و فعالیت‌ها==
===کتاب===
پژوهشکده حج و زیارت تا پاییز سال 1402 حدود 1200 عنوان کتاب ( حدود 1300 جلد) و 250 شماره نشریه منتشر کرده است.کتاب‌های منتشر شده در این موضوعات مرتبط با حج و زیارت سامان یافته‌اند: فلسفه و اسرار، اخلاق و آداب، تاریخ و جغرافیای اماکن زیارتی، پژوهش‌های قرآنی و حدیثی، احکام و مناسک، سفرنامه­‌ها و خاطرات، مطالعات سیاسی- اجتماعی، گزارش‌های حج‌گزاری ایرانیان و آثاری در زمینه دفاع از اعتقادات مذهب تشیع و پاسخ به«شبهات منتشره» برضد شیعه و وهابیت‌شناسی.


هيئت امناي پژوهشکده وظيفه ترسيم سياست‌هاي کلان پژوهشکده را به عهده دارد.
===نشریه‌های تخصصی ===
[[پرونده:پژوهشنامه حج و زیارت.jpg|File.png|270px|thumb|left|پژوهشنامه حج و زیارت]]


شوراي پژوهشي نيز وظيفه بررسي و تأييد طرح‌هاي پژوهشي و در مجموع نظارت علمي بر فعاليت‌هاي پژوهشکده را به عهده دارد.
* انتشار «[http://miqat.hajj.ir/ فصلنامه میقات حج]» از پاییز سال ۷۱ آغاز گردیده و تاکنون ۱۱۵ شماره از آن منتشر شده است. این مجله به صورت تخصصی به موضوعات مرتبط با حج و زیارت پرداخته و مخاطبین خود را در میان روحانیون، مدیران و کارگزاران حج و عمره جستجو می‌کند.
[[پرونده:میقات حج.jpg|File.png|270px|thumb|left|میقات حج]]
* «[[دو فصلنامه میقات عربی|دو فصلنامه میقات الحج]] » به زبان عربی نیز به منظور تولید محتوای لازم برای مخاطبان عرب‌زبان از سال ۱۴۱۵ه‍ .ق منتشر شده است. فصلنامه‌های میقات فارسی و عربی به صورت متمرکز حوزه جغرافیایی کشور [[عربستان]] و تحولات مربوط به[[حج]] و [[زیارت]] و محتوای علمی مرتبط با آن را تولید و عرضه می‌کند.
* «[https://farhangziarat.hzrc.ac.ir/ فصلنامه فرهنگ زیارت]» از دیگر تولیدات پژوهشکده بوده که در تابستان ۱۳۸۸ منتشر شد. این فصلنامه مطالب مرتبط با [[زیارت]] و [[عتبات عالیات]] را مدنظر دارد.
*[[گاهنامه بینش]] که در هر شماره به موضوعی در حوزه‌های کلامی، سیاسی، فقهی و اخلاقی  اختصاص می‌یابد.


۲. گروه‌هاي علمي
=== دانشنامه حج و حرمین شریفین===
{{اصلی|دانشنامه حج و حرمین}}
[[پرونده:دانشنامه حج و حرمین.jpg|File.png|270px|thumb|left|دانشنامه حج و حرمین شریفین]]


پژوهشکده از پنج گروه علمي ـ پژوهشي مصوب وزارت علوم به شرح زير تشکيل شده است:
از سال ۱۳۸۷تدوین مداخل اصلی  [[حج]] و [[زیارت]] در قالب [[دانشنامه حج و حرمین شریفین]] در دستور کار قرار گرفت و پس از تدوین شیوه‌نامه‌ها و اساسنامه، کار تألیف مداخل آن پی گرفته شد.
— تاريخ و سيره
— اخلاق و اسرار حج
— مطالعات اجتماعي حج
— کلام و معارف حج
— فقه و حقوق حج


به منظور فعاليت بايسته گروه‌هاي پژوهشي، چشم‌انداز ترسيمي براي آنان داراي ويژگي‌هاي زير مي‌باشد:
=== ویکی حج ===
۱. ارائه پژوهش­هاي فاخر در ابعاد مختلف حج و زيارت؛
{{اصلی|ویکی حج}}
۲. تبديل شدن به مرجع و قطب پژوهش­هاي علمي در موضوع حج و زيارت؛
دانشنامه مجازی ویکی حج (wikihaj.com) در سال ۱۳۹۶ با هدف بهره‌گیری از ابزارهای روزآمد ارتباطی به منظور گسترش عمومی معارف مرتبط به حج و زیارت و دسترس‌پذیری بیشتر تولیدات علمی پژوهشکده حج و زیارت راه‌اندازی شد.


۳. حضور فعال در جشنواره­ها و محافل علمي کشور؛
===مجموعه آثار فاجعه منا===
{{اصلی|مجموعه آثار فاجعه منا(کتاب)}}
تهیه و تدوین «مجموعه آثار فاجعه منا» است  از سال ۱۳۹۸  و در راستای حفظ یاد و خاطره شهدای فاجعه منا (دوم مهر ۱۳۹۴ / مکه مکرمه)،در دستور کار پژوهشکده حج و زیارت قرار گرفت. این مجموعه در ۱۸ جلد در سال ۱۴۰۰ منتشر شد.


۴. تعامل گسترده با مراکز علمي و پژوهشي کشور؛
===مجموعه آثار حج خونین===
[[پرونده:حج خونین.png|File.png|270px|thumb|left|پژوهشنامه حج و زیارت]]
«مجموعه آثار حج خونین» طی سالهای ۱۳۹۷-۱۳۹۸ در پژوهشکده تهیه و تدوین شد. این مجموعه، کتابی مرجع درباره حج خونین یعنی  واقعه کشتار زائران ایرانی خانه خدا در شهر مکه توسط نیروهای سعودی در روز ۹ مرداد سال ۱۳۶۶ شمسی (۶ ذی الحجه ۱۴۰۷ قمری) است.


۵. تعامل فعال با مراکز پژوهشي جهان اسلام در موضوع حج و زيارت؛
=== موسوعه رد شبهات===
[[پرونده:موسوعه رد شبهات وهابیت.jpg|File.png|270px|thumb|left|موسوعه رد شبهات]]
به منظور پاسخ‌گویی متقن و علمی به شبهات وارده از سوی [[سلفی گری|سلفیان]] و [[وهابیت|وهابیان]] بر باورهای پیروان [[اهل بیت|اهل بیت]] : موسوعه رد شبهات در دستور کار پژوهشکده قرار گرفته و تاکنون و ۲۱ جلد آن منتشر شده است.


۶. تببين ابعاد و ظرفيت­هاي حج در عرصه تخصصي علوم اسلامي؛
=== برگزاری همایش‌ها و نشست‌های تخصصی===


۷. تربيت و به کارگيري اعضاي هيئت علمي پژوهشي متخصص و باتجربه علمي بالا در معارف حج و زيارت.
از جمله وظایف و مأموریت‌های پژوهشکده که از زمان فعالیت [[مرکز تحقیقات حج]] پیگیری می‌شده است، ساماندهی همایش‌ها و نشست‌های تخصصی مرتبط با موضوع [[حج]] و [[زیارت|زیارت]] است. از جمله این همایش‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:


گروه‌هاي فوق وظيفه تحقيق در دو سطح کاربردي و بنيادين را در حوزه حج و زيارت به عهده دارند که ضوابط سطح پژوهش‌ها مطابق با معيارهاي وزارت علوم، تحقيقات و فناوري است.
* '''همایش حج و جهانی‌شدن'''


۳. کتابخانه تخصصي
این همایش در اسفندماه ۱۳۸۹ برگزار گردید.
از مهم‌ترين بخش‌هاي پژوهشکده مي‌توان به کتابخانه تخصصي آن اشاره نمود که در زمان فعاليت مرکز تحقيقات حج، تأسيس و تاکنون گسترش قابل توجهي پيدا کرده است؛ به طوري که مي‌توان از آن به عنوان مهم‌ترين و تخصصي‌ترين کتابخانه فعال در زمينه حج و زيارت در کشور ياد کرد.
فهرست‌نويسي قريب به شانزده هزار جلد کتاب در اين کتابخانه، تجهيز آن به نرم‌افزارهاي جامع و روزآمد کتابداري و قرار گرفتن اطلاعات کتب کتابخانه در معرض ديد کاربران اينترنتي بر روي پايگاه اطلاع‌رساني lib.ir ، شرايط مساعدي را فراروي پژوهشگران اين حوزه براي بهره‌مندي از منابع و اسناد موجود در کتابخانه پديد آورده است.
همچنين شايان ذکر است که PDF‌ سازي کتب کتابخانه به منظور عرضه آن در فضاي مجازي و سهولت هرچه بيشتر در دسترسي مخاطبين، در دستور کار قرار گرفته است که با روند مناسبي در حال پيگيري است.
همچنين جديدترين آثاري که در حوزه حج و زيارت منتشر مي‌شود، خريداري و به محققان عرضه مي‌شود.
جستجو در منابع کتابخانه پژوهشکده
علاوه بر انجام پژوهش‌هاي توليدي و انتشار آن در قالب کتب و مقالات تخصصي که فهرست آن در بخش معرفي اجمالي محصولات توليدي خواهد آمد، پروژه‌هاي مهم ديگري در دستور کار پژوهشکده قرار گرفته است که اهم آن چنين است:


۱. انتشار نشريه‌هاي تخصصي ميقات عربي و فارسي و فصلنامه فرهنگ زيارت
* '''همایش حج و اقتصاد'''


انتشار «فصلنامه ميقات فارسي» از پاييز سال ۷۱ آغاز گرديده و تاکنون ۸۰ شماره از آن منتشر شده است. اين مجله به صورت تخصصي به موضوعات مرتبط با حج و زيارت پرداخته و مخاطبين خود را در ميان روحانيون، مديران و کارگزاران حج و عمره جستجو مي‌کند.
همایش [[حج]] و اقتصاد نخستین نشست پیرامون ابعاد اقتصادی [[حج]] بود که در تاریخ ۲۲ تیرماه ۱۳۹۱ برگزار گردید. ۳۲ مقاله برتر از مجموع ۷۵ مقاله ارسالی در کتاب «مجموعه مقالات همایش حج و اقتصاد» چاپ شد.
«دو فصلنامه ميقات عربي» نيز به منظور توليد محتواي لازم براي مخاطبان عرب‌زبان از سال ۱۴۱۵ه‍ .ق انتشار آن آغاز شده و به زودي تعداد مجلدات منتشر شده از آن به عدد ۴۰ خواهد رسيد. فصلنامه‌هاي ميقات فارسي و عربي به صورت متمرکز حوزه جغرافيايي کشور عربستان و تحولات مربوط به حج و زيارت و محتواي علمي مرتبط با آن را توليد و عرضه مي‌نمايد.
«فصلنامه فرهنگ زيارت» از ديگر توليدات پژوهشکده بوده که اولين شماره آن به تابستان ۱۳۸۸ بازمي‌گردد و تاکنون بيش از ده شماره از آن به علاقمندان عرضه گرديده است. اين فصلنامه با هدف تحت پوشش قراردادن مطالب مرتبط با زيارت و عتبات عاليات منتشر مي‌گردد.
از آنجا که ارتقاي علمي و محتوايي اين نشريات مي‌تواند بسترساز پويايي پژوهشکده و فعال‌سازي پژوهشگران براي فعاليت جدي‌تر گردد، تقويت و حمايت آنها در دستور کار قرار دارد.


۲. کلان‌پروژه دانشنامه حج و حرمين شريفين
* '''همایش مسعای قلم'''


ضرورت نگاه تخصصي و علمي به حج و زيارت موجب گرديده تدوين مداخل اصلي اين حوزه در قالب دانشنامه حج و حرمين شريفين در دستور کار قرار گيرد. فرايند اجرايي اين کلان‌پروژه از سال ۱۳۸۷ آغاز گرديده و پس از تدوين شيوه‌نامه‌ها و اساسنامه، کار تأليف مداخل آن پي گرفته شده است. تاکنون امور فني و محتوايي ۳ مجلد آن نهايي و انتشار آن در حال پيگيري است.
نخستین همایش مسعای قلم (تجلیل از نویسندگان حوزه حج و زیارت) / معاونت پژوهشی پژوهشکده در این همایش از میان ۳۵۰ اثر رسیده به دبیرخانه همایش ۲۲ اثر برتر انتخاب و از نویسندگان آنان تجلیل به عمل آمد.
جهت کسب اطلاعات بیشتر درباره این دانشنامه اینجا کلیک کنید.
* '''برگزاری نشست‌های تخصصی'''


۳. کلان‌پروژه موسوعه رد شبهات
نشست‌های تخصصی نیز با موضوعاتی از قبیل [[حج]] و دیپلماسی عمومی، مقایسه میان [[وهابیت]] و [[سلفی گری|سلفی‌گری]]، آینده‌پژوهشی حج، [[حج]] و ظرفیت‌های فرهنگی و... برگزار شده است.


به منظور پاسخ‌گويي متقن و علمي به شبهات وارده از سوي سلفيان و وهابيان بر باورهاي پيروان اهل بيت : موسوعه رد شبهات در دستور کار پژوهشکده قرار گرفته و اساسنامه، شيوه‌نامه و عناوين بيش از دويست شبهه تهيه گرديده است. با انجام اين پروژه، مجموعه مدوني در پاسخگويي به شبهات وهابيت فراهم خواهد آمد که پاسخگوي نيازهاي محققان خواهد بود.
===تبدیل محصولات پژوهشکده به نرم‌افزارهای رایانه‌ای===


۴. برگزاري همايش‌ها و نشست‌هاي تخصصي
آثار علمی و پژوهشی تولید شده در این پژوهشکده با همکاری مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور) و [[بعثه مقام معظم رهبری]] (مدظله العالی) به صورت نرم‌افزاری و در قالب ده CD و DVD منتشر شده است. مهم‌ترین این نرم‌افزارها عبارتند از: «[https://www.noorshop.ir/fa/product/15166/%d9%86%d8%b1%d9%85-%d8%a7%d9%81%d8%b2%d8%a7%d8%b1-%da%a9%d8%aa%d8%a7%d8%a8%d8%ae%d8%a7%d9%86%d9%87-%d8%ac%d8%a7%d9%85%d8%b9-%d8%ad%d8%ac-3 کتابخانه جامع حج۳]»، «احکام و مناسک حج»، «سفرنامه و خاطرات حج»، «عتبات عالیات»، «زائر» و...


از جمله وظايف و مأموريت‌هاي پژوهشکده که از زمان فعاليت‌ مرکز تحقيقات حج پيگيري مي‌شده است، ساماندهي همايش‌ها و نشست‌هاي تخصصي مرتبط با موضوع حج و زيارت است. از جمله اين همايش‌ها مي‌توان به موارد زير اشاره نمود:
===تاریخ شفاهی حج===
به منظورثبت و بهره‌گیری از تجربیات شفاهی روحانیون و دست‌اندرکاران عرصه حج و زیارت، پروژه تاریخ شفاهی حج در دستور کار قرار گرفت.


۱ ـ ۴. همايش حج و جهاني‌شدن
===کتابشناسی آثار پژوهشی مرتبط===
اين همايش در اسفندماه ۱۳۸۹ با حضور انديشمندان و فرهيختگان حوزوي برگزار گرديد. از آنجا که امکانات و وسايل ارتباط جمعي جهان را به دهکده‌اي تبديل کرده است، کنگره حج با محوريت کعبه، در عرصه جهاني شدن مي‌تواند نقش مؤثري ايفا کند. حضور نمايندگان مسلمان بيش از ۵۷ کشور اسلامي در مراسم حج، زمينه‌هاي همگرايي و جهاني کردن ارزش‌ها و آموزه‌هاي اسلامي را فراهم مي‌کند. از اين رو، همايش حج و جهاني شدن توسط پژوهشکده و با اشراف نماينده محترم مقام معظم رهبري در امور حج و زيارت برگزار گرديد.
مقالات ارسالي به اين‌ همايش در کنار رهنمودها و توصيه‌هاي مراجع عظام تقليد، بسترهايي را براي پرداختن هرچه بيشتر کارشناسان به اين محور مهم فراهم نمود. در مجموع، مي‌توان همايش را در نيل به اهداف از پيش تعيين‌شده موفق ارزيابي نمود.


۲ ـ ۴. همايش حج و اقتصاد
در قالب پروژه «کتابشناسی حج و زیارت» تمامی کتب و منشورات مرتبط با موضوع [[حج]] و [[زیارت|زیارت]] جمع‌آوری و نمایه‌زنی گردیده است . پروژه «نمایه آثار» نیز به کتابشناسی آثار منتشره در حوزه [[نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت]] از زمان تأسیس مرکز تحقیقات حج تاکنون می‌پردازد.
يکي از ابعاد مهم حج که قرآن مجيد نيز آن را تأييد کرده است، منافع و ظرفيت‌هاي اقتصادي حج براي انسان‌ها است. با اين وجود، فعاليت علمي مناسبي در اين عرصه انجام نشده است. همايش حج و اقتصاد نخستين نشست پيرامون ابعاد اقتصادي حج بود که در تاريخ ۲۲ تيرماه ۱۳۹۱ برگزار گرديد.
گزينش ۳۲ مقاله برتر از مجموع ۷۵ مقاله ارسالي به دبيرخانه همايش، و چاپ آنها در کتاب «مجموعه مقالات همايش حج و اقتصاد»، منبع و مرجع علمي براي انجام پژوهش‌هاي بيشتر را در اختيار محققان قرار داده است.
 
۳ ـ ۴. برگزاري نشست‌هاي تخصصي
در کنار همايش‌ها، نشست‌هاي تخصصي در قالب هم‌انديشي نيز در پژوهشکده حج و زيارت، برگزار مي‌گردد. در اين هم‌انديشي‌ها اساتيد و فرهيختگان حوزوي و دانشگاهي به مباحثي مي‌پردازند که کمتر مورد توجه قرار گرفته است و با عنايت به اينکه شرکت‌کنندگان در اين نشست‌ها نيز معمولاً متخصصان در موضوع نشست هستند، در تضارب آراء، مباحث ارزشمندي مطرح مي‌شود.
تاکنون موضوعاتي از قبيل حج و ديپلماسي عمومي، مقايسه ميان وهابيت و سلفي‌گري، آينده‌پژوهشي حج، حج و ظرفيت‌هاي فرهنگي و... برگزار شده است.
 
۵. ساماندهي نظام جامع و سامانه مواجهه علمي با وهابيت
 
ضرورت مواجهه جدي با وهابيت و دفاع از کيان تشيع در مقابل شبهات مطروحه از سوي اين فرقه و فرصت‌هايي که حج، براي شناخت و مقابله با تهديدات وهابيان در اختيار مي‌نهد، اين ظرفيت را به‌وجود آورده است که پژوهشکده حج و زيارت به عنوان ستاد مقابله عالمانه و کارشناسي با وهابيت در کشور شناخته شود. بر اين اساس، نظام جامع مواجهه با وهابيت تدوين و با بهره‌گيري از آراي انديشمندان به راهبردها و برنامه‌هاي عملياتي مقابله بااين فرقه بدل خواهد شد.
۶. ساير فعاليت‌هاي در دست انجام
۶. ساير فعاليت‌هاي در دست انجام
 
۱ ـ ۶. تهيه بانک اطلاعات الکترونيک
 
با توجه به ضرورت حضور جدي‌تر پژوهشکده در عرصه‌هاي نوين اطلاع‌رساني، بانک اطلاعات الکترونيک با قابليت‌ها و امکاناتي از جمله کتابخانه، سامانه پرسش و پاسخ، گالري تصاوير و فيلم‌ها و... در دست پيگيري است.
۲ ـ ۶. تبديل محصولات پژوهشکده به نرم‌افزارهاي رايانه‌اي
ثار علمي و پژوهشي توليد شده در اين پژوهشکده با همکاري مرکز تحقيقات کامپيوتري علوم اسلامي (نور) و بعثه مقام معظم رهبري (مدظله العالي) به صورت نرم‌افزاري و در قالب ده CD و DVD منتشر شده است. مهم‌ترين اين نرم‌افزارها عبارتند از: «مکتبة الحج»، «احکام و مناسک حج»، «سفرنامه و خاطرات حج»، «عتبات عاليات»، «زائر» و...
۳ ـ ۶. کتابشناسي آثار پژوهشي مرتبط
در قالب پروژه «کتابشناسي حج و زيارت» تمامي کتب و منشورات مرتبط با موضوع حج و زيارت جمع‌آوري و نمايه‌زني گرديده است و علاقمندان مي‌توانند با مراجعه به آن، با مراجعي جهت کتابشناسي توصيفي آثار در اين حوزه آشنا گردند. پروژه «نمايه آثار» نيز به کتابشناسي آثار منتشره در حوزه نمايندگي ولي فقيه در امور حج و زيارت از زمان تأسيس مرکز تحقيقات حج تاکنون مي‌پردازد.
۴ ـ ۶. حمايت از پايان‌نامه‌هاي مرتبط
از آنجا که دانشجويان سطوح عالي حوزه و دانشگاه ظرفيت بسيار مناسبي براي پرداختن به مسائل ناکاويده حوزه حج و زيارت هستند، پژوهشکده، بخشي از توان خود را براي هدايت و حمايت از پايان‌نامه‌هايي که در سطوح مختلف حوزه و دانشگاه در حال انجام است، قرار داده است. تاکنون نيز بيش از دويست و پنجاه پايان نامه در اين زمينه شناسايي شده است که در مرحله ارزيابي قرار دارند.
برنامه‌هايي به منظور حمايت از نگارش پايان‌نامه در سطوح عالي حوزه و دانشگاه در موضوعات مرتبط با حج و زيارت در دست پيگيري است.

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۶ مارس ۲۰۲۴، ساعت ۰۹:۱۱

پژوهشکده حج و زیارت یکی از زیر مجموعه‌های حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت است که به پژوهش در موضوع حج و زیارت در زمینه‌های تاریخ، اخلاق، کلام، فقه و مطالعات اجتماعی می‌پردازد. پژوهشکده حج و زیارت در شهر قم قرار دارد و پیشتر با عنوان مرکز تحقیقات حج از سال ۱۳۷۰ آغاز به کار کرد و در سال ۱۳۸۹ به پژوهشکده تبدیل شد.

پژوهشکده حج تنها مرکز تخصصی مطالعات حج و زیارت در کشور است که تا کنون بیش از هزار عنوان کتاب منتشر کرده است. سه مجله تخصصی در موضوع حج و زیارت و دانشنامه حج و زیارت و دانشنامه مجازی حج و زیارت (ویکی حج) از پروژه‌های فعلی این پژوهشکده است. کتابخانه تخصصی و مرکز اسناد حج و موزه حج از دیگر بخش‌های پژوهشکده حج است.

پیشینه[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پژوهشکده حج و زیارت پیش از این با نام «مرکز تحقیقات حج» فعالیت داشت. این مرکز در سال ۱۳۷۰ به عنوان یکی از نهادهای تابعه حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت تأسیس گردید. مرکز تحقیقات حج در مدت فعالیت خود بیش از هشتصد اثر در ابعاد مختلف حج و زیارت عرضه کرد. این مرکز در ۲۱ اسفند ۱۳۸۹ با کسب مجوز «شورای گسترش آموزش عالی» به«پژوهشکده حج و زیارت» ارتقا یافت.

اهداف[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  • توسعه و گسترش پژوهش در زمینه شناخت صحیح از ابعاد عبادی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و بین‌المللی حج
  • ایجاد زمینه مناسب برای ارتقای فعالیت‌های پژوهشی در زمینه حج و زیارت
  • همکاری پژوهشی با مؤسسات آموزشی و پژوهشی کشور به منظور ارتقای کیفیت فعالیت‌های پژوهشی
  • تقویت فرهنگ و بنیه‌های فکری گردشگری دینی
  • گسترش و توسعه مطالعات بین مذاهب اسلامی به منظور دستیابی به وحدت امت اسلامی

وظایف[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  • بررسی و شناسایی نیازهای پژوهشی
  • انجام طرح‌های پژوهشی بنیادی، کاربردی، توسعه‌ای و میدانی
  • فراهم آوردن امکانات لازم و متناسب با فعالیت‌های پژوهشی مربوطه
  • برگزاری نشست‌ها و همایش‌های علمی ـ تخصصی، ملی و بین‌المللی
  • برگزاری دوره‌های آموزشی، پژوهشی، تحصیلات تکمیلی و کوتاه‌مدت

ساختار[ویرایش | ویرایش مبدأ]

شوراهای عالی[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در اساسنامه پژوهشکده از نقش اساسی دو بخش نام برده شده است:

  • هیئت امنای پژوهشکده وظیفه ترسیم سیاست‌های کلان پژوهشکده را به عهده دارد.
  • شورای پژوهشی وظیفه بررسی و تأیید طرح‌های پژوهشی و در مجموع نظارت علمی بر فعالیت‌های پژوهشکده را به عهده دارد.

گروه‌های علمی[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پژوهشکده از پنج گروه و هشت واحد علمی ـ پژوهشی به شرح زیر تشکیل شده است:

  • تاریخ و سیره
  • اخلاق و اسرار
  • مطالعات سیاسی-اجتماعی
  • کلام و معارف
  • فقه و حقوق
  • واحد ترجمه
  • واحد احیای میراث و نسخ خطی
  • واحد بقیع پژوهی
  • واحد مطالعات راهبردی
  • واحد فضای مجازی
  • واحد ادبیات و هنر
  • واحد کتابخانه، آرشیو، اسناد و موزه
  • دفتر پژوهشکده حج و زیارت در خراسان رضوی

کتابخانه تخصصی[ویرایش | ویرایش مبدأ]

کتابخانه تخصصی در زمان فعالیت مرکز تحقیقات حج، تأسیس شد و اکنون فعالترین کتابخانه در حوزه تولید محتوا با موضوع حج و زیارت است. تعداد کتابهای موجود در کتابخانه تا بهار ۱۳۹۹، بیش از ۲۷۰۰۰عنوان می‌شود که در حدود ۳۵۰۰۰جلد است.

واحد اسناد[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در این واحد، در مرحله اول، اسناد مرتبط با پژوهشکده حج و زیارت و نیز اسناد بعثه مقام معظم رهبری که مرتبط با پژوهشکده هستند جمع‌آوری شد. سپس یک نسخه دیجیتال از اسناد مرتبط با حج و زیارت در دیگر سازمان‌ها و ارگان‌ها، فهرست‌نویسی و نمایه زنی بیش از چهار هزار عنوان سند در بیش از شصت هزار برگ و جاگذاری و تهیه آرشیو اسناد حج و زیارت، از مهم‌ترین فعالیت‌های انجام شده در این واحد می‌باشد. تعداد اسناد موجود در واحد اسناد پژوهشکده حج و زیارت تا بهار ۱۳۹۹، ۴۴۱۲ عنوان سند در بیش از ۶۰۰۰۰ هزار صفحه می‌شود.

موزه حج و زیارت[ویرایش | ویرایش مبدأ]

نوشتار اصلی: موزه حج و زیارت

در این موزه آثار هنری و فرهنگی مربوط به حج نگهداری می‌شود که از جمله این آثار فرهنگی. از اشیای این موزه می‌توان به قرآن‌های نفیس و کتب خطی متعلق به خطاطان ایرانی و غیر ایرانی اشاره کرد.قسمتی از موزه به هدایایی اختصاص دارد که از مراکز و سازمان‌های مربوط به حج و زیارت کشورهای اسلامی، عموماً عربی، به رهبر معظم انقلاب، وزراء، مسئولین بعثه و سازمان حج و زیارت اهدا شده است؛ ماکت بافت قدیمی شهر مدینه اشاره کرد.

دفتر پژوهشکده حج و زیارت در خراسان رضوی[ویرایش | ویرایش مبدأ]

با توجه به لزوم استفاده از تمام ظرفیت‌های علمی و پژوهشی کشور و به ثمر رساندن پروژه‌های علمی و پژوهشی در حوزه تولید آثار مرتبط با حج و زیارت، از سال ۱۳۹۳ دفتر پژوهشکده مشهد به جهت بهره‌مندی از جامعه علمی مشهد مقدس افتتاح گردیده است.

محصولات و فعالیت‌ها[ویرایش | ویرایش مبدأ]

کتاب[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پژوهشکده حج و زیارت تا پاییز سال 1402 حدود 1200 عنوان کتاب ( حدود 1300 جلد) و 250 شماره نشریه منتشر کرده است.کتاب‌های منتشر شده در این موضوعات مرتبط با حج و زیارت سامان یافته‌اند: فلسفه و اسرار، اخلاق و آداب، تاریخ و جغرافیای اماکن زیارتی، پژوهش‌های قرآنی و حدیثی، احکام و مناسک، سفرنامه­‌ها و خاطرات، مطالعات سیاسی- اجتماعی، گزارش‌های حج‌گزاری ایرانیان و آثاری در زمینه دفاع از اعتقادات مذهب تشیع و پاسخ به«شبهات منتشره» برضد شیعه و وهابیت‌شناسی.

نشریه‌های تخصصی[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پژوهشنامه حج و زیارت
  • انتشار «فصلنامه میقات حج» از پاییز سال ۷۱ آغاز گردیده و تاکنون ۱۱۵ شماره از آن منتشر شده است. این مجله به صورت تخصصی به موضوعات مرتبط با حج و زیارت پرداخته و مخاطبین خود را در میان روحانیون، مدیران و کارگزاران حج و عمره جستجو می‌کند.
میقات حج
  • «دو فصلنامه میقات الحج » به زبان عربی نیز به منظور تولید محتوای لازم برای مخاطبان عرب‌زبان از سال ۱۴۱۵ه‍ .ق منتشر شده است. فصلنامه‌های میقات فارسی و عربی به صورت متمرکز حوزه جغرافیایی کشور عربستان و تحولات مربوط بهحج و زیارت و محتوای علمی مرتبط با آن را تولید و عرضه می‌کند.
  • «فصلنامه فرهنگ زیارت» از دیگر تولیدات پژوهشکده بوده که در تابستان ۱۳۸۸ منتشر شد. این فصلنامه مطالب مرتبط با زیارت و عتبات عالیات را مدنظر دارد.
  • گاهنامه بینش که در هر شماره به موضوعی در حوزه‌های کلامی، سیاسی، فقهی و اخلاقی اختصاص می‌یابد.

دانشنامه حج و حرمین شریفین[ویرایش | ویرایش مبدأ]

نوشتار اصلی: دانشنامه حج و حرمین
دانشنامه حج و حرمین شریفین

از سال ۱۳۸۷تدوین مداخل اصلی حج و زیارت در قالب دانشنامه حج و حرمین شریفین در دستور کار قرار گرفت و پس از تدوین شیوه‌نامه‌ها و اساسنامه، کار تألیف مداخل آن پی گرفته شد.

ویکی حج[ویرایش | ویرایش مبدأ]

نوشتار اصلی: ویکی حج

دانشنامه مجازی ویکی حج (wikihaj.com) در سال ۱۳۹۶ با هدف بهره‌گیری از ابزارهای روزآمد ارتباطی به منظور گسترش عمومی معارف مرتبط به حج و زیارت و دسترس‌پذیری بیشتر تولیدات علمی پژوهشکده حج و زیارت راه‌اندازی شد.

مجموعه آثار فاجعه منا[ویرایش | ویرایش مبدأ]

نوشتار اصلی: مجموعه آثار فاجعه منا(کتاب)

تهیه و تدوین «مجموعه آثار فاجعه منا» است از سال ۱۳۹۸ و در راستای حفظ یاد و خاطره شهدای فاجعه منا (دوم مهر ۱۳۹۴ / مکه مکرمه)،در دستور کار پژوهشکده حج و زیارت قرار گرفت. این مجموعه در ۱۸ جلد در سال ۱۴۰۰ منتشر شد.

مجموعه آثار حج خونین[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پژوهشنامه حج و زیارت

«مجموعه آثار حج خونین» طی سالهای ۱۳۹۷-۱۳۹۸ در پژوهشکده تهیه و تدوین شد. این مجموعه، کتابی مرجع درباره حج خونین یعنی  واقعه کشتار زائران ایرانی خانه خدا در شهر مکه توسط نیروهای سعودی در روز ۹ مرداد سال ۱۳۶۶ شمسی (۶ ذی الحجه ۱۴۰۷ قمری) است.

موسوعه رد شبهات[ویرایش | ویرایش مبدأ]

موسوعه رد شبهات

به منظور پاسخ‌گویی متقن و علمی به شبهات وارده از سوی سلفیان و وهابیان بر باورهای پیروان اهل بیت : موسوعه رد شبهات در دستور کار پژوهشکده قرار گرفته و تاکنون و ۲۱ جلد آن منتشر شده است.

برگزاری همایش‌ها و نشست‌های تخصصی[ویرایش | ویرایش مبدأ]

از جمله وظایف و مأموریت‌های پژوهشکده که از زمان فعالیت مرکز تحقیقات حج پیگیری می‌شده است، ساماندهی همایش‌ها و نشست‌های تخصصی مرتبط با موضوع حج و زیارت است. از جمله این همایش‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

  • همایش حج و جهانی‌شدن

این همایش در اسفندماه ۱۳۸۹ برگزار گردید.

  • همایش حج و اقتصاد

همایش حج و اقتصاد نخستین نشست پیرامون ابعاد اقتصادی حج بود که در تاریخ ۲۲ تیرماه ۱۳۹۱ برگزار گردید. ۳۲ مقاله برتر از مجموع ۷۵ مقاله ارسالی در کتاب «مجموعه مقالات همایش حج و اقتصاد» چاپ شد.

  • همایش مسعای قلم

نخستین همایش مسعای قلم (تجلیل از نویسندگان حوزه حج و زیارت) / معاونت پژوهشی پژوهشکده در این همایش از میان ۳۵۰ اثر رسیده به دبیرخانه همایش ۲۲ اثر برتر انتخاب و از نویسندگان آنان تجلیل به عمل آمد.

  • برگزاری نشست‌های تخصصی

نشست‌های تخصصی نیز با موضوعاتی از قبیل حج و دیپلماسی عمومی، مقایسه میان وهابیت و سلفی‌گری، آینده‌پژوهشی حج، حج و ظرفیت‌های فرهنگی و... برگزار شده است.

تبدیل محصولات پژوهشکده به نرم‌افزارهای رایانه‌ای[ویرایش | ویرایش مبدأ]

آثار علمی و پژوهشی تولید شده در این پژوهشکده با همکاری مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور) و بعثه مقام معظم رهبری (مدظله العالی) به صورت نرم‌افزاری و در قالب ده CD و DVD منتشر شده است. مهم‌ترین این نرم‌افزارها عبارتند از: «کتابخانه جامع حج۳»، «احکام و مناسک حج»، «سفرنامه و خاطرات حج»، «عتبات عالیات»، «زائر» و...

تاریخ شفاهی حج[ویرایش | ویرایش مبدأ]

به منظورثبت و بهره‌گیری از تجربیات شفاهی روحانیون و دست‌اندرکاران عرصه حج و زیارت، پروژه تاریخ شفاهی حج در دستور کار قرار گرفت.

کتابشناسی آثار پژوهشی مرتبط[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در قالب پروژه «کتابشناسی حج و زیارت» تمامی کتب و منشورات مرتبط با موضوع حج و زیارت جمع‌آوری و نمایه‌زنی گردیده است . پروژه «نمایه آثار» نیز به کتابشناسی آثار منتشره در حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت از زمان تأسیس مرکز تحقیقات حج تاکنون می‌پردازد.

برگرفته از «https://wikihaj.com/index.php?title=پژوهشکده_حج_و_زیارت&oldid=56594»