خانه حضرت خدیجه(س): تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی حج
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۲۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد)
خط ۵۲: خط ۵۲:
  | وبگاه =  
  | وبگاه =  
}}
}}
'''خانه حضرت خدیجه(س)''' محل زندگی [[حضرت محمد (ص)|پیامبر(ص)]] با [[حضرت خدیجه (س)|حضرت خدیجه(س)]] در [[مکه]] بوده است. این خانه محل تولد [[حضرت فاطمه (س)]] و دیگر فرزندان خدیجه(س) بود و بسیاری از [[آیات مکی|آیات مکی قرآن]] نیز در آن نازل شده است. همچنین محل درگذشت حضرت خدیجه(س) همین خانه گزارش شده است. از سده ششم این مکان در منابع با نام مولد (زادگاه) فاطمه دختر پیامبر نیز شناخته شده است. در این خانه دو گنبد وجود داشت. یکی را قبه الوحی می‌خواندند و بر اتاقی ساخته شده بود که محل زندگی پیامبر و خدیجه و محل نزول جبرئیل بر پیامبر بود. گنبد دیگر را بر اتاقی ساخته بودند که گفته می‌شد محل ولات حضرت فاطمه است.  
'''خانه حضرت خدیجه(س)'''،همسر پیامبر در [[مکه]]، همان خانه‌ای بود که [[حضرت محمد (ص)|پیامبر اسلام(ص)]] پس از ازدواج با خدیجه(س) تا هنگام [[هجرت به مدینه]]، در آن زندگی می‌کرد. این خانه محل تولد [[حضرت فاطمه (س)]] و دیگر فرزندان خدیجه(س) بود و بسیاری از [[آیات مکی|آیات مکی قرآن]] نیز در آن خانه بر پیامبر نازل شد. خدیجه در همین خانه درگذشت.  


بعد از غلبه [[آل سعود]] بر مکه این خانه تخریب شد و بعدها ساختمانی برای آموزش قرآن در محل آن ساخته شد. در هنگام حفاری این مکان برای توسعه [[مسجد الحرام|مسجدالحرام]] در سال 1410 قمری خانه خدیجه از زیر خاک پیدا شد. 
بنابر گزارش‌هاى برجاى مانده از سده ششم، این مکان با نام مولد فاطمه (زادگاه فاطمه)، نیز شناخته مى‌شد. در اين قرن، دو گنبد در اين خانه، وجود داشت: یکی را [[قبه الوحی]] می‌خواندند؛ زيرا بر روى اتاقی ساخته شده بود که محل عبادت و محل نزول جبرئیل بر پیامبر دانسته می‌شد. گنبد دیگر را بر روى اتاقی ساخته بودند که گفته می‌شد: [[مولد فاطمه(س)|محل ولادت حضرت فاطمه(س)]] است.  
==موقعیت==
خانه  [[حضرت خدیجه (س)|حضرت خدیجه(س)]] در [[مکه]] و در [[کوچه عطارها]] (زقاق العطارین)<ref>نک: أخبار مکة، الأزرقی، ج‏2، ص78- 87؛ دار سیدة خدیجة بنت خویلد، ص94.</ref> که بعدها به [[کوچه زرگرها (زقاق الصوغ) و کوچه سنگ (زقاق الحجر) شهرت یافته<ref> دار سیدة خدیجة بنت خویلد، ص94.</ref> و در مجاورت خانه [[ابوسفیان]] قرار داشته است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D9%85%DA%A9%D9%87_%D8%A7%D8%B2%D8%B1%D9%82%DB%8C_%D8%B1%D8%B4%D8%AF%DB%8C_%D8%B5%D8%A7%D9%84%D8%AD_%D8%AC2.pdf&page=199  أخبار مکة، الأزرقی، ج‏2، ص 199.]</ref> این کوچه از یک‌سو به [[مسجد الحرام]] می‌رسیده است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D9%85%DA%A9%D9%87_%D8%A7%D8%B2%D8%B1%D9%82%DB%8C_%D8%B1%D8%B4%D8%AF%DB%8C_%D8%B5%D8%A7%D9%84%D8%AD_%D8%AC2.pdf&page=87 أخبار مکة، الأزرقی، ج2، ص 87]؛ الزهور المقتطفة من تاریخ مکة المشرفة، ص 99.</ref>


==نام‌های خانه==
در سده چهاردهم/بیستم میلادی، پس از حاکميت  [[آل سعود]] بر مکه، این خانه تخریب شد و بعدها ساختمانی برای آموزش [[قرآن]]، در آن جايگاه، ساخته شد. در هنگام تخریب مدرسه قرآن و حفاری آن براى توسعه [[مسجد الحرام|مسجدالحرام]] در سال 1410 قمری، بقایای خانه خدیجه از زیر خاک پیدا شد. این مکان امروزه از میان رفته و مکان آن در محدوده مسجدالحرام است. 
این خانه به دلیل سکونت [[حضرت خدیجه (س)|حضرت خدیجه(س)]] به دار (خانه) حضرت خدیجه(س) شهرت یافته است و همچنین به دلیل ولادت [[حضرت فاطمه(س)]] در آن  به نام مولد (زادگاه) فاطمه(س) نیز مشهور است.<ref>الزهور المقتطفة من تاریخ مکة المشرفة، ص،99.</ref>
==مکان ==
خانه [[حضرت خدیجه (س)|حضرت خدیجه(س)]] در [[مکه]] و در [[کوچه عطارها]] (زقاق العطارین)<ref>نک: أخبار مکة، الأزرقی، ج‏2، ص78- 87؛ دار سیدة خدیجة بنت خویلد، ص94.</ref> و در مجاورت خانه [[ابوسفیان]] قرار داشت.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D9%85%DA%A9%D9%87_%D8%A7%D8%B2%D8%B1%D9%82%DB%8C_%D8%B1%D8%B4%D8%AF%DB%8C_%D8%B5%D8%A7%D9%84%D8%AD_%D8%AC2.pdf&page=199 أخبار مکة، الأزرقی، ج‏2، ص 199.]</ref> اين کوچه به زرگرها (زقاق الصوغ) و سنگ (زقاق الحجر) نيز شهرت یافت<ref> دار سیدة خدیجة بنت خویلد، ص94.</ref>  يکى از مسيرهاى زائران و حاجيان به [[مسجد الحرام]]، اين کوچه بوده؛ زيرا يک طرف اين کوچه، به مسجد الحرام می‌رسیده است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D9%85%DA%A9%D9%87_%D8%A7%D8%B2%D8%B1%D9%82%DB%8C_%D8%B1%D8%B4%D8%AF%DB%8C_%D8%B5%D8%A7%D9%84%D8%AD_%D8%AC2.pdf&page=87 أخبار مکة، الأزرقی، ج2، ص 87]؛ الزهور المقتطفة من تاریخ مکة المشرفة، ص 99.</ref>


==سرگذشت خانه==
این خانه، محل زندگی پیامبر(ص) با [[حضرت خدیجه (س)|حضرت خدیجه(س)]] بوده<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D9%85%DA%A9%D9%87_%D8%A7%D8%B2%D8%B1%D9%82%DB%8C_%D8%B1%D8%B4%D8%AF%DB%8C_%D8%B5%D8%A7%D9%84%D8%AD_%D8%AC2.pdf&page=199 أخبار مکة، الأزرقی، ج‏2، ص 199.]</ref> و بسیاری از [[آیات مکی|آیات مکی قرآن]]، در این خانه نازل شده است.<ref>الزهور المقتطفة من تاریخ مکة المشرفة، ص99.</ref> همچنین حضرت فاطمه(س) و دیگر فرزندان  حضرت خدیجه(س) در این خانه بدنیا آمده اند.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D9%85%DA%A9%D9%87_%D8%A7%D8%B2%D8%B1%D9%82%DB%8C_%D8%B1%D8%B4%D8%AF%DB%8C_%D8%B5%D8%A7%D9%84%D8%AD_%D8%AC2.pdf&page=199 أخبار مکة، الأزرقی، ج‏2، ص 199.]</ref> محل درگذشت حضرت خدیجه(س) نیز همین خانه گزارش شده است و [[پیامبر (ص)]] پس از آن تا زمان هجرت به مدینه در این خانه ساکن بود.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D9%85%DA%A9%D9%87_%D8%A7%D8%B2%D8%B1%D9%82%DB%8C_%D8%B1%D8%B4%D8%AF%DB%8C_%D8%B5%D8%A7%D9%84%D8%AD_%D8%AC2.pdf&page=199 أخبار مکة، الأزرقی، ج‏2، ص 199.]</ref>
این خانه محل زندگی پیامبر(ص) با [[حضرت خدیجه (س)|حضرت خدیجه(س)]] بوده<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D9%85%DA%A9%D9%87_%D8%A7%D8%B2%D8%B1%D9%82%DB%8C_%D8%B1%D8%B4%D8%AF%DB%8C_%D8%B5%D8%A7%D9%84%D8%AD_%D8%AC2.pdf&page=199 أخبار مکة، الأزرقی، ج‏2، ص 199.]</ref> و بسیاری از [[آیات مکی|آیات مکی قرآن]] در این خانه نازل شده است.<ref>الزهور المقتطفة من تاریخ مکة المشرفة، ص99.</ref> همچنین حضرت فاطمه(س) و دیگر فرزندان  حضرت خدیجه(س) در این خانه بدنیا آمده اند.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D9%85%DA%A9%D9%87_%D8%A7%D8%B2%D8%B1%D9%82%DB%8C_%D8%B1%D8%B4%D8%AF%DB%8C_%D8%B5%D8%A7%D9%84%D8%AD_%D8%AC2.pdf&page=199 أخبار مکة، الأزرقی، ج‏2، ص 199.]</ref> محل درگذشت حضرت خدیجه(س) نیز همین خانه گزارش شده است و [[پیامبر (ص)]] پس از آن تا زمان هجرت به مدینه در این خانه ساکن بود.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D9%85%DA%A9%D9%87_%D8%A7%D8%B2%D8%B1%D9%82%DB%8C_%D8%B1%D8%B4%D8%AF%DB%8C_%D8%B5%D8%A7%D9%84%D8%AD_%D8%AC2.pdf&page=199 أخبار مکة، الأزرقی، ج‏2، ص 199.]</ref>  


به گفته ابوالولید ازرقی، تاریخ‌نگار قرن سوم قمری، خانه بعد از مهاجرت پیامبر به مدینه به تصرف [[عقیل بن ابی‌طالب]] درآمد. [[معاویة بن ابی‌سفیان]] آن خانه را خرید و تبدیل به مسجد کرده و از خانه پدرش [[ابوسفیان]] دری به آن باز کرد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D9%85%DA%A9%D9%87_%D8%A7%D8%B2%D8%B1%D9%82%DB%8C_%D8%B1%D8%B4%D8%AF%DB%8C_%D8%B5%D8%A7%D9%84%D8%AD_%D8%AC2.pdf&page=199  أخبار مکة، الأزرقی، ج‏2، ص 199.]؛ الجامع اللطیف، ص 286؛ التاریخ القویم، ج1، ص 289.</ref> این خانه بعدها به نام دار ابی سفیان نامیده می‌شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%A7%D9%84%D9%82%D9%88%DB%8C%D9%85_%D8%AC%DB%B1.pdf&page=289 التاریخ القویم، ج1، ص 289]</ref> ازرقی در جایی دیگر می‌گوید خانه را معتب، پسر [[ابولهب]] و پسرعموی پیامبر، از دشمنان سرسخت آن حضرت پس از مهاجرت [[پیامبر(ص)‏]] اشغال نمود<ref>الطبقات‌الکبری، ج‏4، ص45.</ref> و پیامبر(ص) پس از [[فتح مکه]]، خانه را مطالبه نکرد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D9%85%DA%A9%D9%87_%D8%A7%D8%B2%D8%B1%D9%82%DB%8C_%D8%B1%D8%B4%D8%AF%DB%8C_%D8%B5%D8%A7%D9%84%D8%AD_%D8%AC2.pdf&page=245 أخبار مکة، الأزرقی، ج‏2، ص 245.]</ref>
== نام‌ها ==
این خانه به دلیل سکونت [[حضرت خدیجه (س)|حضرت خدیجه(س)]] به دار (خانه) حضرت خدیجه(س) شهرت یافت و همچنین به دلیل ولادت [[حضرت فاطمه(س)]] در آن به نام مولد (زادگاه) فاطمه(س) نیز مشهور بود.<ref>الزهور المقتطفة من تاریخ مکة المشرفة، ص،99.</ref>
==نخستین‌ توصیف‌ها از خانه خدیجه==


==تاریخچه بنا==
به گفته ابوالولید ازرقی، تاریخ‌نگار قرن سوم قمری، این خانه بعد از مهاجرت پیامبر به مدینه به تصرف [[عقیل بن ابی‌طالب]] درآمد. [[معاویة بن ابی‌سفیان]] آن خانه را خرید و تبدیل به مسجد کرد و از خانه پدرش [[ابوسفیان]] دری به آن باز کرد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D9%85%DA%A9%D9%87_%D8%A7%D8%B2%D8%B1%D9%82%DB%8C_%D8%B1%D8%B4%D8%AF%DB%8C_%D8%B5%D8%A7%D9%84%D8%AD_%D8%AC2.pdf&page=199 أخبار مکة، الأزرقی، ج‏2، ص 199.]؛ الجامع اللطیف، ص 286؛ التاریخ القویم، ج1، ص 289.</ref> این خانه بعدها به نام دار ابی سفیان نامیده شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%A7%D9%84%D9%82%D9%88%DB%8C%D9%85_%D8%AC%DB%B1.pdf&page=289 التاریخ القویم، ج1، ص 289]</ref> ازرقی در جایی دیگر می‌گوید خانه را معتب، پسر [[ابولهب]] و پسرعموی پیامبر، از دشمنان سرسخت آن حضرت پس از مهاجرت [[پیامبر(ص)‏]] اشغال نمود<ref>الطبقات‌الکبری، ج‏4، ص45.</ref> و پیامبر(ص) پس از [[فتح مکه]]، خانه را مطالبه نکرد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D9%85%DA%A9%D9%87_%D8%A7%D8%B2%D8%B1%D9%82%DB%8C_%D8%B1%D8%B4%D8%AF%DB%8C_%D8%B5%D8%A7%D9%84%D8%AD_%D8%AC2.pdf&page=245 أخبار مکة، الأزرقی، ج‏2، ص 245.]</ref>


اطلاعات مربوط به خانه [[حضرت خدیجه (س)|حضرت خدیجه(س)]] و مشخصات آن، در منابع تاریخی، جغرافیایی و سفرنامه‌های مکه در دوره‌های مختلف ثبت شده است و حاجیان به زیارت این خانه می‌رفتند.
[[ابن جبیر]] (م. ۶۱۴ق) ‏در سفرنامه‌اش، در اواخر قرن ششم، از این خانه یاد کرده است. این خانه در آن زمان دو گنبد داشت. یکی گنبد بزرگتر به نام قبه وحی ([[قبة الوحی]]) که همان محل زندگی پیامبر و خدیجه و محل نزول جبرئیل بر پیامبر بود و دیگری گنبدی کوچک که محل به دنیا آمدن [[حضرت فاطمه (س)]] در آن خانه بوده است.<ref>رحلة ابن جبیر، ص81 – 82.</ref>


[[ابن جبیر]] (م. ۶۱۴ق) ‏در سفرنامه‌اش، در اواخر قرن ششم، از این خانه یاد کرده است. این خانه در آن زمان دو گنبد داشت. یکی گنبدی بزرگتر به نام قبه وحی (قبة الوحی) که همان محل زندگی پیامبر و خدیجه و محل نزول جبرئیل بر پیامبر بود و دیگری گنبدی کوچک که محل به دنیا آمدن [[حضرت فاطمه (س)]] در آن خانه بوده است.<ref>رحلة ابن جبیر، ص81 – 82.</ref>
== خانه خدیجه در قرن نهم ==
[[پرونده:توصیف فاسی از خانه خدیجه ۲.png|300px|thumb|left|طرح خانه خدیجه براساس توصیف فاسی<ref>دار السیده خدیجه بنت خویلد، ص 47، 52</ref>]]
[[تقی‌الدین فاسی]] (م.۸۳۲ق.)،تاریخ‌نگار مکه، توصیف دقیقی از بنای خانه خدیجه یا به گفته او «مولد فاطمه» به دست داده و اشاره می‌کند که این خانه نزد مردم با فضیلت است و آن را زیارت می‌کنند.<ref>الزهور المقتطفة من تاریخ مکة المشرفة، ص 99.</ref>


=== وصف خانه خدیجه در قرن نهم ===
فاسی می‌گوید این مکان بیشتر شبیه مسجد است زیرا در آن رواقی با هفت طاق و هشت ستون وجود دارد. در وسط دیوار جلویی سه محراب هست و روبروی آن رواقی است با چهار طاق و پنج ستون. و بین این دو رواق صحنی است. بخش دیگر خانه شامل اتاق‌ها است. یکی [[مولد فاطمه]]، دیگری [[قبه وحی]]، و سومی [[مختبا]].<ref>شفاء الغرام، ج1، ص360
فاسی (م.۸۳۲ق.) توصیف دقیقی از بنای خانه خدیجه یا به گفته او «مولد فاطمه» به دست داده و اشاره می‌کند که این خانه نزد مردم با فضیلت است و آن را زیارت می‌کنند.<ref>الزهور المقتطفة من تاریخ مکة المشرفة، ص 99.</ref>


فاسی می‌گوید این مکان بیشتر شبیه مسجد است زیرا در آن رواقی با هفت طاق و هشت ستون وجود دارد. در وسط دیوار جلویی سه محراب هست و ۲۶ سلسله در دو صف در آن وجود دارد. و در جلوی آن رواقی است با چهار طاق و و پنج ستون. و بین این دو رواق صحنی است. بخش دیگر خانه شامل اتاق‌هایی بوده است. یکی مولد فاطمه، دیگری قبه وحی، و سومی مختبا. برخی برآنند که این اتاق‌ها همان محدوده قدیم خانه است که در زمان پیامبر بوده و قسمت مسجد بعدا به آن اضافه شده است.<ref>دار سیدة خدیجه، ص ۴۸</ref>توصیف‌های کوتاه‌تر دیگر نویسندگان نیز تا دهه یازدهم با توصیف فاسی همخوانی دارد.<ref>دار السیده خدیجه، ص ۵۲-۵۳</ref>
</ref> برخی برآنند که این اتاق‌ها همان محدوده قدیم خانه است که در زمان پیامبر بوده و قسمت مسجد بعدا به آن اضافه شده است.<ref>دار سیدة خدیجه، ص ۴۸</ref>توصیف‌های کوتاه‌تر دیگر نویسندگان نیز تا قرن یازدهم با توصیف فاسی همخوانی دارد.<ref>دار السیده خدیجه، ص ۵۲-۵۳</ref>


یکی از پژوهشگران معاصر بر اساس این توصیف فاسی طرح خانه را به شکل زیر تهیه کرده است<ref>دار السیده خدیجه بنت خویلد، ص 47، 52</ref>:
== خانه خدیجه در قرن سیزدهم و چهاردهم ==
[[پرونده:توصیف فاسی از خانه خدیجه ۲.png|450px|thumb|center|طرح خانه خدیجه در قرن نهم بر اساس توصیف فاسی]]
[[پرونده:طرح بتنونی از خانه خدیجه۲.jpg|300px|thumb|left|]]


=== خانه خدیجه در قرن سیزدهم و چهاردهم ===
در سفرنامه‌ای از اواخر دوره [[ناصرالدین شاه قاجار]] (حک: ۱۳۱۳–۱۲۶۴ق) در وصف خانه حضرت خدیجه(س) آمده است که صحنی سنگفرش از مرمر داشته، گنبدی بر تولدگاه حضرت فاطمه (س) بوده و یک اتاق درآن با عنوان عبادتگاه [[پیامبر (ص)]] مشهور بوده است.<ref>میقات حج، ش63، ص70.</ref>بنابر گزارشی در سال ۱۲۶۵ قمری، در محل خانه خدیجه تکیه‌ای مشهور به «تکیة السیدة فاطمة» برای استفاده فقرا ساخته شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%A7%D9%84%D9%82%D9%88%DB%8C%D9%85_%D8%AC%DB%B1.pdf&page=289 التاریخ القویم، ج‏1، ص289-290.]</ref>
در سفرنامه‌ای از اواخر دوره [[ناصرالدین شاه قاجار]] (حک: ۱۳۱۳–۱۲۶۴ق) در وصف خانه حضرت خدیجه(س) آمده است که صحنی سنگفرش از مرمر داشته، گنبدی بر تولدگاه حضرت فاطمه (س) بوده و یک اتاق درآن با عنوان عبادتگاه [[پیامبر (ص)]] مشهور بوده است.<ref>میقات حج، ش63، ص70.</ref>بنابر گزارشی در سال ۱۲۶۵ قمری، در محل خانه خدیجه تکیه‌ای مشهور به «تکیة السیدة فاطمة» برای استفاده فقرا ساخته شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%A7%D9%84%D9%82%D9%88%DB%8C%D9%85_%D8%AC%DB%B1.pdf&page=289 التاریخ القویم، ج‏1، ص289-290.]</ref>


محمد لبیب بتنونی(م1375ق.) گزارش دقیقی از وضعیت خانه خدیجه به همراه طرحی از معماری خانه در سفرنامه اش آورده است. این طرح چنین است:  
[[محمد لبیب بتنونی]](م1375ق.) در اوایل سده بیستم میلادی گزارش دقیقی از وضعیت خانه خدیجه به همراه طرحی از معماری خانه در سفرنامه اش آورده است. وصف و طرح او چنین است: <blockquote>این خانه اینک از سطح زمین کمی پایین‌تر است که با چند پله می‌توان بدان راه یافت. پس از ورود به داخل در دست چپ به فضای مسطح بلندتر از زمین می‌رسید که ارتفاع آن حدود 30 سانتیمتر است. ابعاد این فضا حدود ده متر طول و 4 متر عرض است که در آن مکتب خانه‌ای برای آموزش قرآن کریم به کودکان ایجاد شده است. در سمت راست آن درب کوچکی است با دو پله به فضای باریک و تنگی به عرض دو متر راه پیدا می‌کند دارای سه درب است. دربی که در سمت چپ قرار گرفته به اتاقی که مساحت آن سه متر در سه متر است باز می‌شود که محل عبادت حضرت و جایگاه نزول وحی بوده است... دربی که در مقابل این فضای باریک قرار گرفته به فضای بزرگتری که طول آن 6 متر و عرضش 4 متر است باز می‌شود. این محل مکان زندگی پیامبر و همسرش خدیجه بوده است. اما دربی که در سمت راست قرار گرفته به فضایی مستطیل شکل به عرض 4 متر و طول 7/5 متر باز می‌شود که در وسط آن مقصوره کوچکی است که تولدگاه حضرت فاطمه به شمار می‌آید. در طول این خانه و در قسمت خارجی این راهرو، سکویی قرار دارد که سطح آن از اتاقهای یاد شده حدود یک متر و نیم بلندتر است و ابعاد آن به طول ۱۶ متر و عرض ۷ متر می‌باشد که احتمالا این جایگاه انبار کالاهای تجاری حضرت خدیجه بوده است. <ref>ترجمه سفرنامه حجاز، ص149</ref> </blockquote>
{{جعبه نقل قول | عنوان= توصیف محمد بتنونی از خانه خدیجه در سال 1327ق./1909م.| نقل‌قول=این خانه اینک از سطح زمین کمی پایین‌تر است که با چند پله می‌توان بدان راه یافت. پس از ورود به داخل در دست چپ به فضای مسطح بلندتر از زمین می‌رسید که ارتفاع آن حدود 30 سانتیمتر است. ابعاد این فضا حدود ده متر طول و 4 متر عرض است که در آن مکتب خانه‌ای برای آموزش قرآن کریم به کودکان ایجاد شده است.  


در سمت راست آن درب کوچکی است با دو پله به فضای باریک و تنگی به عرض دو متر راه پیدا می‌کند دارای سه درب است. دربی که در سمت چپ قرار گرفته به اتاقی که مساحت آن سه متر در سه متر است باز می‌شود که محل عبادت حضرت و جایگاه نزول وحی بوده است... دربی که در مقابل این فضای باریک قرار گرفته به فضای بزرگتری که طول آن 6 متر و عرضش 4 متر است باز می‌شود.  
== تخریب خانه ==
محمدحسین هیکل (م.1376ق) نویسنده مصری در سال 1354ق از مکان این خانه بازدید کرده است، می نویسد : وهابی‌ها محل ولادت حضرت فاطمه (س) را تخریب کرده اند و در حال حاضر این محل فضای خالی است و اثری از آن نیست.<ref>فی منزل الوحی، ص 227.</ref> محمد لطفی جمعه نیز در سفرنامه خود تخریب خانه را تایید کرده است.<ref>الأیام المبرورة فی البقاع المقدسه، ص 78.</ref>


این محل مکان زندگی پیامبر و همسرش خدیجه بوده است. اما دربی که در سمت راست قرار گرفته به فضایی مستطیل شکل به عرض 4 متر و طول 7/5 متر باز می‌شود که در وسط آن مقصوره کوچکی است که تولد گاه حضرت فاطمه به شمار می‌آید.
== ساخت مدرسه قرآن در مکان خانه ==
در جمادی الاول سال 1370 قمری ساختمانی به عنوان مدرسه حفظ قرآن کریم در زمین خانه حضرت خدیجه(س) ساخته شد.<ref>دار سیدة خدیجه بنت خویلد، ص 58؛ اعلام الحجاز في القرن الرابع عشر، ص 85.</ref>محمد طاهر کردی (م. ۱۴۰۰ق) نیز از این تکیه یاد کرده است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%A7%D9%84%D9%82%D9%88%DB%8C%D9%85_%D8%AC%DB%B1.pdf&page=290 التاریخ القویم، ج1، ص 290]</ref> این مسجد به همت سید عباس قطان ساخته شد و مشهور به مدرسه سید عباس در دار ام المومنین خدیجه بود.<ref>دار السیده خدیجه بنت خویلد، ص ۵۸</ref>


(ترجمه سفرنامه حجاز، ص149).|تاریخ بایگانی | | منبع = | تراز = وسط| عرض = 75۰px | اندازه خط = 14px|رنگ پس‌زمینه=#f3fca4 | گیومه نقل‌قول = | تراز منبع = چپ}}
== ادغام در مسجدالحرام ==
=== تخریب خانه ===
سر انجام در سال ١۴١٠ ساختمان حفظ قرآن براى توسعه فضاهاى ضلع شرقى حرم تخريب شد. در هنگام عمليات تخريب به وجود باقی مانده بناهای قدیمی پى‌بردند و معلوم شد مكانى كه اين آثار تاريخى در آن يافت شده همان خانه [[حضرت خدیجه (س)|حضرت خدیجه(س)]] است.<ref>دار سیدة خدیجه بنت خویلد، ص 60؛ الأماكن المأثورة المتواترة في مكة المكرمة ، ص 249.</ref> احمد زکی یمانی در هنگام عملیات ساختمانی در محل حضور یافته و از بقایای خانه خدیجه تصاویر و نقشه‌هایی تهیه کرده و در کتاب خود دار السیدة خدیجه بنت خویلد گزارشی از مشاهداتش به دست داده است.<ref>دار السیدة خدیجه بنت خویلد، ص ۹۳ به بعد</ref>
این خانه بعدا از میان رفت. محمدحسنین هیکل (م.1376ق) نویسنده مصری در سال 1354ق از این مکان بازدید کرده است، در این باره می نویسد : وهابی ها ... محل ولادت حضرت فاطمه (س) را تخریب کرده اند و در حال حاضر این محل فضای خالی است و اثری از آن نیست.<ref>فی منزل الوحی، ص 227.</ref> محمد لطفی جمعه نیز در سفرنامه خود تخریب خانه را تایید کرده است.<ref>الأیام المبرورة فی البقاع المقدسه، ص 78.</ref>
 
=== ساخت مدرسه قرآن در مکان خانه خدیجه ===
در جمادی الاول سال 1370 قمری ساختمانی برای مدرسه حفظ قرآن کریم در زمین خانه حضرت خدیجه(س) ساخته شد.<ref>دار سیدة خدیجه بنت خویلد، ص 58؛ اعلام الحجاز في القرن الرابع عشر، ص 85.</ref>محمد طاهر کردی (م. ۱۴۰۰ق) نیز از این تکیه یاد کرده است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%A7%D9%84%D9%82%D9%88%DB%8C%D9%85_%D8%AC%DB%B1.pdf&page=290 التاریخ القویم، ج1، ص 290]</ref> این مسجد به همت سید عباس قطان ساخته شد و مشهور به مدرسه سید عباس در دار ام المومنین خدیجه بود.<ref>دار السیده خدیجه بنت خویلد، ص ۵۸</ref>
 
=== ادغام در مسجدالنبی ===
سر انجام در سال ١۴١٠ ساختمان حفظ قرآن براى توسعه فضاهاى ضلع شرقى حرم تخريب شد. در هنگام عمليات تخريب بناهای منطقه، به وجود مكان‌هايى باستانى پى‌بردند و معلوم شد مكانى كه اين آثار تاريخى در آن يافت شده همان خانه [[حضرت خدیجه (س)|حضرت خدیجه(س)]] است.<ref>دار سیدة خدیجه بنت خویلد، ص 60؛ الأماكن المأثورة المتواترة في مكة المكرمة ، ص 249.</ref>


==گالری==
==گالری==
خط ۱۱۲: خط ۱۰۶:
پرونده:مدرسه حفظ قرآن کریم 2.jpg
پرونده:مدرسه حفظ قرآن کریم 2.jpg
</gallery>
</gallery>
====نمایان شدن خانه حضرت خدیجه(س) بعد از تخریب مدرسه حفظ====
====نمایان شدن خانه حضرت خدیجه(س) بعد از تخریب مدرسه حفظ قرآن====
<gallery mode="packed" heights="150px">
<gallery mode="packed" heights="150px">
پرونده:تخریب مدرسه حفظ 1.jpg|  
پرونده:تخریب مدرسه حفظ 1.jpg|  
خط ۱۲۱: خط ۱۱۵:


</gallery>
</gallery>
== جستارهای وابسته ==
[[حضرت خدیجه (س)]]
==پانویس==
==پانویس==
{{پانویس}}
{{پانویس}}
خط ۱۴۸: خط ۱۴۶:


[[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]]
[[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]]
[[رده:مکان‌های تاریخی تخریب شده در مکه]]
[[ar:بيت السيدة خديجة (ع)]]
[[en:Lady Khadija's House]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۳ مهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۵:۴۳

خانه حضرت خدیجه (س)
اطلاعات اوليه
نام‌های دیگر مولد فاطمه
مکان مکه، زقاق الحجر
جنبه دینی
وابسته به دین/مذهب اسلام، شیعه
تاریخ بنا
رویدادها نزول وحی بر پیامبر (ص)، تولد فاطمه (س)
وضعیت فعلی
وضعیت بنا از بین رفته

خانه حضرت خدیجه(س)،همسر پیامبر در مکه، همان خانه‌ای بود که پیامبر اسلام(ص) پس از ازدواج با خدیجه(س) تا هنگام هجرت به مدینه، در آن زندگی می‌کرد. این خانه محل تولد حضرت فاطمه (س) و دیگر فرزندان خدیجه(س) بود و بسیاری از آیات مکی قرآن نیز در آن خانه بر پیامبر نازل شد. خدیجه در همین خانه درگذشت.

بنابر گزارش‌هاى برجاى مانده از سده ششم، این مکان با نام مولد فاطمه (زادگاه فاطمه)، نیز شناخته مى‌شد. در اين قرن، دو گنبد در اين خانه، وجود داشت: یکی را قبه الوحی می‌خواندند؛ زيرا بر روى اتاقی ساخته شده بود که محل عبادت و محل نزول جبرئیل بر پیامبر دانسته می‌شد. گنبد دیگر را بر روى اتاقی ساخته بودند که گفته می‌شد: محل ولادت حضرت فاطمه(س) است.

در سده چهاردهم/بیستم میلادی، پس از حاکميت آل سعود بر مکه، این خانه تخریب شد و بعدها ساختمانی برای آموزش قرآن، در آن جايگاه، ساخته شد. در هنگام تخریب مدرسه قرآن و حفاری آن براى توسعه مسجدالحرام در سال 1410 قمری، بقایای خانه خدیجه از زیر خاک پیدا شد. این مکان امروزه از میان رفته و مکان آن در محدوده مسجدالحرام است.

مکان[ویرایش | ویرایش مبدأ]

خانه حضرت خدیجه(س) در مکه و در کوچه عطارها (زقاق العطارین)[۱] و در مجاورت خانه ابوسفیان قرار داشت.[۲] اين کوچه به زرگرها (زقاق الصوغ) و سنگ (زقاق الحجر) نيز شهرت یافت[۳] يکى از مسيرهاى زائران و حاجيان به مسجد الحرام، اين کوچه بوده؛ زيرا يک طرف اين کوچه، به مسجد الحرام می‌رسیده است.[۴]

این خانه، محل زندگی پیامبر(ص) با حضرت خدیجه(س) بوده[۵] و بسیاری از آیات مکی قرآن، در این خانه نازل شده است.[۶] همچنین حضرت فاطمه(س) و دیگر فرزندان حضرت خدیجه(س) در این خانه بدنیا آمده اند.[۷] محل درگذشت حضرت خدیجه(س) نیز همین خانه گزارش شده است و پیامبر (ص) پس از آن تا زمان هجرت به مدینه در این خانه ساکن بود.[۸]

نام‌ها[ویرایش | ویرایش مبدأ]

این خانه به دلیل سکونت حضرت خدیجه(س) به دار (خانه) حضرت خدیجه(س) شهرت یافت و همچنین به دلیل ولادت حضرت فاطمه(س) در آن به نام مولد (زادگاه) فاطمه(س) نیز مشهور بود.[۹]

نخستین‌ توصیف‌ها از خانه خدیجه[ویرایش | ویرایش مبدأ]

به گفته ابوالولید ازرقی، تاریخ‌نگار قرن سوم قمری، این خانه بعد از مهاجرت پیامبر به مدینه به تصرف عقیل بن ابی‌طالب درآمد. معاویة بن ابی‌سفیان آن خانه را خرید و تبدیل به مسجد کرد و از خانه پدرش ابوسفیان دری به آن باز کرد.[۱۰] این خانه بعدها به نام دار ابی سفیان نامیده شد.[۱۱] ازرقی در جایی دیگر می‌گوید خانه را معتب، پسر ابولهب و پسرعموی پیامبر، از دشمنان سرسخت آن حضرت پس از مهاجرت پیامبر(ص)‏ اشغال نمود[۱۲] و پیامبر(ص) پس از فتح مکه، خانه را مطالبه نکرد.[۱۳]

ابن جبیر (م. ۶۱۴ق) ‏در سفرنامه‌اش، در اواخر قرن ششم، از این خانه یاد کرده است. این خانه در آن زمان دو گنبد داشت. یکی گنبد بزرگتر به نام قبه وحی (قبة الوحی) که همان محل زندگی پیامبر و خدیجه و محل نزول جبرئیل بر پیامبر بود و دیگری گنبدی کوچک که محل به دنیا آمدن حضرت فاطمه (س) در آن خانه بوده است.[۱۴]

خانه خدیجه در قرن نهم[ویرایش | ویرایش مبدأ]

طرح خانه خدیجه براساس توصیف فاسی[۱۵]

تقی‌الدین فاسی (م.۸۳۲ق.)،تاریخ‌نگار مکه، توصیف دقیقی از بنای خانه خدیجه یا به گفته او «مولد فاطمه» به دست داده و اشاره می‌کند که این خانه نزد مردم با فضیلت است و آن را زیارت می‌کنند.[۱۶]

فاسی می‌گوید این مکان بیشتر شبیه مسجد است زیرا در آن رواقی با هفت طاق و هشت ستون وجود دارد. در وسط دیوار جلویی سه محراب هست و روبروی آن رواقی است با چهار طاق و پنج ستون. و بین این دو رواق صحنی است. بخش دیگر خانه شامل اتاق‌ها است. یکی مولد فاطمه، دیگری قبه وحی، و سومی مختبا.[۱۷] برخی برآنند که این اتاق‌ها همان محدوده قدیم خانه است که در زمان پیامبر بوده و قسمت مسجد بعدا به آن اضافه شده است.[۱۸]توصیف‌های کوتاه‌تر دیگر نویسندگان نیز تا قرن یازدهم با توصیف فاسی همخوانی دارد.[۱۹]

خانه خدیجه در قرن سیزدهم و چهاردهم[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در سفرنامه‌ای از اواخر دوره ناصرالدین شاه قاجار (حک: ۱۳۱۳–۱۲۶۴ق) در وصف خانه حضرت خدیجه(س) آمده است که صحنی سنگفرش از مرمر داشته، گنبدی بر تولدگاه حضرت فاطمه (س) بوده و یک اتاق درآن با عنوان عبادتگاه پیامبر (ص) مشهور بوده است.[۲۰]بنابر گزارشی در سال ۱۲۶۵ قمری، در محل خانه خدیجه تکیه‌ای مشهور به «تکیة السیدة فاطمة» برای استفاده فقرا ساخته شد.[۲۱]

محمد لبیب بتنونی(م1375ق.) در اوایل سده بیستم میلادی گزارش دقیقی از وضعیت خانه خدیجه به همراه طرحی از معماری خانه در سفرنامه اش آورده است. وصف و طرح او چنین است:

این خانه اینک از سطح زمین کمی پایین‌تر است که با چند پله می‌توان بدان راه یافت. پس از ورود به داخل در دست چپ به فضای مسطح بلندتر از زمین می‌رسید که ارتفاع آن حدود 30 سانتیمتر است. ابعاد این فضا حدود ده متر طول و 4 متر عرض است که در آن مکتب خانه‌ای برای آموزش قرآن کریم به کودکان ایجاد شده است. در سمت راست آن درب کوچکی است با دو پله به فضای باریک و تنگی به عرض دو متر راه پیدا می‌کند دارای سه درب است. دربی که در سمت چپ قرار گرفته به اتاقی که مساحت آن سه متر در سه متر است باز می‌شود که محل عبادت حضرت و جایگاه نزول وحی بوده است... دربی که در مقابل این فضای باریک قرار گرفته به فضای بزرگتری که طول آن 6 متر و عرضش 4 متر است باز می‌شود. این محل مکان زندگی پیامبر و همسرش خدیجه بوده است. اما دربی که در سمت راست قرار گرفته به فضایی مستطیل شکل به عرض 4 متر و طول 7/5 متر باز می‌شود که در وسط آن مقصوره کوچکی است که تولدگاه حضرت فاطمه به شمار می‌آید. در طول این خانه و در قسمت خارجی این راهرو، سکویی قرار دارد که سطح آن از اتاقهای یاد شده حدود یک متر و نیم بلندتر است و ابعاد آن به طول ۱۶ متر و عرض ۷ متر می‌باشد که احتمالا این جایگاه انبار کالاهای تجاری حضرت خدیجه بوده است. [۲۲]

تخریب خانه[ویرایش | ویرایش مبدأ]

محمدحسین هیکل (م.1376ق) نویسنده مصری در سال 1354ق از مکان این خانه بازدید کرده است، می نویسد : وهابی‌ها محل ولادت حضرت فاطمه (س) را تخریب کرده اند و در حال حاضر این محل فضای خالی است و اثری از آن نیست.[۲۳] محمد لطفی جمعه نیز در سفرنامه خود تخریب خانه را تایید کرده است.[۲۴]

ساخت مدرسه قرآن در مکان خانه[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در جمادی الاول سال 1370 قمری ساختمانی به عنوان مدرسه حفظ قرآن کریم در زمین خانه حضرت خدیجه(س) ساخته شد.[۲۵]محمد طاهر کردی (م. ۱۴۰۰ق) نیز از این تکیه یاد کرده است.[۲۶] این مسجد به همت سید عباس قطان ساخته شد و مشهور به مدرسه سید عباس در دار ام المومنین خدیجه بود.[۲۷]

ادغام در مسجدالحرام[ویرایش | ویرایش مبدأ]

سر انجام در سال ١۴١٠ ساختمان حفظ قرآن براى توسعه فضاهاى ضلع شرقى حرم تخريب شد. در هنگام عمليات تخريب به وجود باقی مانده بناهای قدیمی پى‌بردند و معلوم شد مكانى كه اين آثار تاريخى در آن يافت شده همان خانه حضرت خدیجه(س) است.[۲۸] احمد زکی یمانی در هنگام عملیات ساختمانی در محل حضور یافته و از بقایای خانه خدیجه تصاویر و نقشه‌هایی تهیه کرده و در کتاب خود دار السیدة خدیجه بنت خویلد گزارشی از مشاهداتش به دست داده است.[۲۹]

گالری[ویرایش | ویرایش مبدأ]

موقعیت خانه حضرت خدیجه(س) در شهر مکه[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  • صدر اسلام

    صدر اسلام

  • بعد از آخرین توسعه حرم

    بعد از آخرین توسعه حرم

تصویر مدرسه سید عباس در محل خانه حضرت خدیجه(س)[ویرایش | ویرایش مبدأ]

نمایان شدن خانه حضرت خدیجه(س) بعد از تخریب مدرسه حفظ قرآن[ویرایش | ویرایش مبدأ]

جستارهای وابسته[ویرایش | ویرایش مبدأ]

حضرت خدیجه (س)

پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  1. ↑ نک: أخبار مکة، الأزرقی، ج‏2، ص78- 87؛ دار سیدة خدیجة بنت خویلد، ص94.
  2. ↑ أخبار مکة، الأزرقی، ج‏2، ص 199.
  3. ↑ دار سیدة خدیجة بنت خویلد، ص94.
  4. ↑ أخبار مکة، الأزرقی، ج2، ص 87؛ الزهور المقتطفة من تاریخ مکة المشرفة، ص 99.
  5. ↑ أخبار مکة، الأزرقی، ج‏2، ص 199.
  6. ↑ الزهور المقتطفة من تاریخ مکة المشرفة، ص99.
  7. ↑ أخبار مکة، الأزرقی، ج‏2، ص 199.
  8. ↑ أخبار مکة، الأزرقی، ج‏2، ص 199.
  9. ↑ الزهور المقتطفة من تاریخ مکة المشرفة، ص،99.
  10. ↑ أخبار مکة، الأزرقی، ج‏2، ص 199.؛ الجامع اللطیف، ص 286؛ التاریخ القویم، ج1، ص 289.
  11. ↑ التاریخ القویم، ج1، ص 289
  12. ↑ الطبقات‌الکبری، ج‏4، ص45.
  13. ↑ أخبار مکة، الأزرقی، ج‏2، ص 245.
  14. ↑ رحلة ابن جبیر، ص81 – 82.
  15. ↑ دار السیده خدیجه بنت خویلد، ص 47، 52
  16. ↑ الزهور المقتطفة من تاریخ مکة المشرفة، ص 99.
  17. ↑ شفاء الغرام، ج1، ص360
  18. ↑ دار سیدة خدیجه، ص ۴۸
  19. ↑ دار السیده خدیجه، ص ۵۲-۵۳
  20. ↑ میقات حج، ش63، ص70.
  21. ↑ التاریخ القویم، ج‏1، ص289-290.
  22. ↑ ترجمه سفرنامه حجاز، ص149
  23. ↑ فی منزل الوحی، ص 227.
  24. ↑ الأیام المبرورة فی البقاع المقدسه، ص 78.
  25. ↑ دار سیدة خدیجه بنت خویلد، ص 58؛ اعلام الحجاز في القرن الرابع عشر، ص 85.
  26. ↑ التاریخ القویم، ج1، ص 290
  27. ↑ دار السیده خدیجه بنت خویلد، ص ۵۸
  28. ↑ دار سیدة خدیجه بنت خویلد، ص 60؛ الأماكن المأثورة المتواترة في مكة المكرمة ، ص 249.
  29. ↑ دار السیدة خدیجه بنت خویلد، ص ۹۳ به بعد

منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  • آثار اسلامی مکه و مدینه، رسول جعفریان، تهران، مشعر، ۱۳۸۶ش.
  • اخبار مکه و ما جاء فیها من الآثار، محمد بن عبدالله الازرقی (م ۲۴۸ق)، تحقیق رشدی الصالح ملحس، بیروت، دار الاندلس، ۱۴۱۶ق.
  • الارج المسکی فی التاریخ المکی، علی بن عبدالقادر الطبری (م ۱۰۷۰ق)، تصحیح اشرف احمد جمال، مکه، مکتبه التجاریه، ۱۴۱۶ق.
  • اعلام الحجاز في القرن الرابع عشر، محمدعلی مغربی، جدة، تهامة، 1401ق.
  • الأماكن المأثورة المتواترة في مكة المكرمة ، عبدالوهاب إبراهیم ابوسلیمان، لندن، موسسة الفرقان للتراث الإسلامی،1431ق.
  • الأیام المبرورة فی البقاع المقدسه، محمد لطفی جمعه، قاهره، عالم الکتب، 1998م.
  • پنجاه سفرنامه حج قاجاری، به کوشش رسول جعفریان، تهران، نشر علم، ۱۳۸۹ش.
  • التاریخ القویم لمکه و بیت الله الکریم، محمد طاهر الکردی، تحقیق ابن دهیش، بیروت، دار خضر، ۱۴۲۰ق.
  • الجامع اللطیف فی فضل مکة و اهلها و بناء البیت الشریف، محمد ابن ظهیره (م ۹۸۶ق)، تحقیق علی عمر، قاهره، مکتبة الثقافة الدینیه، ۱۴۲۳ق.
  • دار سیدة خدیجة بنت خویلد فی مکة المکرمة دراسة تاریخیه للدار و موقعها و عمارتها، احمد زکی یمانی، لندن، موسسة الفرقان للتراث الإسلامی،1434ق.
  • رحلة ابن جبیر، محمد بن احمد ابن جبیر (م ۶۱۴ق)، بیروت، دار مکتبة الهلال، ۱۹۸۶م.
  • الزهور المقتطفه من تاریخ مکة المشرفه، محمد بن احمد التقی الفاسی (م ۸۳۲ق)، تحقیق محمد حسین الذهبی، مکه، مکتبه نزار مصطفی الباز، ۱۴۱۸ق.
  • سفرنامه حجاز، محمد لبیب بتنونی، ترجمه هادی انصاری، مشعر، 1381
  • سفرنامه مکه، سلطان مراد میرزاحسام‌ السلطنه، به کوشش رسول جعفریان،تهران، نشر مشعر، ۱۳۷۴ش.
  • الطبقات الکبری، محمد ابن سعد بن منیع (م ۲۳۰ق)، تحقیق محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۰ق.
  • فی منزل الوحی، محمد حسین هیکل، قاهره، هیئة المصریة العام للکتب، 2010م.
  • مرآة الحرمين، ابراهیم رفعت پاشا، قاهره، مطبعة دارالکتب المصریة، 1344.
  • میقات حج (فصلنامه)، تهران، حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت.
برگرفته از «https://wikihaj.com/index.php?title=خانه_حضرت_خدیجه(س)&oldid=57304»