اسماعیل بن جعفر(ع): تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی حج
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۱۹ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط یک کاربر دیگر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{جعبه اطلاعات اشخاص
|عنوان            = اسماعیل بن جعفر(ع)
|تصویر            =
|عرض تصویر        =
|توضیح تصویر      =
|نام کامل          =
|کنیه              =
|لقب              = اعرج
|نسب              =
|زادروز            = حدود سال ۱۰۳ق.
|کشور تولد        =
|شهر تولد          =
|محل زندگی        =
|مهاجر/انصار      =
|نام همسر          =
|فرزندان          =
|خویشاوندان سرشناس = [[امام صادق(ع)]] (پدر)
|دین              = اسلام
|مذهب              =
|پیشه              =
|مناصب            =
|نحوه درگذشت/شهادت =
|تاریخ درگذشت      =  <!-- 14/3/1368 --> بین سال‌های ۱۳۳ و ۱۴۸ق.
|شهر درگذشت        =  <!-- تهران --> روستای عریض در [[مدینه]]
|کشور درگذشت      =  <!-- ایران -->
|آرامگاه          = [[قبرستان بقیع]]


'''اسماعيل بن جعفر،''' ملقب به اَعرَج (داراي يك پاي معيوب) فرزند بزرگ [[امام صادق(ع)]] بود<ref>سر السلسلة العلويه، ص34.</ref>و معتقدان به امامت او را [[اسماعيليه]] مي‌نامند.<ref>الملل و النحل، ج1، ص29.</ref> قبر او در [[بقیع|بقيع]] در گذر قرن‌ها بقعه‌اي داشته‌ است.
|زمان اسلام آوردن  =
|نحوه اسلام آوردن  =
|حضور در جنگ‌ها    =
|هجرت به           =
|دلیل شهرت        = فرقه [[اسماعیله]] او را امام دانسته‌اند
|نقش‌های برجسته    =
|دیگر فعالیت‌ها    =


مادر وي فاطمه دختر حسين بن حسن بن علي(ع) است كه امام صادق(ع) به احترام وي، در دوران زندگاني او همسري ديگر برنگزيد.<ref>شرح الاخبار، ج3، ص309؛ الملل و النحل، ج1، ص191.</ref>به سبب همين جايگاه، عبدالله افطح فرزند ديگر فاطمه نيز هواداراني داشت.<ref>سر السلسلة العلويه، ص34.</ref>
|نام زیارتگاه      =
|سمت              =
|خدمت              =
|محل اقدام        =
|سفر              =
|نوشته‌ها          =
|موقوفات          =
|بناهای ساخته شده  =
|مقام علمی        =


==تاریخ ولادت و وفات==
|پس از            =
تاريخ دقيق ولادت اسماعيل مشخص نيست. با توجه به اختلاف سنّي 25 ساله وي با امام كاظم(ع) (128ـ183ق.) تولد او را مي‌توان حدود سال 103ق. دانست. درباره تاريخ وفات او نيز ديدگاهي يكسان ندارند. برخي از هوادارانش، زمان درگذشت او را پس از شهادت امام صادق(ع) (148ق.) دانسته و از محل زندگي او در بصره سخن به ميان آورده‌اند.[5]اما بيشتر منابع و حتي برخي از كتب اسماعيليه، وفات او را پيش از پدر[6]و به سال‌هاي 133[7]يا 138ق.[8]و يا كمي پيش از سال 148ق.[9]دانسته‌اند.
|پیش از           =


==شخصیت==
|اساتید            =  
گزارش‌هاي منابع اسماعيليه و اماميه درباره دوران زندگاني او، با يكديگر تفاوت دارند.
|محل تحصیل        =  
*منابع اسماعيليه از او به منزله امام و حتي مهدي[10]و سرسلسله فرقه اسماعيليه ياد كرده و ‌گزارشي اسطوره‌اي و غلوآميز را درباره او آورده‌اند.
|اجازه روایت از    =  
*منابع اماميه با واقع‌‌گرايي بيشتر به ‌گزارش درباره او پرداخته‌اند. از اين رو، افزون بر آن كه اعتماد گروه‌هاي بي‌طرف را جلب مي‌كنند، زوايايي روشن‌تر از زندگي او به دست مي‌دهند.
|اجازه اجتهاد از  =  
البته گزارش‌هاي منابع اماميه نيز يكسان نيستند.
|شاگردان          =
#برخي او را ستوده و بر محبوب بودنش نزد امام صادق(ع) تأكيد كرده‌اند[11]
|اجازه روایت به   =
#شماري ديگر بر ارتباط او با جريان‌هاي افراطي شيعي پاي فشرده‌اند.[12]
|اجازه اجتهاد به   =
مهم‌ترين اين گزارش‌ها به وفات اسماعيل و چگونگي تشييع او مي‌پردازد. بر پايه اين گزارش‌ها، امام صادق(ع) برحاشيه كفن او نوشت: اسماعيل به يگانگي خداوند شهادت مي‌دهد.[13]سپس در حالي كه بسيار اندوهگين بود و بي‌كفش و ردا پيشاپيش جنازه حركت مي‌كرد[14]، بارها فرمان داد جنازه را بر زمين ‌گذارند و چهره او را آشكار كنند[15]تا مردم جنازه را ببينند و مرگش را باور نمايند. نيز با گرفتن نايب براي گزاردن حج از جانب فرزند درگذشته‌اش[16]، بر زنده نبودن وي تأكيد ‌كرد. برخي منابع غير امامي از نگاشتن گواهي‌نامه‌اي به دست امام صادق(ع) براي مرگ اسماعيل با امضاي نامداران و بزرگان و نيز حكمران عباسي مدينه سخن گفته‌اند.[17]اين تمهيدات به جهت باورمندي شماري از شيعيان به امامت اسماعيل پس از امام جعفر صادق(ع)[18]بود و امام به صراحت آن را رد مي‌كرد.[19]به رغم اين تدابير، باز هم گروهي از هواداران اسماعيل، اين تمهيدات را تقيه و تدبيري براي فريب دستگاه عباسي و حفظ جان او دانسته، بر زندگي وي در شهر بصره پس از اين رويداد تأكيد داشتند.[20]بر خلاف اندكي از اسماعيليه كه به مهدويت او اعتقاد داشتند[21]، بيشتر آنان درگذشت وي را باور داشتند و آرامگاه وي را محترم مي‌شمردند. اهتمام دولت‌مردان اسماعيلي در ساختن آرامگاه بر قبر وي در مدينه، از نشانه‌هاي اين باور است.[22]
|تالیفات          =


==تضعيف و تأييد==
|فعالیت سیاسی      =  
در منابع رجالي و تاريخي، از تضعيف يا تأييد وي سخن به ميان آمده است.[23]از نكات برجسته درگزارش‌هاي تضعيف‌كننده وي، ارتباط او با گروه‌هاي غالي و تندرو و چهره‌هايي همچون ابوالخَطاب محمد بن ابي‌زينب اَسدي (زاده 138ق.) از سران غاليان[24]و مُفضّل بن عُمر جُعفي، از چهره‌هاي جنجالي است.[25]بر پايه يكي از اين روايت‌ها، اسماعيل بر اثر سخنان مُفضّل، چنين گمان مي‌برد كه پس از پدر عهده‌دار منصب امامت خواهد شد.[26]در گزارشي ديگر، امام صادق(ع) مُفضّل را به دليل ارتباط استوارش با اسماعيل سخت سرزنش كرده است. برخي با تكيه بر اين دسته از روايت‌ها، واسطه بودن مُفضّل بن عُمر، ميان ابوالخَطاب و اسماعيل را  نتيجه گرفته‌اند.[27]حتي برخي از معاصران با توجه به كنيه ديگر ابوالخطاب يعني ابواسماعيل[28]، او را پدر معنوي اسماعيل دانسته‌اند.[29]البته نمي‌توان شاهدي تاريخي بر اين سخن يافت.
|فعالیت اجتماعی    =  
براي حل تعارض ميان اين دو دسته ‌گزارش، راه حل‌هاي گوناگون در كتاب‌هاي رجالي شيعه ارائه شده است.[30]نبايد از دسته‌بندي‌هاي جريان‌ها و گروه‌هاي گوناگون شيعي در آن دوره و تأثير آن‌ها بر روايت‌ها وگزارش‌ها غفلت كرد؛ زيرا برخي منابع به تضعيف و گزارش روايت‌هايي در نكوهش او همّت گماشته‌اند. اما شماري ديگر او را از فقيهان[31]و راويان بي‌واسطه امام باقر(ع) و امام صادق(ع) دانسته[32]و از قرار گرفتن وي و خادمش، عبدالحميد، در اسناد شماري از روايت‌ها سخن به ميان آورده‌اند.[33]مسئله امامت اسماعيل، نه تنها چالشي پيش روي امام كاظم(ع) بلكه دستاويزي براي [[زيديه]] و تشكيك در امامت امام صادق(ع) شده بود.[34]
|فعالیت مذهبی      =  


|وبگاه رسمی        =
|امضا              =  <!-- sign.jpg -->
}}
'''اسماعیل بن جعفر(ع)'''، ملقب به اَعْرَج و فرزند بزرگ [[امام صادق(ع)]]، که پیروان فرقه [[اسماعیلیه]] به امامت او اعتقاد دارند. برخی از عالمان اسماعیلی معتقدند اسماعیل از دنیا نرفته و همان [[مهدی موعود]] است. 


==آرامگاه اسماعيل==
او  بین سال‌های ۱۳۳ و ۱۴۸ق. درگذشت و در [[مدینه]]، در [[قبرستان بقیع]] دفن شد. [[فاطمیان]] برای او مقبره‌ای ساختند، که در دوره [[وهابیت|وهابیان]] تخریب شد.
اسماعيل به سال 133ق. در روستايي سرسبز به نام [[عُرَيض]]] در يك فرسنگي مدينه[35]درگذشت.[36]اين مكان را امام باقر(ع) خريده بود[37]و امام صادق(ع) در آن‌جا باغي داشت و گاه خود و فرزندانش به آن رفت وآمد مي‌كردند.[38]بر پايه گزارشي، علي بن جعفر، فرزند ديگر امام و مشهور به «علي العُرَيضي»، در اين مكان سكونت داشته و همان جا مدفون شده است.[39]
پس از آوردن جنازه اسماعيل به مدينه، او را در بقيع دفن كردند.[40]برخي منابع محل دفن او را در جهت غرب آرامگاه عباس عموي پيامبر(ص) و ميان آن و خانه امام سجاد(ع) دانسته‌اند.[41]در دوره خلافت فاطميان (297 ‌ـ‌ 567ق.) كه خود اسماعيلي مذهب بودند و بزرگ‌ترين مروّج اين فرقه شمرده مي‌شدند، آرامگاهي شكوهمند بر قبر اسماعيل ساخته شد.[42]اين بناي بزرگ و سفيد و داراي گنبد[43]به فرمان يكي از خلفاي فاطمي ساخته شد كه نام او دانسته نيست. به گفته برخي مدينه‌شناسان، پس از ساختن حصار شهر مدينه در حدود نيمه اول سده ششم ق.[44]اين آرامگاه در ركن شرقي حصار و در جهت قبله يعني جنوب قرار داشت و زائران از دري كه از درون شهر براي آن فراهم شده بود، به اين آرامگاه رفت و آمد داشتند.[45]كنار اين آرامگاه و در جهت شرقي آن، مسجدي كوچك منسوب به امام سجاد(ع) وجود داشته است.[46]اين مسجد به سال 284ق. ساخته شده بود و ميان آرامگاه و باغ وقفي آن قرار داشت وتا هنگام ‌گزارش سَمهودي (م.911ق.) باقي بوده است.[47]
همچنين سَمهودي از دو سنگ نبشته در آرامگاه اسماعيل خبر مي‌دهد. اولي بر سر در مياني آرامگاه نصب شده بود و بر بازسازي اين آرامگاه به سال 546ق. به دست حسين بن ابوالهِيجاء، از دولتمردان خلافت فاطمي، دلالت داشت. دومي كه درون مرقد و ميان دو در مياني و انتهايي نصب شده بود، به باغي در جانب غربي آرامگاه اشاره مي‌كرد كه همو براي اين بنا وقف كرده بود.[48]
از جمله گزارش‌ها درباره اين آرامگاه، ‌گزارش عياشي (م.320ق.) است. او خود ديده است كه زائراني فراوان، به ويژه از عراق، به زيارت اسماعيل آمده و او را با عباراتي همچون «السلام عليك يا سيدنا إسماعيل» و «نشهد أنك علي دين أخيك موسي الكاظم رﺿﻰ الله عنه و نشهد أنك غير مخالف له» زيارت مي‌كرده‌اند.[49]اين عبارات نشان‌گر تشيع امامي زائران وي و توجه آنان به اين مرقد، همانند ديگر مرقدهاي خاندان معصومان: است.
از ديگر آثاري كه عياشي از آن ‌گزارش مي‌دهد، چاهي منسوب به امام سجاد(ع) است كه گفته مي‌شود امام باقر، در دوران كودكي درون آن افتاده[50]و يكي از فرقه‌هاي شيعه به نام ناووسيه كه به مهدويت امام صادق(ع) معتقد بوده‌اند[51]، ورود امام صادق(ع) به اين چاه را سرآغاز غيبت ايشان دانسته‌اند.[52]اين چاه كه زائران به آن تبرك مي‌جسته و از آب آن براي شفا يافتن بهره مي‌برده‌اند[53]، ميان در اول و مياني اين آرامگاه قرار داشته است.[54]
فيروزآبادي (م.817ق.) نيز در وصف آرامگاه اسماعيل، از قبري ميان در اول و در اصلي آرامگاه و منسوب به امام سجاد(ع) ‌گزارش كرده است.[55]با توجه به اشاره نداشتن ديگر مدينه‌شناسان به اين قبر، نمي‌توان به ‌گزارش وي چندان توجه كرد.
با قدرت‌گيري وهابيان در شبه جزيره و مدينه، آرامگاه اسماعيل همچون ديگر مرقدها و بارگاه‌ها ويران شد. از گزارش‌هاي برخي ايرانيان در دهه‌هاي پاياني سده چهاردهم ق. يعني پيش از 1394ق. به دست مي‌آيد كه آرامگاه برخي از نام‌آوران همچون فاطمه بنت اسد، سعد بن معاذ و اسماعيل بن جعفر، به‌گونه كامل ويران نشده و با ديوارهايي محدود گشته بود. در اين ميان، مرقد اسماعيل با ديوارهايي بدون در و پنجره و به ابعاد سه در سه متر و ارتفاع دو و نيم متر احاطه شده و در بيرون از گورستان به فاصله 15 متري ديوار بقيع، در جهت غرب و روبه‌روي قبرهاي ائمه: قرار داشت. نيمي‌ از محوطه در خيابان و نيمي از آن در پياده‌رو بود و زائران در پياده رو به زيارت مي‌پرداختند.[56]به سال 1394ق. هنگام زيرسازي خيابان غربي بقيع، محوطه پيرامون قبر اسماعيل تخريب و چنين شايع شد كه جنازه او پس از سده‌ها به صورت سالم آشكار شده است.[57]بر پايه برخي ديده‌ها و گفته‌هاي محلي[58]، با پيش‌بيني‌هاي صورت گرفته و با هماهنگي برخي از بزرگان اسماعيليه[59]، جسد اسماعيل به درون گورستان بقيع منتقل و نشانه ‌گذاري شد. محل دفن او به دليل وصف‌هاي متفاوت و از ميان رفتن نشانه‌ها، دقيقاً مشخص نيست. محل آن را درحوالي قبر اُم البنين يا نزديك شهيدان حرّه و يا در 10 متري قبر حليمه سعديه در انتهاي بقيع دانسته‌اند.[60]


==فرزندان==
== زندگی‌نامه ==
بازماندگان اسماعيل در سرزمين‌هايي
ابومحمد اسماعیل بن جعفر، ملقب به اعرج (دارای یک پای معیوب)، فرزند بزرگ [[امام صادق(ع)]] است.<ref>سر السلسة العلویه، ص۳۴.</ref> معتقدان به امامت او را، [[اسماعیلیه]] می‌نامند.<ref>الملل و النحل، ج۱، ص۲۹.</ref>
چون خراسان، نيشابور، سامراء[61]، دمشق[62]، مصر[63]، اهواز، كوفه، بغداد[64]، يمن[65]، صور[66]و حلب[67]مي‌زيستند. ابوالحسن حسين بن حسين بن جعفر بن محمد بن اسماعيل، نخستين فرد از سادات حسيني است كه در قم سكونت يافت.[68]


==مطالعه بیشتر==
مادر وی فاطمه دختر حسین بن حسن بن علی(ع) است که امام صادق(ع) به احترام وی، در دوران زندگانی او همسری دیگر برنگزید.<ref>شرح الاخبار، ج۳۷ ص۳۰۹؛ الملل و النحل، ج۱، ص۱۹۱.</ref> به سبب همین جایگاه، [[عبدالله افطح]] فرزند دیگر فاطمه نیز هوادارانی داشت.<ref>سر السلسلة العلویه، ص۳۴.</ref>
* [http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/1487 خامه یار، احمد، محمد بن اسماعیل، قم، نشر مشعر، 1393ش]: این کتاب فرقه اسماعیلیه و فرزندان اسماعیل را معرفی می‌کند.
*
*
==پیوند به بیرون==
* [https://alefbalib.com/Metadata/12142/%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85%D8%AA-%D9%88-%D9%85%D8%B3%D8%A6%D9%84%D9%87-%D8%A8%D8%AF%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C%D9%84-%D8%A8%D9%86-%D8%AC%D8%B9%D9%81%D8%B1-%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%B1%D9%88%D8%A7%DB%8C%D8%AA-%D9%85%D8%A7-%D8%A8%D8%AF%D8%A7-%D9%84%D9%84%D9%87-%D9%85%D8%AB%D9%84-%D9%85%D8%A7-%D8%A8%D8%AF%D8%A7-%D9%81%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C%D9%84 امامت و مسئله بدا در اسماعیل بن جعفر. بررسی روایت:«ما بدا لله مثل ما بدا فی اسماعیل»]، نوشته جندقی, احسان و فرمانیان, مهدی


==پانويس==
تاریخ دقیق ولادت اسماعیل مشخص نیست. با توجه به اختلاف سنّی ۲۵ ساله وی با [[امام کاظم(ع)]] (۱۲۸–۱۸۳ق) تولد او را می‌توان حدود سال ۱۰۳ق. دانست.
 
=== فرزندان ===
بازماندگان اسماعیل در سرزمین‌هایی چون خراسان، نیشابور، [[سامراء]]،<ref>سر السلسلة العلویه، ص۳۶.</ref> [[دمشق]]،<ref>معجم البلدان، ج۲، ص۴۶۹.</ref> [[مصر]]،<ref>معجم البلدان، ج۵، ص۱۴۲.</ref> اهواز، [[کوفه]]، [[بغداد]]،<ref>المجدی، ص۱۰۳.</ref> [[یمن]]،<ref>تاریخ الاسلام، ج۲۰، ص۳۷.</ref> صور<ref>تاریخ الاسلام، ج۳۰، ص۳۰۹.</ref> و حلب<ref>تاریخ الاسلام، ج۱۲، ص۴۰.</ref> می‌زیستند. ابوالحسن حسین بن حسین بن جعفر بن محمد بن اسماعیل، نخستین فرد از سادات حسینی است که در [[قم]] سکونت یافت.<ref>خاتمة المستدرک، ج۴، ص۴۸۵.</ref>
 
=== تشکیک در وفات ===
مهمترین گزارش‌هایی که در منابع اسماعیلیه و امامیه درباره اسماعیل آمده است به وفات و تشییع جنازه او مربوط می‌شود. بر پایه این گزارش‌ها، امام صادق(ع) برحاشیه کفن او نوشت: «اسماعیل به یگانگی خداوند شهادت می‌دهد».<ref>بحار الانوار، ج۴۷، ص۲۴۸.</ref> سپس در حالی که بسیار اندوهگین بود و بی‌کفش و ردا پیشاپیش جنازه حرکت می‌کرد،<ref>کمال الدین، ص۷۲؛ بحار الانوار، ج۴۷، ص۲۴۹.</ref> بارها فرمان داد جنازه را بر زمین گذارند و چهره او را آشکار کنند<ref>کمال الدین، ص۷۱؛ المناقب، ج۱، ص۲۲۹ و ۲۳۰.</ref> تا مردم جنازه را ببینند و مرگش را باور نمایند. نیز با گرفتن [[نایب]] برای گزاردن [[حج]] از جانب فرزند درگذشته‌اش،<ref>المناقب، ج۱، ص۲۲۹ و ۲۳۰؛ بحارالانوار، ج۴۷، ص۲۵۵.</ref> بر زنده نبودن وی تأکید کرد.
 
برخی منابع غیر امامی از نگاشتن گواهی‌نامه‌ای به دست امام صادق(ع) برای مرگ اسماعیل با امضای نامداران و بزرگان و نیز حکمران [[بنی‌عباس|عباسی]] مدینه سخن گفته‌اند.<ref>الملل و النحل، ج۱، ص۱۶۷.</ref> این تمهیدات به جهت باورمندی شماری از شیعیان به امامت اسماعیل پس از امام صادق(ع)<ref>رجال کشی، ج۲، ص۶۱۲.</ref> بود و امام به صراحت آن را رد می‌کرد.<ref>رجال کشی، ج۲، ص۶۱۸.</ref> به رغم این تدابیر، باز هم گروهی از هواداران اسماعیل، این تمهیدات را [[تقیه]] و تدبیری برای فریب دستگاه عباسی و حفظ جان او دانسته و بر زندگی وی در شهر بصره پس از این رویداد تأکید داشتند.<ref>الملل و النحل، ج۱، ص۱۶۷.</ref> بر خلاف اندکی از اسماعیلیه که به [[مهدویت]] او اعتقاد داشتند،<ref>الملل و النحل، ج۱، ص۳۰ و ۱۶۷.</ref> بیشتر آنان درگذشت وی را باور داشتند و آرامگاه وی را محترم می‌شمردند. اهتمام دولت‌مردان اسماعیلی در ساختن آرامگاه بر قبر وی در [[مدینه]]، از نشانه‌های این باور است.<ref>وفاء الوفاء، ج۳، ص۳۰۶.</ref>
 
=== تاریخ وفات ===
درباره تاریخ وفات اسماعیل بن جعفر دیدگاه‌ها یکسان نیست. برخی از هوادارانش، زمان درگذشت او را پس از شهادت امام صادق(ع) (۱۴۸ق) دانسته و از محل زندگی او در [[بصره]] سخن به میان آورده‌اند.<ref>الملل و النحل۷ ج۱، ص۱۹۱.</ref> ولی بیشتر منابع و حتی برخی از کتب اسماعیلیه، وفات او را پیش از پدر<ref>شرح الاخبار، ج۳، ص۳۰۹.</ref> و به سال‌های ۱۳۳<ref>عمدة الطالب، ص۲۳۳.</ref> یا ۱۳۸ق.<ref>المجدی، ص۱۰۰.</ref> یا کمی پیش از سال ۱۴۸ق.<ref>اللباب، ج۲، ص۴۳۵.</ref> دانسته‌اند.
 
اسماعیل به سال ۱۳۳ق. در روستای عُرَیض در یک فرسنگی [[مدینه]]<ref>تاریخ قم، ص۲۴۴.</ref> درگذشت.<ref>المعتبر، ج۱، ص۲۶۱؛ سر السلسلة العلویه، ص۳۴.</ref> این مکان را امام باقر(ع) خریده بود<ref>الکافی، ج۵، ص۱۷۱.</ref> و امام صادق(ع) در آن‌جا باغی داشت و گاه خود و فرزندانش به آن رفت وآمد می‌کردند.<ref>المحاسن، ج۲، ص۵۱۱.</ref>
== شخصیت ==
گزارش‌های منابع [[اسماعیلیه]] و [[امامیه]] درباره دوران زندگانی او، با یکدیگر تفاوت دارند. منابع اسماعیلیه از او به منزله [[امام]] و حتی [[امام مهدی(ع)|مهدی]]<ref>کمال الدین، ص۱۰۲؛ الفصول العشره، ص۱۱۰ و ۱۱۱.</ref> و سرسلسله فرقه اسماعیلیه یاد کرده‌اند. برخی، گزارش‌های اسماعیله درباره او را اسطوره‌ای و غلوآمیز دانسته‌اند.
 
منابع امامیه با واقع‌گرایی بیشتر به گزارش درباره او پرداخته‌اند. از این رو، افزون بر آن که اعتماد گروه‌های بی‌طرف را جلب می‌کنند، زوایایی روشن‌تر از زندگی او به دست می‌دهند.
 
البته گزارش‌های منابع امامیه نیز یکسان نیستند؛ برخی او را ستوده و بر محبوب بودنش نزد [[امام صادق(ع)]] تأکید کرده‌اند.<ref>عمدة الطالب، ص۲۳۳.</ref> شماری دیگر بر ارتباط او با جریان‌های افراطی شیعی پای فشرده‌اند.<ref>راجل کشی، ج۲، ص۶۱۸.</ref>
=== تضعیف یا تأیید او در علم رجال ===
در منابع رجالی و تاریخی، از تضعیف یا تأیید وی سخن به میان آمده است.<ref>الامامة و التبصره، ص۷۱؛ کمال الدین، ص۷۰.</ref> از نکات برجسته درگزارش‌های تضعیف‌کننده وی، ارتباط او با گروه‌های غالی و تندرو و چهره‌هایی همچون ابوالخَطاب محمد بن ابی‌زینب اَسدی (زاده ۱۳۸ق) از سران غالیان<ref>رجال طوسی، ص۲۹۶؛ نگاه کنید به غالیان، ص۱۰۴ و ۱۰۵.</ref> و مُفضّل بن عُمر جُعفی، از چهره‌های جنجالی است.<ref>رجال کشی، ج۲، ص۶۱۸.</ref> بر پایه یکی از این روایت‌ها، اسماعیل بر اثر سخنان مُفضّل، چنین گمان می‌برد که پس از پدر عهده‌دار منصب امامت خواهد شد.<ref>رجال کشی، ج۲، ص۶۱۲.</ref> در گزارشی دیگر، [[امام صادق(ع)]] مُفضّل را به دلیل ارتباط استوارش با اسماعیل سخت سرزنش کرده است. برخی با تکیه بر این دسته از روایت‌ها، واسطه بودن مُفضّل بن عُمر، میان ابوالخَطاب و اسماعیل را  نتیجه گرفته‌اند.<ref>رجال کشی، ج۲، ص۶۱۲.</ref> حتی برخی از معاصران با توجه به کنیه دیگر ابوالخطاب یعنی ابواسماعیل،<ref>رجال کشی، ج۲، ص۵۷۵.</ref> او را پدر معنوی اسماعیل دانسته‌اند.<ref>نشأة الشیعة الامامیه، ص۲۴۱.</ref> البته شاهدی تاریخی برای این سخن یافت نشده است.
 
برای حل تعارض میان این دو دسته گزارش، راه حل‌های گوناگون در کتاب‌های رجالی شیعه ارائه شده است.<ref>معجم رجال الحدیث، ج۴، ص۴۲.</ref> نباید از دسته‌بندی‌های جریان‌ها و گروه‌های گوناگون شیعی در آن دوره و تأثیر آن‌ها بر روایت‌ها وگزارش‌ها غفلت کرد؛ زیرا برخی منابع به تضعیف و گزارش روایت‌هایی در نکوهش او همّت گماشته‌اند. اما شماری دیگر او را از فقیهان<ref>الکافی، ج۷، ص۳۸۸؛ التهذیب، ج۶، ص۲۵۱.</ref> و راویان بی‌واسطه [[امام باقر(ع)]] و امام صادق(ع) دانسته<ref>منتهی المطلب، ج۱، ص۲۵۴.</ref> و از قرار گرفتن وی و خادمش، عبدالحمید، در اسناد شماری از روایت‌ها سخن به میان آورده‌اند.<ref>الکافی، ج۵، ص۱۷۱.</ref> مسئله امامت اسماعیل، نه تنها چالشی پیش روی امام کاظم(ع) بلکه دستاویزی برای [[زیدیه]] و تشکیک در امامت امام صادق(ع) شده بود.<ref>کمال الدین، ص۶۹.</ref>
== آرامگاه ==
{{اصلی|مقبره اسماعیل بن جعفر(ع)}}
مقبره اسماعیل بن جعفر(ع)، در [[مدینه]] و در [[بقیع|قبرستان بقیع]] قرار داشت،<ref>سر السلسلة العلویه، ص۳۴؛ المجدی، ص۱۰۰؛ التعریف بما آنست الهجره، ص۱۲۱.</ref> که به دست وهابیان ویران شد.
 
در سال ۱۳۹۴ق. هنگام زیرسازی خیابان غربی بقیع، جسد او مکشوف شد و به بخش دیگری از قبرستان بقیع منتقل شد. این مکان نزدیک قبر اُم البنین یا نزدیک شهیدان حرّه یا در ۱۰ متری قبر حلیمه سعدیه در انتهای بقیع است.<ref>تاریخ حرم ائمه بقیع، ص۲۹۱.</ref>
 
== پیوند به بیرون ==
* [http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/1487 خامه یار، احمد، محمد بن اسماعیل، قم، نشر مشعر، ۱۳۹۳ش]: این کتاب فرقه اسماعیلیه و فرزندان اسماعیل را معرفی می‌کند.
* [https://alefbalib.com/Metadata/12142/امامت-و-مسئله-بدا-در-اسماعیل-بن-جعفر-بررسی-روایت-ما-بدا-لله-مثل-ما-بدا-فی-اسماعیل امامت و مسئله بدا در اسماعیل بن جعفر. بررسی روایت:«ما بدا لله مثل ما بدا فی اسماعیل»]
 
== پانویس ==
{{پانویس}}
{{پانویس}}


==منابع==
== منابع ==
*آثار اسلامي مكه و مدينه:رسول جعفريان، تهران، مشعر، 1382ش
{{منابع}}
*رجال كشّي (اختيار معرفة الرجال):الطوسي (م.460ق.)، به كوشش ميرداماد و رجايي، قم، آل البيت:، 1404ق
{{دانشنامه
*الامامة و التبصره:ابن بابويه القمي (م.329ق.)، قم، مدرسة الامام مهدي[،1404ق
| آدرس = http://hzrc.ac.ir/post/9075
*بحار الانوار:المجلسي (م.1110ق.)، بيروت، دار احياء التراث العربي، 1403ق
| عنوان = اسماعیل بن جعفر
*تاريخ اربل:شرف الدين بن احمد لخمي (م.637ق.)، عراق، دار الرشيد، 1980م
| نویسنده =
*تاريخ الاسلام و وفيات المشاهير:الذهبي (م.748ق.)، به كوشش عمر عبدالسلام، بيروت، دار الكتاب العربي، 1410ق
}}
*تاريخ حرم ائمه بقيع:محمد صادق نجمي، قم، مشعر، 1380ش
* آثار اسلامی مکه و مدینه:رسول جعفریان، تهران، مشعر، ۱۳۸۲ش
*تاريخ قم:حسن بن محمد قمي (م.378ق.)، ترجمه: عبدالملك قمي، به كوشش تهراني، تهران، توس، 1361ش
* رجال کشّی (اختیار معرفة الرجال):الطوسی (م. ۴۶۰ق)، به کوشش میرداماد و رجایی، قم، آل البیت:، ۱۴۰۴ق
*تحقيق النصرة بتلخيص معالم دار الهجره:ابوبكر بن الحسين المراغي (م.816ق.)، به كوشش الاصمعي، مدينه، المكتبة العلميه، 1401ق
* الامامة و التبصره:ابن بابویه القمی (م. ۳۲۹ق)، قم، مدرسة الامام مهدی[،۱۴۰۴ق
*التعريف بما آنست الهجره:محمد بن احمد المطري (م.741ق.)، به كوشش الرحيلي، رياض، دار الملك عبدالعزيز، 1426ق
*بحار الانوار:المجلسی (م.۱۱۱۰ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق
*تهذيب الاحكام:الطوسي (م.460ق.)، به كوشش موسوي و آخوندي، تهران، دار الكتب الاسلاميه، 1365ش
*تاریخ اربل:شرف الدین بن احمد لخمی (م.۶۳۷ق.)، عراق، دار الرشید، ۱۹۸۰م
*خاتمة المستدرك:النوري (م.1320ق.)، قم، آل البيت:، 1415ق
*تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر:الذهبی (م.۷۴۸ق.)، به کوشش عمر عبدالسلام، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۱۰ق
*رجال الطوسي:الطوسي (م.460ق.)، به كوشش قيومي، قم، نشر اسلامي، 1415ق
*تاریخ حرم ائمه بقیع:محمد صادق نجمی، قم، مشعر، ۱۳۸۰ش
*رجال النجاشي:النجاشي (م.450ق.)، به كوشش شبيري زنجاني، قم، نشر اسلامي، 1418ق
*تاریخ قم:حسن بن محمد قمی (م.۳۷۸ق.)، ترجمه: عبدالملک قمی، به کوشش تهرانی، تهران، توس، ۱۳۶۱ش
*سر السلسلة العلويه:ابي‌نصر البخاري (م. قرن4ق.)، قم، الرضي، 1413ق
*تحقیق النصرة بتلخیص معالم دار الهجره:ابوبکر بن الحسین المراغی (م.۸۱۶ق.)، به کوشش الاصمعی، مدینه، المکتبة العلمیه، ۱۴۰۱ق
*شرح الاخبار في فضائل الائمة الاطهار:النعمان المغربي (م.363ق.)، به كوشش جلالي، قم، نشر اسلامي، 1414ق
*التعریف بما آنست الهجره:محمد بن احمد المطری (م.۷۴۱ق.)، به کوشش الرحیلی، ریاض، دار الملک عبدالعزیز، ۱۴۲۶ق
*عمدة الاخبار في مدينة المختار:احمد بن عبدالحميد العباسي (قرن11ق.)، مدينه، المكتبة العلميه
*تهذیب الاحکام:الطوسی (م.۴۶۰ق.)، به کوشش موسوی و آخوندی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش
*عمدة الطالب:ابن عنبه (م.828ق.)، به كوشش محمد حسن، نجف، المكتبة الحيدريه، 1380ق
*خاتمة المستدرک:النوری (م.۱۳۲۰ق.)، قم، آل البیت:، ۱۴۱۵ق
*غاليان:نعمت الله صفري فروشاني، مشهد، آستان قدس رضوي، 1378ش
*رجال الطوسی:الطوسی (م.۴۶۰ق.)، به کوشش قیومی، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۵ق
*الفصول العشره:المفيد(م.413ق.)، بيروت، دار المفيد، 1414ق
*رجال النجاشی:النجاشی (م.۴۵۰ق.)، به کوشش شبیری زنجانی، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۸ق
*الكافي:الكليني (م.329ق.)، به كوشش غفاري، تهران، دار الكتب الاسلاميه، 1375ش
*سر السلسلة العلویه:ابی‌نصر البخاری (م. قرن۴ق.)، قم، الرضی، ۱۴۱۳ق
*كامل الزيارات: ابن قولويه القمي (م.368ق.)، به كوشش القيومي، قم، نشر الفقاهه، 1417ق
*شرح الاخبار فی فضائل الائمة الاطهار:النعمان المغربی (م.۳۶۳ق.)، به کوشش جلالی، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۴ق
*كمال الدين:الصدوق (م.381ق.)، به كوشش غفاري، قم، نشر اسلامي، 1405ق
*عمدة الاخبار فی مدینة المختار:احمد بن عبدالحمید العباسی (قرن۱۱ق.)، مدینه، المکتبة العلمیه
*اللباب في تهذيب الانساب: ابن اثير (م.630ق.)، به كوشش احسان عباس، بيروت، دار صادر
*عمدة الطالب:ابن عنبه (م.۸۲۸ق.)، به کوشش محمد حسن، نجف، المکتبة الحیدریه، ۱۳۸۰ق
*المجدي في انساب الطالبيين:علي بن محمد العلوي (م.709ق.)، به كوشش المهدوي، قم، مكتبة النجفي، 1409ق
*غالیان:نعمت الله صفری فروشانی، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۸ش
*المحاسن:ابن خالد البرقي (م.274ق.)، به كوشش حسيني، تهران، دار الكتب الاسلاميه، 1326ش
*الفصول العشره:المفید(م.۴۱۳ق.)، بیروت، دار المفید، ۱۴۱۴ق
*المدينة المنورة في رحلة العياشي:العياشي، به كوشش محمد محزون، كويت، دار الارقم، 1406ق
*الکافی:الکلینی (م.۳۲۹ق.)، به کوشش غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۵ش
*مسائل علي بن جعفر:كنگره جهاني امام رضا(ع)، مشهد، 1409ق
*کامل الزیارات: ابن قولویه القمی (م.۳۶۸ق.)، به کوشش القیومی، قم، نشر الفقاهه، ۱۴۱۷ق
*المعتبر:المحقق الحلي (م.676ق.)، مؤسسه سيد الشهداء، 1363ش
*کمال الدین:الصدوق (م.۳۸۱ق.)، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، ۱۴۰۵ق
*معجم البلدان:ياقوت الحموي (م.626ق.)، بيروت، دار صادر، 1995م
*اللباب فی تهذیب الانساب: ابن اثیر (م.۶۳۰ق.)، به کوشش احسان عباس، بیروت، دار صادر
*معجم رجال الحديث:الخوئي (م.1413ق.)، بيروت، 1409ق
*المجدی فی انساب الطالبیین:علی بن محمد العلوی (م.۷۰۹ق.)، به کوشش المهدوی، قم، مکتبة النجفی، ۱۴۰۹ق
*المغانم المطابه:محمد الفيروزآبادي (م.817ق.)، مركز بحوث و دراسات المدينه، 1423ق
*المحاسن:ابن خالد البرقی (م.۲۷۴ق.)، به کوشش حسینی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۲۶ش
*الملل و النحل:الشهرستاني (م.548ق.)، به كوشش سيد كيلاني، بيروت، دار المعرفه، 1395ق
*المدینة المنورة فی رحلة العیاشی:العیاشی، به کوشش محمد محزون، کویت، دار الارقم، ۱۴۰۶ق
*مناقب آل ابي‌طالب:ابن شهر آشوب (م.588ق.)، به كوشش گروهي از استادان، نجف، المكتبة الحيدريه، 1376ق
*مسائل علی بن جعفر:کنگره جهانی امام رضا(ع)، مشهد، ۱۴۰۹ق
*منتهي المطلب:العلامة الحلي (م.726ق.)، چاپ سنگي
*المعتبر:المحقق الحلی (م.۶۷۶ق.)، مؤسسه سید الشهداء، ۱۳۶۳ش
*نشأة الشيعة الاماميه:نبيلة عبدالمنعم داود، بيروت، دار المورخ العربي، 1415ق
*معجم البلدان:یاقوت الحموی (م.۶۲۶ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م
*وفاء الوفاء:السمهودي (م.911ق.)، به كوشش محمد عبدالحميد، بيروت، دار الكتب العلميه، 2006م.
*معجم رجال الحدیث:الخوئی (م.۱۴۱۳ق.)، بیروت، ۱۴۰۹ق
*المغانم المطابه:محمد الفیروزآبادی (م.۸۱۷ق.)، مرکز بحوث و دراسات المدینه، ۱۴۲۳ق
*الملل و النحل:الشهرستانی (م.۵۴۸ق.)، به کوشش سید کیلانی، بیروت، دار المعرفه، ۱۳۹۵ق
*مناقب آل ابی‌طالب:ابن شهر آشوب (م.۵۸۸ق.)، به کوشش گروهی از استادان، نجف، المکتبة الحیدریه، ۱۳۷۶ق
*منتهی المطلب:العلامة الحلی (م.۷۲۶ق.)، چاپ سنگی
*نشأة الشیعة الامامیه:نبیلة عبدالمنعم داود، بیروت، دار المورخ العربی، ۱۴۱۵ق
*وفاء الوفاء:السمهودی (م.۹۱۱ق.)، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۲۰۰۶م.
{{پایان}}
 
[[Category:مدفونان در بقیع]]
[[Category:مدفونان در بقیع]]
[[Category:مدفونان در بقیع]]
[[Category:مدفونان در بقیع]]


[[رده:امام صادق]]
[[رده:اسماعیلیه]]
[[رده:مدفونان در بقیع]]
[[رده:مدفونان در بقیع]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۵ نوامبر ۲۰۲۴، ساعت ۰۸:۵۶

اسماعیل بن جعفر(ع)
مشخصات فردی
لقب اعرج
زادروز حدود سال ۱۰۳ق.
خویشان سرشناس امام صادق(ع) (پدر)
دین اسلام
تاریخ درگذشت بین سال‌های ۱۳۳ و ۱۴۸ق.
محل درگذشت روستای عریض در مدینه
آرامگاه قبرستان بقیع
مشخصات دینی
دلیل شهرت فرقه اسماعیله او را امام دانسته‌اند

اسماعیل بن جعفر(ع)، ملقب به اَعْرَج و فرزند بزرگ امام صادق(ع)، که پیروان فرقه اسماعیلیه به امامت او اعتقاد دارند. برخی از عالمان اسماعیلی معتقدند اسماعیل از دنیا نرفته و همان مهدی موعود است.

او بین سال‌های ۱۳۳ و ۱۴۸ق. درگذشت و در مدینه، در قبرستان بقیع دفن شد. فاطمیان برای او مقبره‌ای ساختند، که در دوره وهابیان تخریب شد.

زندگی‌نامه[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ابومحمد اسماعیل بن جعفر، ملقب به اعرج (دارای یک پای معیوب)، فرزند بزرگ امام صادق(ع) است.[۱] معتقدان به امامت او را، اسماعیلیه می‌نامند.[۲]

مادر وی فاطمه دختر حسین بن حسن بن علی(ع) است که امام صادق(ع) به احترام وی، در دوران زندگانی او همسری دیگر برنگزید.[۳] به سبب همین جایگاه، عبدالله افطح فرزند دیگر فاطمه نیز هوادارانی داشت.[۴]

تاریخ دقیق ولادت اسماعیل مشخص نیست. با توجه به اختلاف سنّی ۲۵ ساله وی با امام کاظم(ع) (۱۲۸–۱۸۳ق) تولد او را می‌توان حدود سال ۱۰۳ق. دانست.

فرزندان[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بازماندگان اسماعیل در سرزمین‌هایی چون خراسان، نیشابور، سامراء،[۵] دمشق،[۶] مصر،[۷] اهواز، کوفه، بغداد،[۸] یمن،[۹] صور[۱۰] و حلب[۱۱] می‌زیستند. ابوالحسن حسین بن حسین بن جعفر بن محمد بن اسماعیل، نخستین فرد از سادات حسینی است که در قم سکونت یافت.[۱۲]

تشکیک در وفات[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مهمترین گزارش‌هایی که در منابع اسماعیلیه و امامیه درباره اسماعیل آمده است به وفات و تشییع جنازه او مربوط می‌شود. بر پایه این گزارش‌ها، امام صادق(ع) برحاشیه کفن او نوشت: «اسماعیل به یگانگی خداوند شهادت می‌دهد».[۱۳] سپس در حالی که بسیار اندوهگین بود و بی‌کفش و ردا پیشاپیش جنازه حرکت می‌کرد،[۱۴] بارها فرمان داد جنازه را بر زمین گذارند و چهره او را آشکار کنند[۱۵] تا مردم جنازه را ببینند و مرگش را باور نمایند. نیز با گرفتن نایب برای گزاردن حج از جانب فرزند درگذشته‌اش،[۱۶] بر زنده نبودن وی تأکید کرد.

برخی منابع غیر امامی از نگاشتن گواهی‌نامه‌ای به دست امام صادق(ع) برای مرگ اسماعیل با امضای نامداران و بزرگان و نیز حکمران عباسی مدینه سخن گفته‌اند.[۱۷] این تمهیدات به جهت باورمندی شماری از شیعیان به امامت اسماعیل پس از امام صادق(ع)[۱۸] بود و امام به صراحت آن را رد می‌کرد.[۱۹] به رغم این تدابیر، باز هم گروهی از هواداران اسماعیل، این تمهیدات را تقیه و تدبیری برای فریب دستگاه عباسی و حفظ جان او دانسته و بر زندگی وی در شهر بصره پس از این رویداد تأکید داشتند.[۲۰] بر خلاف اندکی از اسماعیلیه که به مهدویت او اعتقاد داشتند،[۲۱] بیشتر آنان درگذشت وی را باور داشتند و آرامگاه وی را محترم می‌شمردند. اهتمام دولت‌مردان اسماعیلی در ساختن آرامگاه بر قبر وی در مدینه، از نشانه‌های این باور است.[۲۲]

تاریخ وفات[ویرایش | ویرایش مبدأ]

درباره تاریخ وفات اسماعیل بن جعفر دیدگاه‌ها یکسان نیست. برخی از هوادارانش، زمان درگذشت او را پس از شهادت امام صادق(ع) (۱۴۸ق) دانسته و از محل زندگی او در بصره سخن به میان آورده‌اند.[۲۳] ولی بیشتر منابع و حتی برخی از کتب اسماعیلیه، وفات او را پیش از پدر[۲۴] و به سال‌های ۱۳۳[۲۵] یا ۱۳۸ق.[۲۶] یا کمی پیش از سال ۱۴۸ق.[۲۷] دانسته‌اند.

اسماعیل به سال ۱۳۳ق. در روستای عُرَیض در یک فرسنگی مدینه[۲۸] درگذشت.[۲۹] این مکان را امام باقر(ع) خریده بود[۳۰] و امام صادق(ع) در آن‌جا باغی داشت و گاه خود و فرزندانش به آن رفت وآمد می‌کردند.[۳۱]

شخصیت[ویرایش | ویرایش مبدأ]

گزارش‌های منابع اسماعیلیه و امامیه درباره دوران زندگانی او، با یکدیگر تفاوت دارند. منابع اسماعیلیه از او به منزله امام و حتی مهدی[۳۲] و سرسلسله فرقه اسماعیلیه یاد کرده‌اند. برخی، گزارش‌های اسماعیله درباره او را اسطوره‌ای و غلوآمیز دانسته‌اند.

منابع امامیه با واقع‌گرایی بیشتر به گزارش درباره او پرداخته‌اند. از این رو، افزون بر آن که اعتماد گروه‌های بی‌طرف را جلب می‌کنند، زوایایی روشن‌تر از زندگی او به دست می‌دهند.

البته گزارش‌های منابع امامیه نیز یکسان نیستند؛ برخی او را ستوده و بر محبوب بودنش نزد امام صادق(ع) تأکید کرده‌اند.[۳۳] شماری دیگر بر ارتباط او با جریان‌های افراطی شیعی پای فشرده‌اند.[۳۴]

تضعیف یا تأیید او در علم رجال[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در منابع رجالی و تاریخی، از تضعیف یا تأیید وی سخن به میان آمده است.[۳۵] از نکات برجسته درگزارش‌های تضعیف‌کننده وی، ارتباط او با گروه‌های غالی و تندرو و چهره‌هایی همچون ابوالخَطاب محمد بن ابی‌زینب اَسدی (زاده ۱۳۸ق) از سران غالیان[۳۶] و مُفضّل بن عُمر جُعفی، از چهره‌های جنجالی است.[۳۷] بر پایه یکی از این روایت‌ها، اسماعیل بر اثر سخنان مُفضّل، چنین گمان می‌برد که پس از پدر عهده‌دار منصب امامت خواهد شد.[۳۸] در گزارشی دیگر، امام صادق(ع) مُفضّل را به دلیل ارتباط استوارش با اسماعیل سخت سرزنش کرده است. برخی با تکیه بر این دسته از روایت‌ها، واسطه بودن مُفضّل بن عُمر، میان ابوالخَطاب و اسماعیل را نتیجه گرفته‌اند.[۳۹] حتی برخی از معاصران با توجه به کنیه دیگر ابوالخطاب یعنی ابواسماعیل،[۴۰] او را پدر معنوی اسماعیل دانسته‌اند.[۴۱] البته شاهدی تاریخی برای این سخن یافت نشده است.

برای حل تعارض میان این دو دسته گزارش، راه حل‌های گوناگون در کتاب‌های رجالی شیعه ارائه شده است.[۴۲] نباید از دسته‌بندی‌های جریان‌ها و گروه‌های گوناگون شیعی در آن دوره و تأثیر آن‌ها بر روایت‌ها وگزارش‌ها غفلت کرد؛ زیرا برخی منابع به تضعیف و گزارش روایت‌هایی در نکوهش او همّت گماشته‌اند. اما شماری دیگر او را از فقیهان[۴۳] و راویان بی‌واسطه امام باقر(ع) و امام صادق(ع) دانسته[۴۴] و از قرار گرفتن وی و خادمش، عبدالحمید، در اسناد شماری از روایت‌ها سخن به میان آورده‌اند.[۴۵] مسئله امامت اسماعیل، نه تنها چالشی پیش روی امام کاظم(ع) بلکه دستاویزی برای زیدیه و تشکیک در امامت امام صادق(ع) شده بود.[۴۶]

آرامگاه[ویرایش | ویرایش مبدأ]

نوشتار اصلی: مقبره اسماعیل بن جعفر(ع) مقبره اسماعیل بن جعفر(ع)، در مدینه و در قبرستان بقیع قرار داشت،[۴۷] که به دست وهابیان ویران شد.

در سال ۱۳۹۴ق. هنگام زیرسازی خیابان غربی بقیع، جسد او مکشوف شد و به بخش دیگری از قبرستان بقیع منتقل شد. این مکان نزدیک قبر اُم البنین یا نزدیک شهیدان حرّه یا در ۱۰ متری قبر حلیمه سعدیه در انتهای بقیع است.[۴۸]

پیوند به بیرون[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  1. ↑ سر السلسة العلویه، ص۳۴.
  2. ↑ الملل و النحل، ج۱، ص۲۹.
  3. ↑ شرح الاخبار، ج۳۷ ص۳۰۹؛ الملل و النحل، ج۱، ص۱۹۱.
  4. ↑ سر السلسلة العلویه، ص۳۴.
  5. ↑ سر السلسلة العلویه، ص۳۶.
  6. ↑ معجم البلدان، ج۲، ص۴۶۹.
  7. ↑ معجم البلدان، ج۵، ص۱۴۲.
  8. ↑ المجدی، ص۱۰۳.
  9. ↑ تاریخ الاسلام، ج۲۰، ص۳۷.
  10. ↑ تاریخ الاسلام، ج۳۰، ص۳۰۹.
  11. ↑ تاریخ الاسلام، ج۱۲، ص۴۰.
  12. ↑ خاتمة المستدرک، ج۴، ص۴۸۵.
  13. ↑ بحار الانوار، ج۴۷، ص۲۴۸.
  14. ↑ کمال الدین، ص۷۲؛ بحار الانوار، ج۴۷، ص۲۴۹.
  15. ↑ کمال الدین، ص۷۱؛ المناقب، ج۱، ص۲۲۹ و ۲۳۰.
  16. ↑ المناقب، ج۱، ص۲۲۹ و ۲۳۰؛ بحارالانوار، ج۴۷، ص۲۵۵.
  17. ↑ الملل و النحل، ج۱، ص۱۶۷.
  18. ↑ رجال کشی، ج۲، ص۶۱۲.
  19. ↑ رجال کشی، ج۲، ص۶۱۸.
  20. ↑ الملل و النحل، ج۱، ص۱۶۷.
  21. ↑ الملل و النحل، ج۱، ص۳۰ و ۱۶۷.
  22. ↑ وفاء الوفاء، ج۳، ص۳۰۶.
  23. ↑ الملل و النحل۷ ج۱، ص۱۹۱.
  24. ↑ شرح الاخبار، ج۳، ص۳۰۹.
  25. ↑ عمدة الطالب، ص۲۳۳.
  26. ↑ المجدی، ص۱۰۰.
  27. ↑ اللباب، ج۲، ص۴۳۵.
  28. ↑ تاریخ قم، ص۲۴۴.
  29. ↑ المعتبر، ج۱، ص۲۶۱؛ سر السلسلة العلویه، ص۳۴.
  30. ↑ الکافی، ج۵، ص۱۷۱.
  31. ↑ المحاسن، ج۲، ص۵۱۱.
  32. ↑ کمال الدین، ص۱۰۲؛ الفصول العشره، ص۱۱۰ و ۱۱۱.
  33. ↑ عمدة الطالب، ص۲۳۳.
  34. ↑ راجل کشی، ج۲، ص۶۱۸.
  35. ↑ الامامة و التبصره، ص۷۱؛ کمال الدین، ص۷۰.
  36. ↑ رجال طوسی، ص۲۹۶؛ نگاه کنید به غالیان، ص۱۰۴ و ۱۰۵.
  37. ↑ رجال کشی، ج۲، ص۶۱۸.
  38. ↑ رجال کشی، ج۲، ص۶۱۲.
  39. ↑ رجال کشی، ج۲، ص۶۱۲.
  40. ↑ رجال کشی، ج۲، ص۵۷۵.
  41. ↑ نشأة الشیعة الامامیه، ص۲۴۱.
  42. ↑ معجم رجال الحدیث، ج۴، ص۴۲.
  43. ↑ الکافی، ج۷، ص۳۸۸؛ التهذیب، ج۶، ص۲۵۱.
  44. ↑ منتهی المطلب، ج۱، ص۲۵۴.
  45. ↑ الکافی، ج۵، ص۱۷۱.
  46. ↑ کمال الدین، ص۶۹.
  47. ↑ سر السلسلة العلویه، ص۳۴؛ المجدی، ص۱۰۰؛ التعریف بما آنست الهجره، ص۱۲۱.
  48. ↑ تاریخ حرم ائمه بقیع، ص۲۹۱.

منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]

محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل اسماعیل بن جعفر.
  • آثار اسلامی مکه و مدینه:رسول جعفریان، تهران، مشعر، ۱۳۸۲ش
  • رجال کشّی (اختیار معرفة الرجال):الطوسی (م. ۴۶۰ق)، به کوشش میرداماد و رجایی، قم، آل البیت:، ۱۴۰۴ق
  • الامامة و التبصره:ابن بابویه القمی (م. ۳۲۹ق)، قم، مدرسة الامام مهدی[،۱۴۰۴ق
  • بحار الانوار:المجلسی (م.۱۱۱۰ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق
  • تاریخ اربل:شرف الدین بن احمد لخمی (م.۶۳۷ق.)، عراق، دار الرشید، ۱۹۸۰م
  • تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر:الذهبی (م.۷۴۸ق.)، به کوشش عمر عبدالسلام، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۱۰ق
  • تاریخ حرم ائمه بقیع:محمد صادق نجمی، قم، مشعر، ۱۳۸۰ش
  • تاریخ قم:حسن بن محمد قمی (م.۳۷۸ق.)، ترجمه: عبدالملک قمی، به کوشش تهرانی، تهران، توس، ۱۳۶۱ش
  • تحقیق النصرة بتلخیص معالم دار الهجره:ابوبکر بن الحسین المراغی (م.۸۱۶ق.)، به کوشش الاصمعی، مدینه، المکتبة العلمیه، ۱۴۰۱ق
  • التعریف بما آنست الهجره:محمد بن احمد المطری (م.۷۴۱ق.)، به کوشش الرحیلی، ریاض، دار الملک عبدالعزیز، ۱۴۲۶ق
  • تهذیب الاحکام:الطوسی (م.۴۶۰ق.)، به کوشش موسوی و آخوندی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش
  • خاتمة المستدرک:النوری (م.۱۳۲۰ق.)، قم، آل البیت:، ۱۴۱۵ق
  • رجال الطوسی:الطوسی (م.۴۶۰ق.)، به کوشش قیومی، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۵ق
  • رجال النجاشی:النجاشی (م.۴۵۰ق.)، به کوشش شبیری زنجانی، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۸ق
  • سر السلسلة العلویه:ابی‌نصر البخاری (م. قرن۴ق.)، قم، الرضی، ۱۴۱۳ق
  • شرح الاخبار فی فضائل الائمة الاطهار:النعمان المغربی (م.۳۶۳ق.)، به کوشش جلالی، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۴ق
  • عمدة الاخبار فی مدینة المختار:احمد بن عبدالحمید العباسی (قرن۱۱ق.)، مدینه، المکتبة العلمیه
  • عمدة الطالب:ابن عنبه (م.۸۲۸ق.)، به کوشش محمد حسن، نجف، المکتبة الحیدریه، ۱۳۸۰ق
  • غالیان:نعمت الله صفری فروشانی، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۸ش
  • الفصول العشره:المفید(م.۴۱۳ق.)، بیروت، دار المفید، ۱۴۱۴ق
  • الکافی:الکلینی (م.۳۲۹ق.)، به کوشش غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۵ش
  • کامل الزیارات: ابن قولویه القمی (م.۳۶۸ق.)، به کوشش القیومی، قم، نشر الفقاهه، ۱۴۱۷ق
  • کمال الدین:الصدوق (م.۳۸۱ق.)، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، ۱۴۰۵ق
  • اللباب فی تهذیب الانساب: ابن اثیر (م.۶۳۰ق.)، به کوشش احسان عباس، بیروت، دار صادر
  • المجدی فی انساب الطالبیین:علی بن محمد العلوی (م.۷۰۹ق.)، به کوشش المهدوی، قم، مکتبة النجفی، ۱۴۰۹ق
  • المحاسن:ابن خالد البرقی (م.۲۷۴ق.)، به کوشش حسینی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۲۶ش
  • المدینة المنورة فی رحلة العیاشی:العیاشی، به کوشش محمد محزون، کویت، دار الارقم، ۱۴۰۶ق
  • مسائل علی بن جعفر:کنگره جهانی امام رضا(ع)، مشهد، ۱۴۰۹ق
  • المعتبر:المحقق الحلی (م.۶۷۶ق.)، مؤسسه سید الشهداء، ۱۳۶۳ش
  • معجم البلدان:یاقوت الحموی (م.۶۲۶ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م
  • معجم رجال الحدیث:الخوئی (م.۱۴۱۳ق.)، بیروت، ۱۴۰۹ق
  • المغانم المطابه:محمد الفیروزآبادی (م.۸۱۷ق.)، مرکز بحوث و دراسات المدینه، ۱۴۲۳ق
  • الملل و النحل:الشهرستانی (م.۵۴۸ق.)، به کوشش سید کیلانی، بیروت، دار المعرفه، ۱۳۹۵ق
  • مناقب آل ابی‌طالب:ابن شهر آشوب (م.۵۸۸ق.)، به کوشش گروهی از استادان، نجف، المکتبة الحیدریه، ۱۳۷۶ق
  • منتهی المطلب:العلامة الحلی (م.۷۲۶ق.)، چاپ سنگی
  • نشأة الشیعة الامامیه:نبیلة عبدالمنعم داود، بیروت، دار المورخ العربی، ۱۴۱۵ق
  • وفاء الوفاء:السمهودی (م.۹۱۱ق.)، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۲۰۰۶م.
برگرفته از «https://wikihaj.com/index.php?title=اسماعیل_بن_جعفر(ع)&oldid=59369»