امام حسن مجتبی(ع): تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی حج
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(یک نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد)
خط ۲: خط ۲:


[[رده:مقاله‌های در حال ویرایش]]
[[رده:مقاله‌های در حال ویرایش]]
ابو محمد حسن بن علي بن ابي طالب<ref>. الفصول المهمة، ج2، ص694؛ الهدايه الكبري، ص183؛شرح إحقاق الحق، ج26، ص350.</ref>نخستين فرزند فاطمه دختر رسول خدا(ص) ؛چهارمين معصوم و دومين امام شيعيان است.   
ابو محمد حسن بن علی بن ابی طالب<ref>. الفصول المهمة، ج2، ص694؛ الهدایه الکبری، ص183؛شرح إحقاق الحق، ج26، ص350.</ref>نخستین فرزند فاطمه دختر رسول خدا(ص) ؛چهارمین معصوم و دومین امام شیعیان است.   
==تولد و کودکی==
==تولد و کودکی==
امام حسن در نيمه ماه مبارك رمضان<ref>. تاريخ مدينه دمشق، ج13، ص167؛ الارشاد, ج2, ص5. </ref>سال سوم هجري<ref>. ترجمه الامام الحسن من الطبقات الکبری، ص98؛ انساب الاشراف ج3، ص 219؛ اعلام الوري، ج1، ص402. </ref>در مدينه متولد شد. در بيشتر منابع امام حسن را شبيه ترين افراد به رسول خدا(ص) وصف كرده‌اند. در روايتي رسول خدا(ص)، امام حسن(ع) را در خوي و خصلت و چهره شبيه ترين مردم به خود وصف کرده است.<ref>. الطبقات الکبري، الخامسه، ج1، ص245؛ الاستيعاب، ج1, ص 384. </ref>
امام حسن در نیمه ماه مبارک رمضان<ref>. تاریخ مدینه دمشق، ج13، ص167؛ الارشاد, ج2, ص5. </ref>سال سوم هجری<ref>. ترجمه الامام الحسن من الطبقات الکبری، ص98؛ انساب الاشراف ج3، ص 219؛ اعلام الوری، ج1، ص402. </ref>در مدینه متولد شد. در بیشتر منابع امام حسن را شبیه ترین افراد به رسول خدا(ص) وصف کرده‌اند. در روایتی رسول خدا(ص)، امام حسن(ع) را در خوی و خصلت و چهره شبیه ترین مردم به خود وصف کرده است.<ref>. الطبقات الکبری، الخامسه، ج1، ص245؛ الاستیعاب، ج1, ص 384. </ref>
امام حسن هفت سال از عمر شريفش را در عصر رسول خدا(ص) سپري كرد.<ref>. مناقب ال ابی طالب،  ج3، ص175.</ref>سبط النبي، سيد، زكى، مجتبى، تقى، ولي و طيب از القاب آن حضرت هستند<ref>. كشف الغمة، ج2،ص141؛ بحار الأنوار، ج43، ص255. </ref>.  
امام حسن هفت سال از عمر شریفش را در عصر رسول خدا(ص) سپری کرد.<ref>. مناقب ال ابی طالب،  ج3، ص175.</ref>سبط النبی، سید، زکی، مجتبی، تقی، ولی و طیب از القاب آن حضرت هستند<ref>. کشف الغمة، ج2،ص141؛ بحار الأنوار، ج43، ص255. </ref>.  


==امام حسن پس از رسول خدا(ص)==
==امام حسن پس از رسول خدا(ص)==
آن حضرت شاهد حوادث و رخدادهاي دوران سه خليفه نخست بود. در دوره خليفه اول امام مجتبي(ع) در مجلسی از او خواست از منبر جدش رسول خدا(ص) پايين بيايد<ref>. مناقب ال ابی طالب ، ج3، ص201. </ref> و ابوبکر نيز او را تصديق کرد<ref>. انساب الاشراف، ج3، ص27;  السقيفه و فدك، ص68-69. </ref>. منابع از حضور پر رنگ تر امام حسن(ع)در عصر عثمان نسبت به خلفاي پيشين خبر مي‌دهند. برخي گزارشها از حضور ايشان و برادرش امام حسين (ع) در برخي فتوحات مانند شمال آفريقا و طبرستان خبر مي‌دهند<ref>. الكامل فى التاريخ، ج3، ص6. </ref>. در حالي كه دلايل تاريخي زيادي حاكي از عدم شركت اهل بيت در فتوحات است<ref>. نک: الحياة السياسيه للامام الحسن، ص114 ـ 130. </ref>. امام حسن(ع) به هنگام محاصره عثمان در راستاي خواست پدر بزرگوارشان به خانه عثمان رفت و آمد داشت.<ref>. مروج الذهب, ج 2, ص344؛ الامامه و السياسه, ج1, ص44؛ تاريخ الطبرى، ج 4، ص388-389.</ref> بدرقه ابوذر از سوي امام حسن به همراه پدر به هنگام تبعيد اين صحابي<ref>. أنساب الأشراف، ج5، ص543؛ تاريخ اليعقوبى، ج2، ص172. </ref> از وقايع ديگر دوره عثمان است.
آن حضرت شاهد حوادث و رخدادهای دوران سه خلیفه نخست بود. در دوره خلیفه اول امام مجتبی(ع) در مجلسی از او خواست از منبر جدش رسول خدا(ص) پایین بیاید<ref>. مناقب ال ابی طالب ، ج3، ص201. </ref> و ابوبکر نیز او را تصدیق کرد<ref>. انساب الاشراف، ج3، ص27;  السقیفه و فدک، ص68-69. </ref>. منابع از حضور پر رنگ تر امام حسن(ع)در عصر عثمان نسبت به خلفای پیشین خبر می‌دهند. برخی گزارشها از حضور ایشان و برادرش امام حسین (ع) در برخی فتوحات مانند شمال آفریقا و طبرستان خبر می‌دهند<ref>. الکامل فی التاریخ، ج3، ص6. </ref>. در حالی که دلایل تاریخی زیادی حاکی از عدم شرکت اهل بیت در فتوحات است<ref>. نک: الحیاة السیاسیه للامام الحسن، ص114 ـ 130. </ref>. امام حسن(ع) به هنگام محاصره عثمان در راستای خواست پدر بزرگوارشان به خانه عثمان رفت و آمد داشت.<ref>. مروج الذهب, ج 2, ص344؛ الامامه و السیاسه, ج1, ص44؛ تاریخ الطبری، ج 4، ص388-389.</ref> بدرقه ابوذر از سوی امام حسن به همراه پدر به هنگام تبعید این صحابی<ref>. أنساب الأشراف، ج5، ص543؛ تاریخ الیعقوبی، ج2، ص172. </ref> از وقایع دیگر دوره عثمان است.


=== امام حسن(ع) در خلافت اميرمؤمنان ===
=== امام حسن(ع) در خلافت امیرمؤمنان ===
امام حسن(ع) مدت سى سال از عمر مبارك خود را در كنار پدر بزرگوارشان امام على (ع) سپري كردند. در آستانه جنگ جمل به عنوان نماينده اعزا مي‌حضرت علی(ع) براي بسيج مردم کوفه به آن شهر رفت<ref>. الجمل، ص132, 175.</ref>. آن حضرت در نبرد صفين نيز شرکت داشت. وي در جنگ خوارج نيز علاوه بر ايراد خطبه هاى مختلف در حمايت از امام و تشويق مردم به دفاع از آن حضرت خود نيز در صحنه هاي جنگ حضور پر نشاط و فعال داشت<ref>. حياة الامام الحسن بن علی ، ج1، ص481-486.</ref>.
امام حسن(ع) مدت سی سال از عمر مبارک خود را در کنار پدر بزرگوارشان امام علی (ع) سپری کردند. در آستانه جنگ جمل به عنوان نماینده اعزا می‌حضرت علی(ع) برای بسیج مردم کوفه به آن شهر رفت<ref>. الجمل، ص132, 175.</ref>. آن حضرت در نبرد صفین نیز شرکت داشت. وی در جنگ خوارج نیز علاوه بر ایراد خطبه های مختلف در حمایت از امام و تشویق مردم به دفاع از آن حضرت خود نیز در صحنه های جنگ حضور پر نشاط و فعال داشت<ref>. حیاة الامام الحسن بن علی ، ج1، ص481-486.</ref>.


امام على (ع) توليت موقوفاتش را به امام حسن(ع) سپرد<ref>. شرح نهج البلاغه ابن ابي الحديد، ج15, ص 146-147.</ref>.حضرت علی(ع)، صدقات فراواني در مدينه و اطراف آن داشت که بعد از خود،امام حسن(ع) و بعد از امام حسن برادرش حسين (ع) متولي اين صدقات بودند<ref>. تهذيب الاحکام، ج9، صص145- 148.</ref>.اداره صدقات آن حضرت پس از فرزندانش در دست بنو حسن و بنو حسين بود<ref>.علل الشرائع، ج1, ص230؛ الإرشاد، ج2، ص21؛ کشف الغمه، ج2، ص199..</ref>.  
امام علی (ع) تولیت موقوفاتش را به امام حسن(ع) سپرد<ref>. شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج15, ص 146-147.</ref>.حضرت علی(ع)، صدقات فراوانی در مدینه و اطراف آن داشت که بعد از خود،امام حسن(ع) و بعد از امام حسن برادرش حسین (ع) متولی این صدقات بودند<ref>. تهذیب الاحکام، ج9، صص145- 148.</ref>.اداره صدقات آن حضرت پس از فرزندانش در دست بنو حسن و بنو حسین بود<ref>.علل الشرائع، ج1, ص230؛ الإرشاد، ج2، ص21؛ کشف الغمه، ج2، ص199..</ref>.  


== عصر امامت و خلافت امام حسن(ع) ==
== عصر امامت و خلافت امام حسن(ع) ==
امام حسن(ع) براساس باورهاي شيعي<ref>. الملل و النحل، ج1،ص170.</ref>از طريق نص به امامت رسيد. حضرت علي(ع)، بعد از ضربت خوردنش فرزندش حسن(ع) را به امامت منصوب کرد<ref>. کشف اللغمه، ج2، ص153-154؛ مسند الإمام المجتبى(ع)، ص36.</ref>، و آن حضرت زمام امور را بمدت تقريبا شش ماه بدست گرفت. بيعت با امام حسن(ع) در روز بيست و يکم ماه مبارک رمضان سال چهلم هجري و بعد شهادت اميرمؤمنان 7 انجام گرفت<ref>. الارشاد؛ ج 2، ص9. </ref>. معاويه به محض شنيدن خبر بيعت مردم با امام حسن(ع)،آن را تقبيح كرد و در سخنان و نامه‌هايش تصميم صريح خود را به سركشى و عدم شناسايى امام به عنوان خليفه اعلام كرد<ref>. تاريخ اليعقوبى، ج2، ص214; شرح نهج البلاغه، ابن ابى الحديد، ج16، ص31.</ref>.   
امام حسن(ع) براساس باورهای شیعی<ref>. الملل و النحل، ج1،ص170.</ref>از طریق نص به امامت رسید. حضرت علی(ع)، بعد از ضربت خوردنش فرزندش حسن(ع) را به امامت منصوب کرد<ref>. کشف اللغمه، ج2، ص153-154؛ مسند الإمام المجتبی(ع)، ص36.</ref>، و آن حضرت زمام امور را بمدت تقریبا شش ماه بدست گرفت. بیعت با امام حسن(ع) در روز بیست و یکم ماه مبارک رمضان سال چهلم هجری و بعد شهادت امیرمؤمنان 7 انجام گرفت<ref>. الارشاد؛ ج 2، ص9. </ref>. معاویه به محض شنیدن خبر بیعت مردم با امام حسن(ع)،آن را تقبیح کرد و در سخنان و نامه‌هایش تصمیم صریح خود را به سرکشی و عدم شناسایی امام به عنوان خلیفه اعلام کرد<ref>. تاریخ الیعقوبی، ج2، ص214; شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج16، ص31.</ref>.   


نخستين اقدام امام حسن(ع) بعد از بيعت با او سازماندهي لشکر براي جنگ با معاويه بود<ref>.المستدرک علی الصحيحين ، ج3, ص 174-176. </ref>.معاويه نيز همه فرماندهان خودش را از شام، فلسطين، اردن فراخواند و با شصت هزار نيرو عليه امام حسن(ع) به راه افتاد.<ref>. الفتوح، ج4، ص286; مقاتل الطالبيين، ص34-35.</ref>
نخستین اقدام امام حسن(ع) بعد از بیعت با او سازماندهی لشکر برای جنگ با معاویه بود<ref>.المستدرک علی الصحیحین ، ج3, ص 174-176. </ref>.معاویه نیز همه فرماندهان خودش را از شام، فلسطین، اردن فراخواند و با شصت هزار نیرو علیه امام حسن(ع) به راه افتاد.<ref>. الفتوح، ج4، ص286; مقاتل الطالبیین، ص34-35.</ref>
فضاى سياسى و اجتماعى عراق به دنبال تبليغات سوء امويان با شايعه اراده امام حسن(ع) بر صلح با معاويه و قدرت بلامنازع ارتش شام، به شدت ملتهب،‌ وسوسه انگيز و نگران كننده شد<ref>. تاريخ اليعقوبي، ج2، ص214. </ref>،.در پي همين شايعات پذيرش صلح از ناحيه امام بود که خيمه ‏گاه آن حضرت را به غارت بردند؛ و در «مظلم ساباط» با پيكانى او را از ناحيه‏ى «ران» زخمى ساختند. امام(ع) را به مدائن بردند درحالى‏كه خون بسيارى از او رفته و جراحتش دشوار شده بود در خانه سعد بن مسعود ثقفي بستري و مداوا شد<ref>.أنساب الأشراف، ج3،ص:35؛ الارشاد، ج2، ص12. </ref>. امام در چنین شرایطی مجبور به صلح شد و در پاسخ یکی از یارانش علت صلح را ميل و رغبت بيشتر مردم بر صلح، ناخوشي آنان از جنگ و به ويژه حفظ شيعيان از كشته شدن دانسته است <ref>. اخبار الطوال، ص220. </ref>.   
فضای سیاسی و اجتماعی عراق به دنبال تبلیغات سوء امویان با شایعه اراده امام حسن(ع) بر صلح با معاویه و قدرت بلامنازع ارتش شام، به شدت ملتهب، وسوسه انگیز و نگران کننده شد<ref>. تاریخ الیعقوبی، ج2، ص214. </ref>،.در پی همین شایعات پذیرش صلح از ناحیه امام بود که خیمه گاه آن حضرت را به غارت بردند؛ و در «مظلم ساباط» با پیکانی او را از ناحیه‌ی «ران» زخمی ساختند. امام(ع) را به مدائن بردند درحالی‌که خون بسیاری از او رفته و جراحتش دشوار شده بود در خانه سعد بن مسعود ثقفی بستری و مداوا شد<ref>.أنساب الأشراف، ج3،ص:35؛ الارشاد، ج2، ص12. </ref>. امام در چنین شرایطی مجبور به صلح شد و در پاسخ یکی از یارانش علت صلح را میل و رغبت بیشتر مردم بر صلح، ناخوشی آنان از جنگ و به ویژه حفظ شیعیان از کشته شدن دانسته است <ref>. اخبار الطوال، ص220. </ref>.   


امام با قيد شرايطي حکومت را به معاويه واگذار کرد: عمل به كتاب، سنت نبوي و سيره خلفاى صالحين؛عدم تعيين جانشين<ref>. الاستيعاب، ج1، ص385-387. </ref> و واگذاري تعيين خليفه به شوراى مسلمانان<ref>. الاستيعاب، ج1، ص386-387.  </ref>،در امان ماندن مسلمانان از دست و زبان معاويه؛ ايمني شيعيان و عدم توطئه بر ضد اهل بيت<ref>. الفتوح، ج4، ص290-291.</ref>. برخي تنها به دو شرط از عهدنامه را مبني بر اين که معاويه ياران امام علي(ع) را تحت تعقيب قرار ندهد و بعد از او خلافت از آن امام حسن(ع) باشد، اشاره کرده‌اند<ref>. ذخائر العقبي، ص139. </ref>.   
امام با قید شرایطی حکومت را به معاویه واگذار کرد: عمل به کتاب، سنت نبوی و سیره خلفای صالحین؛عدم تعیین جانشین<ref>. الاستیعاب، ج1، ص385-387. </ref> و واگذاری تعیین خلیفه به شورای مسلمانان<ref>. الاستیعاب، ج1، ص386-387.  </ref>،در امان ماندن مسلمانان از دست و زبان معاویه؛ ایمنی شیعیان و عدم توطئه بر ضد اهل بیت<ref>. الفتوح، ج4، ص290-291.</ref>. برخی تنها به دو شرط از عهدنامه را مبنی بر این که معاویه یاران امام علی(ع) را تحت تعقیب قرار ندهد و بعد از او خلافت از آن امام حسن(ع) باشد، اشاره کرده‌اند<ref>. ذخائر العقبی، ص139. </ref>.   
==فضايل و مناقب==
==فضایل و مناقب==
امام حسن(ع) عابدترين، زاهدترين و با فضيلت مردم زمان خود بود<ref>. الامالي, صدوق، ص244؛ عده الداعي، ص139. </ref>؛ در بيانات ساير اهل بيت نيز آن حضرت به چنين فضايلي ستوده شده است <ref>. مناقب آل ابی طالب، ج3, ص 180.</ref>. آن حضرت هرگاه مرگ، قبر و قيامت و عبور از صراط و حساب را به ياد مي‌آورد؛‌ مي‌گريست و به هنگام وضوء گرفتن و در حال نماز‌اندامش به لرزه مى‏افتاد<ref>. بحار الانوار، ج،67، ص400. </ref>.آن حضرت که خود را در پيشگاه خداي تعالي مي‌ديد<ref>. مناقب آل ابی طالب ، ج3، ص180. </ref>، پس از نماز صبح تا طلوع آفتاب مشغول عبادت بود و با كسي سخن نمي‌گفت<ref>. مناقب آل ابی طالب، ج3, ص 180. </ref>. به نقل ا بن اسحق: پس از رسول خدا(ص) هيچكس از حيث آبرو و بلندى قدر، به حسن بن على نرسيد.<ref>. الأئمة الإثنا عشر، ص63-64؛ صلح الحسن، ترجمه سيد علي خامنه اي، ص41.</ref>.
امام حسن(ع) را عابدترین، زاهدترین و با فضیلت مردم زمان خود دانسته‌اند<ref>. الامالی, صدوق، ص244؛ عده الداعی، ص139. </ref>از فضایل امام بخشش های زیاد آن حضرت است به طوری که ایثار<ref>. کشف اللغمه، ج2،ص 180-182؛ نزهه الناظر، ص148-150.</ref>بردباری و بخشش<ref>. الکامل مبرد، ج2، ص462. ( ندیدم) </ref>آن حضرت زبانزد عام و خاص بود<ref>. نک : بحار الانوار ج43, ص 344 - 355 ؛ مناقب ال ابی طالب، ج3, ص188.</ref>. لقب کریم اهل بیت از بخشش های زیاد امام نام گرفته است. آن حضرت دو یا سه بار نصف یا به گزارشی تمام دارایی خود را در راه خدا صدقه داد.<ref>. أنساب الأشراف، ج3،ص9؛ الوافی بالوفیات، ج12، ص68. </ref><ref>. شرح الاخبار، ج3، ص113؛ مناقب ال ابی طالب ، ج3, ص 180. </ref>  
 
از فضايل امام بخشش هاي زياد آن حضرت است به طوري که ايثار<ref>. کشف اللغمه، ج2،ص 180-182؛ نزهه الناظر، ص148-150.</ref>بردباري و عفو بخشش<ref>. الکامل مبرد، ج2، ص462. ( ندیدم) </ref>آن حضرت زبانزد عام و خاص بود<ref>. نک : بحار الانوار ج43, ص 344 - 355 ؛ مناقب ال ابي طالب، ج3, ص188.</ref>. لقب كريم اهل بيت از بخشش هاي زياد امام نام گرفته است. آن حضرت در دو و به قولي در سه نوبت تمام داراي خودش را در راه خداي تعالي نصف كرد و آن را صدقه داد <ref>. شرح الاخبار، ج3، ص113؛ مناقب ال ابي طالب ، ج3, ص 180. </ref>. به نقلي ديگر،آن حضرت سه بار تمام اموالش را در راه خداي تعالي تقسيم کرد<ref>. أنساب الأشراف، ج3،ص9؛ الوافي بالوفيات، ج12، ص68. </ref>.
==حج ==
==حج ==
منابع شيعه و سني از حج رفتن هاي مكرر امام حسن مجتبي(ع) با پاي پياده بسيار سخن گفته‌اند<ref>. أنساب الأشراف، ج3، ص9؛ الوافي بالوفيات، ج12، ص67؛ عده الداعي، ص139. </ref> آن حضرت 25 بار با پاي پياده حج گزارد<ref>. شذرات الذهب, ج1, ص242.</ref>، در حاليكه اسبهاى نجيب را با او يدك مى‏كشيدند<ref>. شرح إحقاق الحق، ج11، ص123. </ref>.امام علت پياده حج گزاردن را خضوع بيشتر در پياده رفتن به خانه خدا عنوان کرد<ref>. الأئمة الإثنا عشر، ص64. </ref>. با همه اهميتي که امام براي حج و خانه خدا قايل بود، برآوردن حاجت مومن را بالاتر مي‌دانست و گاهي طواف خود را براي اين منظور قطع مي‌کرد<ref>. تاريخ مدينه دمشق, ج13, ص248.</ref>.
منابع شیعه و سنی از حج‌گزاری‌ مکرر امام حسن مجتبی(ع) با پای پیاده بسیار سخن گفته‌اند<ref>. أنساب الأشراف، ج3، ص9؛ الوافی بالوفیات، ج12، ص67؛ عده الداعی، ص139. </ref> آن حضرت 25 بار با پای پیاده حج گزارد<ref>. شذرات الذهب, ج1, ص242.</ref>امام علت پیاده حج گزاردن را خضوع بیشتر در پیاده رفتن به خانه خدا عنوان کرد<ref>. الأئمة الإثنا عشر، ص64. </ref>.
بنا به روايتي امام حسن در حين طواف، شخصي که او را براي کاري فراخواند، طواف را رها و براي قضاي حاجت آن مومن رهسپار شد، چون با اعتراض فردي مواجه شد که چرا طواف را براي کار ديگران رها کرده؟امام فرمود: هر کس براي اداي حاجت برادر خويش برود يک حج و يک عمره در نامه عمل او نوشته مي‌شود، بنابر اين من يک حج و يک عمره بدست آورده و برگشتم<ref>. تاريخ مدينه دمشق, ج13, ص248. </ref>.
==همسران امام حسن(ع)==
==همسران امام حسن(ع)==
در باره تعداد دفعات ازدواج امام حسن(ع) و شمار همسران آن حضرت روايات زيادي بدون اين که نام ونشاني از آنها به ميان بيايد ذكر شده است <ref>. انساب الاشراف، ج3، ص25؛ قوت القلوب؛ ج 2 , ص 471. </ref>. ارقام مبالغه آميز در باره تعداد همسران آن حضرت با آنچه در منابع معتبر در باره نام همسران و فرزندان وي آورده‌اند، هيچ تناسبي ندارد.نام همسران آن حضرت در منابع تاريخي عبارتند از: ام الحق دختر طلحة بن عبيداللَّه؛ حفصه دختر عبدالرحمن بن ابى‏بكر؛ هند دختر سهيل بن عمرو<ref>. أنساب الأشراف، ج3، ص20-22.</ref>؛ و جعدة دختر اشعث بن قيس<ref>. صلح امام حسن عليه السلام, آل ياسين، ص38. </ref>. شيخ مفيد<ref>. الإرشاد، ج2، ص20. </ref> أم بشير دختر عقبة بن عمرو بن ثعلبة و خولة دختر منظور الفزارية را از ديگر همسران آن حضرت دانسته است. تعداد همسران آن حضرت در برخي منابع قدي مي‌تا ده زن <ref>. الطبقات الکبري، ج5، ص244-245</ref> و در برخي منابع تا يازده زن نيز ذکر کرده‌اند.<ref>. شرح نهج البلاغه ابن ابي الحديد، ج16،ص21.</ref>  
نام همسران آن حضرت در منابع تاریخی عبارتند از: ام الحق دختر طلحة بن عبیداللَّه؛ حفصه دختر عبدالرحمن بن ابی‌بکر؛ هند دختر سهیل بن عمرو<ref>. أنساب الأشراف، ج3، ص20-22.</ref>؛ و جعدة دختر اشعث بن قیس.<ref>. صلح امام حسن علیه السلام, آل یاسین، ص38. </ref> شیخ مفید<ref>. الإرشاد، ج2، ص20. </ref> أم بشیر دختر عقبة بن عمرو بن ثعلبة و خولة دختر منظور الفزاریة را از دیگر همسران آن حضرت دانسته است. تعداد همسران آن حضرت در برخی منابع قدیمی‌ تا ده زن <ref>. الطبقات الکبری، ج5، ص244-245</ref> و در برخی منابع تا یازده زن نیز ذکر کرده‌اند.<ref>. شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج16،ص21.</ref>  
 
برخی از گزارش‌ها اعداد مبالغه‌آمیزی درباره تعداد ازدواج‌ها و همسران امام حسن(ع) ذکر کرده‌اند که نام ونشانی از آنها در منابع نیست<ref>. انساب الاشراف، ج3، ص25؛ قوت القلوب؛ ج 2 , ص 471. </ref>.
 
== فرزندان امام حسن(ع) ==
== فرزندان امام حسن(ع) ==
براي آن حضرت پانزده اولاد ذكر كرده اند<ref>. تذكرة الخواص، ص194؛ الإرشاد، ج2، ص20. </ref> و برخي<ref>. الطبقات الکبری , ج5, ص 244-245</ref>چهار پسر و دو دختر گفته‌اند. نام هاي آنان عبارتند از:‌زيد، و خواهرانش: ام الحسن، ام الحسين، حسن،عمرو و دوبرادرش:قاسم وعبداللَّه، عبدالرحمن و حسين که ملقب به اثرم بوده وبرادر و خواهري نيز به نامهاي طلحة، فاطمه داشته است، ام عبدالله، فاطمه، ام سلمة، رقيه،ازديگر فرزندان آن حضرت بوده‌اند. نسل آن حضرت از طريق دو پسرش: حسن و زيد، باقى ماند.
برای آن حضرت پانزده اولاد ذکر کرده اند<ref>. تذکرة الخواص، ص194؛ الإرشاد، ج2، ص20. </ref> و برخی<ref>. الطبقات الکبری , ج5, ص 244-245</ref>چهار پسر و دو دختر گفته‌اند. نسل آن حضرت از طریق دو پسرش: حسن و زید، باقی ماند.
همه فرزندان امام حسن مجتبي در روز عاشورا با امام حسين (ع)همراهي و به بهترين وجه او را ياري كردند <ref>. المجدي فی انساب الطالبين، ص19؛ مسند الإمام الشهيد(ع)، ج2، ص107.</ref>.بعدها نيز شاخه حسني علويان از فرزندان امام حسن(ع) از رقباي اصلي حکومت عباسيان بودند.قيام محمد<ref>. تاريخ الطبری، ج7، ص552.</ref> و ابراهيم<ref>. الطبقات الکبري، ج5، ص439-441.</ref> فرزندان عبدالله بن حسن<ref>. الفخري، ص164.</ref>، و حسين بن علي بن حسن <ref>. تاريخ الطبری، ج8، ص192-205.</ref>(شهيد فخ) (سال 169ق)،و دو تن از پسران عبدالله بن حسن،ادريس<ref>. مقاتل الطالبيين، ص324؛ العبر فی خبر عبر، ج1، ص256.</ref>و يحيي<ref>. مقاتل الطالبيين، ص308؛ تاريخ گزيده، ص790.</ref> همه از نوادگان امام حسن(عليه السلام) بودند که با قيامهاي خود حکومت عباسي را با چالش جدي مواجه ساختند. در نيمه دوم سده چهاره هجري اشراف حسني* موفق به تشکيل امارتي در مکه شدند که تا تسلط آل سعود بر حجاز استمرار يافت.  
همه فرزندان امام حسن مجتبی در روز عاشورا با امام حسین (ع)همراهی کردند. <ref>. المجدی فی انساب الطالبین، ص19؛ مسند الإمام الشهید(ع)، ج2، ص107.</ref>  
 
بعدها نیز شاخه حسنی [[علویان]] از فرزندان امام حسن(ع) از رقبای اصلی حکومت [[بنی‌عباس|عباسیان]] بودند. از جمله محمد<ref>. تاریخ الطبری، ج7، ص552.</ref> و ابراهیم<ref>. الطبقات الکبری، ج5، ص439-441.</ref> فرزندان عبدالله بن حسن<ref>. الفخری، ص164.</ref>، و حسین بن علی بن حسن <ref>. تاریخ الطبری، ج8، ص192-205.</ref>([[شهید فخ]]) (سال 169ق) با حکومت عباسی مبارزه کردند.
 
در نیمه دوم سده چهاره هجری [[اشراف حسنی]] موفق به تشکیل امارتی در [[مکه]] شدند که تا تسلط [[آل سعود]] بر حجاز استمرار یافت.  
==شهادت امام حسن(ع)==
==شهادت امام حسن(ع)==
امام حسن(ع) بنا به قول مشهور در 28 صفر سال 50 ق<ref>. کشف الغمه، ج2، ص205؛ ترجمه الامام الحسن (ع)من الطبقات الکبری، ص91.</ref> مسموم و به شهادت رسيد. برخي سالهاي 47<ref>. البدء و التاريخ، ج5، ص74. </ref> و 49<ref>. تاريخ اليعقوبي، ج2، ص225؛ تاريخ مدينه دمشق، ج7، ص122. </ref>و نيز هفتم صفر<ref>. الدروس الشرعيه، ج2، ص7. </ref>را زمان شهادت امام دانسته‌اند. بنا به قول مشهور جعده همسر آن حضرت به تحريک معاويه امام(ع) را مسموم و به شهادت رساند<ref>. البدايه و النهايه، ج8،س 43؛ تاريخ ابن خلدون, ج2, ص 649.</ref>.  
امام حسن(ع) بنا به قول مشهور در 28 صفر سال 50 ق<ref>. کشف الغمه، ج2، ص205؛ ترجمه الامام الحسن (ع)من الطبقات الکبری، ص91.</ref> مسموم و به شهادت رسید. برخی سالهای 47<ref>. البدء و التاریخ، ج5، ص74. </ref> و 49<ref>. تاریخ الیعقوبی، ج2، ص225؛ تاریخ مدینه دمشق، ج7، ص122. </ref>و نیز هفتم صفر<ref>. الدروس الشرعیه، ج2، ص7. </ref>را زمان شهادت امام دانسته‌اند. بنا به قول مشهور جعده همسر آن حضرت به تحریک معاویه امام(ع) را مسموم و به شهادت رساند<ref>. البدایه و النهایه، ج8،س 43؛ تاریخ ابن خلدون, ج2, ص 649.</ref>.  
==محل دفن==
==محل دفن==
اهل بيت بنابه وصيت آن حضرت (ادفنوني عند ابي)، خواستند او را در كنار قبر جدش رسول خدا(ص) به خاك بسپارند، اما بني اميه به سرکردگي مروان بن حکم حاکم مدينه<ref>. الوافي بالوفيات، ج12، ص68-69. </ref>، به همراهي برخي زنان رسول خدا(ص) <ref>. تذکره الخواص، ص193. </ref> مانع شدند. آنان که کينه دفن عثمان در حش کوکب<ref>. البدايه و النهايه، ج8،س 45. </ref> (قبرستان يهوديان) را به دل داشتند، سوگند ياد کردند تا مانع دفن امام(ع) در کنار پيامبر شوند. بني هاشم براي مقابله با بني اميه اماده شدند که امام حسين (ع)، بنا به وصيت برادرش حسن(ع) مانع شد و به ناچار آن حضرت در بقيع به خاك سپرده شد<ref>. بحار الانوار، ج44، ص134.</ref> و بنا به نقلي سعيد بن عاص اموي بر آن حضرت نماز خواند<ref>. تاريخ الخميس، ج2، ص293. </ref>.
اهل بیت بنابه وصیت آن حضرت (ادفنونی عند ابی)، خواستند او را در کنار قبر جدش رسول خدا(ص) به خاک بسپارند، اما بنی امیه به سرکردگی مروان بن حکم حاکم مدینه<ref>. الوافی بالوفیات، ج12، ص68-69. </ref>، به همراهی برخی زنان رسول خدا(ص) <ref>. تذکره الخواص، ص193. </ref> مانع شدند. آنان که کینه دفن عثمان در حش کوکب<ref>. البدایه و النهایه، ج8،س 45. </ref> (قبرستان یهودیان) را به دل داشتند، سوگند یاد کردند تا مانع دفن امام(ع) در کنار پیامبر شوند. بنی هاشم برای مقابله با بنی امیه اماده شدند که امام حسین (ع)، بنا به وصیت برادرش حسن(ع) مانع شد و به ناچار آن حضرت در بقیع به خاک سپرده شد<ref>. بحار الانوار، ج44، ص134.</ref> و بنا به نقلی سعید بن عاص اموی بر آن حضرت نماز خواند<ref>. تاریخ الخمیس، ج2، ص293. </ref>.


امام حسن(ع) در قبرستان بقيع و کنار مرقد مادر بزرگش فاطمه بنت اسد و عباس عموي پيامبر به خاک سپرده شد. خوارز مي‌قبه و بارگاه امام حسن(ع) را بلند ترين و عالي ترين عمارت مدينه وصف کرده است<ref>. رحله ابن جبير, ص 155؛ مدينه شناسی, ص 326.</ref>. قبر مطهر امام حسن(ع) و عمويش عباس و هم چنين امام زين العابدين و امام باقر8 زير يک قبه بوده است، ديار بکري در شرافت اين مکان وقبه گفته است: فللّه درّه من قبر ما أكرمه و أشرفه و أعلى قدره عند اللّه‏<ref>. تاريخ الخميس، ج2، ص287. </ref>. فاسي نيز در باره بارگاه آن حضرت گفته است: امام حسن(ع) داراي بارگاه و قبه عالي بوده بطوري که در مدينه عمارتي بالاتر از آن نبوده است<ref>. العقد الثمين، ج3، ص396. </ref>.در سال 495 مجد الملک براوستاني وزير برکيارق سلجوقي معماري از مردم قم را براي ساختن گنبدي بالاي آرامگاه امام حسن(ع) به مدينه فرستاد<ref>. الكامل فی التاريخ، ج10، ص352. </ref>.اين گنبد در روز هشتم شوال سال 1343 توسط وهابي هاي سعودي تخريب شد<ref>. تاريخ حرم ائمه بقيع(ع) و آثار ديگر در مدينه منوره، ص51</ref>.
امام حسن(ع) در قبرستان بقیع و کنار مرقد مادر بزرگش فاطمه بنت اسد و عباس عموی پیامبر به خاک سپرده شد. خوارز می‌قبه و بارگاه امام حسن(ع) را بلند ترین و عالی ترین عمارت مدینه وصف کرده است<ref>. رحله ابن جبیر, ص 155؛ مدینه شناسی, ص 326.</ref>. قبر مطهر امام حسن(ع) و عمویش عباس و هم چنین امام زین العابدین و امام باقر8 زیر یک قبه بوده است، دیار بکری در شرافت این مکان وقبه گفته است: فللّه درّه من قبر ما أکرمه و أشرفه و أعلی قدره عند اللّه‏<ref>. تاریخ الخمیس، ج2، ص287. </ref>. فاسی نیز در باره بارگاه آن حضرت گفته است: امام حسن(ع) دارای بارگاه و قبه عالی بوده بطوری که در مدینه عمارتی بالاتر از آن نبوده است<ref>. العقد الثمین، ج3، ص396. </ref>.در سال 495 مجد الملک براوستانی وزیر برکیارق سلجوقی معماری از مردم قم را برای ساختن گنبدی بالای آرامگاه امام حسن(ع) به مدینه فرستاد<ref>. الکامل فی التاریخ، ج10، ص352. </ref>.این گنبد در روز هشتم شوال سال 1343 توسط وهابی های سعودی تخریب شد<ref>. تاریخ حرم ائمه بقیع(ع) و آثار دیگر در مدینه منوره، ص51</ref>.
==پانویس==
==پانویس==
{{پانویس}}
{{پانویس}}

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۶ نوامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۲:۴۳

ابو محمد حسن بن علی بن ابی طالب[۱]نخستین فرزند فاطمه دختر رسول خدا(ص) ؛چهارمین معصوم و دومین امام شیعیان است.

تولد و کودکی[ویرایش | ویرایش مبدأ]

امام حسن در نیمه ماه مبارک رمضان[۲]سال سوم هجری[۳]در مدینه متولد شد. در بیشتر منابع امام حسن را شبیه ترین افراد به رسول خدا(ص) وصف کرده‌اند. در روایتی رسول خدا(ص)، امام حسن(ع) را در خوی و خصلت و چهره شبیه ترین مردم به خود وصف کرده است.[۴] امام حسن هفت سال از عمر شریفش را در عصر رسول خدا(ص) سپری کرد.[۵]سبط النبی، سید، زکی، مجتبی، تقی، ولی و طیب از القاب آن حضرت هستند[۶].

امام حسن پس از رسول خدا(ص)[ویرایش | ویرایش مبدأ]

آن حضرت شاهد حوادث و رخدادهای دوران سه خلیفه نخست بود. در دوره خلیفه اول امام مجتبی(ع) در مجلسی از او خواست از منبر جدش رسول خدا(ص) پایین بیاید[۷] و ابوبکر نیز او را تصدیق کرد[۸]. منابع از حضور پر رنگ تر امام حسن(ع)در عصر عثمان نسبت به خلفای پیشین خبر می‌دهند. برخی گزارشها از حضور ایشان و برادرش امام حسین (ع) در برخی فتوحات مانند شمال آفریقا و طبرستان خبر می‌دهند[۹]. در حالی که دلایل تاریخی زیادی حاکی از عدم شرکت اهل بیت در فتوحات است[۱۰]. امام حسن(ع) به هنگام محاصره عثمان در راستای خواست پدر بزرگوارشان به خانه عثمان رفت و آمد داشت.[۱۱] بدرقه ابوذر از سوی امام حسن به همراه پدر به هنگام تبعید این صحابی[۱۲] از وقایع دیگر دوره عثمان است.

امام حسن(ع) در خلافت امیرمؤمنان[ویرایش | ویرایش مبدأ]

امام حسن(ع) مدت سی سال از عمر مبارک خود را در کنار پدر بزرگوارشان امام علی (ع) سپری کردند. در آستانه جنگ جمل به عنوان نماینده اعزا می‌حضرت علی(ع) برای بسیج مردم کوفه به آن شهر رفت[۱۳]. آن حضرت در نبرد صفین نیز شرکت داشت. وی در جنگ خوارج نیز علاوه بر ایراد خطبه های مختلف در حمایت از امام و تشویق مردم به دفاع از آن حضرت خود نیز در صحنه های جنگ حضور پر نشاط و فعال داشت[۱۴].

امام علی (ع) تولیت موقوفاتش را به امام حسن(ع) سپرد[۱۵].حضرت علی(ع)، صدقات فراوانی در مدینه و اطراف آن داشت که بعد از خود،امام حسن(ع) و بعد از امام حسن برادرش حسین (ع) متولی این صدقات بودند[۱۶].اداره صدقات آن حضرت پس از فرزندانش در دست بنو حسن و بنو حسین بود[۱۷].

عصر امامت و خلافت امام حسن(ع)[ویرایش | ویرایش مبدأ]

امام حسن(ع) براساس باورهای شیعی[۱۸]از طریق نص به امامت رسید. حضرت علی(ع)، بعد از ضربت خوردنش فرزندش حسن(ع) را به امامت منصوب کرد[۱۹]، و آن حضرت زمام امور را بمدت تقریبا شش ماه بدست گرفت. بیعت با امام حسن(ع) در روز بیست و یکم ماه مبارک رمضان سال چهلم هجری و بعد شهادت امیرمؤمنان 7 انجام گرفت[۲۰]. معاویه به محض شنیدن خبر بیعت مردم با امام حسن(ع)،آن را تقبیح کرد و در سخنان و نامه‌هایش تصمیم صریح خود را به سرکشی و عدم شناسایی امام به عنوان خلیفه اعلام کرد[۲۱].

نخستین اقدام امام حسن(ع) بعد از بیعت با او سازماندهی لشکر برای جنگ با معاویه بود[۲۲].معاویه نیز همه فرماندهان خودش را از شام، فلسطین، اردن فراخواند و با شصت هزار نیرو علیه امام حسن(ع) به راه افتاد.[۲۳] فضای سیاسی و اجتماعی عراق به دنبال تبلیغات سوء امویان با شایعه اراده امام حسن(ع) بر صلح با معاویه و قدرت بلامنازع ارتش شام، به شدت ملتهب، وسوسه انگیز و نگران کننده شد[۲۴]،.در پی همین شایعات پذیرش صلح از ناحیه امام بود که خیمه گاه آن حضرت را به غارت بردند؛ و در «مظلم ساباط» با پیکانی او را از ناحیه‌ی «ران» زخمی ساختند. امام(ع) را به مدائن بردند درحالی‌که خون بسیاری از او رفته و جراحتش دشوار شده بود در خانه سعد بن مسعود ثقفی بستری و مداوا شد[۲۵]. امام در چنین شرایطی مجبور به صلح شد و در پاسخ یکی از یارانش علت صلح را میل و رغبت بیشتر مردم بر صلح، ناخوشی آنان از جنگ و به ویژه حفظ شیعیان از کشته شدن دانسته است [۲۶].

امام با قید شرایطی حکومت را به معاویه واگذار کرد: عمل به کتاب، سنت نبوی و سیره خلفای صالحین؛عدم تعیین جانشین[۲۷] و واگذاری تعیین خلیفه به شورای مسلمانان[۲۸]،در امان ماندن مسلمانان از دست و زبان معاویه؛ ایمنی شیعیان و عدم توطئه بر ضد اهل بیت[۲۹]. برخی تنها به دو شرط از عهدنامه را مبنی بر این که معاویه یاران امام علی(ع) را تحت تعقیب قرار ندهد و بعد از او خلافت از آن امام حسن(ع) باشد، اشاره کرده‌اند[۳۰].

فضایل و مناقب[ویرایش | ویرایش مبدأ]

امام حسن(ع) را عابدترین، زاهدترین و با فضیلت مردم زمان خود دانسته‌اند[۳۱]از فضایل امام بخشش های زیاد آن حضرت است به طوری که ایثار[۳۲]بردباری و بخشش[۳۳]آن حضرت زبانزد عام و خاص بود[۳۴]. لقب کریم اهل بیت از بخشش های زیاد امام نام گرفته است. آن حضرت دو یا سه بار نصف یا به گزارشی تمام دارایی خود را در راه خدا صدقه داد.[۳۵][۳۶]

حج[ویرایش | ویرایش مبدأ]

منابع شیعه و سنی از حج‌گزاری‌ مکرر امام حسن مجتبی(ع) با پای پیاده بسیار سخن گفته‌اند[۳۷] آن حضرت 25 بار با پای پیاده حج گزارد[۳۸]امام علت پیاده حج گزاردن را خضوع بیشتر در پیاده رفتن به خانه خدا عنوان کرد[۳۹].

همسران امام حسن(ع)[ویرایش | ویرایش مبدأ]

نام همسران آن حضرت در منابع تاریخی عبارتند از: ام الحق دختر طلحة بن عبیداللَّه؛ حفصه دختر عبدالرحمن بن ابی‌بکر؛ هند دختر سهیل بن عمرو[۴۰]؛ و جعدة دختر اشعث بن قیس.[۴۱] شیخ مفید[۴۲] أم بشیر دختر عقبة بن عمرو بن ثعلبة و خولة دختر منظور الفزاریة را از دیگر همسران آن حضرت دانسته است. تعداد همسران آن حضرت در برخی منابع قدیمی‌ تا ده زن [۴۳] و در برخی منابع تا یازده زن نیز ذکر کرده‌اند.[۴۴]

برخی از گزارش‌ها اعداد مبالغه‌آمیزی درباره تعداد ازدواج‌ها و همسران امام حسن(ع) ذکر کرده‌اند که نام ونشانی از آنها در منابع نیست[۴۵].

فرزندان امام حسن(ع)[ویرایش | ویرایش مبدأ]

برای آن حضرت پانزده اولاد ذکر کرده اند[۴۶] و برخی[۴۷]چهار پسر و دو دختر گفته‌اند. نسل آن حضرت از طریق دو پسرش: حسن و زید، باقی ماند. همه فرزندان امام حسن مجتبی در روز عاشورا با امام حسین (ع)همراهی کردند. [۴۸]

بعدها نیز شاخه حسنی علویان از فرزندان امام حسن(ع) از رقبای اصلی حکومت عباسیان بودند. از جمله محمد[۴۹] و ابراهیم[۵۰] فرزندان عبدالله بن حسن[۵۱]، و حسین بن علی بن حسن [۵۲](شهید فخ) (سال 169ق) با حکومت عباسی مبارزه کردند.

در نیمه دوم سده چهاره هجری اشراف حسنی موفق به تشکیل امارتی در مکه شدند که تا تسلط آل سعود بر حجاز استمرار یافت.

شهادت امام حسن(ع)[ویرایش | ویرایش مبدأ]

امام حسن(ع) بنا به قول مشهور در 28 صفر سال 50 ق[۵۳] مسموم و به شهادت رسید. برخی سالهای 47[۵۴] و 49[۵۵]و نیز هفتم صفر[۵۶]را زمان شهادت امام دانسته‌اند. بنا به قول مشهور جعده همسر آن حضرت به تحریک معاویه امام(ع) را مسموم و به شهادت رساند[۵۷].

محل دفن[ویرایش | ویرایش مبدأ]

اهل بیت بنابه وصیت آن حضرت (ادفنونی عند ابی)، خواستند او را در کنار قبر جدش رسول خدا(ص) به خاک بسپارند، اما بنی امیه به سرکردگی مروان بن حکم حاکم مدینه[۵۸]، به همراهی برخی زنان رسول خدا(ص) [۵۹] مانع شدند. آنان که کینه دفن عثمان در حش کوکب[۶۰] (قبرستان یهودیان) را به دل داشتند، سوگند یاد کردند تا مانع دفن امام(ع) در کنار پیامبر شوند. بنی هاشم برای مقابله با بنی امیه اماده شدند که امام حسین (ع)، بنا به وصیت برادرش حسن(ع) مانع شد و به ناچار آن حضرت در بقیع به خاک سپرده شد[۶۱] و بنا به نقلی سعید بن عاص اموی بر آن حضرت نماز خواند[۶۲].

امام حسن(ع) در قبرستان بقیع و کنار مرقد مادر بزرگش فاطمه بنت اسد و عباس عموی پیامبر به خاک سپرده شد. خوارز می‌قبه و بارگاه امام حسن(ع) را بلند ترین و عالی ترین عمارت مدینه وصف کرده است[۶۳]. قبر مطهر امام حسن(ع) و عمویش عباس و هم چنین امام زین العابدین و امام باقر8 زیر یک قبه بوده است، دیار بکری در شرافت این مکان وقبه گفته است: فللّه درّه من قبر ما أکرمه و أشرفه و أعلی قدره عند اللّه‏[۶۴]. فاسی نیز در باره بارگاه آن حضرت گفته است: امام حسن(ع) دارای بارگاه و قبه عالی بوده بطوری که در مدینه عمارتی بالاتر از آن نبوده است[۶۵].در سال 495 مجد الملک براوستانی وزیر برکیارق سلجوقی معماری از مردم قم را برای ساختن گنبدی بالای آرامگاه امام حسن(ع) به مدینه فرستاد[۶۶].این گنبد در روز هشتم شوال سال 1343 توسط وهابی های سعودی تخریب شد[۶۷].

پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  1. ↑ . الفصول المهمة، ج2، ص694؛ الهدایه الکبری، ص183؛شرح إحقاق الحق، ج26، ص350.
  2. ↑ . تاریخ مدینه دمشق، ج13، ص167؛ الارشاد, ج2, ص5.
  3. ↑ . ترجمه الامام الحسن من الطبقات الکبری، ص98؛ انساب الاشراف ج3، ص 219؛ اعلام الوری، ج1، ص402.
  4. ↑ . الطبقات الکبری، الخامسه، ج1، ص245؛ الاستیعاب، ج1, ص 384.
  5. ↑ . مناقب ال ابی طالب، ج3، ص175.
  6. ↑ . کشف الغمة، ج2،ص141؛ بحار الأنوار، ج43، ص255.
  7. ↑ . مناقب ال ابی طالب ، ج3، ص201.
  8. ↑ . انساب الاشراف، ج3، ص27; السقیفه و فدک، ص68-69.
  9. ↑ . الکامل فی التاریخ، ج3، ص6.
  10. ↑ . نک: الحیاة السیاسیه للامام الحسن، ص114 ـ 130.
  11. ↑ . مروج الذهب, ج 2, ص344؛ الامامه و السیاسه, ج1, ص44؛ تاریخ الطبری، ج 4، ص388-389.
  12. ↑ . أنساب الأشراف، ج5، ص543؛ تاریخ الیعقوبی، ج2، ص172.
  13. ↑ . الجمل، ص132, 175.
  14. ↑ . حیاة الامام الحسن بن علی ، ج1، ص481-486.
  15. ↑ . شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج15, ص 146-147.
  16. ↑ . تهذیب الاحکام، ج9، صص145- 148.
  17. ↑ .علل الشرائع، ج1, ص230؛ الإرشاد، ج2، ص21؛ کشف الغمه، ج2، ص199..
  18. ↑ . الملل و النحل، ج1،ص170.
  19. ↑ . کشف اللغمه، ج2، ص153-154؛ مسند الإمام المجتبی(ع)، ص36.
  20. ↑ . الارشاد؛ ج 2، ص9.
  21. ↑ . تاریخ الیعقوبی، ج2، ص214; شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج16، ص31.
  22. ↑ .المستدرک علی الصحیحین ، ج3, ص 174-176.
  23. ↑ . الفتوح، ج4، ص286; مقاتل الطالبیین، ص34-35.
  24. ↑ . تاریخ الیعقوبی، ج2، ص214.
  25. ↑ .أنساب الأشراف، ج3،ص:35؛ الارشاد، ج2، ص12.
  26. ↑ . اخبار الطوال، ص220.
  27. ↑ . الاستیعاب، ج1، ص385-387.
  28. ↑ . الاستیعاب، ج1، ص386-387.
  29. ↑ . الفتوح، ج4، ص290-291.
  30. ↑ . ذخائر العقبی، ص139.
  31. ↑ . الامالی, صدوق، ص244؛ عده الداعی، ص139.
  32. ↑ . کشف اللغمه، ج2،ص 180-182؛ نزهه الناظر، ص148-150.
  33. ↑ . الکامل مبرد، ج2، ص462. ( ندیدم)
  34. ↑ . نک : بحار الانوار ج43, ص 344 - 355 ؛ مناقب ال ابی طالب، ج3, ص188.
  35. ↑ . أنساب الأشراف، ج3،ص9؛ الوافی بالوفیات، ج12، ص68.
  36. ↑ . شرح الاخبار، ج3، ص113؛ مناقب ال ابی طالب ، ج3, ص 180.
  37. ↑ . أنساب الأشراف، ج3، ص9؛ الوافی بالوفیات، ج12، ص67؛ عده الداعی، ص139.
  38. ↑ . شذرات الذهب, ج1, ص242.
  39. ↑ . الأئمة الإثنا عشر، ص64.
  40. ↑ . أنساب الأشراف، ج3، ص20-22.
  41. ↑ . صلح امام حسن علیه السلام, آل یاسین، ص38.
  42. ↑ . الإرشاد، ج2، ص20.
  43. ↑ . الطبقات الکبری، ج5، ص244-245
  44. ↑ . شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج16،ص21.
  45. ↑ . انساب الاشراف، ج3، ص25؛ قوت القلوب؛ ج 2 , ص 471.
  46. ↑ . تذکرة الخواص، ص194؛ الإرشاد، ج2، ص20.
  47. ↑ . الطبقات الکبری , ج5, ص 244-245
  48. ↑ . المجدی فی انساب الطالبین، ص19؛ مسند الإمام الشهید(ع)، ج2، ص107.
  49. ↑ . تاریخ الطبری، ج7، ص552.
  50. ↑ . الطبقات الکبری، ج5، ص439-441.
  51. ↑ . الفخری، ص164.
  52. ↑ . تاریخ الطبری، ج8، ص192-205.
  53. ↑ . کشف الغمه، ج2، ص205؛ ترجمه الامام الحسن (ع)من الطبقات الکبری، ص91.
  54. ↑ . البدء و التاریخ، ج5، ص74.
  55. ↑ . تاریخ الیعقوبی، ج2، ص225؛ تاریخ مدینه دمشق، ج7، ص122.
  56. ↑ . الدروس الشرعیه، ج2، ص7.
  57. ↑ . البدایه و النهایه، ج8،س 43؛ تاریخ ابن خلدون, ج2, ص 649.
  58. ↑ . الوافی بالوفیات، ج12، ص68-69.
  59. ↑ . تذکره الخواص، ص193.
  60. ↑ . البدایه و النهایه، ج8،س 45.
  61. ↑ . بحار الانوار، ج44، ص134.
  62. ↑ . تاریخ الخمیس، ج2، ص293.
  63. ↑ . رحله ابن جبیر, ص 155؛ مدینه شناسی, ص 326.
  64. ↑ . تاریخ الخمیس، ج2، ص287.
  65. ↑ . العقد الثمین، ج3، ص396.
  66. ↑ . الکامل فی التاریخ، ج10، ص352.
  67. ↑ . تاریخ حرم ائمه بقیع(ع) و آثار دیگر در مدینه منوره، ص51

 

منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]

محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل حسن بن علی المجتبی.
برگرفته از «https://wikihaj.com/index.php?title=امام_حسن_مجتبی(ع)&oldid=59741»