زیدیه: تفاوت میان نسخه‌ها
| (۲۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''زِیدیه'''، فرقه‌ای از [[شیعه]] است که به زید بن | '''زِیدیه'''، فرقه‌ای از [[شیعه]] است که به [[زید بن علی]]، فرزند [[امام زین‌العابدین(ع)]]، نسبت داده می‌شود و در قرن دوم هجری شکل گرفته است. زیدیه [[زید بن علی|زید]] را امام می‌دانند و بر این باورند که تنها کسی می‌تواند امام باشد که علیه ستمگران قیام کند. این فرقه دارای چند شاخه، از جمله جارودیه و سلیمانیه، بود که امروزه از میان رفته‌اند. | ||
زیدیه در اندیشه کلامی به به شیعه نزدیک هستند ولی امامت را تنها برای سه امام اول، [[امام علی(ع)|علی]]، [[امام حسن مجتبی(ع)|حسن]] و [[امام حسین (ع)|حسین(ع)]] به صورت صریح می‌پذیرند. زیدیه در تاریخ [[مکه]] و [[مدینه]] نقش موثری داشته‌اند، اما از قرن هشتم به بعد نفوذ آنها کاهش یافت. | |||
== زید بن على == | == زید بن على == | ||
{{اصلی|زید بن علی}}'''زِیدیه''' منسوب به [[زید بن علی|زید]] فرزند [[امام زین العابدین(ع)]] است. قول مشهور در تاریخ ولادت و شهادت او | {{اصلی|زید بن علی}}'''زِیدیه''' منسوب به [[زید بن علی|زید]] فرزند [[امام زین العابدین(ع)]] است. قول مشهور در تاریخ ولادت و شهادت او سال 80 قمری تا 122 قمری است.<ref>اعیان الشیعة، ج7، ص107؛ الزیدیة، ص65.</ref> زید در نوشته‌های دانشمندان [[امامیه]] ستوده شده<ref>الارشاد، ص171.</ref> و روایاتی در تمجید او وجود دارد.<ref>اعیان الشیعة، ج7، ص108.</ref> از زید آثار علمی در فقه و تفسیر باقی مانده است.<ref>درسنامه فرق و مذاهب کلامی، ص53.</ref> | ||
== پیدایش زیدیه == | == پیدایش زیدیه == | ||
تاریخ پیدایش زیدیه، به قرن دوم هجرى باز می گردد. زیدیه پس از شهادت [[امام حسین(ع)]]، زید بن علی را امام می دانند و امام زین العابدین(ع) را تنها پیشواى علم و معرفت می شمارند؛ نه امام به معناى رهبر سیاسى و زمامدار اسلامى، زیرا یکى از شرایط امام از نظر آنان، قیام مسلحانه علیه ستمگران است.<ref>الزیدیة، ص298.</ref> | تاریخ پیدایش زیدیه، به قرن دوم هجرى باز می گردد. زیدیه پس از شهادت [[امام حسین(ع)]]، [[زید بن علی]] را امام می دانند و امام زین العابدین(ع) را تنها پیشواى علم و معرفت می شمارند؛ نه امام به معناى رهبر سیاسى و زمامدار اسلامى، زیرا یکى از شرایط امام از نظر آنان، قیام مسلحانه علیه ستمگران است.<ref>الزیدیة، ص298.</ref> گروه های زیدی، تا قرن چهارم قیام‌های متعددی را شکل دادند<ref>انساب الاشراف، ج3، ص352 – 355؛ ج5، ص 135؛ البدايه و النهايه، ج11، ص5-6؛ تاريخ ابن خلدون، ج1، ص250-253، ج4، ص6-17 و 282.</ref> و حکومت‌هایی در [[طبرستان]]<ref>معجم البلدان، ج4، ص14، 474؛ تاريخ الاسلام، ج11، ص12-13.</ref>، [[یمن]]<ref>تاريخ ابن خلدون، ج4، ص142-144.</ref> و [[مراکش]]<ref>احسن التقاسيم مقدسي، ص238؛ تاریخ ابن خلدون ج4، ص50؛ علوم انساني دانشگاه الزهرا(س)، ش55، ص73 - 106 «مذهب ادريسيان»،</ref> تشکیل دادند. | ||
== فرقه های زیدیه == | == فرقه های زیدیه == | ||
زیدیه دارای | زیدیه دارای فرقه‌هایی است که هر کدام منتسب به افراد شاخص خود هستند. مشهورترین آنها عبارت اند از: جارودیه<ref>فرق الشیعة، ص67- 70.</ref>، سلیمانیه<ref>اشعری، مقالات الاسلامیین، ترجمه دکتر محسن مؤیدی، ص41؛ اسفرائینی، التبصیر فی الدین، ص28.</ref>، صالحیه و ابتریه.<ref>اسفرائینی، التبصیر فی الدین، ص28؛ شهرستانی، الملل و النحل، ج1، ص 159-160.</ref> فرقه هاى مزبور در تاریخ زیدیه دوام نیافتند.<ref>الزیدیه، ص86</ref> | ||
== اندیشه ها و آراء کلامی == | == اندیشه ها و آراء کلامی == | ||
زیدیه در مباحث کلامی علاوه بر | زیدیه در مباحث کلامی علاوه بر نقل، از عقل نیز بهره گرفته و از نظر کلامى به شیعه نزدیک‌اند.<ref>الزیدیه، ص209 و 216-217</ref> زیدیه صفات ذاتی خدا را، عین ذات او می دانند و صفات زائد بر ذات را، به شدت رد کرده اند.<ref>اسفراینی، التبصیر فی الدین، ج1، ص35؛ حنفی، نقد الزیدیة للمذاهب الکلامیة، ص55.</ref> به اعتقاد آنان هدف خلقت انسان ها و بیان تکالیف، بهره‌مندی از پاداش الهی بوده<ref>نقد الزیدیة، ص229.</ref> و ایمان را علاوه بر معرفت (به خدا) و اقرار زبانی (به توحید و نبوت)، مشتمل بر عمل به همه واجبات و اجتناب از محرمات می دانند.<ref>صبحی، الزیدیة، ص156.</ref> زیدیه از مختار بودن انسان دفاع کرده اند و قدرت انسان را مؤثر در پیدایش فعلش دانسته اند.<ref>اسفراینی، التبصیر فی الدین، ج1، ص63؛ حنفی، نقد الزیدیة للمذاهب الکلامیة، ص181 ،188 و218.</ref> | ||
=== امامت از دیدگاه | === امامت از دیدگاه زیدیه === | ||
زيديه امامت را به قيام و دعوت می‌دانند.<ref>ارشاد الطالبين الي نهج المسترشدين، ص337.</ref> آنان تنها به امامت سه امام اول، [[امام علی(ع)|علی]]، [[امام حسن(ع)|حسن]] و [[امام حسین (ع)|حسين]] علیهم‌السلام قائل هستند.<ref>الاربعين في اصول الدين، ج2، ص255 - 256؛ اشراق اللاهوت في نقد شرح الياقوت، ص483؛ اصول الايمان، ص222؛ نصیرالدین طوسی، قواعد العقاید، ص125-126؛ شهرستانی، الملل و النحل، ج1، ص154- 155.</ref> اما بعد از امام حسين(ع)، هر فرد از نسل [[حضرت فاطمه(س)]] که دارای شرايط (شجاعت، علم، ورع) باشد و قیام کند و فراخوان به بيعت دهد، را امام می‌دانند.<ref>تلخيص المحصل، ص416-417؛ الاربعين في اصول الدين، ج2، ص 268؛ موسوعه مصطلحات الامام الفخر الرازي، ص93،415، 453.</ref> از اين رو آنها قائل به امامت زيد بن علی(ع) هستند زيرا او ضد ستمگران قيام کرد.<ref>الملل و النحل، ج1، ص155 -156.</ref> زيديه قائل به عصمت امام نيستند.<ref>ابکار الافکار في اصول الدين، ج5، ص198؛ الاربعين في اصول الدين، ج2، ص 263.</ref> همچنین به نظر آنها دو نفر می‌توانند همزمان دارای امامت باشند.<ref>تلخيص المحصل ص461-462.</ref> | |||
زیدیه | زیدیه تعداد امامان خود را محدود نمیدانند، بعد از زید بن علی تا سال 1382 قمری امامان زیدیه در دروه های زمانی مختلف به امامت رسیده و برخی در یمن به حکومت رسیدند.<ref>[https://cdn.persianpdf.com/1403-10/Ashnaei_ba_Ferghe_Shieh.pdf آشنایی با فرق تشیع، ص100.]</ref> | ||
== حج و حج گزاری در فقه زيديه == | == حج و حج گزاری در فقه زيديه == | ||
بر اساس آموزه‌های فقهی زيد بن علی و | بر اساس آموزه‌های فقهی زيد بن علی و فقهای زيديه، [[حج]] مشروط به حصول شرايط خاص و واجب فوری است.<ref>منسك الحج و العمرة، الکسبی، ص 4؛ المنسك الحجّ و العمره، صلاح بن احمد، ص 3-7؛ مسند زيد بن علی، ص 220.</ref> به نظر زيديه [[احرام]]، [[وقوف در عرفه]] و [[طواف زيارت]] از اركان حج است كه بدون آن حج به درستی انجام نمی‌شود. اوقات حج در مذهب زيديه شوال، ذی القعده و ده روز اول ذی الحجه است. احرام، طواف قدوم، [[سعی بین صفا و مروه|سعی بين صفا و مروه]] و حلق و تقصير نيز اركان عمره به عنوان سنتی مؤکد است.<ref>منسك الحج و العمرة، قاسم صلاح عامر، ص4-6؛ المنسك الحج والعمره، صلاح بن احمد، ج1، ص6 – 7. </ref> | ||
در | == زيديان و حرمین == | ||
زيديه در نخستين مراحل شکل‌گيری، مدافع قيام هایی بودند که در [[مکه]] يا مدينه به رهبری برخی از شخصيت‌های منسوب به [[اهل بیت|اهل بيت(ع)]] بر پا می‌شد.<ref>الارشاد في معرفه حجج الله علي العباد، ج2، ص212.</ref> | |||
== | === حاکمان زیدی در مکه === | ||
[[حکومت فاطمیان]] (297-567ق.) با سپردن حکمرانی [[مکه]] به بزرگ [[اشراف حسنی]]{{یادداشت|آغازگر حکومت اشراف بر مکه، جعفر بن محمد بن حسن بن محمد بن موسی بن عبدالله بن موسی بن عبدالله بن حسن بن حسن بن علی بن ابی‌طالب (حک:۳۵۷/۳۵۸ق) است.[اتعاظ الحنفاء، ج1، ص225؛ تاریخ مکه، ص245.] بر پایه گزارشی دیگر، وی در فاصله سال‌های ۳۵۶–۳۶۰ق. در دوران رقابت میان عباسیان و فاطمیان، حکمرانی مکه را به دست گرفت[منائح الکرم، ج2، ص211-212؛ تاریخ مکه، ص246.] و از بیم عباسیان خود را به المعز لله فاطمی نزدیک کرد. المعز لله، در نامه‌ای ولایت جعفر بر مکه را تأیید کرد و بدین‌گونه حکومت اشراف در مکه آغاز شد.[افادة الانام، ج3، ص75-76.]}}<ref>غایة المرام، ص483 ؛ موسوعة مکة المکرمه، ج2، ص588.</ref> نفوذ خود بر [[حجاز]] را استوار ساختند.<ref>خلاصة الکلام، ص16.</ref> [[اشراف حسنی|شرفای مکه]] نیز خطبه به نام خلیفه فاطمی خواندند و خود را کارگزار فاطمیان نامیدند.<ref>المنتظم، ج14، ص357؛ تاریخ ابن خلدون، ج4، ص131؛ خلاصة الکلام، ص17.</ref> [[اشراف حسنی|شرفای مکه]] که سده‌ها (از قرن چهارم تا قرن چهاردهم قمری) به عنوان [[امرای مکه|امیر مکه]] حکومت داشتند<ref>. منائح الکرم، ج2، ص211-212؛ تاریخ مکه، ص246.</ref>، از نوادگان [[امام حسن(ع)]] و بر مذهب زيديه بودند و حکومتشان موجب رونق فعاليت‌های تبليغی زيديان در [[حجاز]] شد.<ref>مسالک الابصار في ممالک الامصار، ج4، ص55-56.</ref> گزارش داده‌اند که زيدی مذهبان در جشن‌های مخصوص [[اعياد مذهبی]] در [[مکه]]، در کنار پيروان ديگر مذاهب، فعال بوده‌اند.<ref>تذکره بالاخبار، ص112؛ رحله ابن بطوطه ج1، ص402.</ref> | |||
بنابر گزارشی در سال 497 قمری زیدیه دارای جایگاه اختصاصی برای اقامه نماز جماعت در اوقات شبانه روز در [[مسجدالحرام]] بودند.<ref>نثر الدر المکنون من فضائل اليمن الميمون، ص14-16.</ref> در سال 578قمری [[اذان]] زیدی (شامل ذکر حي علی خير العمل) بر پا بوده است.<ref>رحله ابن جبير، ص70.</ref> گزارشها حاکی از کاهش نفوذ زیدیه از قرن هشتم قمری است.<ref>العقد الثمين، ج4، ص108؛ ج6، ص313؛ غايه المرام، ج2، ص96؛ اتحاف الوری، ج4، ص411 و ج3، ص685؛ </ref> از قرن دهم به بعد منابع متعددی تغییر مذهب [[شریفان مکه]] به [[اهل سنت]] را گزارش کرده‌اند.<ref>تحصيل المرام، ج2، ص786-788؛ نک: ميقات حج، ش22، ص68«تاريخ تشيع در مکه و جبل عامل و حلب»؛ تاريخ مکه از آغاز تا دولت شرفاي مکه، ص445-446.</ref> | |||
در عصر سلطه عثمانی بر حرمين، به دليل دشمنی زيديان با [[حکومت عثمانی]] (۱۲۹۹–۱۹۲۲م.) در يمن، نفوذ زيديان در مکه از ميان رفت و [[شرفای مکه]] نيز سعی می‌کردند به شکل علنی از زيديان حمايت نکنند. بدين ترتيب در برخی سال‌ها حج گزاری زيديان يمنی با محدوديت از سوی شرفای مکه همراه شد و جمعيت زيديان مکه به [[مذهب حنفی]] که مورد حمايت شيعيان بود درآمدند.<ref>صفحات من تاريخ مکه، ج1، ص 234؛ ترحال في الجزيره العربيه، ج1، ص 288</ref> | |||
=== ادامه حیات در یمن === | |||
{{اصلی|حکومت زیدیان در یمن}} | |||
در سال 284 قمری حکومت زيدی به رهبری الهادی الي الحق(245-298ق.) در يمن برپا شد.<ref>تاريخ ابن خلدون، ج4، ص142-144.</ref> حکومت امامان زیدیه در یمن با فراز و فرودهایی از سده سوم قمری تا سال 1382 قمری ادامه داشت و با [[حرمین]] و حاکمان آن در تعامل بود.<ref>تاریخ فرق اسلامی، ج2، ص75-78؛ تاریخ زیدیه در قرن دوم و سوم هجری، ص236؛ زیدیه تاریخ و عقاید، ص85.</ref> در قرن یازدهم قمری گزارشها حکایت از آمدن محمل يمن به مکه، نخستين بار در 980 و سپس در 1049 قمری با همراهی امام وقت زيديان دارد.<ref>موسوعه العتبات المقدسه، ج2، ص294.</ref> | |||
امروزه جمعیت قابل توجهی از جمعیت یمن را زیدیه تشکیل می‌دهند.<ref>اطلس شیعه، ص465-466.</ref> در پی انقلاب مردم یمن در سال 1435قمری/2014 میلادی، حوثی‌ها که گروهی از زیدیان هستند در یمن قدرت یافتند.<ref>جنبش انصارالله یمن، ص230-238.</ref> فقيهان معاصر زيدی از وضعيت سياسی–اجتماعی حاكم بر [[مسجد الحرام]] و سيطره [[آل سعود]] ناراضی‌اند و نقدهای تندی بر رفتار آل سعود دارند.<ref>الاعتصام، ش 11، ص13 -14، «وضعية المسجد الحرام فی ظل حكم آل سعود».</ref>[[پرونده:بقعه ناصر اطروش در آمل.jpg|بندانگشتی|بقعه ناصر اطروش در آمل]] | |||
== زیارتگاه‌های زیدیه == | |||
افزون بر زیارتگاه‌های مشترک بین امامیه و زیدیه مانند [[قبر پیامبر|قبر رسول‌الله(ص)]] و [[آستان مقدس امام حسین(ع)|حرم امام حسین(ع)]] و [[آستان مقدس امام علی(ع)|حرم امام علی(ع)]] در عتبات، زیدیان بر مزار امامان خویش بناهایی مورد احترام می‌ساختند؛ از مشهورترین آنها می‌توان به [[بقعه ناصر اطروش]] (ناصرالحق) در آمل<ref>تاريخ طبرستان و رويان و مازندران، ص 265.</ref>، [[جامع الامام الهادی]] در صعده [[یمن]]، [[مزار یحیی بن زید]] در جوزجان [[افغانستان]] و برخی مزارات در [[قزوین]] اشاره کرد.<ref>[https://farhangziarat.hzrc.ac.ir/article_106565_6a402fcf1daa8c3e08f98390722c527c.pdf زیارت در نگاه زیدیه، ص16.]</ref> | |||
== جستارهای وابسته == | == جستارهای وابسته == | ||
| خط ۶۵: | خط ۷۵: | ||
* '''نثر الدرّ المكنون من فضائل اليمن الميمون'''، محمد بن على اهدلى، مصر، مطبعه زهران، بی‌تا. | * '''نثر الدرّ المكنون من فضائل اليمن الميمون'''، محمد بن على اهدلى، مصر، مطبعه زهران، بی‌تا. | ||
* '''تاریخ فرق اسلامی'''، حسین صابری، تهران، سازمان سمت، 1383ش. | * '''تاریخ فرق اسلامی'''، حسین صابری، تهران، سازمان سمت، 1383ش. | ||
* '''اطلس شیعه'''، رسول جعفریان، تهران، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، 1387ش.{{برگرفتگی | * '''اطلس شیعه'''، رسول جعفریان، تهران، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، 1387ش. | ||
| پیش از لینک = | *'''آشنایی با فرق تشییع'''، مهدی فرمانیان، قم، مرکز مدیریت حوزه علیمه، 1387ش.{{برگرفتگی | ||
| منبع = درسنامه فرق و مذاهب کلامی | | پیش از لینک = بخشهایی از | ||
| منبع = کتاب درسنامه فرق و مذاهب کلامی و مقاله زیارت در نگاه زیدیه | |||
| پس از لینک = | | پس از لینک = | ||
| لینک = | | لینک = | ||
}}{{پایان}} | }}{{پایان}} | ||
[[رده:فرقه‌های شیعه]] | [[رده:فرقه‌های شیعه]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۲ مهٔ ۲۰۲۵، ساعت ۱۲:۰۴
زِیدیه، فرقه‌ای از شیعه است که به زید بن علی، فرزند امام زین‌العابدین(ع)، نسبت داده می‌شود و در قرن دوم هجری شکل گرفته است. زیدیه زید را امام می‌دانند و بر این باورند که تنها کسی می‌تواند امام باشد که علیه ستمگران قیام کند. این فرقه دارای چند شاخه، از جمله جارودیه و سلیمانیه، بود که امروزه از میان رفته‌اند.
زیدیه در اندیشه کلامی به به شیعه نزدیک هستند ولی امامت را تنها برای سه امام اول، علی، حسن و حسین(ع) به صورت صریح می‌پذیرند. زیدیه در تاریخ مکه و مدینه نقش موثری داشته‌اند، اما از قرن هشتم به بعد نفوذ آنها کاهش یافت.
زید بن على[ویرایش | ویرایش مبدأ]
زِیدیه منسوب به زید فرزند امام زین العابدین(ع) است. قول مشهور در تاریخ ولادت و شهادت او سال 80 قمری تا 122 قمری است.[۱] زید در نوشته‌های دانشمندان امامیه ستوده شده[۲] و روایاتی در تمجید او وجود دارد.[۳] از زید آثار علمی در فقه و تفسیر باقی مانده است.[۴]
پیدایش زیدیه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
تاریخ پیدایش زیدیه، به قرن دوم هجرى باز می گردد. زیدیه پس از شهادت امام حسین(ع)، زید بن علی را امام می دانند و امام زین العابدین(ع) را تنها پیشواى علم و معرفت می شمارند؛ نه امام به معناى رهبر سیاسى و زمامدار اسلامى، زیرا یکى از شرایط امام از نظر آنان، قیام مسلحانه علیه ستمگران است.[۵] گروه های زیدی، تا قرن چهارم قیام‌های متعددی را شکل دادند[۶] و حکومت‌هایی در طبرستان[۷]، یمن[۸] و مراکش[۹] تشکیل دادند.
فرقه های زیدیه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
زیدیه دارای فرقه‌هایی است که هر کدام منتسب به افراد شاخص خود هستند. مشهورترین آنها عبارت اند از: جارودیه[۱۰]، سلیمانیه[۱۱]، صالحیه و ابتریه.[۱۲] فرقه هاى مزبور در تاریخ زیدیه دوام نیافتند.[۱۳]
اندیشه ها و آراء کلامی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
زیدیه در مباحث کلامی علاوه بر نقل، از عقل نیز بهره گرفته و از نظر کلامى به شیعه نزدیک‌اند.[۱۴] زیدیه صفات ذاتی خدا را، عین ذات او می دانند و صفات زائد بر ذات را، به شدت رد کرده اند.[۱۵] به اعتقاد آنان هدف خلقت انسان ها و بیان تکالیف، بهره‌مندی از پاداش الهی بوده[۱۶] و ایمان را علاوه بر معرفت (به خدا) و اقرار زبانی (به توحید و نبوت)، مشتمل بر عمل به همه واجبات و اجتناب از محرمات می دانند.[۱۷] زیدیه از مختار بودن انسان دفاع کرده اند و قدرت انسان را مؤثر در پیدایش فعلش دانسته اند.[۱۸]
امامت از دیدگاه زیدیه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
زيديه امامت را به قيام و دعوت می‌دانند.[۱۹] آنان تنها به امامت سه امام اول، علی، حسن و حسين علیهم‌السلام قائل هستند.[۲۰] اما بعد از امام حسين(ع)، هر فرد از نسل حضرت فاطمه(س) که دارای شرايط (شجاعت، علم، ورع) باشد و قیام کند و فراخوان به بيعت دهد، را امام می‌دانند.[۲۱] از اين رو آنها قائل به امامت زيد بن علی(ع) هستند زيرا او ضد ستمگران قيام کرد.[۲۲] زيديه قائل به عصمت امام نيستند.[۲۳] همچنین به نظر آنها دو نفر می‌توانند همزمان دارای امامت باشند.[۲۴]
زیدیه تعداد امامان خود را محدود نمیدانند، بعد از زید بن علی تا سال 1382 قمری امامان زیدیه در دروه های زمانی مختلف به امامت رسیده و برخی در یمن به حکومت رسیدند.[۲۵]
حج و حج گزاری در فقه زيديه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
بر اساس آموزه‌های فقهی زيد بن علی و فقهای زيديه، حج مشروط به حصول شرايط خاص و واجب فوری است.[۲۶] به نظر زيديه احرام، وقوف در عرفه و طواف زيارت از اركان حج است كه بدون آن حج به درستی انجام نمی‌شود. اوقات حج در مذهب زيديه شوال، ذی القعده و ده روز اول ذی الحجه است. احرام، طواف قدوم، سعی بين صفا و مروه و حلق و تقصير نيز اركان عمره به عنوان سنتی مؤکد است.[۲۷]
زيديان و حرمین[ویرایش | ویرایش مبدأ]
زيديه در نخستين مراحل شکل‌گيری، مدافع قيام هایی بودند که در مکه يا مدينه به رهبری برخی از شخصيت‌های منسوب به اهل بيت(ع) بر پا می‌شد.[۲۸]
حاکمان زیدی در مکه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
حکومت فاطمیان (297-567ق.) با سپردن حکمرانی مکه به بزرگ اشراف حسنی[یادداشت ۱][۲۹] نفوذ خود بر حجاز را استوار ساختند.[۳۰] شرفای مکه نیز خطبه به نام خلیفه فاطمی خواندند و خود را کارگزار فاطمیان نامیدند.[۳۱] شرفای مکه که سده‌ها (از قرن چهارم تا قرن چهاردهم قمری) به عنوان امیر مکه حکومت داشتند[۳۲]، از نوادگان امام حسن(ع) و بر مذهب زيديه بودند و حکومتشان موجب رونق فعاليت‌های تبليغی زيديان در حجاز شد.[۳۳] گزارش داده‌اند که زيدی مذهبان در جشن‌های مخصوص اعياد مذهبی در مکه، در کنار پيروان ديگر مذاهب، فعال بوده‌اند.[۳۴]
بنابر گزارشی در سال 497 قمری زیدیه دارای جایگاه اختصاصی برای اقامه نماز جماعت در اوقات شبانه روز در مسجدالحرام بودند.[۳۵] در سال 578قمری اذان زیدی (شامل ذکر حي علی خير العمل) بر پا بوده است.[۳۶] گزارشها حاکی از کاهش نفوذ زیدیه از قرن هشتم قمری است.[۳۷] از قرن دهم به بعد منابع متعددی تغییر مذهب شریفان مکه به اهل سنت را گزارش کرده‌اند.[۳۸]
در عصر سلطه عثمانی بر حرمين، به دليل دشمنی زيديان با حکومت عثمانی (۱۲۹۹–۱۹۲۲م.) در يمن، نفوذ زيديان در مکه از ميان رفت و شرفای مکه نيز سعی می‌کردند به شکل علنی از زيديان حمايت نکنند. بدين ترتيب در برخی سال‌ها حج گزاری زيديان يمنی با محدوديت از سوی شرفای مکه همراه شد و جمعيت زيديان مکه به مذهب حنفی که مورد حمايت شيعيان بود درآمدند.[۳۹]
ادامه حیات در یمن[ویرایش | ویرایش مبدأ]
در سال 284 قمری حکومت زيدی به رهبری الهادی الي الحق(245-298ق.) در يمن برپا شد.[۴۰] حکومت امامان زیدیه در یمن با فراز و فرودهایی از سده سوم قمری تا سال 1382 قمری ادامه داشت و با حرمین و حاکمان آن در تعامل بود.[۴۱] در قرن یازدهم قمری گزارشها حکایت از آمدن محمل يمن به مکه، نخستين بار در 980 و سپس در 1049 قمری با همراهی امام وقت زيديان دارد.[۴۲]
امروزه جمعیت قابل توجهی از جمعیت یمن را زیدیه تشکیل می‌دهند.[۴۳] در پی انقلاب مردم یمن در سال 1435قمری/2014 میلادی، حوثی‌ها که گروهی از زیدیان هستند در یمن قدرت یافتند.[۴۴] فقيهان معاصر زيدی از وضعيت سياسی–اجتماعی حاكم بر مسجد الحرام و سيطره آل سعود ناراضی‌اند و نقدهای تندی بر رفتار آل سعود دارند.[۴۵]
زیارتگاه‌های زیدیه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
افزون بر زیارتگاه‌های مشترک بین امامیه و زیدیه مانند قبر رسول‌الله(ص) و حرم امام حسین(ع) و حرم امام علی(ع) در عتبات، زیدیان بر مزار امامان خویش بناهایی مورد احترام می‌ساختند؛ از مشهورترین آنها می‌توان به بقعه ناصر اطروش (ناصرالحق) در آمل[۴۶]، جامع الامام الهادی در صعده یمن، مزار یحیی بن زید در جوزجان افغانستان و برخی مزارات در قزوین اشاره کرد.[۴۷]
جستارهای وابسته[ویرایش | ویرایش مبدأ]
پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- ↑ اعیان الشیعة، ج7، ص107؛ الزیدیة، ص65.
- ↑ الارشاد، ص171.
- ↑ اعیان الشیعة، ج7، ص108.
- ↑ درسنامه فرق و مذاهب کلامی، ص53.
- ↑ الزیدیة، ص298.
- ↑ انساب الاشراف، ج3، ص352 – 355؛ ج5، ص 135؛ البدايه و النهايه، ج11، ص5-6؛ تاريخ ابن خلدون، ج1، ص250-253، ج4، ص6-17 و 282.
- ↑ معجم البلدان، ج4، ص14، 474؛ تاريخ الاسلام، ج11، ص12-13.
- ↑ تاريخ ابن خلدون، ج4، ص142-144.
- ↑ احسن التقاسيم مقدسي، ص238؛ تاریخ ابن خلدون ج4، ص50؛ علوم انساني دانشگاه الزهرا(س)، ش55، ص73 - 106 «مذهب ادريسيان»،
- ↑ فرق الشیعة، ص67- 70.
- ↑ اشعری، مقالات الاسلامیین، ترجمه دکتر محسن مؤیدی، ص41؛ اسفرائینی، التبصیر فی الدین، ص28.
- ↑ اسفرائینی، التبصیر فی الدین، ص28؛ شهرستانی، الملل و النحل، ج1، ص 159-160.
- ↑ الزیدیه، ص86
- ↑ الزیدیه، ص209 و 216-217
- ↑ اسفراینی، التبصیر فی الدین، ج1، ص35؛ حنفی، نقد الزیدیة للمذاهب الکلامیة، ص55.
- ↑ نقد الزیدیة، ص229.
- ↑ صبحی، الزیدیة، ص156.
- ↑ اسفراینی، التبصیر فی الدین، ج1، ص63؛ حنفی، نقد الزیدیة للمذاهب الکلامیة، ص181 ،188 و218.
- ↑ ارشاد الطالبين الي نهج المسترشدين، ص337.
- ↑ الاربعين في اصول الدين، ج2، ص255 - 256؛ اشراق اللاهوت في نقد شرح الياقوت، ص483؛ اصول الايمان، ص222؛ نصیرالدین طوسی، قواعد العقاید، ص125-126؛ شهرستانی، الملل و النحل، ج1، ص154- 155.
- ↑ تلخيص المحصل، ص416-417؛ الاربعين في اصول الدين، ج2، ص 268؛ موسوعه مصطلحات الامام الفخر الرازي، ص93،415، 453.
- ↑ الملل و النحل، ج1، ص155 -156.
- ↑ ابکار الافکار في اصول الدين، ج5، ص198؛ الاربعين في اصول الدين، ج2، ص 263.
- ↑ تلخيص المحصل ص461-462.
- ↑ آشنایی با فرق تشیع، ص100.
- ↑ منسك الحج و العمرة، الکسبی، ص 4؛ المنسك الحجّ و العمره، صلاح بن احمد، ص 3-7؛ مسند زيد بن علی، ص 220.
- ↑ منسك الحج و العمرة، قاسم صلاح عامر، ص4-6؛ المنسك الحج والعمره، صلاح بن احمد، ج1، ص6 – 7.
- ↑ الارشاد في معرفه حجج الله علي العباد، ج2، ص212.
- ↑ غایة المرام، ص483 ؛ موسوعة مکة المکرمه، ج2، ص588.
- ↑ خلاصة الکلام، ص16.
- ↑ المنتظم، ج14، ص357؛ تاریخ ابن خلدون، ج4، ص131؛ خلاصة الکلام، ص17.
- ↑ . منائح الکرم، ج2، ص211-212؛ تاریخ مکه، ص246.
- ↑ مسالک الابصار في ممالک الامصار، ج4، ص55-56.
- ↑ تذکره بالاخبار، ص112؛ رحله ابن بطوطه ج1، ص402.
- ↑ نثر الدر المکنون من فضائل اليمن الميمون، ص14-16.
- ↑ رحله ابن جبير، ص70.
- ↑ العقد الثمين، ج4، ص108؛ ج6، ص313؛ غايه المرام، ج2، ص96؛ اتحاف الوری، ج4، ص411 و ج3، ص685؛
- ↑ تحصيل المرام، ج2، ص786-788؛ نک: ميقات حج، ش22، ص68«تاريخ تشيع در مکه و جبل عامل و حلب»؛ تاريخ مکه از آغاز تا دولت شرفاي مکه، ص445-446.
- ↑ صفحات من تاريخ مکه، ج1، ص 234؛ ترحال في الجزيره العربيه، ج1، ص 288
- ↑ تاريخ ابن خلدون، ج4، ص142-144.
- ↑ تاریخ فرق اسلامی، ج2، ص75-78؛ تاریخ زیدیه در قرن دوم و سوم هجری، ص236؛ زیدیه تاریخ و عقاید، ص85.
- ↑ موسوعه العتبات المقدسه، ج2، ص294.
- ↑ اطلس شیعه، ص465-466.
- ↑ جنبش انصارالله یمن، ص230-238.
- ↑ الاعتصام، ش 11، ص13 -14، «وضعية المسجد الحرام فی ظل حكم آل سعود».
- ↑ تاريخ طبرستان و رويان و مازندران، ص 265.
- ↑ زیارت در نگاه زیدیه، ص16.
- ↑ آغازگر حکومت اشراف بر مکه، جعفر بن محمد بن حسن بن محمد بن موسی بن عبدالله بن موسی بن عبدالله بن حسن بن حسن بن علی بن ابی‌طالب (حک:۳۵۷/۳۵۸ق) است.[اتعاظ الحنفاء، ج1، ص225؛ تاریخ مکه، ص245.] بر پایه گزارشی دیگر، وی در فاصله سال‌های ۳۵۶–۳۶۰ق. در دوران رقابت میان عباسیان و فاطمیان، حکمرانی مکه را به دست گرفت[منائح الکرم، ج2، ص211-212؛ تاریخ مکه، ص246.] و از بیم عباسیان خود را به المعز لله فاطمی نزدیک کرد. المعز لله، در نامه‌ای ولایت جعفر بر مکه را تأیید کرد و بدین‌گونه حکومت اشراف در مکه آغاز شد.[افادة الانام، ج3، ص75-76.]
منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- اعیان الشیعة، احمد امین، بیروت، دار المعارف، بی تا.
- فرق الشیعة حسن بن موسی نوبختی، قم، انتشارات مکتبة المفید، 1388ق.
- الزیدیه، احمد محمود صبحی، بیروت، دار النهضة العربیة، 1411ق.
- انساب الاشراف، احمد بن يحيی البلاذری، بيروت، دار الفکر، 1417ق.
- البداية و النهاية في التاريخ، اسماعيل بن عمر بن کثير، بيروت، دار الفکر، 1407ق.
- تاريخ ابن خلدون، عبدالرحمان ابن خلدون، بيروت، دار الفکر، 1408ق.
- معجم البلدان، ياقوت حموی، بيروت، دار صادر، 1995م.
- احسن التقاسيم في معرفة الاقاليم، محمد بن احمد المقدسی، قاهره، مکتبه مدبولی، 1411ق.
- تاريخ الاسلام و وفيات المشاهير و الاعلام، محمد بن احمد الذهبی، بيروت، دار الکتاب العربي، 1410ق.
- الملل و النحل، محمد بن عبد الکریم شهرستانی، قم، الشریف الرضی، 1364ش.
- مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین، ابوالحسن اشعری، بیروت، المکتبة العصریة، 1411ق.
- التبصیر فی الدین، ابوالمظفر اسفرائنی، بیروت، عالم الکتب، 1411ق.
- نقد الزیدیة للمذاهب الکلامیة، امام حنفی، قاهره، مکتبة الثقافة الدینیة، 2006م.
- الأربعين في أصول الدين، فخر الدين رازى، قاهره، مكتبة الكليات الأزهرية، 1986م.
- إرشاد الطالبين إلى نهج المسترشدين، فاضل مقداد، قم، كتابخانه مرعشى، 1405ق.
- الارشاد في معرفة حجج الله علي العباد، محمد شیخ مفید، بيروت، دار المفيد، 1414ق.
- إشراق اللاهوت في نقد شرح الياقوت، عميد الدين عبيدلى، تهران، ميراث مكتوب،1381ش.
- اصول الایمان، عبد القاهر بغدادى، بيروت، دار ومكتبة الهلال، 2003م.
- الاعتصام(ماهنامه)، یمن، رابطه علماء الیمن، 2016م.
- تلخیص المحصل المعروف بنقد المحصل، محمد نصیر الدین الطوسی، بیروت، دارالاضواء، 1405ق.
- رحلة ابن جبير، محمد بن احمد ابن جبير، بيروت، دار مكتبة الهلال، 1986م.
- نثر الدرّ المكنون من فضائل اليمن الميمون، محمد بن على اهدلى، مصر، مطبعه زهران، بی‌تا.
- تاریخ فرق اسلامی، حسین صابری، تهران، سازمان سمت، 1383ش.
- اطلس شیعه، رسول جعفریان، تهران، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، 1387ش.
- آشنایی با فرق تشییع، مهدی فرمانیان، قم، مرکز مدیریت حوزه علیمه، 1387ش.این مقاله برگرفته از بخشهایی از کتاب درسنامه فرق و مذاهب کلامی و مقاله زیارت در نگاه زیدیه است.