مزار امامزاده قاسم بن حسن(ع): تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی حج
جز (جایگزینی متن - ' ' به ' ')
 
(۱۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{جعبه اطلاعات بنای مذهبی
{{جعبه اطلاعات بنای مذهبی
| عنوان   =مزار امامزاده قاسم بن امام حسن(ع)
| عنوان =مزار امامزاده قاسم بن امام حسن(ع)
| تصویر   =مرقد امامزاده قاسم بن امام حسن.jpg
| تصویر =مرقد امامزاده قاسم بن امام حسن.jpg
| اندازه تصویر =300px
| اندازه تصویر =300px
| بنيانگذار =
| بنيانگذار =  
| تأسیس   =دوره [[آل‌بویه]]
| تأسیس =دوره [[آل‌بویه]]
| کاربری   =مرقد
| کاربری =[[مرقد]]
| مکان   =شهر مسیب در [[عراق]]
| مکان =شهر مسیّب در [[عراق]]
| نام‌های دیگر =ابوجاسم، قاسم بن حسن عتیکاوی
| نام‌های دیگر =ابوجاسم • قاسم بن حسن عتیکاوی
| وقایع مرتبط =
| وقایع مرتبط =
| ظرفیت   =
| ظرفیت =
| وضعیت   =از زیارتگاه‌های مشهور و بزرگ منطقه
| وضعیت =فعال
| مساحت   =
| مساحت =
| امکانات   =ایوان، رواق، گنبد، صحن و حجره‌
| امکانات =ایوان • رواق • گنبد • صحن حجره‌
| شماره ثبت =
| شماره ثبت =
| معمار   =
| معمار =
| سبک   =
| سبک =
| بازسازی   =
| بازسازی =
| وبگاه   =  
| وبگاه =  
}}
}}
'''مزار امامزاده قاسم بن حسن(ع)''' حدود چهار فرسخی [[کربلا]] در منطقه «عتیکات» نزدیک شهر «مسیّب» قرار دارد که در بین اهالی به «ابوجاسم» و «قاسم بن حسن عتیکاوی» مشهور است.


'''مزار امامزاده قاسم بن حسن(ع)''' حدود چهار فرسخی [[کربلا]]، در منطقه عتیکات نزدیک شهر مسیّب قرار دارد که بین اهالی، به ابوجاسم و قاسم بن حسن عتیکاوی، شهرت دارد. این بقعه یکی از زیارتگاه‌های مشهور و بزرگ منطقه است.
به نظر برخی این مکان، مدفن قاسم بن [[امام حسن مجتبی(ع)]] است ولی به گفته برخی مقاتل و منابع تاریخی، قاسم(ع) در کربلا به [[شهادت]] رسید و در کنار دیگر شهدای کربلا [[دفن]] گردید. قاسم اکبر بن امام حسن مجتبی(ع) که در [[جنگ نهروان]] به شهادت رسید از دیگر احتمال‌های مدفون در مزار می‌باشد.


==معرفی اجمالی قاسم بن حسن==
بنای قبلی این مزار به اعتقاد عده‌ای متعلق به دوره [[آل بویه|آل‌بویه]] است که در سال ۱۹۵۰م تخریب شد و به جای آن، مزار کنونی که دارای ایوان، [[رواق]]، [[گنبد]]، [[صحن]] و [[حجره‌|حجره‌هایی]] است، بنا گردید.
به هرحال، از آنجایی که زائران، این مکان را به عنوان مزار قاسم بن امام حسن(ع)، زیارت می‌کنند، ما نیز در اینجا، مختصری از زندگی قاسم را بیان می‌کنیم:
==موقعیت و بنا==
در کتب تاریخ، تراجم و انساب، برای امام حسن مجتبی(ع) از 15 تا 31 فرزند، ذکر شده است.<ref>الارشاد، ج2، ص20؛ اعلام الوری، ص212؛ مناقب آل ابی‌طالب، ج4، ص29؛ الشجرة المبارکة، ص3؛ کشف الغمّة، ج2، ص198؛ تاریخ الائمة، ص18؛ انیس المؤمنین، ص92؛ تاج الموالید، ص103؛ کاشف الغمّة، ص66 و 67؛ التتمة فی تواریخ الائمة، ص69.</ref> با مروری اجمالی به مقاتل و منابع تاریخی، چنین به دست می‌آید که چهار تا شش تن از فرزندان امام حسن مجتبی(ع)، به نام‌های [[حسن مثنّی]]، قاسم، [[عبدالله بن حسن|عبدالله]]، [[عمرو بن امام حسن|عمرو]]، [[عبدالرحمان بن امام حسن|عبدالرحمان]] و [[ابوبکر بن امام حسن|ابوبکر]]، به همراه امام حسین(ع) به سوی کربلا، حرکت کردند.<ref>مناهل الضرب، ص23.</ref> عبدالرحمان در مسیر [[حج]] و با [[لباس احرام]]، در [[منطقه ابواء]] از دنیا رفت‌<ref>الارشاد، ج2، ص26.</ref> و قاسم، عبدالله و ابوبکر نیز در [[روز عاشورا]]، به شهادت رسیدند.<ref>پژوهشی پیرامون شهدای کربلا، ص100، 102 و 105.</ref>
این مزار، حدود چهار فرسخی [[کربلا]]، در منطقه «عتیکات» نزدیک شهر «مسیّب» قرار دارد که بین اهالی به «ابوجاسم»<ref>مراقد المعارف، ج2، ص194.</ref> و قاسم بن حسن عتیکاوی مشهور است.<ref>المشاهد المشرّفة، ج4، ص145.</ref>عتیکات یا عتیکیات جمع عُتیکی، منسوب به عُتَیک است و به روزهای بسیار گرم گفته می‌شود. شهر مسیّب نزدیک [[فرات|رود فرات]] قرار دارد و شاید ریشه لغوی نام آن ماده «سیب» باشد که نام نهری در منطقه ذنابة الفرات بوده است.  


قاسم از همسر امام حسن(ع)، به نام «رمله» که [[ام‌ ولد]] بود، به دنیا آمد.<ref>ابصار العین، ص36.</ref> شواهدی وجود دارد که این بانو، مادر ابوبکر بن حسن(ع) نیز بوده و در کربلا، به همراه فرزندانش، حضور داشته است.<ref>لباب الانساب، ج1، ص401.</ref>
در گذشته در این ناحیه شهری قرار داشت که صباح بن‌ هارون، یحیی بن احمد مقری، هبة الله بن عبدالله و احمد بن عبدالله مؤدب [[مقتدر عباسی]] از آنجا برخاسته بودند.


برخی از منابع، سال ولادت قاسم را 47 هجری ذکر کرده‌اند.<ref>کاشف الغمه، ص33.</ref> بنابراین او در زمان شهادت پدر بزرگوارش، سه ساله و در واقعه کربلا سیزده یا چهارده ساله بوده است.<ref>پژوهشی پیرامون شهدای کربلا، ص109.</ref> اما به گفته بیهقی، او در زمان شهادت، شانزده ساله بود.<ref>لباب الانساب، ج1، ص401.</ref>
عده‌ای، بنای قبلی این مزار را از آثار دوره [[آل‌بویه]] می‌دانند که در سال 1950م خراب شد و به‌جای آن، آرامگاه دیگری، شامل [[ایوان]]، [[رواق]]، [[گنبد]]، [[صحن]] و [[حجره‌|حجره‌ها]] ساخته شد. به گفته حمید فواز از خاندان آل‌جعفر متولی زیارتگاه، از این مزار کرامات فراوانی دیده شده است.<ref>معجم المراقد والمزارات فی العراق، ص319.</ref>  
==محل مرقد==
این زیارتگاه باشکوه، حدود چهار فرسخی [[کربلا]]، در منطقه «عتیکات» (عتیکات یا عتیکیات جمع عُتیکی، منسوب به عُتَیک (صیغه تصغیر) است و به روزهای بسیار گرم گفته می‌شود و شاخه‌ای از قبیلة ا. زدی‌ها در آنجا سکونت دارند.) نزدیک شهر «مسیّب» (شهر مسیّب نزدیک رود فرات قرار دارد و شاید ریشه لغوی نام آن ماده «سیب» باشد که نام نهری در منطقه ذنابة الفرات بوده است. در گذشته در این ناحیه شهری قرار داشت که صباح بن‌ هارون، یحیی بن احمد مقری، هبة الله بن عبدالله مؤدب [[مقتدر عباسی]] و احمد بن عبدالله مؤدب مقتدر عباسی از آنجا برخاسته بودند.) قرار دارد که بین اهالی، به «ابوجاسم»<ref>مراقد المعارف، ج2، ص194.</ref> و قاسم بن حسن عتیکاوی، شهرت دارد.<ref>المشاهد المشرّفة، ج4، ص145.</ref>
[[پرونده:ضریح امامزاده قاسم بن حسن(ع).jpg|بندانگشتی|ضریح امامزاده قاسم بن حسن(ع)|200px]]
[[پرونده:ضریح امامزاده قاسم بن حسن(ع).jpg|بندانگشتی|ضریح امامزاده قاسم بن حسن(ع)|200px]]
==مدفون در مزار==
به نظر برخی این مکان، مدفن قاسم بن امام حسن مجتبی(ع) است.<ref>زيارتگاه‌هاى عراق، ج۲، ص۹۰.</ref> در کتب تاریخ، تراجم و انساب، برای [[امام حسن مجتبی(ع)]] از 15 تا 31 فرزند، ذکر شده است.<ref>نگاه کنید به: الارشاد، ج2، ص20؛ اعلام الوری، ص212؛ مناقب آل ابی‌طالب، ج4، ص29؛ الشجرة المبارکة، ص3؛ کشف الغمّة، ج2، ص198؛ تاریخ الائمة، ص18؛ انیس المؤمنین، ص92؛ تاج الموالید، ص103؛ کاشف الغمّة، ص66 و 67؛ التتمة فی تواریخ الائمة، ص69.</ref>
قاسم از همسر امام حسن(ع)، به نام «رمله» که [[ام‌ ولد]] بود، به دنیا آمد.<ref>ابصار العین، ص36.</ref> شواهدی وجود دارد که این بانو، مادر ابوبکر بن حسن(ع) نیز بوده و در [[کربلا]]، به همراه فرزندانش، حضور داشته است.<ref>لباب الانساب، ج1، ص401.</ref>


==ساختمان مقبره==
برخی از منابع، سال ولادت قاسم را 47ق ذکر کرده‌اند.<ref>کاشف الغمه، ص33.</ref> بنابراین او در زمان شهادت پدرش، سه ساله و در واقعه کربلا سیزده یا چهارده ساله بوده است.<ref>پژوهشی پیرامون شهدای کربلا، ص109.</ref> اما به گفته بیهقی، او در زمان شهادت، شانزده ساله بود.<ref>لباب الانساب، ج1، ص401.</ref>
ساختمان قبلی آرامگاه که براساس برخی باورها، از آثار دوره [[آل‌بویه]] بوده است، سال 1950 م خراب شد و به‌جای آن، آرامگاه باشکوهی، شامل ایوان، رواق، گنبد، صحن و حجره‌ها، ساخته شد؛ تا جایی‌که به یکی از زیارتگاه‌های مشهور و بزرگ منطقه، تبدیل گردید. به گفته متولی زیارتگاه، آقای حمید فواز، از خاندان آل‌جعفر، از این قبر، کرامات فراوانی، دیده شده است..<ref>معجم المراقد والمزارات فی العراق، ص319.</ref>


==دیدگاه‌ها درباره شخص مدفون در بقعه==
به گفته برخی مقاتل و منابع تاریخی، چنین به دست می‌آید که چهار تا شش تن از فرزندان امام حسن مجتبی(ع)، به نام‌های [[حسن مثنّی]]، قاسم، [[عبدالله بن حسن|عبدالله]]، [[عمرو بن امام حسن|عمرو]]، [[عبدالرحمان بن امام حسن|عبدالرحمان]] و [[ابوبکر بن امام حسن|ابوبکر]]، به همراه [[امام حسین (ع)|امام حسین(ع)]] به سوی کربلا، حرکت کردند.<ref>مناهل الضرب، ص23.</ref> عبدالرحمان در مسیر [[حج]] و با [[لباس احرام]]، در [[منطقه ابواء]] از دنیا رفت‌<ref>الارشاد، ج2، ص26.</ref> و قاسم، عبدالله و ابوبکر نیز در [[روز عاشورا]]، به شهادت رسیدند.<ref>پژوهشی پیرامون شهدای کربلا، ص100، 102 و 105.</ref>  
درباره شخص مدفون در این بقعه، چند دیدگاه وجود دارد؛ برخی تصور کرده‌اند که این مکان، مدفن قاسم بن امام حسن مجتبی(ع) است؛ در حالی‌که به [[اجماع]] همه مورخان و ارباب تراجم، قاسم بن حسن(ع)، در کربلا به شهادت رسید و به نوشته [[بیهقی]]، مقابل عمویش در کربلا در سن 16 سالگی کشته شد و قاتل وی، «عمرو بن سعید بن نفیل» بود. او کنار سایر شهدا، در کربلا به خاک سپرده شد.<ref>لباب الانساب، ج1، ص401.</ref>
===دیدگاه قزوینی===
اما «[[سیدمهدی قزوینی]]» می‌نویسد که صاحب این مزار، قاسم اکبر بن امام حسن مجتبی(ع) است‌<ref>فلک النجاة، ص22.</ref> که در رکاب جدش [[امام علی(ع)]] و پدرش [[امام حسن(ع)]] در [[جنگ نهروان|نهروان]]، شرکت کرد و پس از زخمی شدن در این مکان، وفات یافت و به خاک سپرده شد.<ref>آرامگاه‌های خاندان پاک پیامبر، ص303؛ معجم المراقد، ص319.</ref>
===دیدگاه حرزالدین===
[[محمد حرزالدین|حرزالدین]] پس از بازگویی این سخن قزوینی، می‌نویسد: <ref>مراقد المعارف، ج2، ص194 و 195.</ref>


مخفی نماند که سیدمهدی قزوینی، تنها کسی است که این ادعا را کرده است و ما بر منبع سخن ایشان، دست نیافتیم. مؤلف گوید: حالِ صاحب قبر، برای ما روشن نیست و نمی‌دانیم که قاسم بن حسن کیست؟ آیا حسنی است یا حسینی؟
به ادعای مؤلفان کتاب زیارتگاه‌های عراق، به [[اجماع]] همه مورخان و ارباب تراجم، قاسم بن حسن(ع)، در کربلا به شهادت رسید.<ref>زیارتگاه‌های عراق، ج۲، ص۹۰.</ref> به نوشته [[بیهقی]]، مقابل عمویش در کربلا کشته شد و قاتل وی، «عمرو بن سعید بن نفیل» بود. او کنار سایر شهدا، در کربلا به خاک سپرده شد.<ref>لباب الانساب، ج1، ص401.</ref>  
===دیدگاه کمونه===
[[سیدعبدالرزاق کمونه]] نیز با صراحت می‌گوید: من اطلاعی به دست نیاوردم که حسن بن علی بن ابی‌طالب(ع)، به جز قاسم که در کربلا با عمویش [[امام حسین(ع)]] به شهادت رسید، پسری به نام قاسم، داشته باشد و بر منبع سخن سیدمهدی قزوینی، دست نیافتم.<ref>مشاهد العترة الطاهرة، ص237؛ کتاب المزار، ص143 و 144.</ref>
===دیدگاه ابوسعیده و عامری===
[[سیدحسین ابوسعیده]] می‌نویسد: «شاید یکی از نوادگان و ذریه ائمه (علیهم‌السّلام) در این مکان، مدفون باشد که متاسفانه قائل این قول را نمی‌دانم».<ref>المشاهد المشرفة، ج4، ص146.</ref>


[[ثامر عبدالحسن عامری]] نیز معتقد است که وی، فرزند بلافصل امام حسن(ع) نیست. بلکه یکی از نوادگان اوست که به اختصار، به قاسم بن حسن(ع)، شهرت یافته است..<ref>معجم المراقد والمزارات فی العراق، ص319.</ref>
===قاسم اکبر بن امام حسن مجتبی(ع)===
[[سیدمهدی قزوینی]] صاحب این [[مزار]] را، قاسم اکبر بن امام حسن مجتبی(ع) دانست<ref>فلک النجاة، ص22.</ref> که در رکاب جدش [[امام علی(ع)]] و پدرش [[امام حسن(ع)]] در [[جنگ نهروان|نهروان]]، شرکت کرد و پس از زخمی شدن در این مکان، وفات یافت و به خاک سپرده شد.<ref>آرامگاه‌های خاندان پاک پیامبر، ص303؛ معجم المراقد، ص319.</ref>
 
[[محمد حرزالدین|حرزالدین]] پس از ذکر سخن قزوینی، او را تنها کسی می‌داند که این ادعا را ذکر کرده و نقل می‌کند که برای این مطلب، منبعی پیدا نکرده و صاحب قبر را فرد مشخصی نمی‌داند.<ref>مراقد المعارف، ج2، ص194 و 195.</ref> همچنان که [[سیدعبدالرزاق کمونه]] نیز با تأیید سخن حرزالدین ذکر می‌کند که منبعی ندارد که حسن بن علی بن ابی‌طالب(ع)، به جز قاسم که در کربلا به [[شهادت]] رسید، پسری به نام قاسم داشته باشد.<ref>مشاهد العترة الطاهرة، ص237؛ کتاب المزار، ص143 و 144.</ref>
 
===یکی از نوادگان و ذریه ائمه(ع)===
[[سیدحسین ابوسعیده]] احتمال می‌دهد که مدفون در مزار، یکی از نوادگان و ذریه ائمه(ع) باشد؛ ولی ذکر می‌کند که قائل این قول مشخص نیست.<ref>المشاهد المشرفة، ج4، ص146.</ref> [[ثامر عبدالحسن عامری]] نیز معتقد است که شخص مدفون، فرزند بلافصل امام حسن(ع) نیست؛ بلکه یکی از نوادگان اوست که به اختصار، به قاسم بن حسن(ع) مشهور شده است.<ref>معجم المراقد والمزارات فی العراق، ص319.</ref>


==پانویس==
==پانویس==
{{پانویس}}
{{پانویس}}
 
==منابع==
==منابع ==
 
{{منابع}}
{{منابع}}
{{برگرفتگی
|پیش از لینک = کتاب
|منبع = زیارت‌گاه‌های عراق، محمدمهدی فقیه بحرالعلوم.
|پس از لینک = بخش «مزار امامزاده قاسم بن امام حسن(ع)»، ج2، ص90-95،
| لینک = http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/1473/1/5
}}
*'''مراقد المعارف'''، محمد حرزالدين، تحقيق: محمدحسين حرزالدين، قم، سعيد بن جبير، ٢٠٠٧م.
*'''مراقد المعارف'''، محمد حرزالدين، تحقيق: محمدحسين حرزالدين، قم، سعيد بن جبير، ٢٠٠٧م.
*'''المشاهد المشرفة'''، السيد حسين ابوسعيدة، ط ١، بيروت، مؤسسة البلاغ، ١۴٣٣ه. ق - ٢٠١٢م.
*'''المشاهد المشرفة'''، السيد حسين ابوسعيدة، ط ١، بيروت، مؤسسة البلاغ، ١۴٣٣ق - ٢٠١٢م.
*'''معجم المراقد والمزارات في العراق'''، ثامر عبدالحسن العامري، (لا م)، (لا ن)، (لا ت).
*'''معجم المراقد والمزارات في العراق'''، ثامر عبدالحسن العامري، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
*'''لباب الانساب والالقاب والاعقاب'''، ابوالحسن على بن زيد بيهقى (ابن فندق)، قم، كتابخانه آيت‌الله العظمى مرعشى نجفى، ١۴١٠ه. ق.
*'''لباب الانساب والالقاب والاعقاب'''، ابوالحسن على بن زيد بيهقى (ابن فندق)، قم، كتابخانه آيت‌الله العظمى مرعشى نجفى، ١۴١٠ق.
*'''آرامگاه‌هاى خاندان پاك پيامبر(ص) و بزرگان صحابه و تابعين'''، سيد عبدالرّزاق كمونه، ترجمه: عبدالعلى صاحبى، چاپ دوم، مشهد، بنياد پژوهش‌هاى اسلامى آستان قدس رضوى، ١٣٧۵ه. ش.
*'''آرامگاه‌هاى خاندان پاك پيامبر(ص) و بزرگان صحابه و تابعين'''، سيد عبدالرّزاق كمونه، ترجمه: عبدالعلى صاحبى، چاپ دوم، مشهد، بنياد پژوهش‌هاى اسلامى آستان قدس رضوى، ١٣٧۵ش.
*'''مشاهد العترة الطاهرة وأعيان الصحابة والتابعين'''، السيد عبدالرزاق كمونة الحسيني، النجف، مطبعة الآداب، ١٣٨٧ه. ق - ١٩۶٨م.
*'''مشاهد العترة الطاهرة وأعيان الصحابة والتابعين'''، السيد عبدالرزاق كمونة الحسيني، النجف، مطبعة الآداب، ١٣٨٧ق.
*'''الارشاد في معرفة حجج الله علي العباد'''، محمد بن محمد بن نعمان (الشيخ المفيد)، تحقيق: مؤسسة آل البيت(عليهم السلام) لاحياء التراث، ط ٢، بيروت، دار المفيد، ١۴١۴ه. ق - ١٩٩٣م.
*'''الارشاد في معرفة حجج الله علي العباد'''، محمد بن محمد بن نعمان (الشيخ المفيد)، تحقيق: مؤسسة آل البيت(عليهم السلام) لاحياء التراث، ط ٢، بيروت، دار المفيد، ١۴١۴ق.
*'''اعلام الوري بأعلام الهدي'''، طبرسي، فضل بن حسن، (ط - القديمة)، چاپ سوم، تهران، ١٣٩٠ه. ق.
*'''اعلام الوري بأعلام الهدي'''، طبرسي، فضل بن حسن، (ط - القديمة)، چاپ سوم، تهران، ١٣٩٠ق.
*'''مناقب آل ابي‌طالب'''، محمد بن علي السروي المازندراني (ابن شهرآشوب)، تحقيق: يوسف البقاعي، ط ٢، بيروت، دار الاضواء، ١۴١٢ه. ق - ١٩٩١م.
*'''مناقب آل ابي‌طالب'''، محمد بن علي السروي المازندراني (ابن شهرآشوب)، تحقيق: يوسف البقاعي، ط ٢، بيروت، دار الاضواء، ١۴١٢ق.
*'''الشجرة المباركة في انساب الطالبية'''، فخرالدين الرازي، ط ٢، قم، مكتبة آيةالله العظمي المرعشي النجفي، ١۴١٩ه. ق.
*'''الشجرة المباركة في انساب الطالبية'''، فخرالدين الرازي، ط ٢، قم، مكتبة آيةالله العظمي المرعشي النجفي، ١۴١٩ق.
*'''كشف الغمّة في معرفة الائمة'''، علي بن عيسي الاربلي، ط ٢، بيروت، دار الاضواء، ١۴٠۵ه. ق - ١٩٨۵م.
*'''كشف الغمّة في معرفة الائمة'''، علي بن عيسي الاربلي، ط ٢، بيروت، دار الاضواء، ١۴٠۵ق.
*'''التتمة في تواريخ الائمة'''، السيد تاج‌الدين بن علي بن احمد الحسيني العاملي، تحقيق: قسم الدراسات الاسلامية - مؤسسة البعثة، ط ١، قم، مؤسسة البعثة، ١۴١٢ه. ق.
*'''التتمة في تواريخ الائمة'''، السيد تاج‌الدين بن علي بن احمد الحسيني العاملي، تحقيق: قسم الدراسات الاسلامية - مؤسسة البعثة، ط ١، قم، مؤسسة البعثة، ١۴١٢ق.
*'''مناهل الضرب في انساب العرب'''، سيد جعفر الاعرجي النجفي الحسيني، قم، مكتبة آيت‌الله العظمي المرعشي النجفي، ١۴١٩ه. ق.
*'''مناهل الضرب في انساب العرب'''، سيد جعفر الاعرجي النجفي الحسيني، قم، مكتبة آيت‌الله العظمي المرعشي النجفي، ١۴١٩ق.
*'''ابصار العين في انصار الحسين(ع)'''، محمد بن طاهر السماوي، تحقيق: محمد جعفر الطبسي، ط ١، مركز الدراسات الاسلامية لحرس الثورة، ١۴١٩ه. ق - ١٣٧٧ه. ش.
*'''ابصار العين في انصار الحسين(ع)'''، محمد بن طاهر السماوي، تحقيق: محمد جعفر الطبسي، ط ١، مركز الدراسات الاسلامية لحرس الثورة، ١۴١٩ق.
*'''انيس المومنين'''، حموي، محمدبن اسحاق، قرن ۱۰ق. به تصحيح ميرهاشم محدث، تهران: بنياد بعثت، واحد تحقيقات اسلامي، ۱۳۶۳.
*'''انيس المومنين'''، حموي، محمدبن اسحاق، قرن ۱۰ق. به تصحيح ميرهاشم محدث، تهران: بنياد بعثت، واحد تحقيقات اسلامي، ۱۳۶۳ش.
*'''فلک النجاه فی الامامه و الصلاه'''، علی‌محمد فتح‌الدین‌حنفی، دار الاسلام، قم، 1377.
*'''فلک النجاه فی الامامه و الصلاه'''، علی‌محمد فتح‌الدین‌حنفی، دار الاسلام، قم، 1377ش.
*'''زيارتگاه‌هاى عراق'''، محمدمهدی فقیه بحرالعلوم و احمد خامه‌یار، تهران، نشر سازمان حج و زیارت،بی‌تا.
{{پایان}}
{{پایان}}


خط ۹۲: خط ۷۶:
[[رده:زیارتگاه‌های مسیب]]
[[رده:زیارتگاه‌های مسیب]]
[[رده:مزار امامزاده‌های عراق]]
[[رده:مزار امامزاده‌های عراق]]
[[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۳ ژانویهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۷:۴۵

مزار امامزاده قاسم بن امام حسن(ع)
اطلاعات اوليه
تأسیس دوره آل‌بویه
کاربری مرقد
مکان شهر مسیّب در عراق
نام‌های دیگر ابوجاسم • قاسم بن حسن عتیکاوی
مشخصات
وضعیت فعال
امکانات ایوان • رواق • گنبد • صحن • حجره‌

مزار امامزاده قاسم بن حسن(ع) حدود چهار فرسخی کربلا در منطقه «عتیکات» نزدیک شهر «مسیّب» قرار دارد که در بین اهالی به «ابوجاسم» و «قاسم بن حسن عتیکاوی» مشهور است.

به نظر برخی این مکان، مدفن قاسم بن امام حسن مجتبی(ع) است ولی به گفته برخی مقاتل و منابع تاریخی، قاسم(ع) در کربلا به شهادت رسید و در کنار دیگر شهدای کربلا دفن گردید. قاسم اکبر بن امام حسن مجتبی(ع) که در جنگ نهروان به شهادت رسید از دیگر احتمال‌های مدفون در مزار می‌باشد.

بنای قبلی این مزار به اعتقاد عده‌ای متعلق به دوره آل‌بویه است که در سال ۱۹۵۰م تخریب شد و به جای آن، مزار کنونی که دارای ایوان، رواق، گنبد، صحن و حجره‌هایی است، بنا گردید.

موقعیت و بنا[ویرایش | ویرایش مبدأ]

این مزار، حدود چهار فرسخی کربلا، در منطقه «عتیکات» نزدیک شهر «مسیّب» قرار دارد که بین اهالی به «ابوجاسم»[۱] و قاسم بن حسن عتیکاوی مشهور است.[۲]عتیکات یا عتیکیات جمع عُتیکی، منسوب به عُتَیک است و به روزهای بسیار گرم گفته می‌شود. شهر مسیّب نزدیک رود فرات قرار دارد و شاید ریشه لغوی نام آن ماده «سیب» باشد که نام نهری در منطقه ذنابة الفرات بوده است.

در گذشته در این ناحیه شهری قرار داشت که صباح بن‌ هارون، یحیی بن احمد مقری، هبة الله بن عبدالله و احمد بن عبدالله مؤدب مقتدر عباسی از آنجا برخاسته بودند.

عده‌ای، بنای قبلی این مزار را از آثار دوره آل‌بویه می‌دانند که در سال 1950م خراب شد و به‌جای آن، آرامگاه دیگری، شامل ایوان، رواق، گنبد، صحن و حجره‌ها ساخته شد. به گفته حمید فواز از خاندان آل‌جعفر متولی زیارتگاه، از این مزار کرامات فراوانی دیده شده است.[۳]

ضریح امامزاده قاسم بن حسن(ع)

مدفون در مزار[ویرایش | ویرایش مبدأ]

به نظر برخی این مکان، مدفن قاسم بن امام حسن مجتبی(ع) است.[۴] در کتب تاریخ، تراجم و انساب، برای امام حسن مجتبی(ع) از 15 تا 31 فرزند، ذکر شده است.[۵] قاسم از همسر امام حسن(ع)، به نام «رمله» که ام‌ ولد بود، به دنیا آمد.[۶] شواهدی وجود دارد که این بانو، مادر ابوبکر بن حسن(ع) نیز بوده و در کربلا، به همراه فرزندانش، حضور داشته است.[۷]

برخی از منابع، سال ولادت قاسم را 47ق ذکر کرده‌اند.[۸] بنابراین او در زمان شهادت پدرش، سه ساله و در واقعه کربلا سیزده یا چهارده ساله بوده است.[۹] اما به گفته بیهقی، او در زمان شهادت، شانزده ساله بود.[۱۰]

به گفته برخی مقاتل و منابع تاریخی، چنین به دست می‌آید که چهار تا شش تن از فرزندان امام حسن مجتبی(ع)، به نام‌های حسن مثنّی، قاسم، عبدالله، عمرو، عبدالرحمان و ابوبکر، به همراه امام حسین(ع) به سوی کربلا، حرکت کردند.[۱۱] عبدالرحمان در مسیر حج و با لباس احرام، در منطقه ابواء از دنیا رفت‌[۱۲] و قاسم، عبدالله و ابوبکر نیز در روز عاشورا، به شهادت رسیدند.[۱۳]

به ادعای مؤلفان کتاب زیارتگاه‌های عراق، به اجماع همه مورخان و ارباب تراجم، قاسم بن حسن(ع)، در کربلا به شهادت رسید.[۱۴] به نوشته بیهقی، مقابل عمویش در کربلا کشته شد و قاتل وی، «عمرو بن سعید بن نفیل» بود. او کنار سایر شهدا، در کربلا به خاک سپرده شد.[۱۵]

قاسم اکبر بن امام حسن مجتبی(ع)[ویرایش | ویرایش مبدأ]

سیدمهدی قزوینی صاحب این مزار را، قاسم اکبر بن امام حسن مجتبی(ع) دانست[۱۶] که در رکاب جدش امام علی(ع) و پدرش امام حسن(ع) در نهروان، شرکت کرد و پس از زخمی شدن در این مکان، وفات یافت و به خاک سپرده شد.[۱۷]

حرزالدین پس از ذکر سخن قزوینی، او را تنها کسی می‌داند که این ادعا را ذکر کرده و نقل می‌کند که برای این مطلب، منبعی پیدا نکرده و صاحب قبر را فرد مشخصی نمی‌داند.[۱۸] همچنان که سیدعبدالرزاق کمونه نیز با تأیید سخن حرزالدین ذکر می‌کند که منبعی ندارد که حسن بن علی بن ابی‌طالب(ع)، به جز قاسم که در کربلا به شهادت رسید، پسری به نام قاسم داشته باشد.[۱۹]

یکی از نوادگان و ذریه ائمه(ع)[ویرایش | ویرایش مبدأ]

سیدحسین ابوسعیده احتمال می‌دهد که مدفون در مزار، یکی از نوادگان و ذریه ائمه(ع) باشد؛ ولی ذکر می‌کند که قائل این قول مشخص نیست.[۲۰] ثامر عبدالحسن عامری نیز معتقد است که شخص مدفون، فرزند بلافصل امام حسن(ع) نیست؛ بلکه یکی از نوادگان اوست که به اختصار، به قاسم بن حسن(ع) مشهور شده است.[۲۱]

پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  1. مراقد المعارف، ج2، ص194.
  2. المشاهد المشرّفة، ج4، ص145.
  3. معجم المراقد والمزارات فی العراق، ص319.
  4. زيارتگاه‌هاى عراق، ج۲، ص۹۰.
  5. نگاه کنید به: الارشاد، ج2، ص20؛ اعلام الوری، ص212؛ مناقب آل ابی‌طالب، ج4، ص29؛ الشجرة المبارکة، ص3؛ کشف الغمّة، ج2، ص198؛ تاریخ الائمة، ص18؛ انیس المؤمنین، ص92؛ تاج الموالید، ص103؛ کاشف الغمّة، ص66 و 67؛ التتمة فی تواریخ الائمة، ص69.
  6. ابصار العین، ص36.
  7. لباب الانساب، ج1، ص401.
  8. کاشف الغمه، ص33.
  9. پژوهشی پیرامون شهدای کربلا، ص109.
  10. لباب الانساب، ج1، ص401.
  11. مناهل الضرب، ص23.
  12. الارشاد، ج2، ص26.
  13. پژوهشی پیرامون شهدای کربلا، ص100، 102 و 105.
  14. زیارتگاه‌های عراق، ج۲، ص۹۰.
  15. لباب الانساب، ج1، ص401.
  16. فلک النجاة، ص22.
  17. آرامگاه‌های خاندان پاک پیامبر، ص303؛ معجم المراقد، ص319.
  18. مراقد المعارف، ج2، ص194 و 195.
  19. مشاهد العترة الطاهرة، ص237؛ کتاب المزار، ص143 و 144.
  20. المشاهد المشرفة، ج4، ص146.
  21. معجم المراقد والمزارات فی العراق، ص319.

منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  • مراقد المعارف، محمد حرزالدين، تحقيق: محمدحسين حرزالدين، قم، سعيد بن جبير، ٢٠٠٧م.
  • المشاهد المشرفة، السيد حسين ابوسعيدة، ط ١، بيروت، مؤسسة البلاغ، ١۴٣٣ق - ٢٠١٢م.
  • معجم المراقد والمزارات في العراق، ثامر عبدالحسن العامري، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
  • لباب الانساب والالقاب والاعقاب، ابوالحسن على بن زيد بيهقى (ابن فندق)، قم، كتابخانه آيت‌الله العظمى مرعشى نجفى، ١۴١٠ق.
  • آرامگاه‌هاى خاندان پاك پيامبر(ص) و بزرگان صحابه و تابعين، سيد عبدالرّزاق كمونه، ترجمه: عبدالعلى صاحبى، چاپ دوم، مشهد، بنياد پژوهش‌هاى اسلامى آستان قدس رضوى، ١٣٧۵ش.
  • مشاهد العترة الطاهرة وأعيان الصحابة والتابعين، السيد عبدالرزاق كمونة الحسيني، النجف، مطبعة الآداب، ١٣٨٧ق.
  • الارشاد في معرفة حجج الله علي العباد، محمد بن محمد بن نعمان (الشيخ المفيد)، تحقيق: مؤسسة آل البيت(عليهم السلام) لاحياء التراث، ط ٢، بيروت، دار المفيد، ١۴١۴ق.
  • اعلام الوري بأعلام الهدي، طبرسي، فضل بن حسن، (ط - القديمة)، چاپ سوم، تهران، ١٣٩٠ق.
  • مناقب آل ابي‌طالب، محمد بن علي السروي المازندراني (ابن شهرآشوب)، تحقيق: يوسف البقاعي، ط ٢، بيروت، دار الاضواء، ١۴١٢ق.
  • الشجرة المباركة في انساب الطالبية، فخرالدين الرازي، ط ٢، قم، مكتبة آيةالله العظمي المرعشي النجفي، ١۴١٩ق.
  • كشف الغمّة في معرفة الائمة، علي بن عيسي الاربلي، ط ٢، بيروت، دار الاضواء، ١۴٠۵ق.
  • التتمة في تواريخ الائمة، السيد تاج‌الدين بن علي بن احمد الحسيني العاملي، تحقيق: قسم الدراسات الاسلامية - مؤسسة البعثة، ط ١، قم، مؤسسة البعثة، ١۴١٢ق.
  • مناهل الضرب في انساب العرب، سيد جعفر الاعرجي النجفي الحسيني، قم، مكتبة آيت‌الله العظمي المرعشي النجفي، ١۴١٩ق.
  • ابصار العين في انصار الحسين(ع)، محمد بن طاهر السماوي، تحقيق: محمد جعفر الطبسي، ط ١، مركز الدراسات الاسلامية لحرس الثورة، ١۴١٩ق.
  • انيس المومنين، حموي، محمدبن اسحاق، قرن ۱۰ق. به تصحيح ميرهاشم محدث، تهران: بنياد بعثت، واحد تحقيقات اسلامي، ۱۳۶۳ش.
  • فلک النجاه فی الامامه و الصلاه، علی‌محمد فتح‌الدین‌حنفی، دار الاسلام، قم، 1377ش.
  • زيارتگاه‌هاى عراق، محمدمهدی فقیه بحرالعلوم و احمد خامه‌یار، تهران، نشر سازمان حج و زیارت،بی‌تا.