اخبار مکه (ابن شبه): تفاوت میان نسخه‌ها

ابوزید عمر بن شَبَّة بن عبیده نُمَیری از [[روایت|راویان]] و [[حافظ قرآن|حافظان]] برجسته قرن سوم قمری است.<ref>تاریخ بغداد، ج۱۱، ص۲۰۸؛ سیر اعلام النبلاء، ج۱۲، ص۳۶۹.</ref> شهرت وی به «شبه» از شهرت پدرش گرفته شده است. گفته‌اند: مادرش در کودکی او برایش ترانه‌ای می‌خوانده و شبّه خطابش می‌کرده است.<ref>الفهرست، ص۱۲۵.</ref> عمر بن شبه در ۱۷۳ق، احتمالا در [[بصره]] زاده شد و در ۲۶۲ یا ۲۶۳ق در [[سامرا]] درگذشت.<ref>وفیات الاعیان، ج۳، ص۴۴۰؛ شذرات الذهب، ج۳، ص۲۷۳-۲۷۴؛ البدایة و النهایه، ج۱۱، ص۳۰.</ref> وی انبوهی از دانش و ‌گزارش تاریخی و ادبی را از دانشوران برجسته مدینه و مناطق دیگر فراگرفت. بازتاب این دانش در موسوعه‌هایی مانند الاغانی و الاستیعاب نشان‌دهنده ارج و اهمیت ‌گزارش‌های او است. آثار گوناگونش نشان می‌دهد که در علوم مختلف دست داشته است.<ref>الفهرست، ص۱۲۵؛ سیر اعلام النبلاء، ج۱۲، ص۳۷۰.</ref>   او در عرصه تاریخ‌نگاری درباره [[مکه]]، [[مدینه]]، بصره، و [[کوفه]] و نگارش شرح حال شاعران و امیران و حاکمان این شهرها تحقیقاتی داشته است.<ref>معجم الادباء، ج۱۶، ص۶۰-۶۲.</ref> ابن شَبَّه در رخدادها و ستیزهای کلامی گرفتار شد و همراه دیگر محدثان و مخالفان نظریه خلق قرآن، وادار به خانه‌نشینی گشت.<ref>تاریخ بغداد، ج۱۱، ص۲۰۹.</ref> <br />

ابن شَبَّه به وثاقت، صداقت، عدالت و اعتبار وصف شده و بر خلاف استادش [[ابن زباله]] که مورد بی مهری [[رجال|رجالیان]] و [[اهل حدیث]] قرار گرفته است، از او با کلماتی احترام‌آمیز یاد شده است.<ref>الجرح و التعدیل، ج۶، ص۱۱۶؛ تهذیب الکمال، ج۱۴، ص۹۱-۹۲.</ref> [[مزی|مِزّی]] فهرستی بلند از استادان و شاگردان وی ارائه کرده است.<ref>تهذیب الکمال، ج۱۴، ص۹۱-۹۲؛ نک: التحفة اللطیفه، ج۲، ص۳۴۰-۳۴۱.</ref> [[محمد بن یحیی]]، [[معاویة بن هشام]] و [[ابوغسان|ابوغَسان]] از استادان او و ابوبکر بن ابی‌الدنیا، ابوشُعَیب حرانی و احمد بن ابی‌طاهر طَیفور از شاگردان او بوده‌اند. بیشترین گزارش‌های ابن شبه از ابوغسان محمد بن یحیی کنانی، از یاران [[مالک بن انس]] است که آگاهی‌های بسیار از ‌اخبار و رخدادهای [[مدینه]] داشته است.<ref>مجلة العرب، ج۴، ص۳۲۸، «مؤلفات فی تاریخ المدینه».</ref> <br />

[[ابن ندیم]] از دو اثر ابن شَبَّه با عناوین کتاب مکه و امراء مکه نام می‌برد.<ref>الفهرست، ص۱۲۵؛ نک: حجاز در صدر اسلام، ص۴۴۰.</ref> وی در جای دیگر که از تاریخ خط و کتابت عربی سخن گفته، دانستنی‌های مهمی از کتاب مکه ابن شبه درباره تاریخ ‌نگارش عربی و آگاهی قریش از کتابت عربی آورده است.<ref>الفهرست، ص۸.</ref> [[اخبار المدینه (ابن شبه)| اخبار المدینه]] وی که با نام‌هایی چون کتاب المدینه<ref>الفهرست، ص۱۲۵.</ref> و تاریخ المدینة المنوره<ref>وفاء الوفاء، ج۱، ص۴۱، «مقدمه»؛ فیض القدیر، ج۱، ص۱۲۰.</ref> هم شناخته می‌شود، دیگر کتاب معروف او است.<ref>الاصابه، ج۱، ص۲۴۲،۴۵۰؛ ج۲، ص۲۳۸، ۳۵۱.</ref>  

[[تقی الدین فاسی|فاسی]] (درگذشت ۸۳۲ق) اخبار مکه را دیده و آن را به کتاب [[اخبار مکه (ازرقی)|اخبار مکه]] نوشته [[ازرقی]] و نیز کتاب [[اخبار مکه (ازرقی)|اخبار مکه]] نوشته [[فاکهی]] همانند دانسته است.<ref>العقد الثمین، ج۱، ص۱۰.</ref> [[سخاوی|سَخاوی]] (درگذشت ۹۰۲ق) نیز در کتابشناسی آثار مربوط به [[مکه]]، از این کتاب نام برده و بدون اشاره به سخن فاسی، مدعی شده که وی از این اثر آگاهی نداشته است. در ‌گزارش سخاوی، دو نکته دیگر نیز هست: نخست اینکه [[ابن فهد]] نسخه‌ای در یک جلد از این کتاب دست‌نویس کرده و دیگر اینکه کتاب به شیوه و سبک دو کتاب اخبار مکه ازرقی و فاکهی ‌نگارش یافته است.<ref>الاعلان بالتوبیخ، ص۲۸۰.</ref> [[عز بن فهد]] هم از آن در دو جا بهره گرفته است: یکی در موضوع حکمرانی [[عبدالله بن خالد بن اسید قُرَشی]] بر مکه و دیگری حکومت [[خالد بن عبدالله قسری]] بر همین شهر.

[[ابن حجر]] (درگذشت ۸۵۲ق) در زندگی‌نامه [[صحابه]]، از آگاهی‌های این کتاب بهره جسته و ۱۵ گزارش از آن آورده است. وی در این گزارش‌ها نام کتاب را اخبار مکه یا کتاب مکه ثبت کرده است.<ref>الاصابه، ج۱، ص۴۵۷، ۶۰۳؛ ج۲، ص۳۳، ۲۰۹، ۴۷۵؛ ج۳، ص۴۵۱؛ ج۴، ص۶۳، ۲۶۶، ۳۵۶؛ ج۵، ص۹۹؛ ج۷، ص۱۹۹؛ تاریخ التراث العربی،، مج۱، ج۲، ص۲۰۵-۲۰۶.</ref> [[سمهودی|سَمهودی]] در [[وفاء الوفاء]] با موضوع [[مدینه]] و مکان‌های آن، در چند جا از اخبار مکه ابن شبّه ‌گزارش کرده است.<ref>وفاء الوفاء، ج۱، ص۱۲۵، ۱۲۷، ۱۳۳؛ ج۴، ص۴۸۱.</ref> نقل مستقیم [[ابن ظهیره]] (درگذشت ۹۸۶ق) از این کتاب نشانه‌ای تقریبا روشن از دسترسی وی به کتاب است.<ref>الجامع اللطیف، ص۲۵.</ref> بر پایه این ‌گزارش‌ها، می‌توان موضوع کتاب اخبار مکه ابن شبّه را تاریخ مکه و وصف مکان‌ها، مساجد وکوه‌های مکه، سیره نبوی، کعبه، حدود حرم، و خانه‌ها و جغرافیای منازل مکه دانست.

| آدرس = http://phz.hajj.ir/422/9237