ابوطالب خفیفی ابهری

ابوطالب عبدالمحسن (فرامرز) بن ابی‌عمید‌ خُفَیفی ابهری، از امامان جماعت مسجدالحرام و ملقب به امام الحَرَمین. او از فقیهان بزرگ شافعی و محدثان مورد وثوق و همچنین از مشایخ صوفیه است. وی چهل بار به حج رفت و از عابدان روزگار خود به شمار می‌آمد. ابوطالب ابهری به حجاز رفت و در مدینه و مکه مجالس حدیث برگزار کرد. او امامت جماعت مقام ابراهیم در مسجدالحرام را برعهده‌ گرفت و سرانجام در مکه در گذشت.

نام و نسب

ابوطالب عبدالمحسن (فرامرز) بن ابی‌عمید‌ خُفَیفی (۵۵۶-۶۲۴ق) در شهرستان ابهر، نزدیک زنجان زاده شد. گویا به این علت که از نسل عرب ساکن ابهر بود، او را به لقب «خُفَیفی»‌ خوانده‌اند. «خفیفی» منسوب به بنی‌خفیف، تیره‌ای از قبیله قُضاعه است و گاه به علت اشتباه در نسخه‌نویسی، آن را «حنفی» نوشته‌اند.

تحصیل

ابوطالب از فقیهان بزرگ شافعی و محدثان مورد وثوق و مشایخ صوفیه است. او آموختن حدیث را در ابهر آغاز کرد و با مسافرت به شهرهای بغداد، همدان، دمشق، قاهره، اسکندریه، مکه و واسط بر اندوخته حدیثی خود افزود و همچنین از مشایخ صوفیه در این مناطق بهره برد. وی در همدان فقه شافعی را نزد ابوالقاسم قزوینی(درگذشت ۵۸۷ق) و در بغداد نزد محمد بن علی نوقانی (درگذشت ۵۹۲ق) آموخت. او در اصفهان به دست ابوموسی مدینی (درگذشت ۵۸۱ق) خرقه پوشید و از ابوبکر عبدالله بن منصور بن باقلانی (درگذشت ۵۹۳ق) دانشمند و فقیه شافعی بهره برد.

سکونت در عراق و حجاز

ابوطالب خُفَیفی در سال ۵۸۶ق در محاصره شهر عَکا با صلاح‌ الدین ایوبی (درگذشت ۵۸۹ق) که با صلیبیان می‌جنگید، همراه شد و سپس در رباط خلیفه در بغداد سکونت گزید و اقامت نماز جماعت صوفیان این خانقاه را عهده‌دار شد. در سال‌های اقامت در بغداد، هر سال به نیابت خاتون خلیفه عباسی به حج می‌رفت. وی سرانجام به حجاز رفت و تا پایان عمر به برپایی مجالس حدیث در مدینه و مکه و مسجد خیف در منا پرداخت و امامت جماعت مقام ابراهیم در مسجدالحرام را عهده‌دار شد.

ویژگی‌های اخلاقی و علمی

ابوطالب ۴۰ بار حج گزارد و اهل روزه‌های پیاپی، عبادت و شب‌زنده‌داری بسیار بود. وی را به سبب آگاهی فراوان از علم کلام و حالات مشایخ صوفیه و دقت نظر و حفظ حدیث ستوده‌اند.

درگذشت

ابوطالب در مکه در رباط مراغی ساکن بود و همان‌جا درگذشت. آرامگاه او در مکه، در قبرستان معلات (ابوطالب) معروف به قبر امام الحرمین است. این را قرینه‌ای بر شهرت او به لقب «امام الحرمین» به شمار آورده و مزارش را از مکان‌های برآورده‌شدن دعا دانسته‌اند.

منابع

محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل ابوطالب خفیفی ابهری.

• الاعلام: الزرکلی (م.۱۳۹۶ق.)، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۹۹۷م.
• الانساب: عبدالکریم السمعانی (م.۵۶۲ق.)، به کوشش عبدالرحمن، حیدرآباد، دائرة المعارف العثمانیه، ۱۳۸۲ق.
• البدایة و النهایه: ابن کثیر (م.۷۷۴ق.)، بیروت، مکتبة المعارف.
• بغیة الطلب فی تاریخ حلب: عمر ابن العدیم (م.۶۶۰ق.)، به کوشش زکار، بیروت، دار الفکر.
• تاریخ ابن خلدون: ابن خلدون (م.۸۰۸ق.)، به کوشش خلیل شحاده، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۸ق.
• تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر: الذهبی (م.۷۴۸ق.)، به کوشش عمر عبدالسلام، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۱۰ق.
• تاریخ بغداد: الخطیب البغدادی (م.۴۶۳ق.)، به کوشش عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۷ق.
• التحفة اللطیفه: شمس الدین السخاوی (م.۹۰۲ق.)، قاهره، دار الثقافه، ۱۳۹۹ق.
• سیر اعلام النبلاء: الذهبی (م.۷۴۸ق.)، به کوشش گروهی از محققان، بیروت، الرساله، ۱۴۱۳ق.
• شذرات الذهب: عبدالحی بن عماد (م.۱۰۸۹ق.)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹ق.
• الضوء اللامع: شمس الدین السخاوی (م.۹۰۲ق.)، بیروت، دار مکتبة الحیاة.
• طبقات الشافعیة الکبری: تاج‌ الدین السبکی (م.۷۷۱ق.)، به کوشش الطناحی و عبدالفتاح، هجر للطباعة و النشر، ۱۴۱۳ق.
• غایة النهایة فی طبقات القراء: محمد ابن محمد بن الجزری (م.۸۳۳ق.)، مکتبة ابن تیمیه.
• لب اللباب فی تحریر الانساب: السیوطی (م.۹۱۱ق.)، بیروت، دار صادر.
• المختصر المحتاج الیه من تاریخ الحافظ: الدبیثی الذهبی (م.۷۴۸ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۰۵ق.