بازسازی مسجدالنبی (قایتبای): تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی حج
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۵۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
'''بازسازی مسجدالنبی (قایتبای)'''، مهمترین اصلاحات مسجدالنبی پس از حریق در دوره قایتبای انجام گرفت.
'''بازسازی مسجدالنبی (قایتبای)'''، مهمترین اصلاحات [[مسجد النبی|مسجدالنبی]] پس از [[آتش‌سوزی دوم در مسجدالنبی|آتش‌سوزی سال 886ه.ق]] بود.
==اقدامات قایتبای قبل از حریق دوم==
 
بازسازی در این دوره، در سال 879ه/75-1474م، آغاز شد و تا سال 880ه ادامه یافت. سپس به مدت یک سال وقفه ایجاد شد و پس از آن در جمادی الاول 881ه، کار بازسازی از سر گرفته شد و در شوال 881 به اتمام رسید.<ref>مدینه منوره، ص 102</ref>
بازسازی در زمان قایتبای به دو دوره قابل تقسیم است: قبل از آتش‌سوزی مسجد و بعد از آتش‌سوزی آن.
 
مرحله قبل از آتش‌سوزی، با یک وقفه یک‌ساله ضمن انجام کار مواجه شد و پس از این مدت کار اصلاحات از سرگرفته شد.
 
در این مرحله بیشتر اصلاحات معطوف به روضه و قبر نبوی بود. در این زمان به‌جای سقف چوبی، بالای قبر نبوی گنبد داخلی ایجاد شد که با سنگ بازالت ساخته‌شده بود. در منابع از این گنید با عنوان [[قبه الزرقاء]] یاد شده است.
 
مرحله بعد از آتش‌سوزی، اقدامات و اصلاحات بعد از آتش گرفتن مسجد در اثر صاعقه را شامل می‌شود. بنا بر آن‌چه در منابع ذکر شده، بر اثر این آتش‌سوزی تنها چیزی که سالم مانده بود، گنبد روی مقبره نبوی بود.
 
در این زمان دیوارها، ستون‌ها، [[محراب|محراب‌‌]]<nowiki/>ها، منبر، سقف، مقصوره، بازسازی شد. گنبدی بالای سقف مسجد در راستای قبرنبوی ایجاد شد. همچنین بالای [[محراب عثمانی]] نیز گنبدی قرارگرفت.
==اقدامات قایتبای قبل از آتش‌سوزی==
بازسازی در این دوره، در سال 879ه/75-1474م، آغاز شد و تا سال 880هادامه یافت. سپس به مدت یک سال وقفه ایجاد شد و پس از آن در جمادی الاول 881ه، کار بازسازی از سر گرفته شد و در شوال 881 به اتمام رسید.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=82 المدینه المنوره، ص 82]</ref>


===ناظر بنا===
===ناظر بنا===


ناظر معماری در این دوره، شمس الدین بن زمن و سپس شرف الدین انصاری بود. او پس از مدت کوتاهی فوت کرد و به سبب نقایصی که در نظارت شمس الدین زمن وجود داشت، کار دیگری در مسجد انجام نگرفت.<ref>مدینه منوره، ص 102</ref>
ناظر معماری در این دوره، شمس الدین بن زمن و سپس شرف الدین انصاری بود. او پس از مدت کوتاهی فوت کرد و به سبب نقایصی که در نظارت شمس الدین زمن وجود داشت، کار دیگری در مسجد انجام نگرفت.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=82 المدینه المنوره، ص 82]</ref>


===بازسازی طی‌سال‌های (879-880ه)===
===بازسازی طی‌سال‌های (879-880ه)===


* طاق‌های مشرف بر صحن در جهت شرقی و سقف رواق تخریب شد.  
* طاق‌های مشرف بر [[صحن]] در جهت شرقی و سقف [[رواق]] تخریب شد.
* ستون‌ها از سرب ساخته شد
* ستون‌ها از سرب ساخته شد
* دیوار شرقی بعد از مأذنه شمال شرقی(سنجاریه) از اساس ویران و دوباره ساخته شد.
* دیوار شرقی بعد از مأذنه شمال شرقی (سنجاریه) از اساس ویران و دوباره ساخته شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%81_%D8%B9%D8%A8%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE.pdf&page=127 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 127]</ref><ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=82 المدینه المنوره، ص 82]</ref>
* در پی و اساس مأذنه شمال شرقی اصلاحاتی انجام شد ومطالح و نوع خاک آن تغییر یافت.
* در پی و اساس مأذنه شمال شرقی اصلاحاتی انجام شد و مطالح و نوع خاک آن تغییر یافت.
* پی دیوار شرقی از گل و آهک و شن ریخته شد.
* پی دیوار شرقی از گل و آهک و شن ریخته شد.
* سقف مسجد در جهت شرقی نیز به همراه گچ‌کاری‌های روی سنگ‌ها از داخل و خارج مرمت شد.<ref>مدینه منوره، ص 102</ref>
* سقف مسجد در جهت شرقی نیز به همراه گچ‌کاری‌های روی سنگ‌ها از داخل و خارج مرمت شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=82 المدینه المنوره، ص 82]</ref>


===بازسازی سال 881ه از جمادی الاول تا شوال===
===بازسازی سال 881ه از جمادی الاول تا شوال===


بیشتر اقدامات این دوره معطوف به روضه و قبر نبوی بود.
بیشتر اقدامات این دوره معطوف به روضه و [[قبر نبوی]] بود.


* سقف روضه و بخشی از سقف غربی منبر ارتفاع بیشتری یافت: ساخت اول آن عبارت بود از پل های چوبی که سقف زیرین هم‌سطح سرستون‌ها روی آن‌ها قرارداشت و سقف بالایی نیز متکی بر پل‌های چوبی بود که بر ستون‌های سنگی بالای سرستون‌ها تکیه داشت.
* سقف روضه و بخشی از سقف غربی منبر ارتفاع بیشتری یافت: ساخت اول آن عبارت بود از پل های چوبی که سقف زیرین هم‌سطح سرستون‌ها روی آن‌ها قرارداشت و سقف بالایی نیز متکی بر پل‌های چوبی بود که بر ستون‌های سنگی بالای سرستون‌ها تکیه داشت.
* پل‌ها‌ی چوبی به طاق‌هایی از آجر بدل شد، مانند طاق‌های صحن در نتیجه سقف این قسمت نسبت به قسمت‌های سقف جناح جنوبی ارتفاع بیشتری یافت.<ref>مدینه منوره، ص 102</ref>
* پل‌ها‌ی چوبی به طاق‌هایی از آجر بدل شد، مانند طاق‌های [[صحن]]. در نتیجه سقف این قسمت نسبت به قسمت‌های سقف جناح جنوبی ارتفاع بیشتری یافت.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=83 المدینه المنوره، ص 83]</ref>
* سقف پایینی رواق شرقی، شرق قبر نبوی بین باب جبرئیل و باب النساء و نیز سقف زیرین جلوی قبر نبوی در جهت جنوبی و نیز برخی اجزای سقف جناح شمالی مرمت شد.
* سقف پایینی رواق شرقی، شرق قبر نبوی بین باب جبرئیل و باب النساء و نیز سقف زیرین جلوی قبر نبوی در جهت جنوبی و نیز برخی اجزای سقف جناح شمالی مرمت شد.
* در شعبان 881ه برخی دیوارها به منظور از بین بردن آثار حریق اول از داخل قبر نبوی ویران شد
* در شعبان 881ه برخی دیوارها به منظور از بین بردن آثار [[آتش‌سوزی اول در مسجدالنبی|آتش‌سوزی سال 654ه.ق]] از داخل قبر نبوی، ویران شد
* سقف داخلی غرفه ارتفاع بیشتری یافت و دیوارهای داخلی از سنگ ساخته شد
* سقف داخلی غرفه ارتفاع بیشتری یافت و دیوارهای داخلی از سنگ ساخته شد
* سطح قبر از محیط خارجی اطراف 1/5 ذراع(0/75 متر)، و از سطح مسجد حدود 3 ذراع(1/5 متر) پایینتر قرار گرفت.
* سطح قبر از محیط خارجی اطراف 1/5 ذراع(0/75 متر)، و از سطح مسجد حدود 3 ذراع(1/5 متر) پایینتر قرار گرفت.
* ساختن دیوارها در شعبان 881ه آغاز شد
* ساختن دیوارها در شعبان 881ه آغاز شد<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=83 المدینه المنوره، ص 83]</ref>
* گنبد داخلی به‌جای سقف چوبی ساخته شد که در ساختمان سنگ بازالت به‌کار رفته بود و رأس آن از سنگ آهک ساخته شد. این بنا در شوال 881ه پایان یافت.
* به‌جای سقف چوبی، گنبد داخلی ساخته شد که در ساختمان سنگ بازالت به‌کار رفته بود و رأس آن از سنگ آهک ساخته شد. این بنا در شوال 881ه پایان یافت. این همان گنبدی است که از به [[قبه الزرقاء]] یاد شده است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B2.pdf&page=421 وفاءالوفا، ج2، ص 421]</ref>


سمهودی با تحقیق و دقت در غرقه نبوی، عنوان می‌کند سطح مقطع آن مستطیل بوده و با ایجاد یک طاق ضربی در بخشی از آن سعی شد تا مقطع گنبد مربع باشد.
سمهودی با تحقیق و دقت در غرقه نبوی، عنوان می‌کند سطح مقطع آن مستطیل بوده و با ایجاد یک طاق ضربی در بخشی از آن سعی شد تا مقطع گنبد مربع باشد.


در این زمان، مرمر حجره نبوی با استفاده از مرمر سفید و سرخ بازسازی شد. همچنین مرمر قبله و ردیف بالای آن و نیز مقصوره چوبی اطراف قبر نبوی، بازسازی شد.<ref>مدینه منوره، ص 103</ref>
در این زمان، مرمر حجره نبوی با استفاده از مرمر سفید و سرخ بازسازی شد. همچنین مرمر قبله و ردیف بالای آن و نیز [[ضریح|مقصوره]] چوبی اطراف قبر نبوی، بازسازی شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=83 المدینه المنوره، ص 83]</ref>


==اقدامات قایتبای بعد از حریق دوم==
==اقدامات قایتبای بعد از آتش‌سوزی==
رمضان سال 886ه.ق مأذنه جنوب شرقی(رئیسیه) بر اثر اصابت صاعقه آتش گرفت و در اثر آن تمام مسجد دچار حریق شد.
رمضان سال 886ه.ق مأذنه جنوب شرقی (رئیسیه) بر اثر اصابت صاعقه آتش گرفت و در اثر آن تمام مسجد دچار حریق شد.


بر اثر این آتش سوزی، منبر، مقصوره، اکثر طاق‌های مسجد، ستون‌ها از بین رفت. ثلث مأذنه اصلی نیز ویران شد و در آستانه فروپاشی قرارداشت.
بر اثر این آتش سوزی، منبر، مقصوره، اکثر طاق‌های مسجد، ستون‌ها از بین رفت. ثلث مأذنه اصلی نیز ویران شد و در آستانه فروپاشی قرارداشت.


بنا بر گفته سمهودی، هیچ چیز جز گنبد داخلی روی قبر نبوی سالم نماند.<ref>مدینه منوره، ص 103</ref>
بنا بر گفته سمهودی، هیچ چیز جز گنبد داخلی روی قبر نبوی سالم نماند.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=84 المدینه المنوره، ص 84]</ref>


===ناظران و کارگزارن معماری===
===ناظران و کارگزارن معماری===
پس از حریق، کار مرمت مسجد آغاز شد. حدود صد نفر صنعتگر و مهندس و نجار و رنگرز و سنگتراش و آهنگر فرستاده شدند. ناظر این معماری سیفی سنقر جمالی و برادرش شاهین جمالی بودند.
پس از آتش‌سوزی، کار مرمت مسجد آغاز شد. دو گروه به این منظور راهی مدینه شدند، گروه اول حدود صد نفر شامل صنعتگر، مهندس، نجار، رنگرز، سنگتراش و آهنگر بودند. ناظر این معماری سیفی سنقر جمالی و برادرش شاهین جمالی بودند.


گروه دوم کارگزاران متشکل از بیش از سیصد صنعتگر بود که با مواد و مصالح لازم و با نظارت شمس الدین زمن که ناظر معماری قبل از حریق بود، از قاهره فرستاده شدند.<ref>مدینه منوره، ص 104</ref>
گروه دوم کارگزاران متشکل از بیش از سیصد صنعتگر بود که با مواد و مصالح لازم و با نظارت شمس الدین زمن که ناظر معماری قبل از آتش‌سوزی بود، از قاهره فرستاده شدند.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=84 المدینه المنوره، ص 84]</ref>


===بازسازی مسجد و کیفیت آن===
===بازسازی مسجد و کیفیت آن===
خط ۴۹: خط ۵۹:
====دیوارها====
====دیوارها====


دیوار خارجی از باب جبرئیل، در جهت شرقی تا باب الرحمه در جهت غربی منهدم شد و دوباره دیوار و مأذنه ساخته شد.
دیوار خارجی از [[باب جبرئیل]]، در جهت شرقی تا [[باب الرحمه (ابهام‌زدایی)|باب الرحمه]] در جهت غربی منهدم شد و دوباره دیوار و [[گلدسته|مأذنه]] ساخته شد.
 
ارتفاع دیوار نسبت به گذشته بیشتر شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=84 المدینه المنوره، ص84]</ref>
 
====ستون‌ها====
 
ستون‌های جدید ساخته شد که بالای آن‌ها طاق‌هایی از آجر و بالای آن نیز سقفی از چوب قرار داشت<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=84 المدینه المنوره، ص84]</ref>. دو ستون به جهت شرقی غرفه نبوی اضافه شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=84 المدینه المنوره، ص 84]</ref>
 
====گنبد====
=====گنبد محراب=====


ارتفاع دیوار نسبت به گذشته بیشتر شد.<ref>مدینه منوره، ص104</ref>
این گنبد با پوشاندن دریچه بالای [[محراب]] دیوار جنوبی ایجاد شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=84 المدینه المنوره، ص 84]</ref>


=====گنبد بزرگ بالای قبر=====


پس از حریق دوم، گنبد بزرگی موازی حجره شریفه، ساخته شد. این گنبد از آجر ساخته  و جایگزین [[قبه الزرقاء]] شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B2.pdf&page=421 وفاءالوفا، ج2، ص 421]</ref>


====ستون‌ها====
در سال‌های 2-891ه.ق گنبد بالای قبر پس از بازسازی مجدد دچار فرسودگی شد و این گنبد تخریب و دوباره ساخته شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=86 المدینه المنوره، ص 86]</ref>


ستون‌های جدید ساخته شد که بالای آن‌ها طاق‌هایی از آجر و بالای آن نیز سقفی از چوب قرار داشت<ref>مدینه منوره، ص104</ref>. دو ستون به جهت شرقی غرفه نبوی اضافه شد.<ref>مدینه منوره، ص 104</ref>
=====گنبدهای دیگر=====


====گنبد====
در اطراف گنبد بالای قبر، بر سقف مسجد، سه گنبد دیگر نیز ایجاد شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=84 المدینه المنوره، ص 84]</ref>


چشمه(دریچه نور) مقابل محراب دیوار جنوبی با گنبدی پوشیده شد و ستونی بر ستون‌های حامل گنبد اضافه شد و ستون جلوی محراب، در وسط ویران شد، گنبد بزرگی بر ستون‌های سنگی و طاق‌های آجری بر قبر نبوی ساخته شد.<ref>مدینه منوره، ص 104</ref>
دو گنبد نیز مقابل باب السلام در داخل مسجد ساخته شد و [[باب السلام (ابهام‌زدایی)|باب السلام]] با مرمر سفید پوشیده شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=85 المدینه المنوره، ص 85]</ref>


سقف بین گنبد قبر نبوی و دیوار جنوبی با گنبد بزرگی که اطراف آن سه گنبد دیگر بود، پوشیده شد.<ref>مدینه منوره، ص 104</ref>
====گسترش فضای مسجد====


دو گنبد نیز مقابل باب السلام در داخل مسجد ساخته شد و باب السلام با مرمر سفید پوشیده شد.<ref>مدینه منوره، ص 104</ref>
در بازسازی این زمان و قرار گرفتن گنبد بزرگ برای مسجد، و تغییراتی که در ستون‌های نگهدارنده گنبد ایجاد شد؛ فضای میان دیوار خارجی شرقی و بناهای نوساز، تنگ شد و لازمه آن ایجاد فضا به سمت عرض دیوار سابق بود<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%81_%D8%B9%D8%A8%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE.pdf&page=130 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 130]</ref>.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B2.pdf&page=421 وفاءالوفا، ج2، ص 421]</ref> در این افزایش مساحت، دیوار شرقی تخریب و به سمت [[باب جبرئیل]] توسعه یافت، اما باب جبرئیل تغییری نیافت بر جای خود ماند.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B2.pdf&page=421 وفاءالوفا، ج2، ص 421]</ref>


گنبد مقبره نبوی پس از بازسازی مجدد دچار فرسودگی شد و این گنبد منهدم دوباره ساخته شد.این اقدام در سال‌های 2-891ه.ق انجام پذیرفت.<ref>مدینه منوره، ص 106</ref>
این افزایش مساحت در حدود 120 متر مربع، ذکر شده‌است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%D9%8A_%D8%B9%D8%A8%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D8%AE.pdf&page=152 المسجد النبوی عبرالتاریخ، ص 152]</ref>


====دریچه نور====
====دریچه نور====


در جوار این گنبدها و مأذنه جنوب شرقی(رئیسیه)، چشمه‌ای(دریچه) به منظور نوردهی و تهویه ساخته شد و برای مأذنه در دیوار غربی بابی قرار داده شد در حالی‌که در قبل این در در دیوار شمالی قرار داشت.<ref>مدینه منوره، ص 104</ref>
در جوار گنبدها و مأذنه جنوب شرقی(رئیسیه)، چشمه‌ای(دریچه) به منظور نوردهی و تهویه ساخته شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=85 المدینه المنوره، ص 84]</ref>


خزائن و پنجره‌های هلالی در دیوار شرقی و جنوبی ساخته شد. قسمت‌هایی از دیوار که هم سطح و هم تراز پنجره‌ها بود با آجر بنا شد، درحالی‌که بقه دیوار از سنگ بازالت ساخته شده بود.<ref>مدینه منوره، 105-106</ref>
خزائن و پنجره‌های هلالی در دیوار شرقی و جنوبی ساخته شد. قسمت‌هایی از دیوار که هم سطح و هم تراز پنجره‌ها بود با آجر بنا شد، درحالی‌که بقیه دیوار از سنگ بازالت ساخته شده بود.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=85 المدینه المنوره، 85]</ref>


علت ساخت پنجره‌ها این بود که طاق‌ها نور داخل رواق‌ها را کاهش می‌دادند، بعدها تمام پنجره‌های دیوار جنوبی بجز پنجره واقع در منطقه محراب عثمانی، مسدود شد.<ref>مدینه منوره، ص 106</ref>
علت ساخت پنجره‌ها این بود که طاق‌ها نور داخل رواق‌ها را کاهش می‌دادند، بعدها تمام پنجره‌های دیوار جنوبی بجز پنجره واقع در منطقه محراب عثمانی، مسدود شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=85 المدینه المنوره، ص 85]</ref>


====محراب====
====محراب====


در سال 888ه.ق محرابی در جایگاه نماز پیامبر ساخته شد.<ref>مدینه منوره، ص 104</ref>
در سال 888ه.ق محرابی در جایگاه نماز [[پیامبر]] ساخته شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=85 المدینه المنوره، ص 85]</ref>


محراب دیوار جنوبی(محراب عثمانی) توسعه یافت<ref>مدینه منوره، ص 104</ref> و با مرمر رنگارنگ پوشیده شد.<ref>مدینه منوره، ص 105</ref>
محراب دیوار جنوبی (محراب عثمانی)، توسعه یافت و با مرمر رنگارنگ پوشیده شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=85 المدینه المنوره، ص 85]</ref>


====مقصوره====
====مقصوره====


مقصوره با پنجره هایی از مس در سال 888ه.ق ساخته شد.<ref>مدینه منوره، ص 105</ref>
مقصوره با پنجره هایی از مس در سال 888ه.ق ساخته شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=85 المدینه المنوره، ص 85]</ref>  این مقصوره، مانند مقصوره زمان [[بیبرس بندقداری|بیبرس]] گرداگرد مقبره نبوی و [[خانه فاطمه(س)|بیت فاطمه(س)]]، گزارده شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B2.pdf&page=387 وفاءالوفا، ج2، ص 387]</ref> این مقصوره، 4 در داشت:
 
* دری در غرب روضه شریفه که باب الوفود یا باب‌الرحمه نام داشت و در جنوب این در شباک(پنجره) توبه قرارداشت.
* دری که در جنوب روضه شریفه قرار داشت
* دری در شرق روضه شریفه قرارداشت، که مردم از آن داخل می‌شدند
* دری در شمال [[روضه شریفه]] قرار داشت، موسوم به باب الاغوات، که برای ورود اغوات(خدام حرم) بود.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%D9%89_%D9%85%D9%86%D8%B0_%D8%A5%D9%86%D8%B4%D8%A7%D8%A6%D9%87_%D8%AD%D8%AA%D9%89_%D9%86%D9%87%D8%A7%D9%8A%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B5%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%85%D9%84%D9%88%D9%83%D9%89.pdf&page=325 عماره المسجد النبوی، ص 347]</ref>


====منبر و جایگاه====
====منبر و جایگاه====


در همین سال منبر و دکه‌ای(جایگاه) از مرمر ساخته شد. یکی از جایگاه‌ها در رواق‌های شرقی بین باب النسا و آخر مسجد نهاده شد و جایگاه دیگر در رواق‌های غربی بین باب الرحمه و آخر مسجد قرار گرفت.<ref>مدینه منوره، ص 105</ref>
در همین سال منبر و دکه‌ای(جایگاه) از مرمر ساخته شد. یکی از جایگاه‌ها در رواق‌های شرقی بین [[باب النساء|باب النسا]] و آخر مسجد نهاده شد و جایگاه دیگر در رواق‌های غربی بین باب الرحمه و آخر مسجد قرار گرفت.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=85 المدینه المنوره، ص 85]</ref>
 
====مسدود شدن راه ورودی مسجد از خارج آن به سمت دیوار جنوبی====


====مسدود شدن خوخه عمر====
راهی که از خارج مسجد مقابل [[خوخه عمر]] به رواق دوم از جهت دیوار جنوبی(طاق ضربی پایین مسجد) می‌رسید در ذیقعده 888ه.ق بسته شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=85 المدینه المنوره، ص 85]</ref>


راهی که از خارج مسجد مقابل پنجره (خوخه متعلق به آل عمر در گذشته) به رواق دوم از جهت دیوار جنوبی(طاق ضربی پایین مسجد) می‌رسید  در ذیقعده 888ه.ق بسته شد.<ref>مدینه منوره، ص 106</ref>
====دیوار حجره نبوی====


====دیوار و سقف حجره نبوی====
دیوارهای قبر نبوی با مرمر پوشیده شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=85 المدینه المنوره، ص 85]</ref>


دیوارهای قبر نبوی با مرمر پوشیده شد و ارتفاع سقف مسجد از سطح آن به 22 ذراع(11متر) رسید.<ref>مدینه منوره، ص 106</ref>
====ارتفاع سقف و رنگ‌آمیزی آن====


====رنگ آمیزی سقف====
ارتفاع سقف مسجد از سطح مقبره نبوی 22ذاع(11متر) بود.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=85 المدینه المنوره، ص 85]</ref>


کار سقف مسجد در اواخر رمضان 888ه.ق به پایان رسید.در ذیقعده 889ه.ق بهاءالدین ابی البقا بن جیعان با گروهی از رنگرزان، آن‌گاه که معماری مسجد روبه اتمام بود برای رنگ کردن سقف مسجد با لاجورد حضور یافتند.<ref>مدینه منوره، ص 106</ref>
کار سقف مسجد در اواخر رمضان 888ه.ق به پایان رسید.در ذیقعده 889ه.ق بهاءالدین ابی البقا بن جیعان با گروهی از رنگرزان، آن‌گاه که معماری مسجد روبه اتمام بود برای رنگ کردن سقف مسجد با لاجورد حضور یافتند.<ref name=":0">[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=85 المدینه المنوره، ص 85]</ref>


====رواق‌ها====
====رواق‌ها====


هفت رواق در جهت جنوبی، چهار رواق در جهت غربی، سه رواق در جهت شرقی، چهار رواق در جهت شمالی وجود داشت.<ref>مدینه منوره، ص 107</ref>
هفت رواق در جهت جنوبی، چهار رواق در جهت غربی، سه رواق در جهت شرقی، چهار رواق در جهت شمالی وجود داشت.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=86 المدینه المنوره، ص 86]</ref>


====مناره باب الرحمه====
====مناره باب الرحمه====


قایتبای رباط و مدرسه‌ای را که در جوار دیوار غربی مسجد بین باب السلام و باب الرحمه بود، بازسازی کرد و مأذنه کوچکی نیز ساخت. این مأذنه پس از آن به مأذنه باب الرحمه شناخته شد و بر تمام درهای چوبی مسجد نام سلطان قایتبای حک شد.<ref>مدینه منوره، ص 106</ref>
قایتبای در جوار دیوار غربی، مأذنه کوچکی نیز ساخت. این مأذنه پس از آن به مأذنه [[باب الرحمه (ابهام‌زدایی)|باب الرحمه]] شناخته شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=85 المدینه المنوره، ص 85]</ref>


====مناره جنوب شرقی====
====مناره جنوب شرقی====


مأذنه جنوب شرقی در بازسازی اول دوره قایتبای 77 ذراع(38/35متر) ارتفاع اما پس از حریق دوم و بازسازی مجدد ارتفاع آن به 100 ذراع(بیش از 50 متر) رسید. اما در این دوره نیز گنبد بالای مقبره نبوی و مأذنه جنوب شرقی دچار فرسودگی شد. بنابراین مأذنه تخریب و پی آن با بازالت ریخته شد، این همان مأذنه فعلی است. ارتفاع آن این بار به 120 ذراع(59/76متر) رسید.گنبد نیز منهدم و دوباره ساخته شد. این اعمال در در سال 92-891ه.ق انجام شد. ناظر این اقدامات شاهین جمالی بود.<ref>مدینه منوره، ص 106</ref>
[[مناره رئیسیه|مأذنه جنوب شرقی]] در بازسازی اول دوره قایتبای 77 ذراع(38/35متر) ارتفاع یافت. اما پس از حریق دوم و بازسازی مجدد ارتفاع آن به 100 ذراع(بیش از 50 متر) رسید. اما در این دوره نیز گنبد بالای مقبره نبوی و مأذنه جنوب شرقی دچار فرسودگی شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=85 المدینه المنوره، ص 85]</ref> بنابراین مأذنه تخریب و پی آن با بازالت ریخته شد، این همان مأذنه فعلی است. ارتفاع آن این بار به 120 ذراع(59/76متر) رسید.گنبد نیز منهدم و دوباره ساخته شد. این اعمال در در سال 92-891ه.ق انجام شد. ناظر این اقدامات شاهین جمالی بود.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=86 المدینه المنوره، ص 86]</ref>
 
برای مأذنه رئیسیه، در دیوار غربی دری قرار داده شد. این در قبل از آن در دیوار شمالی قرار داشت.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=86 المدینه المنوره، ص 85]</ref>


اصلاحات پایانی
===اصلاحات پایانی===


در 19 صفر 898ه.ق صاعقه‌ای به مسجد اصابت کرد و میزان خسارت اندک بود. سلطان قایتبای نیز در ربیع الثانی 898ه.ق امر به مرمت خرابی‌ها داد.<ref>مدینه منوره، ص 106</ref>
در 19 صفر 898ه.ق صاعقه‌ای به مسجد اصابت کرد و میزان خسارت اندک بود. سلطان قایتبای نیز در ربیع الثانی 898ه.ق امر به مرمت خرابی‌ها داد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=86 المدینه المنوره، ص 86]</ref>


==جستارهای وابسته==


* [[مسجد النبی|مسجدالنبی]]
* [[بازسازی مسجدالنبی]]
* [[محراب‌های مسجدالنبی]]
* [[محراب پیامبر]]
* [[محراب عثمانی]]
* [[گنبد مسجدالنبی]]
* [[بازسازی مسجدالنبی]]
* [[بازسازی مسجدالنبی (ممالیک برجی)]]
* [[آتش‌سوزی دوم در مسجدالنبی]]


==پانویس==
==پانویس==
{{پانویس}}
{{پانویس}}
==منابع==
{{منابع}}
*'''المسجد النبوی عبرالتاریخ'''، محمدالسید الوکیل، جده، دارالمجتمع للنشر و التوزیع، 1406ه.ق
* '''عمارة و توسعة المسجد النبوی الشریف عبر التاریخ'''، ناجی محمد حسن عبدالقادر الانصاری، نادی المدینه المنوره الادبی، ۱۹۹۶م.
* '''عماره المسجد النبوی منذ انشائه حتی نهایه العصر المملوکی'''، محمد هزاع الشهری، قاهره، مکتبه القاهره للکتاب، 2001
* '''المدينه المنوره تطورها العمراني و تراثها فی المعماری'''،‌صالح لمعی مصطفی، دارالنهضه العربیه، بیروت، 1981م
* '''وفاءالوفا باخبار دارالمصطفی'''،علی بن عبدالله سمهودی، تحقیق قاسم السامرائی، ج2، موسسه الفرقان للتراث الاسلامی، 1422ه.ق -2001
[[رده:بازسازی مسجدالنبی]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۳ مهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۷:۰۸

بازسازی مسجدالنبی (قایتبای)، مهمترین اصلاحات مسجدالنبی پس از آتش‌سوزی سال 886ه.ق بود.

بازسازی در زمان قایتبای به دو دوره قابل تقسیم است: قبل از آتش‌سوزی مسجد و بعد از آتش‌سوزی آن.

مرحله قبل از آتش‌سوزی، با یک وقفه یک‌ساله ضمن انجام کار مواجه شد و پس از این مدت کار اصلاحات از سرگرفته شد.

در این مرحله بیشتر اصلاحات معطوف به روضه و قبر نبوی بود. در این زمان به‌جای سقف چوبی، بالای قبر نبوی گنبد داخلی ایجاد شد که با سنگ بازالت ساخته‌شده بود. در منابع از این گنید با عنوان قبه الزرقاء یاد شده است.

مرحله بعد از آتش‌سوزی، اقدامات و اصلاحات بعد از آتش گرفتن مسجد در اثر صاعقه را شامل می‌شود. بنا بر آن‌چه در منابع ذکر شده، بر اثر این آتش‌سوزی تنها چیزی که سالم مانده بود، گنبد روی مقبره نبوی بود.

در این زمان دیوارها، ستون‌ها، محراب‌‌ها، منبر، سقف، مقصوره، بازسازی شد. گنبدی بالای سقف مسجد در راستای قبرنبوی ایجاد شد. همچنین بالای محراب عثمانی نیز گنبدی قرارگرفت.

اقدامات قایتبای قبل از آتش‌سوزی[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بازسازی در این دوره، در سال 879ه/75-1474م، آغاز شد و تا سال 880ه.ق ادامه یافت. سپس به مدت یک سال وقفه ایجاد شد و پس از آن در جمادی الاول 881ه، کار بازسازی از سر گرفته شد و در شوال 881 به اتمام رسید.[۱]

ناظر بنا[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ناظر معماری در این دوره، شمس الدین بن زمن و سپس شرف الدین انصاری بود. او پس از مدت کوتاهی فوت کرد و به سبب نقایصی که در نظارت شمس الدین زمن وجود داشت، کار دیگری در مسجد انجام نگرفت.[۲]

بازسازی طی‌سال‌های (879-880ه)[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  • طاق‌های مشرف بر صحن در جهت شرقی و سقف رواق تخریب شد.
  • ستون‌ها از سرب ساخته شد
  • دیوار شرقی بعد از مأذنه شمال شرقی (سنجاریه) از اساس ویران و دوباره ساخته شد.[۳][۴]
  • در پی و اساس مأذنه شمال شرقی اصلاحاتی انجام شد و مطالح و نوع خاک آن تغییر یافت.
  • پی دیوار شرقی از گل و آهک و شن ریخته شد.
  • سقف مسجد در جهت شرقی نیز به همراه گچ‌کاری‌های روی سنگ‌ها از داخل و خارج مرمت شد.[۵]

بازسازی سال 881ه از جمادی الاول تا شوال[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بیشتر اقدامات این دوره معطوف به روضه و قبر نبوی بود.

  • سقف روضه و بخشی از سقف غربی منبر ارتفاع بیشتری یافت: ساخت اول آن عبارت بود از پل های چوبی که سقف زیرین هم‌سطح سرستون‌ها روی آن‌ها قرارداشت و سقف بالایی نیز متکی بر پل‌های چوبی بود که بر ستون‌های سنگی بالای سرستون‌ها تکیه داشت.
  • پل‌ها‌ی چوبی به طاق‌هایی از آجر بدل شد، مانند طاق‌های صحن. در نتیجه سقف این قسمت نسبت به قسمت‌های سقف جناح جنوبی ارتفاع بیشتری یافت.[۶]
  • سقف پایینی رواق شرقی، شرق قبر نبوی بین باب جبرئیل و باب النساء و نیز سقف زیرین جلوی قبر نبوی در جهت جنوبی و نیز برخی اجزای سقف جناح شمالی مرمت شد.
  • در شعبان 881ه برخی دیوارها به منظور از بین بردن آثار آتش‌سوزی سال 654ه.ق از داخل قبر نبوی، ویران شد
  • سقف داخلی غرفه ارتفاع بیشتری یافت و دیوارهای داخلی از سنگ ساخته شد
  • سطح قبر از محیط خارجی اطراف 1/5 ذراع(0/75 متر)، و از سطح مسجد حدود 3 ذراع(1/5 متر) پایینتر قرار گرفت.
  • ساختن دیوارها در شعبان 881ه آغاز شد[۷]
  • به‌جای سقف چوبی، گنبد داخلی ساخته شد که در ساختمان سنگ بازالت به‌کار رفته بود و رأس آن از سنگ آهک ساخته شد. این بنا در شوال 881ه پایان یافت. این همان گنبدی است که از به قبه الزرقاء یاد شده است.[۸]

سمهودی با تحقیق و دقت در غرقه نبوی، عنوان می‌کند سطح مقطع آن مستطیل بوده و با ایجاد یک طاق ضربی در بخشی از آن سعی شد تا مقطع گنبد مربع باشد.

در این زمان، مرمر حجره نبوی با استفاده از مرمر سفید و سرخ بازسازی شد. همچنین مرمر قبله و ردیف بالای آن و نیز مقصوره چوبی اطراف قبر نبوی، بازسازی شد.[۹]

اقدامات قایتبای بعد از آتش‌سوزی[ویرایش | ویرایش مبدأ]

رمضان سال 886ه.ق مأذنه جنوب شرقی (رئیسیه) بر اثر اصابت صاعقه آتش گرفت و در اثر آن تمام مسجد دچار حریق شد.

بر اثر این آتش سوزی، منبر، مقصوره، اکثر طاق‌های مسجد، ستون‌ها از بین رفت. ثلث مأذنه اصلی نیز ویران شد و در آستانه فروپاشی قرارداشت.

بنا بر گفته سمهودی، هیچ چیز جز گنبد داخلی روی قبر نبوی سالم نماند.[۱۰]

ناظران و کارگزارن معماری[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پس از آتش‌سوزی، کار مرمت مسجد آغاز شد. دو گروه به این منظور راهی مدینه شدند، گروه اول حدود صد نفر شامل صنعتگر، مهندس، نجار، رنگرز، سنگتراش و آهنگر بودند. ناظر این معماری سیفی سنقر جمالی و برادرش شاهین جمالی بودند.

گروه دوم کارگزاران متشکل از بیش از سیصد صنعتگر بود که با مواد و مصالح لازم و با نظارت شمس الدین زمن که ناظر معماری قبل از آتش‌سوزی بود، از قاهره فرستاده شدند.[۱۱]

بازسازی مسجد و کیفیت آن[ویرایش | ویرایش مبدأ]

دیوارها[ویرایش | ویرایش مبدأ]

دیوار خارجی از باب جبرئیل، در جهت شرقی تا باب الرحمه در جهت غربی منهدم شد و دوباره دیوار و مأذنه ساخته شد.

ارتفاع دیوار نسبت به گذشته بیشتر شد.[۱۲]

ستون‌ها[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ستون‌های جدید ساخته شد که بالای آن‌ها طاق‌هایی از آجر و بالای آن نیز سقفی از چوب قرار داشت[۱۳]. دو ستون به جهت شرقی غرفه نبوی اضافه شد.[۱۴]

گنبد[ویرایش | ویرایش مبدأ]

گنبد محراب[ویرایش | ویرایش مبدأ]

این گنبد با پوشاندن دریچه بالای محراب دیوار جنوبی ایجاد شد.[۱۵]

گنبد بزرگ بالای قبر[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پس از حریق دوم، گنبد بزرگی موازی حجره شریفه، ساخته شد. این گنبد از آجر ساخته و جایگزین قبه الزرقاء شد.[۱۶]

در سال‌های 2-891ه.ق گنبد بالای قبر پس از بازسازی مجدد دچار فرسودگی شد و این گنبد تخریب و دوباره ساخته شد.[۱۷]

گنبدهای دیگر[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در اطراف گنبد بالای قبر، بر سقف مسجد، سه گنبد دیگر نیز ایجاد شد.[۱۸]

دو گنبد نیز مقابل باب السلام در داخل مسجد ساخته شد و باب السلام با مرمر سفید پوشیده شد.[۱۹]

گسترش فضای مسجد[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در بازسازی این زمان و قرار گرفتن گنبد بزرگ برای مسجد، و تغییراتی که در ستون‌های نگهدارنده گنبد ایجاد شد؛ فضای میان دیوار خارجی شرقی و بناهای نوساز، تنگ شد و لازمه آن ایجاد فضا به سمت عرض دیوار سابق بود[۲۰].[۲۱] در این افزایش مساحت، دیوار شرقی تخریب و به سمت باب جبرئیل توسعه یافت، اما باب جبرئیل تغییری نیافت بر جای خود ماند.[۲۲]

این افزایش مساحت در حدود 120 متر مربع، ذکر شده‌است.[۲۳]

دریچه نور[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در جوار گنبدها و مأذنه جنوب شرقی(رئیسیه)، چشمه‌ای(دریچه) به منظور نوردهی و تهویه ساخته شد.[۲۴]

خزائن و پنجره‌های هلالی در دیوار شرقی و جنوبی ساخته شد. قسمت‌هایی از دیوار که هم سطح و هم تراز پنجره‌ها بود با آجر بنا شد، درحالی‌که بقیه دیوار از سنگ بازالت ساخته شده بود.[۲۵]

علت ساخت پنجره‌ها این بود که طاق‌ها نور داخل رواق‌ها را کاهش می‌دادند، بعدها تمام پنجره‌های دیوار جنوبی بجز پنجره واقع در منطقه محراب عثمانی، مسدود شد.[۲۶]

محراب[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در سال 888ه.ق محرابی در جایگاه نماز پیامبر ساخته شد.[۲۷]

محراب دیوار جنوبی (محراب عثمانی)، توسعه یافت و با مرمر رنگارنگ پوشیده شد.[۲۸]

مقصوره[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مقصوره با پنجره هایی از مس در سال 888ه.ق ساخته شد.[۲۹] این مقصوره، مانند مقصوره زمان بیبرس گرداگرد مقبره نبوی و بیت فاطمه(س)، گزارده شد.[۳۰] این مقصوره، 4 در داشت:

  • دری در غرب روضه شریفه که باب الوفود یا باب‌الرحمه نام داشت و در جنوب این در شباک(پنجره) توبه قرارداشت.
  • دری که در جنوب روضه شریفه قرار داشت
  • دری در شرق روضه شریفه قرارداشت، که مردم از آن داخل می‌شدند
  • دری در شمال روضه شریفه قرار داشت، موسوم به باب الاغوات، که برای ورود اغوات(خدام حرم) بود.[۳۱]

منبر و جایگاه[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در همین سال منبر و دکه‌ای(جایگاه) از مرمر ساخته شد. یکی از جایگاه‌ها در رواق‌های شرقی بین باب النسا و آخر مسجد نهاده شد و جایگاه دیگر در رواق‌های غربی بین باب الرحمه و آخر مسجد قرار گرفت.[۳۲]

مسدود شدن راه ورودی مسجد از خارج آن به سمت دیوار جنوبی[ویرایش | ویرایش مبدأ]

راهی که از خارج مسجد مقابل خوخه عمر به رواق دوم از جهت دیوار جنوبی(طاق ضربی پایین مسجد) می‌رسید در ذیقعده 888ه.ق بسته شد.[۳۳]

دیوار حجره نبوی[ویرایش | ویرایش مبدأ]

دیوارهای قبر نبوی با مرمر پوشیده شد.[۳۴]

ارتفاع سقف و رنگ‌آمیزی آن[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ارتفاع سقف مسجد از سطح مقبره نبوی 22ذاع(11متر) بود.[۳۵]

کار سقف مسجد در اواخر رمضان 888ه.ق به پایان رسید.در ذیقعده 889ه.ق بهاءالدین ابی البقا بن جیعان با گروهی از رنگرزان، آن‌گاه که معماری مسجد روبه اتمام بود برای رنگ کردن سقف مسجد با لاجورد حضور یافتند.[۳۶]

رواق‌ها[ویرایش | ویرایش مبدأ]

هفت رواق در جهت جنوبی، چهار رواق در جهت غربی، سه رواق در جهت شرقی، چهار رواق در جهت شمالی وجود داشت.[۳۷]

مناره باب الرحمه[ویرایش | ویرایش مبدأ]

قایتبای در جوار دیوار غربی، مأذنه کوچکی نیز ساخت. این مأذنه پس از آن به مأذنه باب الرحمه شناخته شد.[۳۸]

مناره جنوب شرقی[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مأذنه جنوب شرقی در بازسازی اول دوره قایتبای 77 ذراع(38/35متر) ارتفاع یافت. اما پس از حریق دوم و بازسازی مجدد ارتفاع آن به 100 ذراع(بیش از 50 متر) رسید. اما در این دوره نیز گنبد بالای مقبره نبوی و مأذنه جنوب شرقی دچار فرسودگی شد.[۳۹] بنابراین مأذنه تخریب و پی آن با بازالت ریخته شد، این همان مأذنه فعلی است. ارتفاع آن این بار به 120 ذراع(59/76متر) رسید.گنبد نیز منهدم و دوباره ساخته شد. این اعمال در در سال 92-891ه.ق انجام شد. ناظر این اقدامات شاهین جمالی بود.[۴۰]

برای مأذنه رئیسیه، در دیوار غربی دری قرار داده شد. این در قبل از آن در دیوار شمالی قرار داشت.[۴۱]

اصلاحات پایانی[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در 19 صفر 898ه.ق صاعقه‌ای به مسجد اصابت کرد و میزان خسارت اندک بود. سلطان قایتبای نیز در ربیع الثانی 898ه.ق امر به مرمت خرابی‌ها داد.[۴۲]

جستارهای وابسته[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  1. المدینه المنوره، ص 82
  2. المدینه المنوره، ص 82
  3. عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 127
  4. المدینه المنوره، ص 82
  5. المدینه المنوره، ص 82
  6. المدینه المنوره، ص 83
  7. المدینه المنوره، ص 83
  8. وفاءالوفا، ج2، ص 421
  9. المدینه المنوره، ص 83
  10. المدینه المنوره، ص 84
  11. المدینه المنوره، ص 84
  12. المدینه المنوره، ص84
  13. المدینه المنوره، ص84
  14. المدینه المنوره، ص 84
  15. المدینه المنوره، ص 84
  16. وفاءالوفا، ج2، ص 421
  17. المدینه المنوره، ص 86
  18. المدینه المنوره، ص 84
  19. المدینه المنوره، ص 85
  20. عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 130
  21. وفاءالوفا، ج2، ص 421
  22. وفاءالوفا، ج2، ص 421
  23. المسجد النبوی عبرالتاریخ، ص 152
  24. المدینه المنوره، ص 84
  25. المدینه المنوره، 85
  26. المدینه المنوره، ص 85
  27. المدینه المنوره، ص 85
  28. المدینه المنوره، ص 85
  29. المدینه المنوره، ص 85
  30. وفاءالوفا، ج2، ص 387
  31. عماره المسجد النبوی، ص 347
  32. المدینه المنوره، ص 85
  33. المدینه المنوره، ص 85
  34. المدینه المنوره، ص 85
  35. المدینه المنوره، ص 85
  36. المدینه المنوره، ص 85
  37. المدینه المنوره، ص 86
  38. المدینه المنوره، ص 85
  39. المدینه المنوره، ص 85
  40. المدینه المنوره، ص 86
  41. المدینه المنوره، ص 85
  42. المدینه المنوره، ص 86

منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  • المسجد النبوی عبرالتاریخ، محمدالسید الوکیل، جده، دارالمجتمع للنشر و التوزیع، 1406ه.ق
  • عمارة و توسعة المسجد النبوی الشریف عبر التاریخ، ناجی محمد حسن عبدالقادر الانصاری، نادی المدینه المنوره الادبی، ۱۹۹۶م.


  • عماره المسجد النبوی منذ انشائه حتی نهایه العصر المملوکی، محمد هزاع الشهری، قاهره، مکتبه القاهره للکتاب، 2001
  • المدينه المنوره تطورها العمراني و تراثها فی المعماری،‌صالح لمعی مصطفی، دارالنهضه العربیه، بیروت، 1981م
  • وفاءالوفا باخبار دارالمصطفی،علی بن عبدالله سمهودی، تحقیق قاسم السامرائی، ج2، موسسه الفرقان للتراث الاسلامی، 1422ه.ق -2001