بازسازی مسجدالنبی (قایتبای): تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی حج
 
(۲ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد)
خط ۲۱: خط ۲۱:
* طاق‌های مشرف بر [[صحن]] در جهت شرقی و سقف [[رواق]] تخریب شد.
* طاق‌های مشرف بر [[صحن]] در جهت شرقی و سقف [[رواق]] تخریب شد.
* ستون‌ها از سرب ساخته شد
* ستون‌ها از سرب ساخته شد
* دیوار شرقی بعد از مأذنه شمال شرقی (سنجاریه) از اساس ویران و دوباره ساخته شد.<ref>تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی در طول تاریخ، ص 141</ref><ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=82 المدینه المنوره، ص 82]</ref>
* دیوار شرقی بعد از مأذنه شمال شرقی (سنجاریه) از اساس ویران و دوباره ساخته شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%81_%D8%B9%D8%A8%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE.pdf&page=127 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 127]</ref><ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=82 المدینه المنوره، ص 82]</ref>
* در پی و اساس مأذنه شمال شرقی اصلاحاتی انجام شد و مطالح و نوع خاک آن تغییر یافت.
* در پی و اساس مأذنه شمال شرقی اصلاحاتی انجام شد و مطالح و نوع خاک آن تغییر یافت.
* پی دیوار شرقی از گل و آهک و شن ریخته شد.
* پی دیوار شرقی از گل و آهک و شن ریخته شد.
خط ۳۱: خط ۳۱:


* سقف روضه و بخشی از سقف غربی منبر ارتفاع بیشتری یافت: ساخت اول آن عبارت بود از پل های چوبی که سقف زیرین هم‌سطح سرستون‌ها روی آن‌ها قرارداشت و سقف بالایی نیز متکی بر پل‌های چوبی بود که بر ستون‌های سنگی بالای سرستون‌ها تکیه داشت.
* سقف روضه و بخشی از سقف غربی منبر ارتفاع بیشتری یافت: ساخت اول آن عبارت بود از پل های چوبی که سقف زیرین هم‌سطح سرستون‌ها روی آن‌ها قرارداشت و سقف بالایی نیز متکی بر پل‌های چوبی بود که بر ستون‌های سنگی بالای سرستون‌ها تکیه داشت.
* پل‌ها‌ی چوبی به طاق‌هایی از آجر بدل شد،<ref>تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی در طول تاریخ، ص 141</ref> مانند طاق‌های [[صحن]]. در نتیجه سقف این قسمت نسبت به قسمت‌های سقف جناح جنوبی ارتفاع بیشتری یافت.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=83 المدینه المنوره، ص 83]</ref>
* پل‌ها‌ی چوبی به طاق‌هایی از آجر بدل شد، مانند طاق‌های [[صحن]]. در نتیجه سقف این قسمت نسبت به قسمت‌های سقف جناح جنوبی ارتفاع بیشتری یافت.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=83 المدینه المنوره، ص 83]</ref>
* سقف پایینی رواق شرقی، شرق قبر نبوی بین باب جبرئیل و باب النساء و نیز سقف زیرین جلوی قبر نبوی در جهت جنوبی و نیز برخی اجزای سقف جناح شمالی مرمت شد.
* سقف پایینی رواق شرقی، شرق قبر نبوی بین باب جبرئیل و باب النساء و نیز سقف زیرین جلوی قبر نبوی در جهت جنوبی و نیز برخی اجزای سقف جناح شمالی مرمت شد.
* در شعبان 881ه برخی دیوارها به منظور از بین بردن آثار [[آتش‌سوزی اول در مسجدالنبی|آتش‌سوزی سال 654ه.ق]] از داخل قبر نبوی، ویران شد
* در شعبان 881ه برخی دیوارها به منظور از بین بردن آثار [[آتش‌سوزی اول در مسجدالنبی|آتش‌سوزی سال 654ه.ق]] از داخل قبر نبوی، ویران شد
خط ۴۸: خط ۴۸:
بر اثر این آتش سوزی، منبر، مقصوره، اکثر طاق‌های مسجد، ستون‌ها از بین رفت. ثلث مأذنه اصلی نیز ویران شد و در آستانه فروپاشی قرارداشت.
بر اثر این آتش سوزی، منبر، مقصوره، اکثر طاق‌های مسجد، ستون‌ها از بین رفت. ثلث مأذنه اصلی نیز ویران شد و در آستانه فروپاشی قرارداشت.


بنا بر گفته سمهودی، هیچ چیز جز گنبد داخلی روی قبر نبوی سالم نماند.<ref>مدینه منوره، ص 103</ref>
بنا بر گفته سمهودی، هیچ چیز جز گنبد داخلی روی قبر نبوی سالم نماند.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=84 المدینه المنوره، ص 84]</ref>


===ناظران و کارگزارن معماری===
===ناظران و کارگزارن معماری===
خط ۷۴: خط ۷۴:
=====گنبد بزرگ بالای قبر=====
=====گنبد بزرگ بالای قبر=====


پس از حریق دوم، گنبد بزرگی موازی حجره شریفه، ساخته شد. این گنبد از آجر ساخته  و جایگزین [[قبه الزرقاء]] شد.<ref>وفاءالوفا، ج2،ص 421</ref>  
پس از حریق دوم، گنبد بزرگی موازی حجره شریفه، ساخته شد. این گنبد از آجر ساخته  و جایگزین [[قبه الزرقاء]] شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B2.pdf&page=421 وفاءالوفا، ج2، ص 421]</ref>  


در سال‌های 2-891ه.ق گنبد بالای قبر پس از بازسازی مجدد دچار فرسودگی شد و این گنبد تخریب و دوباره ساخته شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=86 المدینه المنوره، ص 86]</ref>
در سال‌های 2-891ه.ق گنبد بالای قبر پس از بازسازی مجدد دچار فرسودگی شد و این گنبد تخریب و دوباره ساخته شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=86 المدینه المنوره، ص 86]</ref>
خط ۸۶: خط ۸۶:
====گسترش فضای مسجد====
====گسترش فضای مسجد====


در بازسازی این زمان و قرار گرفتن گنبد بزرگ برای مسجد، و تغییراتی که در ستون‌های نگهدارنده گنبد ایجاد شد؛ فضای میان دیوار خارجی شرقی و بناهای نوساز، تنگ شد و لازمه آن ایجاد فضا به سمت عرض دیوار سابق بود<ref>تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی در طول تاریخ، ص 145</ref>.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B2.pdf&page=421 وفاءالوفا، ج2، ص 421]</ref> در این افزایش مساحت، دیوار شرقی تخریب و به سمت [[باب جبرئیل]] توسعه یافت، اما باب جبرئیل تغییری نیافت بر جای خود ماند.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B2.pdf&page=421 وفاءالوفا، ج2، ص 421]</ref>
در بازسازی این زمان و قرار گرفتن گنبد بزرگ برای مسجد، و تغییراتی که در ستون‌های نگهدارنده گنبد ایجاد شد؛ فضای میان دیوار خارجی شرقی و بناهای نوساز، تنگ شد و لازمه آن ایجاد فضا به سمت عرض دیوار سابق بود<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%81_%D8%B9%D8%A8%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE.pdf&page=130 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 130]</ref>.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B2.pdf&page=421 وفاءالوفا، ج2، ص 421]</ref> در این افزایش مساحت، دیوار شرقی تخریب و به سمت [[باب جبرئیل]] توسعه یافت، اما باب جبرئیل تغییری نیافت بر جای خود ماند.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B2.pdf&page=421 وفاءالوفا، ج2، ص 421]</ref>


این افزایش مساحت در حدود 120 متر مربع، ذکر شده‌است.<ref>المسجد النبوی عبرالتاریخ، ص 152</ref>
این افزایش مساحت در حدود 120 متر مربع، ذکر شده‌است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%D9%8A_%D8%B9%D8%A8%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D8%AE.pdf&page=152 المسجد النبوی عبرالتاریخ، ص 152]</ref>


====دریچه نور====
====دریچه نور====
خط ۱۱۱: خط ۱۱۱:
* دری که در جنوب روضه شریفه قرار داشت  
* دری که در جنوب روضه شریفه قرار داشت  
* دری در شرق روضه شریفه قرارداشت، که مردم از آن داخل می‌شدند
* دری در شرق روضه شریفه قرارداشت، که مردم از آن داخل می‌شدند
* دری در شمال [[روضه شریفه]] قرار داشت، موسوم به باب الاغوات، که برای ورود اغوات(خدام حرم) بود.<ref>عماره المسجد النبوی، ص 346-347</ref>
* دری در شمال [[روضه شریفه]] قرار داشت، موسوم به باب الاغوات، که برای ورود اغوات(خدام حرم) بود.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%D9%89_%D9%85%D9%86%D8%B0_%D8%A5%D9%86%D8%B4%D8%A7%D8%A6%D9%87_%D8%AD%D8%AA%D9%89_%D9%86%D9%87%D8%A7%D9%8A%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B5%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%85%D9%84%D9%88%D9%83%D9%89.pdf&page=325 عماره المسجد النبوی، ص 347]</ref>


====منبر و جایگاه====
====منبر و جایگاه====
خط ۱۶۹: خط ۱۶۹:
*'''المسجد النبوی عبرالتاریخ'''، محمدالسید الوکیل، جده، دارالمجتمع للنشر و التوزیع، 1406ه.ق
*'''المسجد النبوی عبرالتاریخ'''، محمدالسید الوکیل، جده، دارالمجتمع للنشر و التوزیع، 1406ه.ق


* '''تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی در طول تاریخ'''، ناجی محمدحسن القادر الانصاری، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران، مشعر
* '''عمارة و توسعة المسجد النبوی الشریف عبر التاریخ'''، ناجی محمد حسن عبدالقادر الانصاری، نادی المدینه المنوره الادبی، ۱۹۹۶م.
 


* '''عماره المسجد النبوی منذ انشائه حتی نهایه العصر المملوکی'''، محمد هزاع الشهری، قاهره، مکتبه القاهره للکتاب، 2001
* '''عماره المسجد النبوی منذ انشائه حتی نهایه العصر المملوکی'''، محمد هزاع الشهری، قاهره، مکتبه القاهره للکتاب، 2001

نسخهٔ کنونی تا ‏۳ مهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۷:۰۸

بازسازی مسجدالنبی (قایتبای)، مهمترین اصلاحات مسجدالنبی پس از آتش‌سوزی سال 886ه.ق بود.

بازسازی در زمان قایتبای به دو دوره قابل تقسیم است: قبل از آتش‌سوزی مسجد و بعد از آتش‌سوزی آن.

مرحله قبل از آتش‌سوزی، با یک وقفه یک‌ساله ضمن انجام کار مواجه شد و پس از این مدت کار اصلاحات از سرگرفته شد.

در این مرحله بیشتر اصلاحات معطوف به روضه و قبر نبوی بود. در این زمان به‌جای سقف چوبی، بالای قبر نبوی گنبد داخلی ایجاد شد که با سنگ بازالت ساخته‌شده بود. در منابع از این گنید با عنوان قبه الزرقاء یاد شده است.

مرحله بعد از آتش‌سوزی، اقدامات و اصلاحات بعد از آتش گرفتن مسجد در اثر صاعقه را شامل می‌شود. بنا بر آن‌چه در منابع ذکر شده، بر اثر این آتش‌سوزی تنها چیزی که سالم مانده بود، گنبد روی مقبره نبوی بود.

در این زمان دیوارها، ستون‌ها، محراب‌‌ها، منبر، سقف، مقصوره، بازسازی شد. گنبدی بالای سقف مسجد در راستای قبرنبوی ایجاد شد. همچنین بالای محراب عثمانی نیز گنبدی قرارگرفت.

اقدامات قایتبای قبل از آتش‌سوزی[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بازسازی در این دوره، در سال 879ه/75-1474م، آغاز شد و تا سال 880ه.ق ادامه یافت. سپس به مدت یک سال وقفه ایجاد شد و پس از آن در جمادی الاول 881ه، کار بازسازی از سر گرفته شد و در شوال 881 به اتمام رسید.[۱]

ناظر بنا[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ناظر معماری در این دوره، شمس الدین بن زمن و سپس شرف الدین انصاری بود. او پس از مدت کوتاهی فوت کرد و به سبب نقایصی که در نظارت شمس الدین زمن وجود داشت، کار دیگری در مسجد انجام نگرفت.[۲]

بازسازی طی‌سال‌های (879-880ه)[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  • طاق‌های مشرف بر صحن در جهت شرقی و سقف رواق تخریب شد.
  • ستون‌ها از سرب ساخته شد
  • دیوار شرقی بعد از مأذنه شمال شرقی (سنجاریه) از اساس ویران و دوباره ساخته شد.[۳][۴]
  • در پی و اساس مأذنه شمال شرقی اصلاحاتی انجام شد و مطالح و نوع خاک آن تغییر یافت.
  • پی دیوار شرقی از گل و آهک و شن ریخته شد.
  • سقف مسجد در جهت شرقی نیز به همراه گچ‌کاری‌های روی سنگ‌ها از داخل و خارج مرمت شد.[۵]

بازسازی سال 881ه از جمادی الاول تا شوال[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بیشتر اقدامات این دوره معطوف به روضه و قبر نبوی بود.

  • سقف روضه و بخشی از سقف غربی منبر ارتفاع بیشتری یافت: ساخت اول آن عبارت بود از پل های چوبی که سقف زیرین هم‌سطح سرستون‌ها روی آن‌ها قرارداشت و سقف بالایی نیز متکی بر پل‌های چوبی بود که بر ستون‌های سنگی بالای سرستون‌ها تکیه داشت.
  • پل‌ها‌ی چوبی به طاق‌هایی از آجر بدل شد، مانند طاق‌های صحن. در نتیجه سقف این قسمت نسبت به قسمت‌های سقف جناح جنوبی ارتفاع بیشتری یافت.[۶]
  • سقف پایینی رواق شرقی، شرق قبر نبوی بین باب جبرئیل و باب النساء و نیز سقف زیرین جلوی قبر نبوی در جهت جنوبی و نیز برخی اجزای سقف جناح شمالی مرمت شد.
  • در شعبان 881ه برخی دیوارها به منظور از بین بردن آثار آتش‌سوزی سال 654ه.ق از داخل قبر نبوی، ویران شد
  • سقف داخلی غرفه ارتفاع بیشتری یافت و دیوارهای داخلی از سنگ ساخته شد
  • سطح قبر از محیط خارجی اطراف 1/5 ذراع(0/75 متر)، و از سطح مسجد حدود 3 ذراع(1/5 متر) پایینتر قرار گرفت.
  • ساختن دیوارها در شعبان 881ه آغاز شد[۷]
  • به‌جای سقف چوبی، گنبد داخلی ساخته شد که در ساختمان سنگ بازالت به‌کار رفته بود و رأس آن از سنگ آهک ساخته شد. این بنا در شوال 881ه پایان یافت. این همان گنبدی است که از به قبه الزرقاء یاد شده است.[۸]

سمهودی با تحقیق و دقت در غرقه نبوی، عنوان می‌کند سطح مقطع آن مستطیل بوده و با ایجاد یک طاق ضربی در بخشی از آن سعی شد تا مقطع گنبد مربع باشد.

در این زمان، مرمر حجره نبوی با استفاده از مرمر سفید و سرخ بازسازی شد. همچنین مرمر قبله و ردیف بالای آن و نیز مقصوره چوبی اطراف قبر نبوی، بازسازی شد.[۹]

اقدامات قایتبای بعد از آتش‌سوزی[ویرایش | ویرایش مبدأ]

رمضان سال 886ه.ق مأذنه جنوب شرقی (رئیسیه) بر اثر اصابت صاعقه آتش گرفت و در اثر آن تمام مسجد دچار حریق شد.

بر اثر این آتش سوزی، منبر، مقصوره، اکثر طاق‌های مسجد، ستون‌ها از بین رفت. ثلث مأذنه اصلی نیز ویران شد و در آستانه فروپاشی قرارداشت.

بنا بر گفته سمهودی، هیچ چیز جز گنبد داخلی روی قبر نبوی سالم نماند.[۱۰]

ناظران و کارگزارن معماری[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پس از آتش‌سوزی، کار مرمت مسجد آغاز شد. دو گروه به این منظور راهی مدینه شدند، گروه اول حدود صد نفر شامل صنعتگر، مهندس، نجار، رنگرز، سنگتراش و آهنگر بودند. ناظر این معماری سیفی سنقر جمالی و برادرش شاهین جمالی بودند.

گروه دوم کارگزاران متشکل از بیش از سیصد صنعتگر بود که با مواد و مصالح لازم و با نظارت شمس الدین زمن که ناظر معماری قبل از آتش‌سوزی بود، از قاهره فرستاده شدند.[۱۱]

بازسازی مسجد و کیفیت آن[ویرایش | ویرایش مبدأ]

دیوارها[ویرایش | ویرایش مبدأ]

دیوار خارجی از باب جبرئیل، در جهت شرقی تا باب الرحمه در جهت غربی منهدم شد و دوباره دیوار و مأذنه ساخته شد.

ارتفاع دیوار نسبت به گذشته بیشتر شد.[۱۲]

ستون‌ها[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ستون‌های جدید ساخته شد که بالای آن‌ها طاق‌هایی از آجر و بالای آن نیز سقفی از چوب قرار داشت[۱۳]. دو ستون به جهت شرقی غرفه نبوی اضافه شد.[۱۴]

گنبد[ویرایش | ویرایش مبدأ]

گنبد محراب[ویرایش | ویرایش مبدأ]

این گنبد با پوشاندن دریچه بالای محراب دیوار جنوبی ایجاد شد.[۱۵]

گنبد بزرگ بالای قبر[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پس از حریق دوم، گنبد بزرگی موازی حجره شریفه، ساخته شد. این گنبد از آجر ساخته و جایگزین قبه الزرقاء شد.[۱۶]

در سال‌های 2-891ه.ق گنبد بالای قبر پس از بازسازی مجدد دچار فرسودگی شد و این گنبد تخریب و دوباره ساخته شد.[۱۷]

گنبدهای دیگر[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در اطراف گنبد بالای قبر، بر سقف مسجد، سه گنبد دیگر نیز ایجاد شد.[۱۸]

دو گنبد نیز مقابل باب السلام در داخل مسجد ساخته شد و باب السلام با مرمر سفید پوشیده شد.[۱۹]

گسترش فضای مسجد[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در بازسازی این زمان و قرار گرفتن گنبد بزرگ برای مسجد، و تغییراتی که در ستون‌های نگهدارنده گنبد ایجاد شد؛ فضای میان دیوار خارجی شرقی و بناهای نوساز، تنگ شد و لازمه آن ایجاد فضا به سمت عرض دیوار سابق بود[۲۰].[۲۱] در این افزایش مساحت، دیوار شرقی تخریب و به سمت باب جبرئیل توسعه یافت، اما باب جبرئیل تغییری نیافت بر جای خود ماند.[۲۲]

این افزایش مساحت در حدود 120 متر مربع، ذکر شده‌است.[۲۳]

دریچه نور[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در جوار گنبدها و مأذنه جنوب شرقی(رئیسیه)، چشمه‌ای(دریچه) به منظور نوردهی و تهویه ساخته شد.[۲۴]

خزائن و پنجره‌های هلالی در دیوار شرقی و جنوبی ساخته شد. قسمت‌هایی از دیوار که هم سطح و هم تراز پنجره‌ها بود با آجر بنا شد، درحالی‌که بقیه دیوار از سنگ بازالت ساخته شده بود.[۲۵]

علت ساخت پنجره‌ها این بود که طاق‌ها نور داخل رواق‌ها را کاهش می‌دادند، بعدها تمام پنجره‌های دیوار جنوبی بجز پنجره واقع در منطقه محراب عثمانی، مسدود شد.[۲۶]

محراب[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در سال 888ه.ق محرابی در جایگاه نماز پیامبر ساخته شد.[۲۷]

محراب دیوار جنوبی (محراب عثمانی)، توسعه یافت و با مرمر رنگارنگ پوشیده شد.[۲۸]

مقصوره[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مقصوره با پنجره هایی از مس در سال 888ه.ق ساخته شد.[۲۹] این مقصوره، مانند مقصوره زمان بیبرس گرداگرد مقبره نبوی و بیت فاطمه(س)، گزارده شد.[۳۰] این مقصوره، 4 در داشت:

  • دری در غرب روضه شریفه که باب الوفود یا باب‌الرحمه نام داشت و در جنوب این در شباک(پنجره) توبه قرارداشت.
  • دری که در جنوب روضه شریفه قرار داشت
  • دری در شرق روضه شریفه قرارداشت، که مردم از آن داخل می‌شدند
  • دری در شمال روضه شریفه قرار داشت، موسوم به باب الاغوات، که برای ورود اغوات(خدام حرم) بود.[۳۱]

منبر و جایگاه[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در همین سال منبر و دکه‌ای(جایگاه) از مرمر ساخته شد. یکی از جایگاه‌ها در رواق‌های شرقی بین باب النسا و آخر مسجد نهاده شد و جایگاه دیگر در رواق‌های غربی بین باب الرحمه و آخر مسجد قرار گرفت.[۳۲]

مسدود شدن راه ورودی مسجد از خارج آن به سمت دیوار جنوبی[ویرایش | ویرایش مبدأ]

راهی که از خارج مسجد مقابل خوخه عمر به رواق دوم از جهت دیوار جنوبی(طاق ضربی پایین مسجد) می‌رسید در ذیقعده 888ه.ق بسته شد.[۳۳]

دیوار حجره نبوی[ویرایش | ویرایش مبدأ]

دیوارهای قبر نبوی با مرمر پوشیده شد.[۳۴]

ارتفاع سقف و رنگ‌آمیزی آن[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ارتفاع سقف مسجد از سطح مقبره نبوی 22ذاع(11متر) بود.[۳۵]

کار سقف مسجد در اواخر رمضان 888ه.ق به پایان رسید.در ذیقعده 889ه.ق بهاءالدین ابی البقا بن جیعان با گروهی از رنگرزان، آن‌گاه که معماری مسجد روبه اتمام بود برای رنگ کردن سقف مسجد با لاجورد حضور یافتند.[۳۶]

رواق‌ها[ویرایش | ویرایش مبدأ]

هفت رواق در جهت جنوبی، چهار رواق در جهت غربی، سه رواق در جهت شرقی، چهار رواق در جهت شمالی وجود داشت.[۳۷]

مناره باب الرحمه[ویرایش | ویرایش مبدأ]

قایتبای در جوار دیوار غربی، مأذنه کوچکی نیز ساخت. این مأذنه پس از آن به مأذنه باب الرحمه شناخته شد.[۳۸]

مناره جنوب شرقی[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مأذنه جنوب شرقی در بازسازی اول دوره قایتبای 77 ذراع(38/35متر) ارتفاع یافت. اما پس از حریق دوم و بازسازی مجدد ارتفاع آن به 100 ذراع(بیش از 50 متر) رسید. اما در این دوره نیز گنبد بالای مقبره نبوی و مأذنه جنوب شرقی دچار فرسودگی شد.[۳۹] بنابراین مأذنه تخریب و پی آن با بازالت ریخته شد، این همان مأذنه فعلی است. ارتفاع آن این بار به 120 ذراع(59/76متر) رسید.گنبد نیز منهدم و دوباره ساخته شد. این اعمال در در سال 92-891ه.ق انجام شد. ناظر این اقدامات شاهین جمالی بود.[۴۰]

برای مأذنه رئیسیه، در دیوار غربی دری قرار داده شد. این در قبل از آن در دیوار شمالی قرار داشت.[۴۱]

اصلاحات پایانی[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در 19 صفر 898ه.ق صاعقه‌ای به مسجد اصابت کرد و میزان خسارت اندک بود. سلطان قایتبای نیز در ربیع الثانی 898ه.ق امر به مرمت خرابی‌ها داد.[۴۲]

جستارهای وابسته[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  1. المدینه المنوره، ص 82
  2. المدینه المنوره، ص 82
  3. عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 127
  4. المدینه المنوره، ص 82
  5. المدینه المنوره، ص 82
  6. المدینه المنوره، ص 83
  7. المدینه المنوره، ص 83
  8. وفاءالوفا، ج2، ص 421
  9. المدینه المنوره، ص 83
  10. المدینه المنوره، ص 84
  11. المدینه المنوره، ص 84
  12. المدینه المنوره، ص84
  13. المدینه المنوره، ص84
  14. المدینه المنوره، ص 84
  15. المدینه المنوره، ص 84
  16. وفاءالوفا، ج2، ص 421
  17. المدینه المنوره، ص 86
  18. المدینه المنوره، ص 84
  19. المدینه المنوره، ص 85
  20. عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 130
  21. وفاءالوفا، ج2، ص 421
  22. وفاءالوفا، ج2، ص 421
  23. المسجد النبوی عبرالتاریخ، ص 152
  24. المدینه المنوره، ص 84
  25. المدینه المنوره، 85
  26. المدینه المنوره، ص 85
  27. المدینه المنوره، ص 85
  28. المدینه المنوره، ص 85
  29. المدینه المنوره، ص 85
  30. وفاءالوفا، ج2، ص 387
  31. عماره المسجد النبوی، ص 347
  32. المدینه المنوره، ص 85
  33. المدینه المنوره، ص 85
  34. المدینه المنوره، ص 85
  35. المدینه المنوره، ص 85
  36. المدینه المنوره، ص 85
  37. المدینه المنوره، ص 86
  38. المدینه المنوره، ص 85
  39. المدینه المنوره، ص 85
  40. المدینه المنوره، ص 86
  41. المدینه المنوره، ص 85
  42. المدینه المنوره، ص 86

منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  • المسجد النبوی عبرالتاریخ، محمدالسید الوکیل، جده، دارالمجتمع للنشر و التوزیع، 1406ه.ق
  • عمارة و توسعة المسجد النبوی الشریف عبر التاریخ، ناجی محمد حسن عبدالقادر الانصاری، نادی المدینه المنوره الادبی، ۱۹۹۶م.


  • عماره المسجد النبوی منذ انشائه حتی نهایه العصر المملوکی، محمد هزاع الشهری، قاهره، مکتبه القاهره للکتاب، 2001
  • المدينه المنوره تطورها العمراني و تراثها فی المعماری،‌صالح لمعی مصطفی، دارالنهضه العربیه، بیروت، 1981م
  • وفاءالوفا باخبار دارالمصطفی،علی بن عبدالله سمهودی، تحقیق قاسم السامرائی، ج2، موسسه الفرقان للتراث الاسلامی، 1422ه.ق -2001