حج اهل بیت: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی حج
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۷ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{در دست ویرایش|ماه=[[آبان]]|روز=[[۲۲]]|سال=[[۱۴۰۲]]|کاربر=Kamran  }}
گزارش‌های متعددی درباره حج‌گزاری اهل‌بیت ([[حضرت محمد]]، [[حضرت فاطمه]] و [[دوازده امام]]) نقل شده است. این گزارش‌ها از یکسو منبع استنباط احکام فقهی درباب مناسک و اعمال حج است و از سوی دیگر الگوی مسلمانان و شیعیان در شرایط و آداب معنوی حج است.
==اهل بیت==
{{اصلی|اهل‌بیت}}
واژه اهل‌بیت(ع) در ادبیات شیعی، به [[حضرت محمد (ص)|پیامبر اسلام(ص)]]، حضرت فاطمه(س) و دوازده امام(ع) اطلاق می‌گردد. به باور شیعه اهل‌بیت پیامبر(ع) دارای خصوصیاتی از جمله: عصمت، علم و امامت هستند. در قرآن و روایات اسلامی بر لزوم معرفت اهل‌بیت و ابراز محبت به ایشان تأکید فراوان شده است.


[[رده:مقاله‌های در حال ویرایش]]
حج اهل‌بیت، حج‌گزاری پیامبر و اهل بیت او (حضرت فاطمه و دوازد امام) است. گزارش‌های متعددی درباره حج‌گزاری اهل‌بیت نقل شده است. این گزارش‌ها از یکسو منبع استنباط احکام فقهی درباب مناسک و اعمال حج است و از سوی دیگر الگوی مسلمانان و شیعیان در شرایط و آداب معنوی حج است.
==اهل بیت==
==تعداد حج‌های اهل‌بیت==
==تعداد حج‌های اهل‌بیت==
روایت‌ها و ‌گزارش‌های تاریخی گویای اهتمام فراوان اهل بیت به حج‌گزاری است.  
روایت‌ها و ‌گزارش‌های تاریخی گویای اهتمام فراوان اهل بیت به حج‌گزاری است.  


===== پیامبر(ص) =====
===== پیامبر(ص) =====
شمار حج پیامبر(ص) را ده<ref>الکافی، ج4، ص244؛ التهذیب، ج5، ص458؛ وسائل الشیعه، ج8، ص88.</ref> یا بیست<ref>الکافی، ج4، ص245، 251-252؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص237-238؛ علل الشرایع، ج2، ص450.</ref> جز [[حجة الوداع]] دانسته‌اند که همگی پیش از [[هجرت]] به مدینه انجام گرفته‌اند.<ref>الکافی، ج4، ص244؛ وسائل الشیعه، ج8، ص88.</ref> عمره‌های ایشان را نیز سه،<ref>الکافی، ج4، ص251-252؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص250-251.</ref> چهار<ref>سنن الترمذی، ج2، ص156؛ سنن ابی داود، ج1، ص443.</ref> یا نه<ref>من لا یحضره الفقیه، ج2، ص238.</ref> مرتبه شمرده‌اند که دو شمارش اول به دوران مدینه اختصاص دارد و در یکی، عمره حجة الوداع را به حساب نیاورده‌اند.  
شمار حج پیامبر(ص) را ده<ref>الکافی، ج4، ص244؛ التهذیب، ج5، ص458؛ وسائل الشیعه، ج8، ص88.</ref> یا بیست<ref>الکافی، ج4، ص245، 251-252؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص237-238؛ علل الشرایع، ج2، ص450.</ref> حج (بجز [[حجة الوداع]]) دانسته‌اند که همگی پیش از [[هجرت]] به مدینه انجام گرفته‌اند.<ref>الکافی، ج4، ص244؛ وسائل الشیعه، ج8، ص88.</ref> عمره‌های ایشان را نیز سه،<ref>الکافی، ج4، ص251-252؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص250-251.</ref> چهار<ref>سنن الترمذی، ج2، ص156؛ سنن ابی داود، ج1، ص443.</ref> یا نه<ref>من لا یحضره الفقیه، ج2، ص238.</ref> مرتبه شمرده‌اند.
 
==== امام علی(ع) ====
بر پایه ‌گزارش‌های تاریخی، امام علی(ع) در [[عمره القضاء|عمره‌ القضاء]] همراه پیامبر(ص) بود. او همچنین در حج سال نهم هجرت از سوی پیامبر اسلام مامور ابلاغ آیات برائت به حج‌گزاران شد.<ref>السیرة النبویه، ابن هشام، ج4، ص970-973؛ علل الشرایع، ج1، ص190؛ السیرة النبویه، ابن کثیر، ج4، ص68-69.</ref> امام علی در حجة الوداع نیز همراه پیامبر بود.<ref>تاریخ یعقوبی، ج2، ص109؛ الکافی، ج4، ص247-248؛ التهذیب، ج5، ص227.</ref> در بازگشت از همین حج بود که پیامبر امام علی را در [[غدیر خم]] به جانشینی خود به حاجیان معرفی کرد.<ref>الکافی، ج1، ص287؛ سنن الترمذی، ج5، ص633؛ المعجم الکبیر، ج5، ص166. </ref>گزارش هایی در دست است که نشان می دهد امام علی در عصر خلفا نیز چند بار حج گزارده است.  


==== امام حسن(ع) ====
==== امام حسن(ع) ====
خط ۱۴: خط ۱۷:


===== امام حسین(ع) =====
===== امام حسین(ع) =====
بر پایه برخی روایات، امام حسین(ع) نیز 25 حج<ref>اسد الغابه، ج2، ص20؛ تهذیب الکمال، ج6، ص406؛ سیر اعلام النبلاء، ج3، ص287.</ref> به جا آورد. برخی روایت‌ها از حج پیاده امام حسن و امام حسین(ع) همراه یکدیگر یاد کرده‌اند.<ref>الارشاد، ج2، ص128-129؛ مناقب ابن شهر آشوب، ج3، ص168.</ref> شمار حج امام علی بن الحسین(ع) را نیز 20 حج دانسته‌اند.<ref>المحاسن، ج2، ص635؛ الخصال، ص517-518.</ref>
بر پایه برخی روایات، امام حسین(ع) نیز 25 حج<ref>اسد الغابه، ج2، ص20؛ تهذیب الکمال، ج6، ص406؛ سیر اعلام النبلاء، ج3، ص287.</ref> به جا آورد. برخی روایت‌ها از حج پیاده امام حسن و امام حسین(ع) همراه یکدیگر یاد کرده‌اند.<ref>الارشاد، ج2، ص128-129؛ مناقب ابن شهر آشوب، ج3، ص168.</ref>  
 
==== امام سجاد(ع) ====
روایاتی از 22 یا 40 حج علی بن حسین خبر داده‌اند. در روایات متعدد اشاره شده که آن حضرت در تمام این حج ها هیچ گاه چارپایی را که بر آن سوار بود را با تازیانه نزد.


===== دیگر امامان(ع) =====
===== دیگر امامان(ع) =====
گر چه منابع شمارشی از حج دیگر امامان اهل بیت به دست نمی‌دهند، زندگی بسیاری از آنان در مدینه و ‌گزارش‌های فراوان از حضور ایشان در مراسم حج و جزئیات آن<ref>نک: حج الانبیاء و الائمه، ص341-571.</ref> گویای اهتمامی ویژه است که به حج و حرمین داشته‌اند. در این میان، تنها به حج‌گزاری امام حسن عسکری(ع) اشاره نشده است<ref>نک: حج الانبیاء و الائمه، ص466-467.</ref> که می‌تواند به سبب گذراندن بیشتر دوران زندگی در تبعید در شهر [[سامرا]]<ref>وفیات الاعیان، ج2، ص94-95.</ref> باشد. این اهتمام افزون بر فضیلت ذاتی [[حج]]، به تاثیر فرهنگی بر حاجیانی بازمی‌گردد که هر سال از مناطق گوناگون به مکه می‌آمدند.
درباره تعداد حج‌‌گزاری‌های دیگر امامان روایت‌های معینی نقل نشده است. اما از همه امامان (بجز امام [[حسن عسکری]]) روایاتی نقل شده که واقعه‌ یا رفتار یا سخنی از ایشان را در هنگام حج‌گزاری یا در راه حج گزارش می‌کنند.<ref>نک: حج الانبیاء و الائمه، ص341-571.</ref>  
 
بر پایه روایت‌های شیعی، امام زمان(ع) هر سال حج به جا آورده، برای فرج خویش دعا می‌کند<ref>من لا یحضره الفقیه، ج2، ص520.</ref> و برخی مردم با ایشان دیدار می‌نمایند.<ref>من لا یحضره الفقیه، ج2، ص520؛ کمال الدین، ص440-471؛ الغیبه، طوسی، ص251-280.</ref>


== ویژگی‌های حج‌ اهل بیت ==
== آداب حج اهل بیت ==
منابع روایی و تاریخی، ‌گزارش‌های فراوان از جزئیات حج اهل بیت و برخی ویژگی‌های آن آورده‌اند. در بخشی از کتاب [[حج الانبیاء و الائمه]] که در مرکز تحقیقات حج جمهوری اسلامی ایران تالیف شده، مجموعه روایت‌های حج‌گزاری اهل بیت و پاره‌ای جزئیات آن در کتاب‌های چهارگانه شیعه و دیگر منابع روایی و تاریخی گردآوری شده است.  
روایت‌ها آگاهی‌هایی درباره آداب حج اهل بیت به دست می‌دهند. جزئیاتی مانند


بر پایه ‌گزارش‌های تاریخی، پیامبر(ص) اعلان [[برائت از مشرکان]] را به علی(ع) به عنوان یکی از اهل بیت خویش وا‌گذار کرد<ref>السیرة النبویه، ابن هشام، ج4، ص970-973؛ علل الشرایع، ج1، ص190؛ السیرة النبویه، ابن کثیر، ج4، ص68-69.</ref> و آن را دستوری از جانب خدا دانست.<ref>تنبیه الغافلین، ص79؛ البدایة و النهایه، ج5، ص36-37؛ مناقب الکوفی، ج2، ص458.</ref> بر پایه برخی روایات، پیامبر(ص) در حجة الوداع حدود 60 شتر از مجموع 100 شتر را برای خود نحر کرد و بقیه را به علی(ع) وا‌گذارد تا برای خویش نحر کند.<ref>تاریخ یعقوبی، ج2، ص109؛ الکافی، ج4، ص247-248؛ التهذیب، ج5، ص227.</ref> به گزارشی، پیامبر(ص) شتران یاد شده را به همان شمار میان خود و علی(ع) تقسیم کرد و سهم علی(ع) را نیز از باب تکریم وی نحر فرمود.<ref>من لا یحضره الفقیه، ج2، ص237.</ref>
* [[دعا]] و [[نماز]] پیش از بیرون آمدن برای سفر حج،<ref>الکافی، ج4، ص283-287.</ref>
* [[خشوع]] در مسیر حج و [[حرم]]<ref>دلائل الامامه، ص317؛ تاریخ دمشق، ج54، ص280.</ref> و [[احرام]]<ref>عیون اخبار الرضا، ج1، ص19؛ تاریخ دمشق، ج41، ص378؛ تهذیب الکمال، ج20، ص390.</ref>
* انجام [[غسل]] هنگام ورود به حرم و پیاده پای نهادن به آن،<ref>الکافی، ج4، ص398-399؛ دعائم‌الاسلام، ج1، ص310-311.</ref>
* غسل<ref>دعائم الاسلام، ج1، ص319؛ بحار الانوار، ج96، ص247.</ref> و [[تلبیه]]<ref>المصنف، ابن ابی شیبه، ج4، ص466.</ref> در [[روز عرفه]]
* دعا هنگام حرکت به سوی [[عرفات]]،<ref>الکافی، ج4، ص467؛ التهذیب، ج5، ص179-183.</ref>  
* دعای ویژه هر یک از امامان مانند امام حسین(ع)<ref>اقبال الاعمال، ج2، ص72-113.</ref> و امام سجاد(ع)<ref>مصباح المتهجد، ص689-698؛ المزار، ص153-164؛ اقبال الاعمال، ج2، ص87-117.</ref> و امام صادق(ع)<ref>اقبال الاعمال، ج2، ص117-188.</ref> و امام رضا(ع)<ref>اقبال الاعمال، ج2، ص73.</ref> در عرفات
* مناجات برخی از ایشان بالای [[کوه صفا]] و رو به [[کعبه]]<ref>الکافی، ج4، ص432-433؛ التهذیب، ج5، ص147.</ref> در [[مسجدالحرام]] و کعبه<ref>التهذیب، ج5، ص276-277.</ref> کنار [[حجر اسماعیل]]<ref>التهذیب، ج5، ص105.</ref> و هنگام طواف<ref>الکافی، ج4، ص407؛ التهذیب، ج5، ص105؛ المناقب، ابن شهر آشوب، ج3، ص291.</ref> و وداع با [[کعبه]]،<ref>الکافی، ج4، ص530-531؛ عیون اخبار الرضا، ج2، ص20-21؛ التهذیب، ج5، ص281.</ref>  
* تقسیم گوشت قربانی میان فقیران و همسایگان و خانواده خویش،<ref>الکافی، ج4، ص499-500؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص493؛ المقنع، ص275.</ref>
* مدارا با مرکبی (چهارپا) که بر آن سوار بودند.<ref>من لا یحضره الفقیه، ج2، ص293.</ref>  


== آداب حج اهل بیت ==
روایت‌ها آگاهی‌هایی درباره آداب حج اهل بیت به دست می‌دهند. جزئیاتی مانند [[دعا]] و [[نماز]] پیش از بیرون آمدن برای سفر حج،<ref>الکافی، ج4، ص283-287.</ref> [[خشوع]] در مسیر حج و [[حرم]]<ref>دلائل الامامه، ص317؛ تاریخ دمشق، ج54، ص280.</ref> و [[احرام]]،<ref>عیون اخبار الرضا، ج1، ص19؛ تاریخ دمشق، ج41، ص378؛ تهذیب الکمال، ج20، ص390.</ref> انجام [[غسل]] هنگام ورود به حرم و پیاده پای نهادن به آن،<ref>الکافی، ج4، ص398-399؛ دعائم‌الاسلام، ج1، ص310-311.</ref> غسل<ref>دعائم الاسلام، ج1، ص319؛ بحار الانوار، ج96، ص247.</ref> و [[تلبیه]]<ref>المصنف، ابن ابی شیبه، ج4، ص466.</ref> در [[روز عرفه]]، دعا هنگام حرکت به سوی [[عرفات]]،<ref>الکافی، ج4، ص467؛ التهذیب، ج5، ص179-183.</ref> دعای ویژه هر یک از امامان مانند امام حسین(ع)<ref>اقبال الاعمال، ج2، ص72-113.</ref> و امام سجاد(ع)<ref>مصباح المتهجد، ص689-698؛ المزار، ص153-164؛ اقبال الاعمال، ج2، ص87-117.</ref> و امام صادق(ع)<ref>اقبال الاعمال، ج2، ص117-188.</ref> و امام رضا(ع)<ref>اقبال الاعمال، ج2، ص73.</ref> در عرفات، مناجات برخی از ایشان بالای [[کوه صفا]] و رو به [[کعبه]]<ref>الکافی، ج4، ص432-433؛ التهذیب، ج5، ص147.</ref> در [[مسجدالحرام]] و کعبه<ref>التهذیب، ج5، ص276-277.</ref> کنار [[حجر اسماعیل]]<ref>التهذیب، ج5، ص105.</ref> و هنگام طواف<ref>الکافی، ج4، ص407؛ التهذیب، ج5، ص105؛ المناقب، ابن شهر آشوب، ج3، ص291.</ref> و وداع با [[کعبه]]،<ref>الکافی، ج4، ص530-531؛ عیون اخبار الرضا، ج2، ص20-21؛ التهذیب، ج5، ص281.</ref> تقسیم گوشت قربانی میان فقیران و همسایگان و خانواده خویش،<ref>الکافی، ج4، ص499-500؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص493؛ المقنع، ص275.</ref> مدارا با مرکبی (چهارپا) که بر آن سوار بودند.<ref>من لا یحضره الفقیه، ج2، ص293.</ref> نمونه‌هایی از آداب حج برخی اهل بیت(ع) به شمار می‌آیند. پاره‌ای از ‌گزارش‌ها بیانگر آن است که امامان، سنت و دیدگاه پیامبر(ص) را دستمایه رفتار خویش در انجام مناسک قرار می‌دادند.<ref>التهذیب، ج5، ص105-106، 374.</ref>
=== نیکوکاری در سفر حج ===
=== نیکوکاری در سفر حج ===
از ویژگی‌های حج اهل بیت که در منابع از آن یاد شده، رسیدگی به نیازمندان و برآوردن حاجت [[مؤمنان]] است. در روایاتی، امام حسن(ع) [[طواف]] خویش را برای برآوردن نیاز مؤمنی قطع کرد<ref>تاریخ دمشق، ج13، ص248.</ref> و امام سجاد(ع) به فقیران مسیر حج انفاق می‌نمود<ref>مطالب السؤول، ص415؛ صفوة الصفوه، ج2، ص96.</ref> و امام صادق(ع) به برخی یاران خویش دستور داد برای رسیدگی به نیازمندان، طواف را متوقف کنند.<ref>الکافی، ج4، ص415؛ الاستبصار، ج2، ص223-225؛ التهذیب، ج5، ص119-121.</ref> برخی ‌گزارش‌ها نیز از سفر کردن بعضی امامان به صورت ناشناس خبر داده‌اند.<ref>مطالب السؤول، ص449؛ الدر النظیم، ص663؛ کشف الغمه، ج3، ص3-4.</ref> بر پایه روایت‌های شیعی، امام زمان(ع) هر سال حج به جا آورده، برای فرج خویش دعا می‌کند<ref>من لا یحضره الفقیه، ج2، ص520.</ref> و برخی مردم با ایشان دیدار می‌نمایند.<ref>من لا یحضره الفقیه، ج2، ص520؛ کمال الدین، ص440-471؛ الغیبه، طوسی، ص251-280.</ref>
از ویژگی‌های حج اهل بیت که در منابع از آن یاد شده، رسیدگی به نیازمندان و برآوردن حاجت [[مؤمنان]] است. در روایاتی، امام حسن(ع) [[طواف]] خویش را برای برآوردن نیاز مؤمنی قطع کرد.<ref>تاریخ دمشق، ج13، ص248.</ref> امام سجاد(ع) به فقیران مسیر حج انفاق می‌نمود<ref>مطالب السؤول، ص415؛ صفوة الصفوه، ج2، ص96.</ref> و امام صادق(ع) به برخی یاران خویش دستور داد برای رسیدگی به نیازمندان، طواف را متوقف کنند.<ref>الکافی، ج4، ص415؛ الاستبصار، ج2، ص223-225؛ التهذیب، ج5، ص119-121.</ref>
 
== آموزش احکام حج ==
اهل بیت در هنگام حج به پرسش‌های حضوری اصحاب<ref>نک: الکافی، ج4، ص233، 237؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص363 به بعد؛ التهذیب، ج5، ص353.</ref> و مردم و دانشمندان دیگر شهرها<ref>معانی الاخبار، ص105؛ علل الشرایع، ج2، ص407.</ref> و فرقه‌های گوناگون<ref>الکافی، ج4، ص187-188، 197-198، 488-489؛ ج6، ص429؛ تفسیر عیاشی، ج1، ص30.</ref> و نامه‌های فراوان پیروان خویش درباره موضوعات گوناگون<ref>نک: الکافی، ج4، ص536؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص399، 430-431؛ التهذیب، ج5، ص10، 171.</ref> از احکام حج<ref>التهذیب، ج5، ص334؛ وسائل الشیعه، ج9، ص247.</ref> پاسخ می‌دادند. ایشان در ایام حج اختلاف‌های موجود میان شیعیان را برطرف می‌کردند<ref>التهذیب، ج5، ص426-430.</ref> و برخی از اشتباهات علمای دیگر فرقه‌ها<ref>الکافی، ج4، ص352، 523.</ref> و پیروانشان<ref>الکافی، ج4، ص519.</ref> درباره حج را گوشزد<ref>من لا یحضره الفقیه، ج2، ص466-467؛ التهذیب، ج5، ص85-86.</ref> و گاه نیز برداشت برخی اصحاب خویش از احکام حج را تصحیح می‌فرمودند.<ref>التهذیب، ج5، ص53، 322.</ref>
 
شیوه حج‌گزاری امامان و گفتار ایشان درباره احکام مناسک حج و آداب و فلسفه و تاریخ آن، گزارش‌ها از دیدارها و گفتگوهای ایشان در ایام حج یا در راه حج در تعداد زیادی از روایات باقی مانده در منابع شیعی ثبت شده است.<ref>نگاه کنید به کتاب حج الانبیاء و الائمه، تمام صفحات</ref>
==جمع زیارت اهل بیت با حج==
امامان شیعه به پیروانشان دستور می‌دادند در پی مراسم حج، برای زیارت مرقد [[پیامبر(ص)]] به [[مدینه]] بروند<ref>من لا یحضره الفقیه، ج2، ص565.</ref> و هواداری خویش از اهل بیت را اعلان کنند.<ref>الکافی، ج4، ص549؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص558.</ref> افزون بر این، روایت‌های شیعه زیارتِ هر یک از امامان در دوره زندگانی یا پس از وفات را مستحب و به منزله زیارت پیامبر(ص) دانسته‌اند.<ref>من لا یحضره الفقیه، ج2، ص577-578؛ المزار، ص183-189؛ مصباح المتهجد، ص713-714.</ref> روایاتی نیز گویای استحباب نماز در برخی مکان‌های منسوب به اهل بیت مانند [[مسجد غدیر خم]]<ref>من لا یحضره الفقیه، ج2، ص559.</ref> و [[خانه فاطمه]] هستند.<ref>الکافی، ج4، ص556</ref>
==پانویس==
{{پانویس}}
==منابع ==
{{منابع}}
{{دانشنامه
| آدرس = https://hzrc.ac.ir/post/8106/%d8%a7%d9%87%d9%84-%d8%a8%d9%8a%d8%aa-%d8%b9
| عنوان = اهل بیت
| نویسنده = مهدی ملک محمدی
}}
 
*'''الاحتجاج''': ابومنصور الطبرسی (م. 520ق.)، به کوشش سید محمد باقر، دار النعمان، 1386ق
 
*'''الارشاد''': المفید (م. 413ق.)، بیروت، دار المفید، 1414ق
 
*'''اسد الغابه''': ابن اثیر (م. 630ق.)، بیروت، دار الکتاب العربی
 
*'''امالی''': السید المرتضی (م. 436ق.)، به کوشش حلبی، قم، مکتبة النجفی، 1403ق
 
*'''الامالی''': الصدوق (م. 381ق.)، قم، البعثه، 1417ق
 
*'''بحار الانوار''': المجلسی (م. 1110ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403ق
 
*'''تهذیب التهذیب''': ابن حجر العسقلانی (م. 852ق.)، بیروت، دار الفکر، 1404ق
 
*'''تهذیب الکمال''': المزی (م. 742ق.)، به کوشش بشار عواد، بیروت، الرساله، 1415ق
 
*'''حج الانبیاء و الائمه''': معاونیة التعلیم و البحوث الاسلامیة فی الحج، تهران، مشعر، 1416ق
 
*'''دعائم الاسلام''': النعمان المغربی (م. 363ق.)، به کوشش فیضی، قاهره، دار المعارف، 1383ق
 
*'''دلائل الامامه''': الطبری الشیعی (م. قرن 4)، قم، عثت، 1413ق


== تبیین مناسک حج در ایام حج ==
*'''سیر اعلام النبلاء''': الذهبی (م. 748ق.)، به کوشش گروهی از محققان، بیروت، الرساله، 1413ق
جنبه‌ای دیگر از نقش علمی و فرهنگی اهل بیت در پاسخ به پرسش‌های حضوری اصحاب<ref>نک: الکافی، ج4، ص233، 237؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص363 به بعد؛ التهذیب، ج5، ص353.</ref> و مردم و دانشمندان دیگر شهرها<ref>معانی الاخبار، ص105؛ علل الشرایع، ج2، ص407.</ref> و فرقه‌های گوناگون<ref>الکافی، ج4، ص187-188، 197-198، 488-489؛ ج6، ص429؛ تفسیر عیاشی، ج1، ص30.</ref> و نامه‌های فراوان پیروان خویش درباره موضوعات گوناگون<ref>نک: الکافی، ج4، ص536؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص399، 430-431؛ التهذیب، ج5، ص10، 171.</ref> از احکام حج<ref>التهذیب، ج5، ص334؛ وسائل الشیعه، ج9، ص247.</ref> نمود یافته است. به طور خاص، اهل بیت از موسم حج برای دیدار با افراد و پاسخ به پرسش‌های آنان بهره برده، سیره<ref>نک: الکافی، ج4، ص332-339، 369؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص466، 489، 507؛ التهذیب، ج5، ص146، 193، 205، 275، 454-457.</ref> و دیدگاه<ref>التهذیب، ج5، ص236.</ref> رسول خدا(ص) در مناسک حج را تبیین می‌نمودند و گاه اختلاف‌های موجود میان شیعیان را برطرف می‌کردند.<ref>التهذیب، ج5، ص426-430.</ref> آنان برخی از کج‌روی‌های دانشوران دیگر فرقه‌ها<ref>الکافی، ج4، ص352، 523.</ref> و پیروانشان<ref>الکافی، ج4، ص519.</ref> درباره حج را گوشزد<ref>من لا یحضره الفقیه، ج2، ص466-467؛ التهذیب، ج5، ص85-86.</ref> و گاه نیز برداشت برخی اصحاب خویش از احکام حج را تصحیح می‌فرمودند.<ref>التهذیب، ج5، ص53، 322.</ref>


اهل بیت همچنین در برابر فرقه‌های منحرف مانند [[غلات]]،<ref>الکافی، ج1، ص502؛ علل الشرایع، ج1، ص227؛ عیون اخبار الرضا، ج2، ص219، 130-131.</ref> [[مرجئه]]،<ref>بصائر الدرجات، ص272؛ الکافی، ج2، ص40.</ref> [[خوارج]]،<ref>قرب الاسناد، ص385؛ الکافی، ج1، ص97؛ الارشاد، ج2، ص164-165.</ref> [[هاشمیه]] (گروهی از [[کیسانیه]])،<ref>شرح الاخبار، ج3، ص284؛ نک: فرق الشیعه، ص31، 51.</ref> [[صوفیه]]<ref>الاحتجاج، ج2، ص43؛ مستدرک الوسائل، ج10، ص166-172.</ref> و دیگر مخالفان<ref>الکافی، ج4، ص197-198، 240؛ الارشاد، ج2، ص199-201؛ التهذیب، ج6، ص148.</ref> به هدایت، روشنگری و اصلاح فکری و علمی می‌پرداختند.
*'''السیرة النبویه''': ابن هشام (م. 213/218ق.)، به کوشش محمد محیی الدین، مصر، مکتبة محمد علی صبیح، 1383ق


مجموعه دستاوردهای حرکت علمی امامان که در آغاز به شکل [[اصول اربعمائه]] و سپس در کتاب‌های چهارگانه ([[الکافی]]، [[من لایحضره الفقیه]]، [[الاستبصار]] و [[تهذیب الاحکام]]) و دیگر منابع روایی شیعه گردآوری شد، بعدها دستمایه فقهیان شیعه برای استنباط احکام شرعی قرار گرفت
*'''السیرة النبویه''': ابن‌کثیر (م. 774ق.)، به کوشش مصطفی عبدالواحد، بیروت، دار المعرفه، 1396ق


==حج و حرمین در روایت‌های اهل بیت==
*'''الکافی''': الکلینی (م. 329ق.)، به کوشش غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1375ش
دیدگاه اهل بیت درباره موضوعات گوناگون مرتبط با حج و حرمین در منابع روایی شیعه به ویژه کتاب‌های چهارگانه بازتاب یافته است.


بسیاری از روایت‌های اهل بیت به موضوعاتی مانند پیشینه [[کعبه]]،<ref>الکافی، ج4، ص195-197، 204-207؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص230-235، 241-248.</ref> حرمت و امنیت [[حرم]]،<ref>الکافی، ج4، ص226-228؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص253-265.</ref> حج‌گزاری پیامبران پیشین،<ref>الکافی، ج4، ص190-214؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص230-235.</ref> پاره‌ای رخدادهای تاریخی مکه مانند ذبح [[اسماعیل]] و [[اصحاب فیل]]،<ref>الکافی، ج4، ص209-218.</ref> جنبه معنوی حج<ref>مصباح الشریعه، ص47-50؛ بحار الانوار، ج24، ص124؛ مستدرک الوسائل، ج1، ص157.</ref> و آثار آن،<ref>عیون اخبار الرضا، ج1، ص97.</ref> علت وجوب حج،<ref>الکافی، ج4، ص184؛ عیون اخبار الرضا، ج1، ص97.</ref> انواع آن ([[تمتع]]، [[قران|قِران]] و [[افراد|اِفراد]]) و شرایط و چگونگی هر یک،<ref>الکافی، ج4، ص291؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص312-317؛ التهذیب، ج5، ص24-46.</ref> جزئیات<ref>نک: الکافی، ج4؛ نک: من لا یحضره الفقیه، ج2؛ نک: التهذیب، ج5.</ref> و حکمت برخی مناسک آن،<ref>الکافی، ج4، ص188، 197-198؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص191-201؛ التهذیب، ج5، ص448-449.</ref> فضیلت برخی کارها مانند ختم قرآن، نماز، دعا، مجاورت مکه،<ref>من لا یحضره الفقیه، ج2، ص226-227.</ref> نگریستن به کعبه،<ref>الکافی، ج4، ص239-241؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص207؛ الوافی، ج12، ص38.</ref> تبرک جستن به پرده آن،<ref>من لا یحضره الفقیه، ج2، ص252-253.</ref> فضیلت شریک ساختن دیگران در ثواب [[حج]]،<ref>من لا یحضره الفقیه، ج2، ص223.</ref> ب ه جا آوردن حج به نیابت از دیگران<ref>من لا یحضره الفقیه، ج2، ص222؛ نک: ج2، ص426-427.</ref> به ویژه اهل بیت،<ref>الکافی، ج4، ص314؛ التهذیب، ج5، ص451.</ref> فضیلت و مناسک و آداب منبر و روضه و مقام پیامبر(ص) و مسجد ایشان،<ref>الکافی، ج4، ص553-555.</ref> تعیین [[حدود حرم]] مدینه<ref>الکافی، ج4، ص563-564.</ref> و بسیاری از احکام مربوط به حج و [[حرمین]] پرداخته‌اند. بخشی از روایت‌های اهل بیت گویای اختلاف‌نظر ایشان با دیدگاه فقهی دیگر مذاهب اسلامی است.<ref>نک: الکافی، ج4، ص294؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص418-419.</ref> برای نمونه، بر خلاف نظر ابوحنیفه<ref>نک: الفتاوی‌الهندیه، ج1، ص221؛ المغنی، ج3، ص220-222.</ref> و شافعی،<ref>نک: الام، ج2، ص152؛ المجموع، ج7، ص200.</ref> [[احرام]] پیش از میقات را جایز نمی‌دانند و معتقدند بدین سان، جز در هنگام ضرورت، احرام منعقد نمی‌شود.<ref>الکافی، ج4، ص319؛ الخلاف، ج2، ص286.</ref> نیز شیعیان بر خلاف دیگر مذاهب فقهی<ref>نک: الخلاف، ج2، ص348، 363.</ref> بر پایه روایتی از اهل بیت:<ref>الکافی، ج4، ص191.</ref> [[طواف نساء]] را برای بیرون آمدن از احرام شرط می‌دانند.<ref>المبسوط، ج1، ص310؛ النهایه، طوسی، ص206-207؛ المهذب، ج1، ص232.</ref> بر پایه برخی روایت‌های اهل بیت، وقوف در [[مزدلفه]] از [[ارکان حج]] شمرده می‌شود و ترک آن سبب بطلان حج می‌گردد.<ref>الاستبصار، ج2، ص305؛ التهذیب، ج5، ص292؛ قس: المغنی، ج3، ص441.</ref>
*'''کمال الدین''': الصدوق (م. 381ق.)، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، 1405ق
==بخشی دیگر از روایت‌های اهل بیت==
بیانگر تفسیر ایشان از آیات مرتبط با حج است که افزون بر کتاب‌های چهارگانه،<ref>نک: الکافی، ج4، ص84-85، 289، 337؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص484-485؛ الاستبصار، ج2، ص150، 160.</ref> در تفاسیر روایی شیعه ذیل آیات مربوط به حج آورده شده است. روایاتی نیز برخی آیات مربوط به حج را به مقام معنوی اهل بیت تاویل کرده‌اند.<ref>نک: من لا یحضره الفقیه، ج2، ص484-485.</ref>


افزون بر ‌گزارش‌های فراوان از اهتمام گسترده ایشان به انجام حج در روایاتی نیز ایشان بر وظیفه حاکمان برای واداشتن مردم به حج و زیارت پیامبر(ص) اشاره و تاکید کرده‌اند که لازم است در صورت فقدانِ توان مالی، هزینه سفر مردم از بیت المال پرداخت شود.<ref>الکافی، ج4، ص272؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص420-422.</ref> آنان همچنین به پیروانشان دستور می‌دادند در پی مراسم حج، برای زیارت مرقد [[پیامبر(ص)]] به [[مدینه]] بروند<ref>من لا یحضره الفقیه، ج2، ص565.</ref> و هواداری خویش از اهل بیت را اعلان کنند.<ref>الکافی، ج4، ص549؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص558.</ref> افزون بر این، روایت‌های شیعه زیارتِ هر یک از امامان در دوره زندگانی یا پس از وفات را مستحب و به منزله زیارت پیامبر(ص) دانسته و به برخی آثار دنیوی و اخروی آن اشاره کرده‌اند.<ref>من لا یحضره الفقیه، ج2، ص577-578؛ المزار، ص183-189؛ مصباح المتهجد، ص713-714.</ref> روایاتی نیز گویای استحباب نماز در برخی مکان‌های منسوب به اهل بیت مانند [[مسجد غدیر خم]]<ref>من لا یحضره الفقیه، ج2، ص559.</ref> و [[خانه فاطمه]] هستند.<ref>الکافی، ج4، ص556</ref>
*'''المستدرک علی الصحیحین''': الحاکم النیشابوری (م. 405ق.)، به کوشش مرعشلی، بیروت، دار المعرفه، 1406ق
==پانویس==
 
{{پانویس}}
*'''مطالب السؤول''': محمد بن طلحة الشافعی (م. 652ق.)، به کوشش العطیه، نجف، دار الکتب التجاریه
 
*'''من لا یحضره الفقیه''': الصدوق (م. 381ق.)، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، 1404ق
 
*'''الوافی بالوفیات''': الصفدی (م. 764ق.)، به کوشش الارنؤوط و ترکی مصطفی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1420ق
 
*'''وسائل الشیعه''': الحر العاملی (م. 1104ق.)، به کوشش ربانی شیرازی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403ق
 
{{پایان}}
{{الگو:اهل بیت}}
 
[[رده:اهل‌بیت(ع)]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۱ نوامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۳:۱۲

گزارش‌های متعددی درباره حج‌گزاری اهل‌بیت (حضرت محمد، حضرت فاطمه و دوازده امام) نقل شده است. این گزارش‌ها از یکسو منبع استنباط احکام فقهی درباب مناسک و اعمال حج است و از سوی دیگر الگوی مسلمانان و شیعیان در شرایط و آداب معنوی حج است.

اهل بیت[ویرایش | ویرایش مبدأ]

نوشتار اصلی: اهل‌بیت

واژه اهل‌بیت(ع) در ادبیات شیعی، به پیامبر اسلام(ص)، حضرت فاطمه(س) و دوازده امام(ع) اطلاق می‌گردد. به باور شیعه اهل‌بیت پیامبر(ع) دارای خصوصیاتی از جمله: عصمت، علم و امامت هستند. در قرآن و روایات اسلامی بر لزوم معرفت اهل‌بیت و ابراز محبت به ایشان تأکید فراوان شده است.

تعداد حج‌های اهل‌بیت[ویرایش | ویرایش مبدأ]

روایت‌ها و ‌گزارش‌های تاریخی گویای اهتمام فراوان اهل بیت به حج‌گزاری است.

پیامبر(ص)[ویرایش | ویرایش مبدأ]

شمار حج پیامبر(ص) را ده[۱] یا بیست[۲] حج (بجز حجة الوداع) دانسته‌اند که همگی پیش از هجرت به مدینه انجام گرفته‌اند.[۳] عمره‌های ایشان را نیز سه،[۴] چهار[۵] یا نه[۶] مرتبه شمرده‌اند.

امام علی(ع)[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بر پایه ‌گزارش‌های تاریخی، امام علی(ع) در عمره‌ القضاء همراه پیامبر(ص) بود. او همچنین در حج سال نهم هجرت از سوی پیامبر اسلام مامور ابلاغ آیات برائت به حج‌گزاران شد.[۷] امام علی در حجة الوداع نیز همراه پیامبر بود.[۸] در بازگشت از همین حج بود که پیامبر امام علی را در غدیر خم به جانشینی خود به حاجیان معرفی کرد.[۹]گزارش هایی در دست است که نشان می دهد امام علی در عصر خلفا نیز چند بار حج گزارده است.

امام حسن(ع)[ویرایش | ویرایش مبدأ]

به امام حسن مجتبی(ع) پانزده،[۱۰] بیست[۱۱] یا بیست و پنج حج[۱۲] نسبت داده‌اند که بیشتر پیاده و حتی گاه با پای برهنه انجام می‌شد.[۱۳] در روایتی نیز به ایشان 20 حج پیاده و 20 حج سواره نسبت داده شده است.[۱۴]

امام حسین(ع)[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بر پایه برخی روایات، امام حسین(ع) نیز 25 حج[۱۵] به جا آورد. برخی روایت‌ها از حج پیاده امام حسن و امام حسین(ع) همراه یکدیگر یاد کرده‌اند.[۱۶]

امام سجاد(ع)[ویرایش | ویرایش مبدأ]

روایاتی از 22 یا 40 حج علی بن حسین خبر داده‌اند. در روایات متعدد اشاره شده که آن حضرت در تمام این حج ها هیچ گاه چارپایی را که بر آن سوار بود را با تازیانه نزد.

دیگر امامان(ع)[ویرایش | ویرایش مبدأ]

درباره تعداد حج‌‌گزاری‌های دیگر امامان روایت‌های معینی نقل نشده است. اما از همه امامان (بجز امام حسن عسکری) روایاتی نقل شده که واقعه‌ یا رفتار یا سخنی از ایشان را در هنگام حج‌گزاری یا در راه حج گزارش می‌کنند.[۱۷]

بر پایه روایت‌های شیعی، امام زمان(ع) هر سال حج به جا آورده، برای فرج خویش دعا می‌کند[۱۸] و برخی مردم با ایشان دیدار می‌نمایند.[۱۹]

آداب حج اهل بیت[ویرایش | ویرایش مبدأ]

روایت‌ها آگاهی‌هایی درباره آداب حج اهل بیت به دست می‌دهند. جزئیاتی مانند

نیکوکاری در سفر حج[ویرایش | ویرایش مبدأ]

از ویژگی‌های حج اهل بیت که در منابع از آن یاد شده، رسیدگی به نیازمندان و برآوردن حاجت مؤمنان است. در روایاتی، امام حسن(ع) طواف خویش را برای برآوردن نیاز مؤمنی قطع کرد.[۳۸] امام سجاد(ع) به فقیران مسیر حج انفاق می‌نمود[۳۹] و امام صادق(ع) به برخی یاران خویش دستور داد برای رسیدگی به نیازمندان، طواف را متوقف کنند.[۴۰]

آموزش احکام حج[ویرایش | ویرایش مبدأ]

اهل بیت در هنگام حج به پرسش‌های حضوری اصحاب[۴۱] و مردم و دانشمندان دیگر شهرها[۴۲] و فرقه‌های گوناگون[۴۳] و نامه‌های فراوان پیروان خویش درباره موضوعات گوناگون[۴۴] از احکام حج[۴۵] پاسخ می‌دادند. ایشان در ایام حج اختلاف‌های موجود میان شیعیان را برطرف می‌کردند[۴۶] و برخی از اشتباهات علمای دیگر فرقه‌ها[۴۷] و پیروانشان[۴۸] درباره حج را گوشزد[۴۹] و گاه نیز برداشت برخی اصحاب خویش از احکام حج را تصحیح می‌فرمودند.[۵۰]

شیوه حج‌گزاری امامان و گفتار ایشان درباره احکام مناسک حج و آداب و فلسفه و تاریخ آن، گزارش‌ها از دیدارها و گفتگوهای ایشان در ایام حج یا در راه حج در تعداد زیادی از روایات باقی مانده در منابع شیعی ثبت شده است.[۵۱]

جمع زیارت اهل بیت با حج[ویرایش | ویرایش مبدأ]

امامان شیعه به پیروانشان دستور می‌دادند در پی مراسم حج، برای زیارت مرقد پیامبر(ص) به مدینه بروند[۵۲] و هواداری خویش از اهل بیت را اعلان کنند.[۵۳] افزون بر این، روایت‌های شیعه زیارتِ هر یک از امامان در دوره زندگانی یا پس از وفات را مستحب و به منزله زیارت پیامبر(ص) دانسته‌اند.[۵۴] روایاتی نیز گویای استحباب نماز در برخی مکان‌های منسوب به اهل بیت مانند مسجد غدیر خم[۵۵] و خانه فاطمه هستند.[۵۶]

پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  1. ↑ الکافی، ج4، ص244؛ التهذیب، ج5، ص458؛ وسائل الشیعه، ج8، ص88.
  2. ↑ الکافی، ج4، ص245، 251-252؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص237-238؛ علل الشرایع، ج2، ص450.
  3. ↑ الکافی، ج4، ص244؛ وسائل الشیعه، ج8، ص88.
  4. ↑ الکافی، ج4، ص251-252؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص250-251.
  5. ↑ سنن الترمذی، ج2، ص156؛ سنن ابی داود، ج1، ص443.
  6. ↑ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص238.
  7. ↑ السیرة النبویه، ابن هشام، ج4، ص970-973؛ علل الشرایع، ج1، ص190؛ السیرة النبویه، ابن کثیر، ج4، ص68-69.
  8. ↑ تاریخ یعقوبی، ج2، ص109؛ الکافی، ج4، ص247-248؛ التهذیب، ج5، ص227.
  9. ↑ الکافی، ج1، ص287؛ سنن الترمذی، ج5، ص633؛ المعجم الکبیر، ج5، ص166.
  10. ↑ تاریخ‌یعقوبی، ج2، ص226؛ سیراعلام النبلاء، ج3، ص267.
  11. ↑ قرب الاسناد، ص170؛ الاستبصار، ج2، ص142؛ التهذیب، ج5، ص12.
  12. ↑ المستدرک، ج3، ص169؛ سیر اعلام النبلاء، ج3، ص260؛ الوافی بالوفیات، ج12، ص68.
  13. ↑ الکافی، ج4، ص456؛ الامالی، ص244؛ عدة‌الداعی، ص139.
  14. ↑ الکافی، ج1، ص461؛ الامالی، ص291؛ الزهدوالورع، ص79.
  15. ↑ اسد الغابه، ج2، ص20؛ تهذیب الکمال، ج6، ص406؛ سیر اعلام النبلاء، ج3، ص287.
  16. ↑ الارشاد، ج2، ص128-129؛ مناقب ابن شهر آشوب، ج3، ص168.
  17. ↑ نک: حج الانبیاء و الائمه، ص341-571.
  18. ↑ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص520.
  19. ↑ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص520؛ کمال الدین، ص440-471؛ الغیبه، طوسی، ص251-280.
  20. ↑ الکافی، ج4، ص283-287.
  21. ↑ دلائل الامامه، ص317؛ تاریخ دمشق، ج54، ص280.
  22. ↑ عیون اخبار الرضا، ج1، ص19؛ تاریخ دمشق، ج41، ص378؛ تهذیب الکمال، ج20، ص390.
  23. ↑ الکافی، ج4، ص398-399؛ دعائم‌الاسلام، ج1، ص310-311.
  24. ↑ دعائم الاسلام، ج1، ص319؛ بحار الانوار، ج96، ص247.
  25. ↑ المصنف، ابن ابی شیبه، ج4، ص466.
  26. ↑ الکافی، ج4، ص467؛ التهذیب، ج5، ص179-183.
  27. ↑ اقبال الاعمال، ج2، ص72-113.
  28. ↑ مصباح المتهجد، ص689-698؛ المزار، ص153-164؛ اقبال الاعمال، ج2، ص87-117.
  29. ↑ اقبال الاعمال، ج2، ص117-188.
  30. ↑ اقبال الاعمال، ج2، ص73.
  31. ↑ الکافی، ج4، ص432-433؛ التهذیب، ج5، ص147.
  32. ↑ التهذیب، ج5، ص276-277.
  33. ↑ التهذیب، ج5، ص105.
  34. ↑ الکافی، ج4، ص407؛ التهذیب، ج5، ص105؛ المناقب، ابن شهر آشوب، ج3، ص291.
  35. ↑ الکافی، ج4، ص530-531؛ عیون اخبار الرضا، ج2، ص20-21؛ التهذیب، ج5، ص281.
  36. ↑ الکافی، ج4، ص499-500؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص493؛ المقنع، ص275.
  37. ↑ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص293.
  38. ↑ تاریخ دمشق، ج13، ص248.
  39. ↑ مطالب السؤول، ص415؛ صفوة الصفوه، ج2، ص96.
  40. ↑ الکافی، ج4، ص415؛ الاستبصار، ج2، ص223-225؛ التهذیب، ج5، ص119-121.
  41. ↑ نک: الکافی، ج4، ص233، 237؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص363 به بعد؛ التهذیب، ج5، ص353.
  42. ↑ معانی الاخبار، ص105؛ علل الشرایع، ج2، ص407.
  43. ↑ الکافی، ج4، ص187-188، 197-198، 488-489؛ ج6، ص429؛ تفسیر عیاشی، ج1، ص30.
  44. ↑ نک: الکافی، ج4، ص536؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص399، 430-431؛ التهذیب، ج5، ص10، 171.
  45. ↑ التهذیب، ج5، ص334؛ وسائل الشیعه، ج9، ص247.
  46. ↑ التهذیب، ج5، ص426-430.
  47. ↑ الکافی، ج4، ص352، 523.
  48. ↑ الکافی، ج4، ص519.
  49. ↑ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص466-467؛ التهذیب، ج5، ص85-86.
  50. ↑ التهذیب، ج5، ص53، 322.
  51. ↑ نگاه کنید به کتاب حج الانبیاء و الائمه، تمام صفحات
  52. ↑ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص565.
  53. ↑ الکافی، ج4، ص549؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص558.
  54. ↑ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص577-578؛ المزار، ص183-189؛ مصباح المتهجد، ص713-714.
  55. ↑ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص559.
  56. ↑ الکافی، ج4، ص556

منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]

محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل اهل بیت.
  • الاحتجاج: ابومنصور الطبرسی (م. 520ق.)، به کوشش سید محمد باقر، دار النعمان، 1386ق
  • الارشاد: المفید (م. 413ق.)، بیروت، دار المفید، 1414ق
  • اسد الغابه: ابن اثیر (م. 630ق.)، بیروت، دار الکتاب العربی
  • امالی: السید المرتضی (م. 436ق.)، به کوشش حلبی، قم، مکتبة النجفی، 1403ق
  • الامالی: الصدوق (م. 381ق.)، قم، البعثه، 1417ق
  • بحار الانوار: المجلسی (م. 1110ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403ق
  • تهذیب التهذیب: ابن حجر العسقلانی (م. 852ق.)، بیروت، دار الفکر، 1404ق
  • تهذیب الکمال: المزی (م. 742ق.)، به کوشش بشار عواد، بیروت، الرساله، 1415ق
  • حج الانبیاء و الائمه: معاونیة التعلیم و البحوث الاسلامیة فی الحج، تهران، مشعر، 1416ق
  • دعائم الاسلام: النعمان المغربی (م. 363ق.)، به کوشش فیضی، قاهره، دار المعارف، 1383ق
  • دلائل الامامه: الطبری الشیعی (م. قرن 4)، قم، عثت، 1413ق
  • سیر اعلام النبلاء: الذهبی (م. 748ق.)، به کوشش گروهی از محققان، بیروت، الرساله، 1413ق
  • السیرة النبویه: ابن هشام (م. 213/218ق.)، به کوشش محمد محیی الدین، مصر، مکتبة محمد علی صبیح، 1383ق
  • السیرة النبویه: ابن‌کثیر (م. 774ق.)، به کوشش مصطفی عبدالواحد، بیروت، دار المعرفه، 1396ق
  • الکافی: الکلینی (م. 329ق.)، به کوشش غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1375ش
  • کمال الدین: الصدوق (م. 381ق.)، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، 1405ق
  • المستدرک علی الصحیحین: الحاکم النیشابوری (م. 405ق.)، به کوشش مرعشلی، بیروت، دار المعرفه، 1406ق
  • مطالب السؤول: محمد بن طلحة الشافعی (م. 652ق.)، به کوشش العطیه، نجف، دار الکتب التجاریه
  • من لا یحضره الفقیه: الصدوق (م. 381ق.)، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، 1404ق
  • الوافی بالوفیات: الصفدی (م. 764ق.)، به کوشش الارنؤوط و ترکی مصطفی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1420ق
  • وسائل الشیعه: الحر العاملی (م. 1104ق.)، به کوشش ربانی شیرازی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403ق
برگرفته از «https://wikihaj.com/index.php?title=حج_اهل_بیت&oldid=59702»