سفرنامه مکه معظمه میرزا حسین‌خان مصباح‌السلطنه (کتاب)

سفرنامه مکه معظمه میرزا حسین‌خان مصباح‌السلطنه (کتاب)

پدید آورندگان
نویسنده	حسین‌خان مصباح‌‌السلطنه
تصحیح	رضا تقی‌زاده نائینی
تاریخ نگارش	1295 قمری
محتوا
موضوع	سفرنامه حج
نشر
تعداد صفحات	116
قطع	رقعی
ناشر	پژوهشکده حج و زیارت - نشر مشعر
رده‌بندی کنگره	DS207
رده‌بندی دیویی	915/38043

سفرنامه مکه معظمه حسین خان مصباح‌السلطنه شرح سفر حج مصباح‌السلطنه در سال 1295 قمری است. نویسنده برای سفر به مکه از شمال ایران از طریق دریای خزر به برخی شهرهای امپراتوری روسیه رفته و سپس با گذر از استانبول و اسکندریه با کشتی به جده سفر کرده است. سفرنامه مصباح‌السلطنه شامل شرح دیده‌هایش در طول این سفر است. سفرنامه او همچنین شامل مقدمه‌ای در تاریخ کانال سوئز از عصر باستان تا عصر نویسنده است. این سفرنامه با تصحیح رضا تقی‌زاده نائینی، توسط پژوهشکده حج و زیارت در سال 1403 شمسی به چاپ رسیده است.

نویسنده سفرنامه

محمدحسین بن مسعود انصاری (درگذشت ۱۳۱۲ق.) مشهور به میرزا حسین خان مصباح السلطنه نوه دختری فتحعلی‌شاه، فرزند شاه بیگم ملقب به ضیاء السلطنه بود. پدرش مسعود انصاری از صاحب منصبان عصر قاجار در وزارت خارجه بود و خود او نیز از سال 1306 قمری چندین سال کنسول ایران در بمبئی بود. او که به ترجمه از زبان فرانسه تسلط داشت به مترجم السلطنه نیز ملقب بود.

آثار مصباح‌السلطنه

مصباح السلطنه آثاری در آموزش زبان فارسی نگاشت و گفته شده که از علاقه‌مندان به اصلاح خط فارسی بود. از جمله آثار او می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تسهیل التعلیم (در آموزش الفبا)، تنبیه الصبیان (در قواعد زبان فارسی)
• مفتاح اللسان العرب لمدارس العلم و الادب (در آموزش عربی به فارسی‌زبانان)
• شرح اُلنِدُرف ( ترجمه کتاب هاینریش اولندروف در آموزش زبان فرانسه)
• نجوم الهند (تاریخ هند) برخی این کتاب را اثر پسر مصباح السلطنه می‌دانند.

محتوای سفرنامه

حسین خان مصباح السلطنه

مصباح السلطنه به همراه خانواده‌اش از جمله برادرش میرزا حسن‌خان نایب‌الوزارة، در سال 1295 قمری از طهران به قصد سفر حج حرکت کرد. او از مسیر شمال ایران، قفقاز، استنابول، مصر به مکه رسید. مصباح السلطنه در مسیر سفرش از کرج، قزوین، پاچنار، طارم، منجیل، رودبار گذشت و از بندر انزلی با کشتی از شهرهای باکو، دربند، پتروفکسی، حاجی ترخان گذشت و به قفقاز شمالی در قلمرو امپراتوری روسیه رفت. از آنجا با قطار به کورسک، کیف،‌ ژیمریکا و ادوسا رفت و از آنجا با کشتی به استنابول سفر کرد. بار دیگر با کشتی از در دریای مدیترانه به اسکندریه در مصر رفت و از مصر از طریق کانال سوئز با کشتی به جده و از آنجا به مکه سفر کرد.

سفرنامه مصباح اللسطنه شامل توصیف مختصر این شهرها و شرح دیده‌هایش در طول سفر است. او در سفرنامه‌اش شیوه شهرسازی شهرها و اندازه و شکل خیابان‌ها را توصیف کرده است، از وسایل حمل و نقل گزارش کرده، گاهی اخلاق و رفتار مردمان را توصیف کرده و از دیدارهایش با ایرانیان ساکن این شهرها یاد کرده و نیز مخارج و کرایه وسایل حمل و نقل را گزارش کرده است.

مصباح السلطنه در بازگشت از مکه به مدینه رفت و از آنجا برای انجام کاری مهم از طریق دریای سرخ به مصر و استانبول سفر کرد. این سفرنامه با توصیف شهر استانبول به پایان می‌رسد.

تاریخ کانال سوئز

سفرنامه مصباح السلطنه مقدمه‌ای دارد در تاریخ کانال سوئز از دوران فراعنه مصر تا داریوش هخامنشی و خلفای عباسی. نویسنده در این بخش با استفاده از منابع تاریخی گزارشی از تلاش‌ها برای حفر کانال سوئز در طول تاریخ ارائه کرده است.

اطلاعات نشر

این کتاب با تصحیح رضا تقی‌زاده نائینی به همت پژوهشکده حج و زیارت در ۱۱۶ صفحه به سال 1403 شمسی توسط انتشارات مشعر منتشر شده است. مصحح کتاب در مقدمه به معرفی زندگی‌نامه نویسنده و آثار دیگر او پرداخته است. این مقدمه همچنین شامل تصویر صفحاتی از نسخه خطی سفرنامه و نیز تصویر صفحاتی از آثار دیگر مصباح السطنه است.

منابع

• سفرنامه مکه معظمه، حاج میرزا حسین خان مصباح السلطنه، تصحیح رضا تقی‌زاده نائینی، تهران، مشعر، 1403