سفرنامه مکه معظمه میرزا حسین‌خان مصباح‌السلطنه (کتاب)

از ویکی حج
سفرنامه مکه معظمه میرزا حسین‌خان مصباح‌السلطنه (کتاب)
پدید آورندگان
نویسنده حسین‌خان مصباح‌‌السلطنه
تصحیح رضا تقی‌زاده نائینی
تاریخ نگارش 1295 قمری
محتوا
موضوع سفرنامه حج
نشر
تعداد صفحات 116
قطع رقعی
ناشر پژوهشکده حج و زیارت - نشر مشعر
رده‌بندی کنگره DS207
رده‌بندی دیویی 915/38043

سفرنامه مکه معظمه حسین خان مصباح‌السلطنه، شرح سفر حج مصباح‌السلطنه در سال 1295 قمری است. نویسنده برای سفر به مکه از شمال ایران، از طریق دریای خزر به برخی شهرهای امپراتوری روسیه رفته و سپس با گذر از استانبول و اسکندریه، با کشتی به جده سفر کرده است. سفرنامه مصباح‌السلطنه شامل شرح دیده‌هایش در این سفر است. سفرنامه او همچنین دارای مقدمه‌ای در تاریخ کانال سوئز، از عصر باستان تا زمان نویسنده است. این سفرنامه با تصحیح رضا تقی‌زاده نائینی، توسط پژوهشکده حج و زیارت در سال 1403 شمسی به چاپ رسیده است.

نویسنده سفرنامه[ویرایش | ویرایش مبدأ]

محمدحسین بن مسعود انصاری (درگذشت ۱۳۱۲ق.)، مشهور به میرزا حسین خان مصباح‌السلطنه، نوه دختری فتحعلی‌شاه، فرزند شاه بیگم، ملقب به ضیاء السلطنه بود.[۱] پدرش مسعود انصاری از صاحب منصبان عصر قاجار در وزارت خارجه بود و خود او نیز از سال 1306 قمری، چندین سال، سرکنسول ایران در بمبئی بود.[۲] او که به فن ترجمه از زبان فرانسه به فارسی تسلط داشت، به مترجم‌السلطنه نیز ملقب بود.[۳]

آثار مصباح‌السلطنه[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مصباح‌السلطنه آثاری در آموزش زبان فارسی نگاشت. گفته شده از علاقه‌مندانِ به اصلاح خط فارسی بود.[۴] از جمله آثار او[۵]:

  • تسهیل التعلیم (در آموزش الفبا)
  • تنبیه الصبیان (در قواعد زبان فارسی)
  • مفتاح اللسان العرب لمدارس العلم و الادب (در آموزش عربی به فارسی‌زبانان)
  • شرح اُلنِدُرف ( ترجمه کتاب هاینریش اولندروف در آموزش زبان فرانسه)
  • نجوم الهند (تاریخ هند)؛ اما برخی این کتاب را اثر پسر مصباح السلطنه می‌دانند.[۶]

محتوای سفرنامه[ویرایش | ویرایش مبدأ]

حسین خان مصباح السلطنه

مصباح السلطنه به همراه خانواده‌اش، از جمله برادرش میرزا حسن‌ خان نایب‌الوزارة، در سال 1295 قمری برای حج، از تهران به قصد سفر حج حرکت کرد. او از مسیر شمال ایران، قفقاز، استنابول و مصر به مکه رسید. وی در مسیر سفرش از کرج، قزوین، پاچنار، طارم، منجیل و رودبار گذشت و از بندر انزلی با کشتی از شهرهای باکو، دربند، پتروفکسی و حاجی ترخان گذشت و به قفقاز شمالی، در قلمرو امپراتوری روسیه رفت. از آنجا با قطار به کورسک، کیف،‌ ژیمریکا و ادوسا رفت. و از آنجا با کشتی، به استنابول سفر کرد. بار دیگر با کشتی از در دریای مدیترانه به اسکندریه در مصر رفت و از آنجا از طریق کانال سوئز با کشتی، به جده و از آنجا به مکه رسید.[۷]

سفرنامه مصباح اللسطنه شامل توصیف مختصر این شهرها و شرح دیده‌هایش در سفر است. او در سفرنامه‌اش، شیوه شهرسازیِ شهرها و اندازه و شکل خیابان‌ها را توصیف کرده است،[۸] از وسایل حمل و نقل گزارش کرده،[۹] گاهی اخلاق و رفتار مردمان را توصیف کرده [۱۰] و از دیدارهایش با ایرانیان ساکن این شهرها یاد کرده[۱۱] و نیز مخارج و کرایه وسایل حمل و نقل [۱۲] را گزارش کرده است.

مصباح السلطنه در بازگشت از مکه به مدینه رفت و از آنجا برای انجام کاری مهم، از طریق دریای سرخ به مصر و استانبول سفر کرد. این سفرنامه با توصیف شهر استانبول، به پایان می‌رسد. [۱۳]

تاریخ کانال سوئز[ویرایش | ویرایش مبدأ]

سفرنامه مصباح السلطنه حاوی مقدمه‌ای است از تاریخ کانال سوئز از دوران فراعنه مصر تا داریوش هخامنشی و خلفای عباسی. نویسنده در این بخش با استفاده از منابع تاریخی، گزارشی از تلاش‌ها برای حفر کانال سوئز در تاریخ، بیان کرده است. [۱۴]

اطلاعات نشر[ویرایش | ویرایش مبدأ]

این کتاب با تصحیح رضا تقی‌زاده نائینی، به همت پژوهشکده حج و زیارت در ۱۱۶ صفحه به سال 1403 شمسی توسط انتشارات مشعر منتشر شد. مصحح کتاب در مقدمه، به معرفی نویسنده و آثار او پرداخته است. این مقدمه همچنین شامل تصاویر صفحاتی از نسخه خطی سفرنامه و نیز آثار دیگر مصباح السطنه است. [۱۵]

پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  1. سفرنامه مکه معظمه، ص 9
  2. سفرنامه مکه معظمه، ص 10
  3. سفرنامه مکه معظمهُ ص 10
  4. سفرنامه مکه معظمهُ ص 12
  5. سفرنامه مکه معظمه، ص 12-16
  6. سفرنامه مکه معظمه، ص16
  7. سفرنامه مکه معظمه، ص26-27
  8. برای نمونه: سفرنامه مکه معظمه، ص64 و 76
  9. برای نمونه: سفرنامه مکه معظمه، ص76
  10. برای نمونه: سفرنامه مکه معظمه، ص66 و 71
  11. برای نمونه: سفرنامه مکه معظمه، 69
  12. برای نمونه: سفرنامه مکه معظمه، ص90
  13. سفرنامه مکه معظمه، ص28
  14. سفرنامه مکه معظمه، ص37-46
  15. سفرنامه مکه معظمه، ص19-36

منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  • سفرنامه مکه معظمه، حاج میرزا حسین خان مصباح السلطنه، تصحیح رضا تقی‌زاده نائینی، تهران، مشعر، 1403