سلطان قایتبای: تفاوت میان نسخهها
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| (۱۳ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
[[پرونده:قایتبای مسجد مصر.jpg|بندانگشتی|200px|مسجد قایتبای و محل دفن او در قاهره مصر]] | |||
'''سلطان قایتُبای'''، سلطان [[ممالیک|مملوکی]] [[مصر]] در قرن نهم هجری، از فرمانروایانی بود که به عمران و آبادانی [[مکه]] و [[مدینه]] اهتمام ورزید. وی در دوران حکومتش، طرحهای متعددی در بازسازی، مرمت و توسعه اماکن مقدس، بهویژه [[مسجدالحرام]] و [[مسجدالنبی]]، اجرا کرد. بخش دیگری از اقدامات او شامل ساخت بناهای آموزشی، رفاهی، مذهبی و نیز احیای تأسیسات آبی و خدماتی در مسیرهای زیارتی بود. | '''سلطان قایتُبای'''، سلطان [[ممالیک|مملوکی]] [[مصر]] در قرن نهم هجری، از فرمانروایانی بود که به عمران و آبادانی [[مکه]] و [[مدینه]] اهتمام ورزید. وی در دوران حکومتش، طرحهای متعددی در بازسازی، مرمت و توسعه اماکن مقدس، بهویژه [[مسجدالحرام]] و [[مسجدالنبی]]، اجرا کرد. بخش دیگری از اقدامات او شامل ساخت بناهای آموزشی، رفاهی، مذهبی و نیز احیای تأسیسات آبی و خدماتی در مسیرهای زیارتی بود. | ||
== زندگینامه == | |||
ملک اشرف سیفالدین قایتبای از [[حاکمان مملوکی]] بود که در سال820قمری متولد شد و در سال 901 در سن 80 سالگی فوت کرد.<ref name=":0">إعلام النبلاء بتاريخ حلب الشهباء، ج3، ص88.</ref> برخی بناهای قدیمی از دوران حکومت قایتبای تا به امروز در [[مصر]] پابرجا هستند.<ref>سلسلههای اسلامی جدید، ج1، ص160.</ref> در سال 884قمری، سلطان قایتبای، به [[حج]] رفت و در همین سفر اقدامات عمرانی متعددی در محدوده [[حرمین]] انجام داد.<ref>وقایع السنین و الاعوام، ج1، ص428.</ref> | |||
== حکومت == | |||
قایتبای در پی خلع حاکم پیشین و به انتخاب درباریان، در سال 872قمری [[ممالیک|سلطنت مملوکی]] را به دست گرفت<ref>إتحاف الورى بأخبار أم القرى، ج4، ص482.</ref> و تا سال 901 قمری به مدت 29سال حکومت کرد و پس از قتل او دوران حکومت پسرش محمد آغاز شد.<ref name=":0" /> | |||
== اقدامات عمرانی در مکه == | == اقدامات عمرانی در مکه == | ||
{{ستون-شروع|۲}} | {{ستون-شروع|۲}} | ||
* بازسازی مسجد خیف در منا و ساخت گنبدی بزرگ و مرتفع بر فراز محراب آن در سال ۸۷۴ قمری. <ref>اتحاف الوری، ج۴، ص509.</ref> | * بازسازی [[مسجد خیف]] در [[منا]] و ساخت گنبدی بزرگ و مرتفع بر فراز [[محراب]] آن در سال ۸۷۴ قمری. <ref>اتحاف الوری، ج۴، ص509.</ref> | ||
* تعمیر و بازسازی مسجد نمره (که با نامهای مسجد عرفه یا مسجد ابراهیم نیز شناخته میشود). <ref>تاریخ الخمیس، ج۲، ص388.</ref> | * تعمیر و بازسازی [[مسجد نمره]] (که با نامهای مسجد عرفه یا مسجد ابراهیم نیز شناخته میشود). <ref>تاریخ الخمیس، ج۲، ص388.</ref> | ||
* مرمت و بازسازی مسجدی بر فراز کوه قُزَح در مشعرالحرام. <ref>سفرنامه حجاز، ص300.</ref> | * مرمت و بازسازی مسجدی بر فراز [[کوه قُزَح]] در [[مشعرالحرام]]. <ref>سفرنامه حجاز، ص300.</ref> | ||
* احیای منابع آب و قنوات | * احیای منابع آب و قنوات | ||
* لایروبی و احیای قنات عرفات و ساخت آبانبار یا مخزن بزرگی در عرفات برای دسترسی آسانتر حجاج، بهویژه فقرا، به آب در موسم حج. <ref>الارج المسکی، ص280؛ وفاء الوفاء، ج۲، ص234.</ref> | * لایروبی و احیای [[قنات عرفات]] و ساخت آبانبار یا مخزن بزرگی در عرفات برای دسترسی آسانتر حجاج، بهویژه فقرا، به آب در موسم حج. <ref>الارج المسکی، ص280؛ وفاء الوفاء، ج۲، ص234.</ref> | ||
* بازسازی | * بازسازی نشانههای محدوده [[عرفه]]. <ref>تاریخ الخمیس، ج۲، ص388.</ref> | ||
* احیای برکهای در منطقه خُلَیص (در حدود صد کیلومتری شمال مکه). <ref>وفاء الوفاء، ج۲، ص234.</ref> | * احیای برکهای در منطقه خُلَیص (در حدود صد کیلومتری شمال مکه). <ref>وفاء الوفاء، ج۲، ص234.</ref> | ||
* تعمیر و اصلاح سقایت عباس، چاه زمزم و مقام ابراهیم. <ref>تاریخ الخمیس، ج۲، ص388.</ref> | * تعمیر و اصلاح سقایت عباس، [[چاه زمزم]] و [[مقام ابراهیم]]. <ref>تاریخ الخمیس، ج۲، ص388.</ref> | ||
* لایروبی آبراه زبیده که به دستور زبیده همسر هارونالرشید برای آبرسانی به مکه ساخته شده بود. <ref>میقات حج، ج۱۳، ص143.</ref> | * لایروبی آبراه زبیده که به دستور زبیده همسر [[هارونالرشید]] برای آبرسانی به مکه ساخته شده بود. <ref>میقات حج، ج۱۳، ص143.</ref> | ||
* بازسازی نشانهها و تأسیسات مسجدالحرام | * بازسازی نشانهها و تأسیسات [[مسجدالحرام]] | ||
* تجدید بنای انصاب حرم مکی در سال | * تجدید بنای انصاب حرم مکی در سال ۸۷۴ق. <ref>میقات حج، ج۱۶، ص94.</ref> | ||
* ارسال منبر بزرگی برای مسجدالحرام. <ref>تاریخ الخمیس، ج۲، ص388.</ref> | * ارسال منبر بزرگی برای مسجدالحرام. <ref>تاریخ الخمیس، ج۲، ص388.</ref> | ||
* ساخت مدرسهای به نام خود در کنار مسجدالحرام برای تدریس فقه مذاهب اربعه، همراه با رباطی شامل ۷۲ حجره برای سکونت فقرا و ایتام. <ref>تاریخ الخمیس، ج۲، ص388.</ref> | * ساخت مدرسهای به نام خود در کنار مسجدالحرام برای تدریس فقه مذاهب اربعه، همراه با رباطی شامل ۷۲ حجره برای سکونت فقرا و ایتام. <ref>تاریخ الخمیس، ج۲، ص388.</ref> | ||
* ساخت مدرسهای دیگر برای ایتام با گنجایش ۴۰ طلبه و اختصاص سهمیه سالانه گندم برای ساکنان فقیر و یتیم این بناها. <ref>منائح الکرم، ج۳، ص۸۱–۸۵؛ تاریخ مکه (سباعی)، ص۳۹۵–۳۹۶.</ref> | * ساخت مدرسهای دیگر برای ایتام با گنجایش ۴۰ طلبه و اختصاص سهمیه سالانه گندم برای ساکنان فقیر و یتیم این بناها. <ref>منائح الکرم، ج۳، ص۸۱–۸۵؛ تاریخ مکه (سباعی)، ص۳۹۵–۳۹۶.</ref> | ||
* احداث باب قایتبای در مسجدالحرام، که از مدرسه قایتبای به مسجد باز میشد و ساخت منارهای بر بالای آن. <ref>منائح الکرم، همان؛ تاریخ مکه، همان.</ref> | * احداث باب قایتبای در مسجدالحرام، که از مدرسه قایتبای به مسجد باز میشد و ساخت منارهای بر بالای آن. <ref>منائح الکرم، همان؛ تاریخ مکه، همان.</ref> | ||
* تعویض سالانه پرده کعبه. <ref>تاریخ الخمیس، ج۲، ص388.</ref> | * تعویض سالانه [[پرده کعبه]]. <ref>تاریخ الخمیس، ج۲، ص388.</ref> | ||
* ساخت سردری مجلل با سه دهانه برای مسجدالحرام. <ref>جستاری بر تاریخ مکه، ص493.</ref> | * ساخت سردری مجلل با سه دهانه برای مسجدالحرام. <ref>جستاری بر تاریخ مکه، ص493.</ref> | ||
* تأسیس کتابخانهای در مکه با شمار زیادی از کتابها. <ref>منائح الکرم، ج۳، ص۸۵–۸۶.</ref> | * تأسیس کتابخانهای در [[مکه]] با شمار زیادی از کتابها. <ref>منائح الکرم، ج۳، ص۸۵–۸۶.</ref> | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
== اقدامات عمرانی در مدینه == | == اقدامات عمرانی در مدینه == | ||
[[پرونده:قایتبای مسجدالنبی.jpg|بندانگشتی|200px|نام قایتبای در لوحی بر دیواره [[روضةالنبی]]]] | |||
اقدامات عمرانی قایتبای در [[مسجد النبی|مسجدالنبی]] به دو دوره تقسیم میشود: | اقدامات عمرانی قایتبای در [[مسجد النبی|مسجدالنبی]] به دو دوره تقسیم میشود: | ||
{{اصلی|بازسازی مسجدالنبی (قایتبای)}} | {{اصلی|بازسازی مسجدالنبی (قایتبای)}} | ||
| خط ۳۸: | خط ۴۷: | ||
* بازسازی مناره اصلی کنار قُبّة الخضراء. <ref>التحفه اللطیفه، ص382.</ref> | * بازسازی مناره اصلی کنار قُبّة الخضراء. <ref>التحفه اللطیفه، ص382.</ref> | ||
* بازسازی دیوارها، ستونها و سقفها؛ ساخت گنبدی بر فراز محراب عثمانی؛ احداث سه گنبد دیگر (مجارید) در اطراف آن و دو گنبد بر بالای ورودی بابالسلام. <ref>معالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ، ج۲، ص156؛ تاریخ و آثار اسلامی، ص219.</ref> | * بازسازی دیوارها، ستونها و سقفها؛ ساخت گنبدی بر فراز محراب عثمانی؛ احداث سه گنبد دیگر (مجارید) در اطراف آن و دو گنبد بر بالای ورودی بابالسلام. <ref>معالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ، ج۲، ص156؛ تاریخ و آثار اسلامی، ص219.</ref> | ||
* ارسال منبری از سنگ مرمر برای مسجدالنبی در سال ۸۸۹ق پس از سوختن منبر پیشین در آتشسوزی ۸۸۶ق. <ref>التحفه اللطیفه، ج۲، ص382.</ref> | * ارسال منبری از سنگ مرمر برای مسجدالنبی در سال ۸۸۹ق پس از سوختن منبر پیشین در [[آتشسوزی دوم در مسجدالنبی|آتشسوزی ۸۸۶ق.]] <ref>التحفه اللطیفه، ج۲، ص382.</ref> | ||
* بازسازی محراب پیامبر(ص) و محراب عثمانی (که بنای فعلی نیز یادگار همان دوران است). <ref>التحفه اللطیفه، ج۲، ص382.</ref> | * بازسازی [[محراب پیامبر(ص)]] و [[محراب عثمانی]] (که بنای فعلی نیز یادگار همان دوران است). <ref>التحفه اللطیفه، ج۲، ص382.</ref> | ||
* مرمت گنبد پیامبر(ص) در سال ۸۸۷ق (معروف به «قبة الزرقاء» یا گنبد نیلگون) و توسعهای در شرق مسجد به مساحت حدود ۱۲۰ متر مربع. <ref>اخبار مدینه، ص429؛ تاریخ معالم المدینه المنوره، ص109.</ref> | * مرمت گنبد پیامبر(ص) در سال ۸۸۷ق (معروف به «قبة الزرقاء» یا گنبد نیلگون) و توسعهای در شرق مسجد به مساحت حدود ۱۲۰ متر مربع. <ref>اخبار مدینه، ص429؛ تاریخ معالم المدینه المنوره، ص109.</ref> | ||
* ساخت گنبدی بر فراز حجره حضرت فاطمه(س). <ref>مدینهشناسی، ج۱، ص84.</ref> | * ساخت گنبدی بر فراز حجره حضرت فاطمه(س). <ref>مدینهشناسی، ج۱، ص84.</ref> | ||
| خط ۶۷: | خط ۷۶: | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
* '''آثار اسلامی مکه و مدینه'''، جعفریان رسول، تهران، مشعر، 1390. | * '''آثار اسلامی مکه و مدینه'''، جعفریان رسول، تهران، مشعر، 1390. | ||
* '''اتحاف الوری باخبار ام القری'''، ابن فهد عمر بن محمد ( | * '''اتحاف الوری باخبار ام القری'''، ابن فهد عمر بن محمد (م.۸۸۵ق.)، تحقیق فهیم محمد شلتوت، مکه، جامعه ام القری، 1983م. | ||
* '''إعلام النبلاء بتاريخ حلب الشهباء'''، محمد راغب الطباخ الحلبي، حلب، دار القلم العربي، 1408ق. | |||
* '''اخبار مدینه (ترجمه خلاصه الوفاء باخبار دارالمصطفی)'''، سمهودی نورالدین (م۹۱۱ ق)، ترجمه سید کمال حاج سید جوادی، تهران، نشر مشعر، 1376. | * '''اخبار مدینه (ترجمه خلاصه الوفاء باخبار دارالمصطفی)'''، سمهودی نورالدین (م۹۱۱ ق)، ترجمه سید کمال حاج سید جوادی، تهران، نشر مشعر، 1376. | ||
* '''الارج المسکی فی التاریخ المکی و تراجم الملوک والخلفاء'''، علی بن عبدالقادر (م ۱۰۷۰ ق)، تحقیق سعید عبدالفتاح و...، مکه، مکتبه التجاریه، مصطفی احمد الباز، 1416. | * '''الارج المسکی فی التاریخ المکی و تراجم الملوک والخلفاء'''، علی بن عبدالقادر (م ۱۰۷۰ ق)، تحقیق سعید عبدالفتاح و...، مکه، مکتبه التجاریه، مصطفی احمد الباز، 1416. | ||
| خط ۹۷: | خط ۱۰۷: | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
[[رده:حاکمان مصر]] | [[رده:حاکمان مصر]] | ||
[[رده:مقالههای تکمیلشده]] | |||
[[رده:مقالههای آماده ترجمه]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۱۵ دسامبر ۲۰۲۵، ساعت ۱۵:۴۹
سلطان قایتُبای، سلطان مملوکی مصر در قرن نهم هجری، از فرمانروایانی بود که به عمران و آبادانی مکه و مدینه اهتمام ورزید. وی در دوران حکومتش، طرحهای متعددی در بازسازی، مرمت و توسعه اماکن مقدس، بهویژه مسجدالحرام و مسجدالنبی، اجرا کرد. بخش دیگری از اقدامات او شامل ساخت بناهای آموزشی، رفاهی، مذهبی و نیز احیای تأسیسات آبی و خدماتی در مسیرهای زیارتی بود.
زندگینامه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
ملک اشرف سیفالدین قایتبای از حاکمان مملوکی بود که در سال820قمری متولد شد و در سال 901 در سن 80 سالگی فوت کرد.[۱] برخی بناهای قدیمی از دوران حکومت قایتبای تا به امروز در مصر پابرجا هستند.[۲] در سال 884قمری، سلطان قایتبای، به حج رفت و در همین سفر اقدامات عمرانی متعددی در محدوده حرمین انجام داد.[۳]
حکومت[ویرایش | ویرایش مبدأ]
قایتبای در پی خلع حاکم پیشین و به انتخاب درباریان، در سال 872قمری سلطنت مملوکی را به دست گرفت[۴] و تا سال 901 قمری به مدت 29سال حکومت کرد و پس از قتل او دوران حکومت پسرش محمد آغاز شد.[۱]
اقدامات عمرانی در مکه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- بازسازی مسجد خیف در منا و ساخت گنبدی بزرگ و مرتفع بر فراز محراب آن در سال ۸۷۴ قمری. [۵]
- تعمیر و بازسازی مسجد نمره (که با نامهای مسجد عرفه یا مسجد ابراهیم نیز شناخته میشود). [۶]
- مرمت و بازسازی مسجدی بر فراز کوه قُزَح در مشعرالحرام. [۷]
- احیای منابع آب و قنوات
- لایروبی و احیای قنات عرفات و ساخت آبانبار یا مخزن بزرگی در عرفات برای دسترسی آسانتر حجاج، بهویژه فقرا، به آب در موسم حج. [۸]
- بازسازی نشانههای محدوده عرفه. [۹]
- احیای برکهای در منطقه خُلَیص (در حدود صد کیلومتری شمال مکه). [۱۰]
- تعمیر و اصلاح سقایت عباس، چاه زمزم و مقام ابراهیم. [۱۱]
- لایروبی آبراه زبیده که به دستور زبیده همسر هارونالرشید برای آبرسانی به مکه ساخته شده بود. [۱۲]
- بازسازی نشانهها و تأسیسات مسجدالحرام
- تجدید بنای انصاب حرم مکی در سال ۸۷۴ق. [۱۳]
- ارسال منبر بزرگی برای مسجدالحرام. [۱۴]
- ساخت مدرسهای به نام خود در کنار مسجدالحرام برای تدریس فقه مذاهب اربعه، همراه با رباطی شامل ۷۲ حجره برای سکونت فقرا و ایتام. [۱۵]
- ساخت مدرسهای دیگر برای ایتام با گنجایش ۴۰ طلبه و اختصاص سهمیه سالانه گندم برای ساکنان فقیر و یتیم این بناها. [۱۶]
- احداث باب قایتبای در مسجدالحرام، که از مدرسه قایتبای به مسجد باز میشد و ساخت منارهای بر بالای آن. [۱۷]
- تعویض سالانه پرده کعبه. [۱۸]
- ساخت سردری مجلل با سه دهانه برای مسجدالحرام. [۱۹]
- تأسیس کتابخانهای در مکه با شمار زیادی از کتابها. [۲۰]
اقدامات عمرانی در مدینه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
اقدامات عمرانی قایتبای در مسجدالنبی به دو دوره تقسیم میشود:
الف) اقدامات پیش از آتشسوزی (۸۷۹ تا ۸۸۱ ق.)[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- مرمت دیوارها و سقفهای شامی و رواق جبرئیل.
- تعمیر بخش شرقی مقصوره (دیوار مثلثیشکل اطراف قبر شریف) و تجدید سقف روضه مطهر و گنبد مرقد نبوی. [۲۱]
ب) اقدامات پس از آتشسوزی (۸۸۶ ق. به بعد) بازسازی و توسعه مسجدالنبی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- بازسازی مناره اصلی کنار قُبّة الخضراء. [۲۲]
- بازسازی دیوارها، ستونها و سقفها؛ ساخت گنبدی بر فراز محراب عثمانی؛ احداث سه گنبد دیگر (مجارید) در اطراف آن و دو گنبد بر بالای ورودی بابالسلام. [۲۳]
- ارسال منبری از سنگ مرمر برای مسجدالنبی در سال ۸۸۹ق پس از سوختن منبر پیشین در آتشسوزی ۸۸۶ق. [۲۴]
- بازسازی محراب پیامبر(ص) و محراب عثمانی (که بنای فعلی نیز یادگار همان دوران است). [۲۵]
- مرمت گنبد پیامبر(ص) در سال ۸۸۷ق (معروف به «قبة الزرقاء» یا گنبد نیلگون) و توسعهای در شرق مسجد به مساحت حدود ۱۲۰ متر مربع. [۲۶]
- ساخت گنبدی بر فراز حجره حضرت فاطمه(س). [۲۷]
- تجدید بنای حجره شریف (ضریح مطهر) در دو مرحله: یکی در سال ۸۸۱ق پیش از حریق و دیگری در سال ۸۸۷ق پس از حریق. [۲۸]
- بازسازی گنبد مطهر و مناره اصلی پس از ایجاد شکاف؛ تخریب کامل مناره، گودبرداری و استحکامسازی بنیاد آن، سپس ساخت مجدد منارهای به ارتفاع ۶۰ متر که تا امروز پابرجاست. [۲۹]
- تعمیر دوباره مناره اصلی پس از آسیب ناشی از صاعقه در صفر ۸۹۸ق. [۳۰]
- ساخت منارهای جدید در کنار بابالرحمه در سال ۸۸۶ق، متصل به مدرسه محمودیه؛ این مناره در توسعه نخست سعودیها از بین رفت. [۳۱]
- احداث ۳۰۵ ستون جدید در بازسازی مسجد پس از آتشسوزی. [۳۲]
- تهیه قندیلها، چلچراغها و نسخههای قرآن جایگزین برای مواردی که در آتش سوخته بودند. [۳۳]
- تأسیس مدارس، کاروانسراها و بناهای خدماتی در اطراف مسجدالنبی. [۳۴]
عمران سایر اماکن مدینه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- تجدید مناره مسجد قُبا و بازسازی دیوار غربی آن در سال ۸۷۷قمری.[۳۵]
- توسعه و بازسازی مقبره و حرم حضرت حمزه(ع) در سال ۸۹۳قمری و ساخت ضریح آهنین بر قبر ایشان.[۳۶]
- حفر چاه آبی در محدوده حرم حضرت حمزه برای استفاده زائران و نصب پلکان جهت دسترسی به آب.[۳۷]
- ساخت وضوخانههای متعدد در محدوده حرم حضرت حمزه.[۳۸]
- مرمت قبه قبور همسران پیامبر(ص) در بقیع در سال ۸۹۵قمری.[۳۹]
- بازسازی بخشی از دیوار پیرامون شهر مدینه (سور مدینه).[۴۰]
- وقف املاک و آبادیهایی در مصر برای تأمین غلات و ارسال آن به مردم مدینه.[۴۱]
پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ إعلام النبلاء بتاريخ حلب الشهباء، ج3، ص88.
- ↑ سلسلههای اسلامی جدید، ج1، ص160.
- ↑ وقایع السنین و الاعوام، ج1، ص428.
- ↑ إتحاف الورى بأخبار أم القرى، ج4، ص482.
- ↑ اتحاف الوری، ج۴، ص509.
- ↑ تاریخ الخمیس، ج۲، ص388.
- ↑ سفرنامه حجاز، ص300.
- ↑ الارج المسکی، ص280؛ وفاء الوفاء، ج۲، ص234.
- ↑ تاریخ الخمیس، ج۲، ص388.
- ↑ وفاء الوفاء، ج۲، ص234.
- ↑ تاریخ الخمیس، ج۲، ص388.
- ↑ میقات حج، ج۱۳، ص143.
- ↑ میقات حج، ج۱۶، ص94.
- ↑ تاریخ الخمیس، ج۲، ص388.
- ↑ تاریخ الخمیس، ج۲، ص388.
- ↑ منائح الکرم، ج۳، ص۸۱–۸۵؛ تاریخ مکه (سباعی)، ص۳۹۵–۳۹۶.
- ↑ منائح الکرم، همان؛ تاریخ مکه، همان.
- ↑ تاریخ الخمیس، ج۲، ص388.
- ↑ جستاری بر تاریخ مکه، ص493.
- ↑ منائح الکرم، ج۳، ص۸۵–۸۶.
- ↑ تعمیر و توسعه مسجد نبوی، ص141؛ مدینهشناسی، ج۱، ص57.
- ↑ التحفه اللطیفه، ص382.
- ↑ معالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ، ج۲، ص156؛ تاریخ و آثار اسلامی، ص219.
- ↑ التحفه اللطیفه، ج۲، ص382.
- ↑ التحفه اللطیفه، ج۲، ص382.
- ↑ اخبار مدینه، ص429؛ تاریخ معالم المدینه المنوره، ص109.
- ↑ مدینهشناسی، ج۱، ص84.
- ↑ اخبار مدینه، ص215.
- ↑ تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی، ص146.
- ↑ مرآه الحرمین، ص551؛ تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی، ص170.
- ↑ مرآه الحرمین، همان؛ تعمیر و توسعه، همان.
- ↑ ساختمان حرم شریف نبوی، ص28.
- ↑ تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی، ص146؛ الاعلام باعلام بیت الله الحرام، ص247؛ مدینهشناسی، ج۱، ص59.
- ↑ تاریخ و آثار اسلامی مکه و مدینه، ص219.
- ↑ اخبار مدینه، ص266.
- ↑ تاریخ معالم المدینه المنوره، ص190؛ معالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ، ج۲، ص159؛ تاریخ و آثار اسلامی مکه و مدینه، ص298.
- ↑ تاریخ معالم المدینه، ص190؛ معالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ، ج۱، ص187.
- ↑ اخبار مدینه، ص297–298.
- ↑ اخبار مدینه، ص296.
- ↑ اخبار مدینه، ص253؛ تاریخ معالم المدینه، ص367.
- ↑ الاعلام باعلام بیت الله الحرام، ص247.
منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- آثار اسلامی مکه و مدینه، جعفریان رسول، تهران، مشعر، 1390.
- اتحاف الوری باخبار ام القری، ابن فهد عمر بن محمد (م.۸۸۵ق.)، تحقیق فهیم محمد شلتوت، مکه، جامعه ام القری، 1983م.
- إعلام النبلاء بتاريخ حلب الشهباء، محمد راغب الطباخ الحلبي، حلب، دار القلم العربي، 1408ق.
- اخبار مدینه (ترجمه خلاصه الوفاء باخبار دارالمصطفی)، سمهودی نورالدین (م۹۱۱ ق)، ترجمه سید کمال حاج سید جوادی، تهران، نشر مشعر، 1376.
- الارج المسکی فی التاریخ المکی و تراجم الملوک والخلفاء، علی بن عبدالقادر (م ۱۰۷۰ ق)، تحقیق سعید عبدالفتاح و...، مکه، مکتبه التجاریه، مصطفی احمد الباز، 1416.
- الاِعلام باَعلام بیت الله الحرام، نهروالی محمد بن احمد (م990ق)، تحقیق سعید عبدالفتاح و...، مکه مکرمه، المکتبه التجاریه، 1416.
- التحفه اللطیفه فی تاریخ المدینه الشریفه، سخاوی محمد بن عبدالرحمان (م ۹۰۲ق)، مدینه، فهرسه مکتبه الملک فهد الوطنیه، 1430.
- تاریخ الخمیس فی احوال انفس نفیس، دیار بکری حسین بن محمد (م۹۶۶ ق )، بیروت، دار صادر، بی تا.
- تاریخ تطبیقی ایران با کشورهای جهان، بیات عزیزالله، تهران، امیرکبیر، 1384.
- تاریخ مکه از آغاز تا پایان دولت شرفای مکه( ۱۳۴۴ ق)، السباعی احمد، تهران، نشر مشعر، 1385.
- تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره، قائدان اصغر، تهران، نشر مشعر، 1374.
- تاریخ معالم المدینه المنوره قدیما و حدیثاً، خیاری احمد یاسین، مدینه، مکتبه الملک فهد الوطنیه، 1419.
- تحصیل المرام فی اخبار البیت الحرام و المشاعر العِظام والحرم و وُلاتها الفِخام، مالکی مکی محمد بن احمد(م ۱۳۲۱ق)، تحقیق عبدالملک بن دهیش، مکه، مکتبه الاسدی، 1424.
- تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی، عبد القادر انصاری - ناجی محمد حسن، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران، نشر مشعر1385.
- جستاری بر تاریخ مکه، فیض عباس، به کوشش جمال الدین محمد فیض، قم، کمال الملک، 1383.
- دولت ممالیک و نقش سیاسی و تمدنی آنان در تاریخ اسلام، عصام محمد شبارو، تحقیق د. شهلا بختیاری، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، ۱۳۹۱.
- ساختمان حرم شریف نبوی، د. سلمی سمر دملوجی، تهران، نشر مشعر، 1377.
- ساختمان مسجدالحرام -مکه مکرمه، د. سلمی سمر دملوجی، تهران، نشر مشعر، 1377.
- سفرنامه حجاز، لبیب البتنونی محمد، ترجمه دکتر هادی انصاری، تهران، نشر مشعر، بی تا.
- شرق نزدیک در تاریخ، حتی فیلیپ خوری، ترجمه قمر آریان ( زرین کوب)، تهران، انتشارات علمی فرهنگی، 1382.
- عمارة و توسعة المسجد النبوی الشریف عبر التاریخ، ناجی محمد حسن عبدالقادر الانصاری، نادی المدینه المنوره الادبی، ۱۹۹۶م.
- عماره المسجد النبوی منذ انشائه حتی نهایه العصر المملوکی، محمد هزاع الشهری، قاهره، مکتبه القاهره للکتاب، 2001.
- مدینه شناسی، نجفی محمد باقر، تهران، خرمایستان، 1367.
- المدينه المنوره تطورها العمراني و تراثها فی المعماری، صالح لمعی مصطفی، دارالنهضه العربیه، بیروت، 1981م.
- مرآه الحرمین، ابراهیم رفعت پاشا، ترجمه دکتر هادی انصاری، تهران، نشر مشعر، 1377.
- معالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ، کعکی عبدالعزیز، بیروت، دار و مکتبه الهلال، 2007.
- منائح الکرم فی اخبار مکه و البیت و وُلاه الحرم، سنجاری علی بن تاج الدین(م ۱۱۲۵ ق )، تحقیق جمیل عبدالله محمد، مکه، جامعه ام القری، 1419.
- میقات حج، فصلنامه، تهران، نشر مشعر.
- وفاء الوفاء باخبار دار المصطفی، سمهودی علی بن عبدالله (م ۹۱۱ ق)، بیروت، دارالکتب العلمیه، 2006.
- وفاءالوفا باخبار دارالمصطفی، علی بن عبدالله سمهودی، تحقیق قاسم السامرائی، ج2، موسسه الفرقان للتراث الاسلامی، 1422ه.ق -2001.