امامزاده ابراهیم (بابلسر)

امامزاده

امامزاده ابراهیم(ع)
نمایی از بقعه امامزاده ابراهیم در استان مازندران
نام	امامزاده ابراهیم(ع)
مدفن	ایران _بابلسر
لقب(ها)	ابوجواب
پدر	از نوادگان امام سجاد(ع)

امامزاده ابراهیم(ع) در جنوب شرقی شهر بابلسر قرار دارد و به امامزاده ابراهیم ابوجواب معروف است. بنابر گزارش مورخان این مزار، متعلق به نواده امام سجاد(ع) است، نه فرزندزاده امام موسی کاظم(ع) که در بین مردم مشهور است.

براساس تاریخ کتیبه‌های موجود در این بقعه بنای مزار به‌دست سیدشمس‌الدین بابلکانی در قرن نهم ه. ق ساخته شده است. بنابه روایتی به‌مناسبت این‌که سر امامزاده ابراهیم آمل یا امامزاده ابراهیم از اولاد امام کاظم(ع) در محل مجاور آن به‌خاک سپرده شده، مشهدسر نام گرفته است.

این‌بنا از نظر دارا بودن آثار تاریخی ارزشمند هنری مانند درهای نفیس، صندوق چوبین که در وسط حرم قرار دارد و كتیبه های متعدد شهرت دارد.

ساختمان بقعه

ساختمان بقعه به‌صورت هشت‌ ضلعی با گنبد کلاه درویشی هشت ترک و ارتفاع ٢٠ متر است که در چهار جهت درهایی دارد. اضلاع خارجی بنا با طاق‌نماها و قاب‌بندی مستطیل شکل و در بالا با تزئینات طاق‌نمایی شکل، نماسازی شده است. در دوره‌های بعدی، بناهایی از جمله مسجد و کفش کن به بنای اصلی افزوده شده است. داخل بنای اصلی و بر دیوار مسجد، گچ‌بری‌های ظریفی دیده می‌شود که در نوع خود بی‌نظیر است. در این امامزاده، چهار در و یک صندوق قدیمی با کتیبه‌های تاریخی وجود دارد.

براساس تاریخ کتیبه‌های بیان شده، سیدشمس‌الدین بابلکانی، این‌بنا را در قرن نهم ه. ق ساخته است؛ بنابه روایتی گویا سر امامزاده ابراهیم آمل یا امامزاده ابراهیم قریه «ماجر کجور» - از اولاد امام کاظم(ع) در این بنا مدفون است. ازاین‌رو محل مجاور آن را مشهد سر می‌خوانند. این بنا به شماره 343 به ثبت تاریخی رسیده است.

آثار تاریخی

درِ دولنگه ورودی مسجد امامزاده، ٢/٣٨ متر ارتفاع و ٨٢ سانتی‌متر پهنا دارد. هر لنگه شامل سه قسمت اصلی و دو بائو در طرفین و قاب، گره و حاشیه‌های کنده‌کاری شده است. بر پاسار بالای لنگه سمت راست این در، نام بانی: «بی‌بی فضّه خاتون بنت امیر صاعد» و بر پاسار پایین لنگه سمت راست: «عمل استاد علی بن استاد علی بن استاد فخرالدین بن استاد علی نجّار کتبه احمد ابن حسین سیاه‌پوش» و بر پاسار پایین لنگه سمت چپ، «تمّت فی شهر محرم الحرام فی سنة ست و تسعمائه هجرة النبویه(ع)» (906ه. ق) نگاشته شده است.

دری که به صحن حرم امامزاده ابراهیم گشوده می‌شود، دو لنگه است و ٢/4٨ متر ارتفاع و ٨٩ سانتی‌متر پهنا دارد. هر لنگه از این جفت در، شامل سه قسمت اصلی با دو بائو در طرفین است. بائوی سمت راست و چپ کنده‌کاری است. در قسمت وسط، قاب و گره و در بالا و پایین، کتیبه‌ای با این مضمون قرار دارد:

امر هذه الباب المزار المتبرّک مرتضی الاعظم سید عزیز بن سید شمس الدّین المعروف ببابلکان عمل استاد محمد بن استاد علی النجّار الرازی فی التاریخ شهر محرم سنة احدی اربعین و ثمانمائه. (841ه. ق)

بالای این در، پنجره نورگیر مشبک بزرگی قرار دارد که زیر آن، کتیبه‌ای به خط «تقی آملی» و کار «علی بن استاد اسماعیل نجار آملی»، معروف به رازی، مشتمل بر صلوات کبیره حک شده است. در غربی حرم، دو لنگه به ارتفاع ١٧٩ و پهنای 49 سانتی‌متر است که این کتیبه بر آن حک شده: امر هذه العمارة الش‍ریفه سید السادات والاشراف سید شمس الدّین بن سید عبدالعزیز بابلکان عمل استاد محمد بن استاد علی نجّار رازی فی تاریخ ذوالحجة سنة تسع و خمسین و ثمانمائه هجریة. (859ه. ق)

در طرف شمالی حرم نیز دری با کنده‌کاری‌های ظریف، شامل کتیبه ذیل است: امر هذه العمارة الشریفه سیدالسادات سیدشمس‌الدّین بن سیدعبدالعزیز بابلکان فی تاریخ جمادی الاول سنة ثمان و خمسین و ثمانمائه (858 ه. ق) عملی استاد محمد بن استاد علی نجّار رازی.

در وسط حرم، صندوقی چوبی قرار دارد که این عبارت تاریخی بر بدنه آن حک شده است: امر هذه الروضة المیمون المبارک الشریف المنوّر المطهّر المقدّس سید الاعظم سلالة السادات سید مرتضی بن المرتضی الاعظم افتخار آل طاها و یاسین سید شمس الدّین ادام الله سیادتهما ابن سادات المرحوم سید حسین کیا بن سید عبدالله بن سید علی کیا بابلکان طاب ثراهم عمل استاد فخر الدّین و اخوه محمد بن علی بن اسماعیل بن علی النجّار الآملی المعروف بالرازی فی تاریخ شهر رمضان المبارک سنة خمس ثلثین و ثمانمائه». (835ه. ق)

صاحب مزار

چنان‌که اشاره شد، اهالی، امامزاده را ابوجواب و فرزند امام موسی کاظم(ع) می‌دانند که به‌یقین، این ادعا درست نیست.

دیدگاه سیدمهدی تفرشی

«سیدمهدی بن مصطفی تفرشی» در این باره می‌گوید: ابراهیم بن حسین بن علی بن عبیدالله بن حسین الاصغر بن امام زین العابدین علی بن الحسین(ع)، در طبرستان مقتول شد. در مشهد سر مازندران امامزاده ابراهیم است. برخی می‌گویند سر اوست و بدنش در ناجر کجور است. محتمل است این ابراهیم باشد....

به ظاهر تفرشی این‌مطلب را از ابوالحسن عمری نقل کرده است؛ زیرا او می‌نویسد: علی بن عبیدالله بن حسین اصغر، صاحب فرزندان زیادی بوده که از جمله آنان، محمد بن حسن که محدّثی جلیل‌القدر است که به‌همراه برادرش ابراهیم به‌شهادت رسید و نسلی از ایشان باقی نمانده است.

دیدگاه ابوالفرج اصفهانی

ابوالفرج اصفهانی، شهادت این دو بزرگوار را در واقعه و کارزار «یعقوب بن لیث صفّاری» و «حسن بن زید» در طبرستان بیان کرده است که در این صورت، باید سال ٢6١ه. ق باشد؛ زیرا یورش یعقوب به طبرستان که به‌شهادت برخی از اطرافیان حسن بن زید داعی انجامید، در این سال اتفاق افتاد و حسن بن زید داعی به دیلم گریخت.

دیدگاه بیهقی

ابوالحسن بیهقی، قبر این دو بزرگوار را در طبرستان می‌داند و می‌نویسد: «ابراهیم در روزی که به شهادت رسید، 45 سال داشت». بنابراین، ثابت می‌شود که این مزار، متعلق به نواده امام سجاد(ع) است، نه فرزندزاده امام موسی کاظم(ع).

منابع

این مقاله برگرفته از کتاب ابراهیم مجاب مدفون در حائر حسینی، محمدمهدی فقیه بحرالعلوم. بخش «امامزاده ابراهيم بابلسر »، ص23-27، است.

• بناهاى آرامگاهى، پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامى، چاپ دوم، تهران، انتشارات سوره، سازمان تبليغات اسلامى، ١٣٧٨ه .ش.

• بدايع الانساب فى مدفن الأطياب، سيدمهدى بن مصطفى تفرشى (بدايع نگار)، تهران، چاپخانه عالى، ١٣١٩ه .ش.

• فهرست بناهاى تاريخى و اماكن باستان ايران، نصرت‌الله مشكات، تهران، اولين نشريه سازمان ملى حفاظت آثار باستانى ايران، وزارت فرهنگ و هنر، اسفند ١٣۴٩ه .ش.

• المجدى فى انساب الطالبيين، سيد نجم‌الدين ابوالحسن على بن محمد بن على بن محمد العلوى العمرى، چاپ اول، قم، كتابخانه آيت‌الله مرعشى، ١۴٠٩ه .ق.

• مقاتل الطالبيين، ابوالفرج اصفهانى، تحقيق: سيداحمد صقر، قم، منشورات شريفى رضى، بى‌تا.

• الكواكب المشرقة فى أنساب و تاريخ و تراجم الأسرة العلوية الزاهرة، سيدمهدى رجائى موسوى، قم، كتابخانه آيت‌الله مرعشى، ١٣٨٠ه .ش.

• لباب الانساب و الألقاب و الاعقاب، ابوالحسن على بن زيد بيهقى (ابن فندق)، قم، كتابخانه آيت‌الله مرعشى،١۴١٠ه .ق.