اقتصاد حج: تفاوت میان نسخهها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱۶: | خط ۱۶: | ||
آيا ما آنان را در حرم امنى جاى نداديم كه همواره [در همه فصول سال] هر نوع ميوه و محصولى كه رزقى از سوى ماست به سوى آن گردآورى مىشود؟}}<ref>سوره قصص، آیه ۵۷؛ ترجمه قرآن (انصاریان)، ص</ref> | آيا ما آنان را در حرم امنى جاى نداديم كه همواره [در همه فصول سال] هر نوع ميوه و محصولى كه رزقى از سوى ماست به سوى آن گردآورى مىشود؟}}<ref>سوره قصص، آیه ۵۷؛ ترجمه قرآن (انصاریان)، ص</ref> | ||
خداوند در قرآن دستور داد، مشرکان به مسجدالحرام نزدیک نشوند.{{یادداشت|{{قلم رنگ|سبز|﴿یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنَّمَا الْمُشْرِکونَ نَجَسٌ فَلا یقْرَبُوا الْمسجدالحرام بَعْدَ عامِهِمْ هذا وَ إِنْ خِفْتُمْ عَیلَةً فَسَوْفَ یغْنِیکمُ اللهُ مِنْ فَضْلِهِ إِنْ شاءَ إِنَّ اللهَ عَلِیمٌ حَکیمٌ﴾}} | خداوند در قرآن دستور داد، مشرکان به [[مسجدالحرام]] نزدیک نشوند.{{یادداشت|{{قلم رنگ|سبز|﴿یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنَّمَا الْمُشْرِکونَ نَجَسٌ فَلا یقْرَبُوا الْمسجدالحرام بَعْدَ عامِهِمْ هذا وَ إِنْ خِفْتُمْ عَیلَةً فَسَوْفَ یغْنِیکمُ اللهُ مِنْ فَضْلِهِ إِنْ شاءَ إِنَّ اللهَ عَلِیمٌ حَکیمٌ﴾}} | ||
اى اهل ايمان! جز اين نيست كه مشركان پليدند؛ پس نبايد بعد از امسال به مسجدالحرام نزديك شوند؛ و اگر [به سبب قطع رابطه با آنان و تعطيل شدن داد و ستد با ايشان] از بى نوايى و تنگدستى مى ترسيد، خدا اگر بخواهد شما را به زودى از فضل و احسانش بى نياز مى كند؛ يقيناً خدا دانا و حكيم است.}}<ref>سوره توبه، آیه ۲۸؛ ترجمه قرآن (انصاریان)، ص۱۹۱.</ref> | اى اهل ايمان! جز اين نيست كه مشركان پليدند؛ پس نبايد بعد از امسال به مسجدالحرام نزديك شوند؛ و اگر [به سبب قطع رابطه با آنان و تعطيل شدن داد و ستد با ايشان] از بى نوايى و تنگدستى مى ترسيد، خدا اگر بخواهد شما را به زودى از فضل و احسانش بى نياز مى كند؛ يقيناً خدا دانا و حكيم است.}}<ref name=":0">سوره توبه، آیه ۲۸؛ ترجمه قرآن (انصاریان)، ص۱۹۱.</ref> از عبارت {{قلم رنگ|سبز|﴿لا یَقْرَبُوا﴾}}{{یادداشت|نزدیک نشوند.}} فهمیده میشود که مشرکان حتی از نظر اقتصادی، اجتماعی و سیاسی نیز، نباید در آنجا جولان بدهند. مسلمانان صدر اسلام نگران بودهاند که در صورت حضور نداشتن مشرکان، رونق بازار از بین رفته و باعث زیان اقتصادی شود، خداوند در جواب این نگرانی میگوید از راههای دیگر آنها را از فضل خویش بهرهمند میکند؛{{یادداشت|{{قلم رنگ|سبز|﴿وَ إِنْ خِفْتُمْ عَیلَةً فَسَوْفَ یغْنِیکمُ اللهُ مِنْ فَضْلِهِ إِنْ شاءَ إِنَّ اللهَ عَلِیمٌ حَکیمٌ﴾}} | ||
و اگر [به سبب قطع رابطه با آنان و تعطيل شدن داد و ستد با ايشان] از بى نوايى و تنگدستى مى ترسيد، خدا اگر بخواهد شما را به زودى از فضل و احسانش بى نياز مى كند؛ يقيناً خدا دانا و حكيم است.}}<ref name=":0" /> از این رو، آیه پیشگفته، حج را ضمانتی قوی برای استقلال اقتصادی مسلمانان و عدم وابستگی آنها به مشرکان قرار داده است. | |||
قرآن، در موسم حج به [[قربانی]] و بخشش گوشت قربانی در میان مردم به ویژه تهیدستان دستور داده است.{{یادداشت|{{قلم رنگ|سبز|﴿وَالْبُدْنَ جَعَلْنَاهَا لَكُمْ مِنْ شَعَائِرِ اللَّهِ... فَإِذَا وَجَبَتْ جُنُوبُهَا فَكُلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا الْقَانِعَ وَالْمُعْتَرَّ كَذَلِكَ سَخَّرْنَاهَا لَكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ﴾}} | |||
شتران قربانى را براى شما از شعاير خدا قرار داديم... و زمانى كه [بىجان] به پهلو در افتادهاند، از آنها بخوريد و به تهيدستانى كه اهل درخواست كردن نيستند و فقيرانى كه اهل درخواست كردن هستند، بخورانيد اين گونه آنها را براى شما رام و مسخّر كرديم تا سپاس گزارى كنيد.}}<ref>سوره حج، آیه ۳۶؛ ترجمه قرآن (انصاریان)، ص۳۳۶.</ref> حج و آیینهای آن بگونهای تنظیم شده است که مسئله تعاون و نیکوکاری را بین مردم تقویت کند.<ref>همکاریهای اجتماعی در اسلام، ص129،</ref> هدف قربانی در بهرهمندی مستمندان در احادیث اسلامی نیز مورد تأیید قرار گرفته است.<ref>من لایحضره الفقیه ج2، ص200.</ref> | |||
==در روایات== | ==در روایات== | ||
روایات مربوط به اقتصاد حج، در باور برخی، به دو دسته تقسیم شده است:<ref name=":1">دانشنامه حج و حرمین شریفین، ج۶، ص</ref> | |||
==== جایز بودن سود اقتصادی در حج ==== | |||
بر پایه برخی روایات، فعالیت اقتصادی در حج جایز است.<ref>وسائل الشیعه، ج8، ص40</ref> این روایات، تفکری که حج را عبادتی عارفانه دانسته که با اقتصاد تناسب ندارد را، رد کرده است.<ref name=":1" /> برخی که اسلام را آمیزهای از تلفیق معاش با معاد دانستهاند نیز، نمونه بارز آن را [[مناسک حج]] شمردهاند.<ref>بررسی مسائل اجتماعی ایران، ص28.</ref> | |||
==== بیان ابعاد و آثار اقتصادی حج ==== | |||
در روایاتی که از [[حضرت محمد(ص)]] و [[امامان(ع)]] نقل شده است نیز به منافع مادی حج اشاره شده است. برای نمونه در روایتی از پیامبر(ص) نقل شده است که کسی که خواهان دنیا و آخرت است باید آهنگ این خانه نماید<ref>وسائل الشیعه، ج8، ص40.</ref> و در جای دیگر فرموده است: حجّ بهجای آورید تا بینیاز گردید.<ref>همان ص9.</ref> از ائمه علیهمالسلام نیز روایاتی نقل شده که در آن به تأثیر حج در افزایش روزی،<ref>وسائل الشیعه، ج8، ص41.</ref> و جلوگیری از فقیر شدن<ref>وسائل الشیعه، ج8، ص90.</ref> اشاره کرده و ترک حج با وجود استطاعت مالی، علت تنگدستی و فقر دانسته شده است. در حدیثی از امام صادق(ع) تجارت و بهرهگیری از منافع مادی آن از اهداف حج دانسته شده است.<ref>وسائل ¬الشیعه، ج8، ص9</ref> تأکید روایات بر خرید سوغاتی نیز از جمله مواردی است که بر ابعاد اقتصادی حج دلالت دارد. | |||
بر این پایه، برخی، تقویت پایههای اقتصادی کشورهای اسلامی و بهرهبرداری اقتصادی را یکی از فلسفههای اصلی حج شمردهاند.<ref>تفسیر نمونه، ج 14، ص94</ref> | |||
==اقتصاد حج و سیاست== | ==اقتصاد حج و سیاست== | ||
اقتصاد اسلامی علاوه بر دغدغه پاسخگویی به نیازهای اقتصادی، دغدغه پاسخگویی به نیازهای سیاسی را نیز دارد و بر نگرش اجتماعی ـ اقتصادی تأکید دارد. بر این اساس به ظهور استعمار اروپایی و روشهای غربی در نظامهای مالی این منطقه توجه میشود و در روند استعمارزدایی و جنبشهای استقلالطلبانه، حرکت احیاگرانه اسلامی نیز جان میگیرد و دکترینهای کلاسیک اسلامی احیاء میشوند.<ref>ر. ک. «شکلدادن مجدد به اقتصاد مالیه و بانکداری اسلامی در سیاست جهانی»، ص 101 ـ 100</ref> امروزه در مباحث سیاسی و اجتماعی بر این نکته تأکید میشود که چنانکه تحولات سیاسی را نمیتوان از عملکرد و روابط نیروهای اقتصادی دور دانست،<ref>برای نمونه ر.ک. کتاب بیداری اسلامی (ویژه مطالعات موردی)، «درآمدی بر زمینهها و پیامدهای اقتصادی بیداری اسلامی در خاورمیانه»، ص 57 ـ 21،</ref> روندهای اقتصادی را نیز نمیتوان از زمینههای سیاسی و اجتماعی آن جدا کرد.<ref>برای نمونه ر.ک. کتاب بیداری اسلامی، صص 81 ـ 59 «بررسی ابعاد اقتصادی جنبش بیداری اسلامی»،</ref> | اقتصاد اسلامی علاوه بر دغدغه پاسخگویی به نیازهای اقتصادی، دغدغه پاسخگویی به نیازهای سیاسی را نیز دارد و بر نگرش اجتماعی ـ اقتصادی تأکید دارد. بر این اساس به ظهور استعمار اروپایی و روشهای غربی در نظامهای مالی این منطقه توجه میشود و در روند استعمارزدایی و جنبشهای استقلالطلبانه، حرکت احیاگرانه اسلامی نیز جان میگیرد و دکترینهای کلاسیک اسلامی احیاء میشوند.<ref>ر. ک. «شکلدادن مجدد به اقتصاد مالیه و بانکداری اسلامی در سیاست جهانی»، ص 101 ـ 100</ref> امروزه در مباحث سیاسی و اجتماعی بر این نکته تأکید میشود که چنانکه تحولات سیاسی را نمیتوان از عملکرد و روابط نیروهای اقتصادی دور دانست،<ref>برای نمونه ر.ک. کتاب بیداری اسلامی (ویژه مطالعات موردی)، «درآمدی بر زمینهها و پیامدهای اقتصادی بیداری اسلامی در خاورمیانه»، ص 57 ـ 21،</ref> روندهای اقتصادی را نیز نمیتوان از زمینههای سیاسی و اجتماعی آن جدا کرد.<ref>برای نمونه ر.ک. کتاب بیداری اسلامی، صص 81 ـ 59 «بررسی ابعاد اقتصادی جنبش بیداری اسلامی»،</ref> | ||
| خط ۸۴: | خط ۹۳: | ||
==آسیبشناسی== | ==آسیبشناسی== | ||
با توجه به روایات مهمترین بعد حج مربوط به ابعاد عبادی و معنوی آن است و ابعاد اقتصادی نیز در همین مسیر و رویکرد باید باشد؛ لذا غلبه ابعاد مادی و اقتصادی مذمت شده است. بهطور نمونه، امام صادق(ع) حاجیان را به سه دسته تقسیم میکنند: گروهی که از آتش جهنم رهایی مییابند، گروهی که گناهانشان بخشوده میشود و گروهی که اهل و اموال آنها حفظ میشود. حضرت در مقام ارزش گذاری این گروهها عنوان میکنند که کم بهرهترین افراد از حج، گروه سومند<ref>کلینی 1407 ق، ج4، ص253</ref>پیامبر اکرم (ص) در حجة الوداع از زمانی که ثروتمندان برای تفریح و تفرج و افراد متوسط برای خرید و فروش و فقرا برای ریا و کسب شهرت به مکه بروند ابراز نگرانی کردند.<ref>تفسیر نور الثقلین، ج5، ص36</ref> | با توجه به روایات مهمترین بعد حج مربوط به ابعاد عبادی و معنوی آن است و ابعاد اقتصادی نیز در همین مسیر و رویکرد باید باشد؛ لذا غلبه ابعاد مادی و اقتصادی مذمت شده است. بهطور نمونه، امام صادق(ع) حاجیان را به سه دسته تقسیم میکنند: گروهی که از آتش جهنم رهایی مییابند، گروهی که گناهانشان بخشوده میشود و گروهی که اهل و اموال آنها حفظ میشود. حضرت در مقام ارزش گذاری این گروهها عنوان میکنند که کم بهرهترین افراد از حج، گروه سومند<ref>کلینی 1407 ق، ج4، ص253</ref>پیامبر اکرم(ص) در حجة الوداع از زمانی که ثروتمندان برای تفریح و تفرج و افراد متوسط برای خرید و فروش و فقرا برای ریا و کسب شهرت به مکه بروند ابراز نگرانی کردند.<ref>تفسیر نور الثقلین، ج5، ص36</ref> | ||
==در نگاه دیگران== | ==در نگاه دیگران== | ||