ستون حنانه: تفاوت میان نسخه‌ها

ستون حنانه
اطلاعات اوليه
کاربری	تکیه‌گاه پیامبر اسلام در هنگام سخنرانی در مسجد
مکان	مسجدالنبی
نام‌های دیگر	الجذع، استن حنانه
وقایع مرتبط	گریه تنه درختِ تگیه‌گاه پیامبر
مشخصات
وضعیت	از میان رفته

دیداریویکی‌متن

نسخهٔ ‏۵ مهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۰:۵۳

ستون حَنّانه (ستون گریه کننده)، تنه درخت نخلی (در عربی: الجِذْع) بوده که در زمان حیات رسول خدا در مسجدالنبی قرار داشت و آن حضرت در هنگام سخنرانی برای نمازگزاران به آن تکیه می‌کرد. روایت شده که پس از ساخته شدن منبر برای رسول الله، صدایی شبیه گریه و ناله از تنه نخل بلند شد. به همین دلیل، به آن ستون حنانه گفته‌اند. بنابر گزارش‌هایی آن تنه درخت را در مسجدالنبی جایی کنار منبر رسول‌الله و ستون مخلّقه دفن کردند.

پیشینه تاریخی ستون حنانه

پیامبر اسلام تا پیش از ساخته شدن منبر، بر تنه درخت خرمایی تکیه می‌داد و سخن می‌گفت. پس از ساخته شدن منبر در سال ششم یا هفتم^[۱] یا هشتم هجرت^[۲] نخستین بار که برای سخنرانی و موعظه از منبر استفاده کرد، از آن تنه درخت، ناله‌ای همچون ناله ماده شتری که آن را از بچه خود جدا کرده باشند؛ یا همانند صدای گاو^[۳] به گوش رسید. در این هنگام، پیامبر از منبر فرود آمد و تنه درخت را دربرگرفت یا بر آن دست نهاد تا ناله‌اش خاموش شد.^[۴]

نام

این تنه درخت را حنّانه نامیده اند. حنانه از ریشه حنّ به معنای صدای طرب‌انگیز یا غمگینانه است.^[۵] همچنین در منابع حدیثی و جغرافیایی عربی آن را با عنوان الجِذع که به معنای تنه درخت است می‌شناسند.^[۶]

سرنوشت تنه درخت

بیشتر گزارش‌ها حاکی از آن است که این تنه درخت در همان زمان پیامبر در مسجد دفن شد. در جایی نزدیک منبر پیامبر.^[۷] بنابر روایتی پیامبر با تنه درخت صحبت کرد و از او پرسید که آیا می‌خواهد در بهشت جاودان درخت پر ثمری باشد که اولیاء الله از میوه آن بخورند یا می‌خواهد او را به باغی که در آن بوده بازگردانند؟ او بهشت و حیات جاودانه را انتخاب کرد.^[۸] برخی گفته اند آن را زیر منبر و برخی گفته‌اند پایین منبر سمت چپ و برخی دیگر گفته‌اند در شرق منبر دفن کردند.^[۹]

بنابر گزارش‌هایی مکان قرار گرفتن چوب حنانه در نزدیکی ستون مخلقه بوده است.^[۱۰]

باورهای عمومی

گزارش‌هایی که از برخی دوره‌های تاریخی در دست است حاکی از آن است که مردم فکر می‌کردند یکی از ستون‌های مسجدالنبی همان ستون حنانه است. ابن جبیر (که میان سال‌های 578ـ588ق. به مدینه سفر کرده) گزارش می‌کند که مردم قطعه چوبی را که از زیر پوشش ستون نمایان بود به قصد تبرک لمس می‌کردند و می‌بوسیدند.^[۱۱]ابن بطوطه نیز همین گزارش را در سفرنامه‌اش نقل کرده است^[۱۲] و مطری نیز گزارش مشابهی در قرن هشتم نقل کرده است و بر نادرستی این باور تاکید می‌کند.^[۱۳] مراغی اشاره می‌کند که به دستور قاضی مدینه در ۷۵۵ این قسمت از چوب را پوشاندند.^[۱۴]

فضایل ستون حنانه

بنابر برخی احادیث شیعی، نماز گزاردن در کنار حنانه^[۱۵] توصیه شده است. گفته شده منظور از حنانه در این روایات احتمالا مکان آن در مسجد‌النبی است.^[۱۶]

در ادبیات عرفانی

ماجرای گریه تنه درخت در فراغ پیامبر اسلام، در ادبیات عرفانی مسلمانان مورد توجه قرار گرفته است.^[۱۷] از حسن بصری روایت شده وقتی حدیث الجذع را نقل می‌کرد می‌گریست و می‌گفت که تکه چوبی از شوق رسول‌الله گریه می‌کند، ای بندگان خدا چنین اشتیاقی در شما باید بیشتر باشد.^[۱۸]

جلال الدین محمد بلخی، عارف و شاعر فارسی سرا (درگذشت 672ق.)، سروده است^[۱۹]:

استن حنانه از هجر رسول		ناله می‌زد همچو ارباب عقول
گفت پیغامبر چه خواهی ای ستون		گفت جانم از فراقت گشت خون
گفت خواهی که ترا نخلی کنند؟		شرقی و غربی ز تو میوه چنند
یا در آن عالم، حقت سروی کند؟		تا تر و تازه بمانی تا ابد
گفت آن خواهم که دایم شد بقاش		بشنو ای غافل کم از چوبی مباش
آن ستون را دفن کرد اندر زمین		تا چو مردم حشر گردد یوم دین

جستارهای وابسته

پانویس

↑ بحار الانوار، ج21، ص47.
↑ اثاره الترغیب، ج2، ص 383
↑ دلائل النبوه، ج2، ص563-564؛ عیون الاثر، ج1، ص278؛ السیرة الحلبیه، ج2، ص366.
↑ شرف النبی، ص430؛ الخرائج و الجرائح، ج1، ص165-166.
↑ معجم مقاییس اللغه، ج2، ص24، «حنّ».
↑ برای نمونه: وفاء الوفا، ج2، ص106
↑ نک:تحقیق النصرة، ص ۲۳۷
↑ وفاء الوفا، ح۲، ص ۱۰۸
↑ تحقیق النصره بتلخیص معالم دارالهجره، ص 237
↑ وفاء الوفا، ج۲، ص ۱۱۴
↑ رحلة ابن جبیر، ص149-150.
↑ رحلة ابن جبیر، ص149-150؛ رحلة ابن بطوطه، ج1، ص153.
↑ التعریف بما انست الهجره، ص 93
↑ تحقیقه النصره، ص۲۴۱
↑ مستدرک الوسائل، ج3، ص426؛ جامع احادیث الشیعه، ج4، ص515.
↑ دانشنامه جهان اسلام، مدخل حنانه
↑ نک: «تحلیلی از هفت روایت استن حنانه»
↑ وفاء الوفا، ج۲، ص 108
↑ مثنوی معنوی مولوی، دفتر اول

منابع

اثاره الترغیب و التشویق، محمد بن اسحاق خوارزمی، تحقیق مصطفی محمدحسین ذهبی، مکه، مکتبه نزار مصطفی الباز، 1418ق.
بحار الانوار، المجلسی (م.۱۱۱۰ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی،۱۴۰۳ق؛

تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره، اصغر قائدان، مشعر، ۱۳۷۲ش؛
تحقیق النصره بتلخیص معالم دارالهجره، زین الدین المراغی، تحقیق ابویعقوب نشأت کمال، فیوم، دار الفلاح، 2009م.
جامع احادیث الشیعه، اسماعیل معزی ملایری، قم، المطبعه العلمیه، ۱۳۹۹ق؛

الخرائج والجرائح، سعید بن عبدالله (القطب الراوندی)، قم، مؤسسة الامام المهدی(ع)، ١۴٠٩ه. ق.

الدره الثمینه فی اخبار المدینه، محمد بن محمود النجار (م.۶۴۳ق.)، به کوشش صلاح الدین، مرکز بحوث و دراسات المدینه، ۱۴۲۷ق؛

دلائل النبوه، البیهقی (م.۴۵۸ق.)، به کوشش عبدالمعطی، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۰۵ق؛

رحله ابن بطوطه، ابن بطوطه (م.۷۷۹ق.)، ترجمه: محمد علی موحد، تهران، علمی و فرهنگی، ۱۳۷۶ش؛

رحله ابن جبیر، محمد بن احمد (م.۶۱۴ق.)، بیروت، دار مکتبه الهلال، ۱۹۸۶م؛

السیره الحلبیه، الحلبی (م.۱۰۴۴ق.)، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۰ق؛

شرف النبی، ابوسعید واعظ خرگوشی، به کوشش روشن، تهران، بابک، ۱۳۶۱ش؛

عیون الاثر، ابن سید الناس (م.۷۳۴ق.)‏، بیروت، دار القلم‏، ۱۴۱۴ق؛

الغدیر، الامینی (م.۱۳۹۲ق.)، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۳۸۷ق؛

مستدرک الوسائل، النوری (م.۱۳۲۰ق.)، بیروت، آل البیت:، ۱۴۰۸ق؛

المعالم الاثیره، محمد محمد حسن شراب، تهران، مشعر، ۱۳۸۳ش؛

معجم المقاییس اللغه، ابن فارس (م.۳۹۵ق.)، به کوشش عبدالسلام، قم، دفتر تبلیغات، ۱۴۰۴ق؛

وفاء الوفاء، السمهودی (م.۹۱۱ق.)‏، به کوشش قاسم السامرائی، لندن، موسسه الفرقان للتراث الاسلامی، 2001ق.

[1] بحار الانوار، ج21، ص47.

[2] اثاره الترغیب، ج2، ص 383

[3] دلائل النبوه، ج2، ص563-564؛ عیون الاثر، ج1، ص278؛ السیرة الحلبیه، ج2، ص366.

[4] شرف النبی، ص430؛ الخرائج و الجرائح، ج1، ص165-166.

[5] معجم مقاییس اللغه، ج2، ص24، «حنّ».

[6] برای نمونه: وفاء الوفا، ج2، ص106

[7] نک:تحقیق النصرة، ص ۲۳۷

[8] وفاء الوفا، ح۲، ص ۱۰۸

[9] تحقیق النصره بتلخیص معالم دارالهجره، ص 237

[10] وفاء الوفا، ج۲، ص ۱۱۴

[11] رحلة ابن جبیر، ص149-150.

[12] رحلة ابن جبیر، ص149-150؛ رحلة ابن بطوطه، ج1، ص153.

[13] التعریف بما انست الهجره، ص 93

[14] تحقیقه النصره، ص۲۴۱

[15] مستدرک الوسائل، ج3، ص426؛ جامع احادیث الشیعه، ج4، ص515.

[16] دانشنامه جهان اسلام، مدخل حنانه

[17] نک: «تحلیلی از هفت روایت استن حنانه»

[18] وفاء الوفا، ج۲، ص 108

[19] مثنوی معنوی مولوی، دفتر اول

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

@@ خط ۳۲: / خط ۳۲: @@
 بیشتر گزارش‌ها حاکی از آن است که این تنه درخت در همان زمان پیامبر در مسجد دفن شد. در جایی نزدیک منبر پیامبر.<ref>نک:تحقیق النصرة، ص ۲۳۷</ref> بنابر روایتی پیامبر با تنه درخت صحبت کرد و از او پرسید که آیا می‌خواهد در بهشت جاودان درخت پر ثمری باشد که اولیاء الله از میوه آن بخورند یا می‌خواهد او را به باغی که در آن بوده بازگردانند؟ او بهشت و حیات جاودانه را انتخاب کرد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B2.pdf&page=108 وفاء الوفا، ح۲، ص ۱۰۸]</ref> برخی گفته اند آن را زیر منبر و برخی گفته‌اند پایین منبر سمت چپ و برخی دیگر گفته‌اند در شرق منبر دفن کردند.<ref>تحقیق النصره بتلخیص معالم دارالهجره، ص 237</ref>
-بنابر گزارش‌هایی مکان قرار گرفتن چوب حنانه در نزدیکی ستون مخلقه بوده است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B2.pdf&page=114 وفاء الوفا، ج۲، ص ۱۱۴]</ref>
+بنابر گزارش‌هایی مکان قرار گرفتن چوب حنانه در نزدیکی [[ستون مخلقه]] بوده است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B2.pdf&page=114 وفاء الوفا، ج۲، ص ۱۱۴]</ref>
 === باورهای عمومی ===