اقتصاد حج: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
(←منابع) |
||
| خط ۵۰: | خط ۵۰: | ||
| نویسنده = محسن محمدی | | نویسنده = محسن محمدی | ||
}} | }} | ||
*'''بازار مشترک اسلامی'''، غلام حسین خورشیدی، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، تهران، ۱۳۶۷ش. | *'''بازار مشترک اسلامی'''، غلام حسین خورشیدی، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، تهران، ۱۳۶۷ش. | ||
*'''بررسی مسائل اجتماعی ایران'''، صدیق اورعی، غلام رضا، انتشارات کتاب امروز، ۱۳۷۵ش. | *'''بررسی مسائل اجتماعی ایران'''، صدیق اورعی، غلام رضا، انتشارات کتاب امروز، ۱۳۷۵ش. | ||
*'''تاریخچه بازار مشترک'''، ژان فرانسوا دونیو، ژرار دروئسن، ترجمه محمد اسفندیاری، صص ۲۰–۱۹، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران. | *'''تاریخچه بازار مشترک'''، ژان فرانسوا دونیو، ژرار دروئسن، ترجمه محمد اسفندیاری، صص ۲۰–۱۹، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران. | ||
* '''ترجمه قرآن (انصاریان)'''، حسین انصاریان، اسوه، قم، ۱۳۸۳ش. | * '''ترجمه قرآن (انصاریان)'''، حسین انصاریان، اسوه، قم، ۱۳۸۳ش. | ||
*'''جهان شمولی اسلام'''، تهران، الیاس نادران، مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، ج۲، ۱۳۸۲. | *'''جهان شمولی اسلام'''، تهران، الیاس نادران، مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، ج۲، ۱۳۸۲. | ||
*'''صهبای حج'''، عبدالله جوادی آملی، تنظیم حسن واعظی محمدی، قم، اسراء، ۱۳۷۷ش. | *'''صهبای حج'''، عبدالله جوادی آملی، تنظیم حسن واعظی محمدی، قم، اسراء، ۱۳۷۷ش. | ||
*'''العقد الثمین فی تاریخ البلد الأمین'''، تقی الدین محمد بن احمد الحسنی الفاسی المکی، تحقیق محمد حامد القیفی، بی جا، ۱۴۰۶ق. | *'''العقد الثمین فی تاریخ البلد الأمین'''، تقی الدین محمد بن احمد الحسنی الفاسی المکی، تحقیق محمد حامد القیفی، بی جا، ۱۴۰۶ق. | ||
| خط ۹۳: | خط ۷۳: | ||
*'''همکاری‌های اجتماعی در اسلام'''، عبدالله ناصح علوان، ترجمه محمدصالح سعیدی، انتشارات پیام، ۱۳۷۳. | *'''همکاری‌های اجتماعی در اسلام'''، عبدالله ناصح علوان، ترجمه محمدصالح سعیدی، انتشارات پیام، ۱۳۷۳. | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
{{حج و عمره}} | {{حج و عمره}} | ||
نسخهٔ ۱۵ اوت ۲۰۲۴، ساعت ۱۳:۳۰
اقتصاد حج، ابعاد و کارکردهای اقتصادی حج است. در قرآن و روایات، بهره‌برداری اقتصادی از سفر حج جایز شمرده شده و به برخی از جنبه‌های اقتصادی آن مانند خرید سوغاتی و بخشش گوشت قربانی به تهی‌دست اشاره شده است. به باور برخی، حج می‌تواند با تقویت گردشگری دینی، ایجاد بازار مشترک اسلامی و راه‌اندازی اتحادیه همکاری اقتصادی وارد عرصه توسعه و رونق اقتصادی شود. با این همه، بر پایه روایات، برجسته‌ترین ابعاد حج، ابعاد عبادی و معنوی آن است و ابعاد اقتصادی نیز باید در همین مسیر و رویکرد قرار بگیرند؛ از این رو، غلبه ابعاد مادی و اقتصادی نکوهش شده است.
در قرآن
بر پایه آیه ﴿وَأَذِّن فِي ٱلنَّاسِ بِٱلۡحَجِّ يَأۡتُوكَ رِجَالٗا... لِّيَشۡهَدُواْ مَنَافِعَ لَهُمۡ﴾ [یادداشت ۱][۱] و تفسیر معصومان(ع)، منافع حج شامل سودهای مادی و معنوی می‌شود.[۲]بر پایه قرآن، مسئله معیشت و اقتصاد در حج، از آغاز پایه‌گذاری مکه به‌دست حضرت ابراهیم(ع) مطرح شده است؛ زیرا او از خدا خواست از انواع محصولات و میوه‌ها روزی مردم این شهر کند[یادداشت ۲][۳] و خداوند خواسته او را مستجاب کرده، مکه را حرم امنی قرار داد که همه نوع ثمرات و کالاها به آن برده می‌شد و می‌شود.[یادداشت ۳][۴]
قرآن، در موسم حج به قربانی و بخشش گوشت قربانی در میان مردم به ویژه تهیدستان دستور داده است.[یادداشت ۴][۵] حج و آیین‌های آن به گونه‌ای تنظیم شده است که مسئله تعاون و نیکوکاری را بین مردم تقویت کند.[۶] هدف قربانی در بهره‌مندی مستمندان در احادیث اسلامی نیز مورد تأیید قرار گرفته است.[۷]
در روایات
روایات مربوط به اقتصاد حج، در باور برخی، به دو دسته تقسیم شده و به دو مفهوم پرداخته‌اند[۸] که عبارت‌اند از:
- جایز بودن سود اقتصادی در حج:
- بر پایه برخی روایات، فعالیت اقتصادی در حج جایز است.[۹] این روایات، تفکری که حج را عبادتی عارفانه دانسته که با اقتصاد تناسب ندارد، رد کرده است.[۸] برخی که اسلام را آمیزه‌ای از تلفیق معاش با معاد دانسته‌اند نیز، نمونه بارز آن را مناسک حج شمرده‌اند.[۱۰]
- بیان ابعاد و آثار اقتصادی حج:
- در روایتی، حضرت محمد(ص)، کسی را که خواهان دنیا و آخرت است، سفارش به آهنگ کعبه کرده[۱۱] و در روایتی دیگر، ادای حج را مایه بی‌نیازی دانسته است.[۱۱] در روایاتی از امامان(ع) نیز، به تأثیر حج در افزایش روزی،[۱۲] و جلوگیری از فقیر شدن[۱۳] اشاره شده است. در حدیثی از امام صادق(ع)، تجارت و بهره‌گیری از منافع مادی آن، یکی از هدف‌های حج شمرده شده است.[۱۴] تأکید روایات بر خرید سوغاتی نیز، بر ابعاد اقتصادی حج دلالت دارد.[۱۵]
آسیب‌شناسی
بر پایه روایات، برجسته‌ترین ابعاد حج، ابعاد عبادی و معنوی آن است و ابعاد اقتصادی نیز در همین مسیر و رویکرد قرار می‌گیرند؛ از این رو، غلبه ابعاد مادی و اقتصادی نکوهش شده است. برای نمونه، امام صادق(ع) حج‌گزاران را به سه دسته تقسیم می‌کند؛ گروهی که از آتش جهنم رهایی می‌یابند، گروهی که گناهانشان بخشوده می‌شود و گروهی که اهل و اموال آنها حفظ می‌شود. وی در مقام ارزش‌گذاریِ این گروه‌ها، کم بهره‌ترین افراد از حج را گروه سوم می‌داند.[۱۶] حضرت محمد(ص)، در حجة الوداع از زمانی که ثروتمندان برای تفریح و تفرج، افراد متوسط برای خرید و فروش و تهیدستان برای ریا و کسب شهرت به مکه بروند ابراز نگرانی کرده است.[۱۷]
راهکارهای توسعه اقتصادی
پژوهشگرانی که به موضوع اقتصادی حج پرداخته اند راهکارهایی را برای توسعه اقتصادی با استفاده از ظرفیت حج ارائه کرده اند. برخی از این چشم اندازها و راهکارها به قرار زیر است:
گردشگری دینی
حج، دارای این ظرفیت است که اقتصاد محدود خود را به اقتصادی متنوع، با بهره‌گیری از شغل‌های موجود در بخش گردشگری و صنایع وابسته به آن تبدیل کند.[۱۸] به باور برخی، اگر ظرفیت‌های گردشگری حج، در راستای ایجاد تحول اقتصادی در جهان اسلام، درست بهره‌برداری شود، با صنعت نفتِ جهان اسلام برابری خواهد کرد.[۱۹]یکی از شرایط توسعه گردشگری، هم‌گرا کردن فرهنگ‌ها و ایجاد یکپارچگی است و به باور برخی، کارکردهای فرهنگی حج می‌تواند، این هم‌گرایی را میان فرهنگ‌های گوناگون در بستر مناسک حج، ایجاد کند.[۱۹]
بازار مشترک اسلامی
شکل‌گیری بازارهای مشترک در بین کشورهای اسلامی، برای متفکران مسلمان اهمیت ویژه‌ای دارد.[۲۰] جمعیت مسلمانان، بیش از ۲۵ درصد جمعیت جهان را تشکیل می‌دهد.[یادداشت ۵] این جمعیت، از بُعد اقتصادی ایده‌ای را به همراه دارد که آیا می‌شود بازارهایی در میان مسلمانان شکل گیرد که تنها کالاهای تولیدی کشورهای اسلامی در آن خرید و فروش شود و از این طریق به تقویت بخش تولیدی و مصرفی خود بپردازند؟[۲۱]
در حال حاضر، میزان صادرات و واردات درون‌گروهی کشورهای اسلامی کم است[۲۲] و به دلیل مشکلات سیاسی، نهادی، جغرافیایی و اقتصادیِ بسیاری از کشورهای مسلمان، ایجاد بازار مشترک اسلامی ممکن نیست. برخی، کارکردهای فرهنگی و اجتماعی حج را، زمینه مناسبی برای برداشتن این موانع دانسته‌اند.[۲۳]
اتحادیه همکاری اقتصادی
برخی، بر پایه فلسفه حج، بخش مهمی از منافع حج را دستیابی به توانمندی اقتصادی و رسیدن به وحدت امت اسلامی دانسته‌اند؛ از این رو، گردهمایی حج را مناسب‌ترین ابزار برای رسیدن به اتحادیه اقتصادی شمرده‌اند.[۲۴]
پانویس
- ↑ سوره حج(۲۲)، آیه‌های ۲۷ و ۲۸؛ ترجمه قرآن (انصاریان)، ص۳۳۵.
- ↑ اصول کافی، ج 4، ص422.
- ↑ سوره ابراهیم، آیه 27؛ ترجمه قرآن (انصاریان)، ص۲۶۰.
- ↑ سوره قصص، آیه ۵۷؛ ترجمه قرآن (انصاریان)، ص۳۹۲.
- ↑ سوره حج، آیه ۳۶؛ ترجمه قرآن (انصاریان)، ص۳۳۶.
- ↑ همکاری‌های اجتماعی در اسلام، ص129.
- ↑ من لایحضره الفقیه ج2، ص200.
- ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ دانشنامه حج و حرمین شریفین، ج۶، ص۴۰۸.
- ↑ وسائل الشیعه، ج8، ص40.
- ↑ بررسی مسائل اجتماعی ایران، ص28.
- ↑ ۱۱٫۰ ۱۱٫۱ وسائل الشیعه، ج8، ص40.
- ↑ وسائل الشیعه، ج8، ص41.
- ↑ وسائل الشیعه، ج8، ص90.
- ↑ وسائل الشیعه، ج8، ص9.
- ↑ الكافي، ج4، 280.
- ↑ کلینی 1407 ق، ج4، ص253.
- ↑ تفسیر نور الثقلین، ج5، ص36.
- ↑ ر. ک. مجموعه مقالات اولین همایش حج و اقتصاد، ص587 «نقش حج در تحقق توسعه اقتصادی مطلوب اسلام»
- ↑ ۱۹٫۰ ۱۹٫۱ دانشنامه حج و حرمین شریفین، ج۶، ص۴۱۶.
- ↑ ر. ک. بازار مشترک اسلامی؛ مطالعه اقتصادی برای تشکیل بازار مشترک اسلامی.
- ↑ مجموعه مقالات اولین همایش حج و اقتصاد، پژوهشکده حج و زیارت، ص245، «حج و اقتصاد»
- ↑ ر. ک. مجموعه مقالات همایش حج و اقتصاد، ص481-487 «پتانسیل و ظرفیت حج و توزیع درآمد در کشورهای منتخب اسلامی»؛ جهان شمولی اسلام، تهران، ج2, ص31، «جهانی شدن، چه باید کرد»
- ↑ دانشنامه حج و حرمین شریفین، ج۶، ص۴۱۷.
- ↑ دانشنامه حج و حرمین شریفین، ج۶، ص۴۱۸.
- ↑ و در ميان مردم براى حج بانگ زن تا به سوى تو آيند... تا منافع خود را مشاهده كنند.
- ↑ ﴿وَارْزُقْهُمْ مِنَ الثَّمَرَاتِ لَعَلَّهُمْ يَشْكُرُونَ﴾ و آنان را از انواع محصولات و ميوه‌ها روزى بخش، باشد كه سپاس‌گزارى كنند.
- ↑ ﴿أَ وَ لَمْ نُمَکنْ لَهُمْ حَرَماً آمِناً یجْی إِلَیهِ ثَمَراتُ کلِّ شَیءٍ رِزْقاً مِنْ لَدُنَّا﴾ آيا ما آنان را در حرم امنى جاى نداديم كه همواره [در همه فصول سال] هر نوع ميوه و محصولى كه رزقى از سوى ماست به سوى آن گردآورى مى‌شود؟
- ↑ ﴿وَالْبُدْنَ جَعَلْنَاهَا لَكُمْ مِنْ شَعَائِرِ اللَّهِ... فَإِذَا وَجَبَتْ جُنُوبُهَا فَكُلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا الْقَانِعَ وَالْمُعْتَرَّ كَذَلِكَ سَخَّرْنَاهَا لَكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ﴾ شتران قربانى را براى شما از شعاير خدا قرار داديم... و زمانى كه [بى‌جان] به پهلو در افتاده‌اند، از آنها بخوريد و به تهيدستانى كه اهل درخواست كردن نيستند و فقيرانى كه اهل درخواست كردن هستند، بخورانيد اين گونه آنها را براى شما رام و مسخّر كرديم تا سپاس گزارى كنيد.
- ↑ سال ۱۳۹۱ش.
منابع
محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل اقتصاد حج.
- بازار مشترک اسلامی، غلام حسین خورشیدی، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، تهران، ۱۳۶۷ش.
- بررسی مسائل اجتماعی ایران، صدیق اورعی، غلام رضا، انتشارات کتاب امروز، ۱۳۷۵ش.
- تاریخچه بازار مشترک، ژان فرانسوا دونیو، ژرار دروئسن، ترجمه محمد اسفندیاری، صص ۲۰–۱۹، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.
- ترجمه قرآن (انصاریان)، حسین انصاریان، اسوه، قم، ۱۳۸۳ش.
- جهان شمولی اسلام، تهران، الیاس نادران، مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، ج۲، ۱۳۸۲.
- صهبای حج، عبدالله جوادی آملی، تنظیم حسن واعظی محمدی، قم، اسراء، ۱۳۷۷ش.
- العقد الثمین فی تاریخ البلد الأمین، تقی الدین محمد بن احمد الحسنی الفاسی المکی، تحقیق محمد حامد القیفی، بی جا، ۱۴۰۶ق.
- فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی، علی اکبر رشاد، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
- فلسفتنا، سید محمدباقر صدر، دارالکتاب الاسلامی، تهران، ۱۴۰۱ ق.
- فلسفه و آثار حج، محمد امامی، تهران، صدر، ۱۳۹۳ق.
- کاربرد اندیشه سیستمی، درک هیچنز، ترجمه رشید اصلانی، مرکز آموزش مدیریت دولتی، تهران، ۱۳۷۶.
- کتاب بیداری اسلامی (ویژه مطالعات موردی)، مؤسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر تهران، تهران، ۱۳۹۱.
- المغازی، محمد بن عمر الواقدی (-۲۰۷ق)، به کوشش مارسدن جونس، بیروت، مؤسسه الاعلمی، ۱۴۰۹ق.
- مبانی اقتصاد اسلامی، دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، سمت، تهران، ۱۳۷۱.
- متن کامل گزارش ریاست دبیرخانه نشان حلال، عبدالحسین فخاری، دبیرخانه نشان حلال، تهران، ۱۳۸۶.
- مجموعه مقالات اولین همایش حج و اقتصاد، پژوهشکده حج و زیارت، ۱۳۹۱.
- مراه العقول فی شرح اخبار آل الرسول، محمد باقر المجلسی (۱۰۳۷–۱۱۱۰ق)، به کوشش سید هاشم رسولی محلاتی، تهران، انتشارات دارالکتب اسلامیه، ۱۳۶۳ش.
- مطالعه اقتصادی برای تشکیل بازار مشترک اسلامی، احمد شایق، سازمان برنامه و بودجه، تهران، ۱۳۷۱.
- معجم المعالم الجغرافیه فی السیرة النبویه، عاتق بن غیث (- ۱۴۳۱ ق)، مکه، دار مکه، ۱۴۰۲ق.
- میقات حج (فصلنامه)
- نمادها و رمزواره‌های حج، مجتبی شریفی، رویش نو، تهران، ۱۳۸۸.
- همکاری‌های اجتماعی در اسلام، عبدالله ناصح علوان، ترجمه محمدصالح سعیدی، انتشارات پیام، ۱۳۷۳.